nr 98

Pełen tekst

(1)nr. 98 2013. ISBN 978-83-7658-442-3. Problemy wyżywienia ludności na kontynencie afrykańskim Bożena Gulbicka.

(2) Problemy wyżywienia ludności na kontynencie afrykańskim.

(3)

(4) Problemy wyżywienia ludności na kontynencie afrykańskim. Autor prof. dr hab. Bożena Gulbicka. 2013.

(5) Prac zrealizowano w ramach tematu: Analiza uwarunkowa i wyzwa rozwoju sektora rolno-ywnociowego w Polsce na tle tendencji wiatowych, w zadaniu: Szukanie nowej równowagi produkcyjnej w Polsce na tle tendencji wiatowych. Wyywienie ludnoci jest podstawowym problemem spoeczno-gospodarczym dla wielu pastw w Afryce. Celem pracy jest analiza kluczowych kwestii zwizanych z wyywieniem ludnoci na tle rozwoju spoeczno-ekonomicznego regionów i krajów na kontynencie afrykaskim.. Opracowanie komputerowe Boena Brzostek-Kasprzak. Korekta Barbara Pawowska. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-442-3. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) SPIS TRECI Wprowadzenie …………………………………………………………….. I. ROZWÓJ SPOECZNO-GOSPODARCZY KRAJÓW AFRYKA SKICH ...…………………………………………………… 1. 2. 2.1. 2.2. 3. 4. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 6. 7.. Charakterystyka demograficzna krajów afrykaskich ……………….... Wska niki rozwoju spoecznego ………………………………………. Zrónicowanie wska ników rozwoju na kontynencie afrykaskim ……... Dynamika wska ników rozwoju spoecznego ……………………….... Zdrowotno ludzi …………………………………………………….. Osignicia edukacyjne ……………………………………………….. Produkt krajowy brutto ……………………………………………….. Dynamika produktu krajowego brutto ………………………………… Zrónicowanie krajów afrykaskich ze wzgldu na PKB na 1 mieszkaca………………………………………………….…….. Moliwoci rozwojowe krajów afrykaskich ………………………..... Nierównoci w podziale dochodów w krajach afrykaskich ………….. Ubóstwo na kontynencie afrykaskim …………………………………. II. WY

(7) YWIENIE LUDNO CI NA KONTYNENCIE AFRYKA SKIM NA TLE WSKANIKÓW WIATOWYCH ………………………………... 1. 2. 3.. 7 9 9 10 13 15 16 22 25 27 30 32 36 38 40. Zmiany w wyywieniu ludnoci w rónych regionach wiata ………… Wyywienie ludnoci na kontynencie afrykaskim w latach 1990-2009 ... Niedoywienie w Afryce……..…………………………………………. 41 44 47. III. TENDENCJE W PRODUKCJI

(8) YWNO CI W AFRYCE ………………….. 54. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 2. 3. 3.1 3.2. Czynniki ksztatujce rozwój rolnictwa ………………………………. Uwarunkowania glebowo-klimatyczne rozwoju rolnictwa …………... Uytkowanie ziemi …………………………………………………… Plony, nawozy mineralne i nawodnienia ……………………………... rodki trwae w rolnictwie …………………………………………… Zatrudnienie w rolnictwie ……………………………………………. Wydajno pracy w rolnictwie ……………………………………….. Oficjalna pomoc rozwojowa dla rolnictwa …………………………... Produkcja globalna surowców rolnych i ywnoci na kontynencie afrykaskim na tle wska ników wiatowych………… Zmiany w produkcji ywnoci na kontynencie afrykaskim...……….. Produkcja i import ywnoci…………………..……………………… Zmiany w produkcji podstawowych produktów rolniczych…………... 56 56 61 63 65 67 69 71 72 77 77 79.

(9) 4. 4.1. 4.2. 5. 5.1. 5.2. 5.3.. Zrónicowanie produkcji surowców rolnych i ywnoci na kontynencie afrykaskim ………………………………………….. 81 Produkty rolinne …………………………………………………….. 81 Produkty zwierzce …………………………………………………... 91 Moliwoci wyywienia ludnoci Afryki w aspekcie samowystarczalnoci ywnociowej …………………………………. 95 Produkty rolinne …………………………………………………….. 96 Produkty zwierzce …………………………………………………... 101 Syntetyczny wska nik samowystarczalnoci ywnociowej (kalorycznej) ………………………………………………………….. 103. IV. SPO

(10) YCIE

(11) YWNO CI NA KONTYNENCIE AFRYKA SKIM ……….. 106 1. 2. 2.1. 2.2. 3.. Zmiany w spoyciu produktów ywnociowych………….………….. Zrónicowanie spoycia ywnoci………………………..…………... Spoycie produktów ywnociowych pochodzenia rolinnego ……… Spoycie produktów ywnociowych pochodzenia zwierzcego ……. Wzorce konsumpcji ywnoci na kontynencie afrykaskim..……….... 106 108 108 113 116. Podsumowanie ………………………………………………………………. 119 Bibliografia ………………………………………………………………….. 123.

(12) Wprowadzenie Wyywienie ludnoci jest podstawowym problemem spoeczno-gospodarczym dla wielu pastw w Afryce. Na kontynencie afrykaskim ponad 20% ludnoci nie ma staego dostpu fizycznego, spoecznego i ekonomicznego do ywnoci bezpiecznej dla zdrowia, zawierajcej odpowiednie skadniki odywcze, zaspokajajcej potrzeby ywieniowe i preferencje ywnociowe, wystarczajcej dla wszystkich ludzi do prowadzenia zdrowego i aktywnego ycia. Celem pracy jest analiza kluczowych kwestii zwizanych z wyywieniem ludnoci na tle rozwoju spoeczno-ekonomicznego regionów i krajów na kontynencie afrykaskim. Istnieje cisa zaleno midzy rozwojem spoeczno-gospodarczym krajów a ubóstwem i niedoywieniem. W krajach sabo rozwinitych znaczna cz ludnoci nie ma szans na zaspokojenie potrzeb ywnociowych, nie ma te dostpu do edukacji i ochrony zdrowia. Biorc to pod uwag w rozdziale I (Rozwój spoeczno-gospodarczy krajów afrykaskich), przedstawiono rozwój regionów i krajów w Afryce, wykorzystujc syntetyczne wska niki rozwoju spoecznego (Human Development Index) i podstawowe mierniki dotyczce trzech dziedzin ycia czowieka: zdrowia, wyksztacenia i poziomu dochodów. W rozdziale II (Wyywienie ludnoci na kontynencie afrykaskim na tle wska ników wiatowych) przedstawiono: zmiany w wyywieniu w rónych regionach wiata oraz na kontynencie afrykaskim, a take problem niedoywienia i wska niki godu. Ponadto omówiono czynniki zwikszajce i zmniejszajce gód i niedoywienie ludnoci w Afryce. Wyywienie ludnoci na kontynencie afrykaskim jest przede wszystkim zalene od poziomu i dynamiki produkcji podstawowych surowców rolnych i ywnoci, dlatego w rozdziale III (Tendencje w produkcji ywnoci w Afryce) przedstawiono uwarunkowania przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa, zmiany i zrónicowanie w produkcji podstawowych produktów rolinnych i zwierzcych na kontynencie afrykaskim oraz samowystarczalno ywnociow (produktow) oraz kaloryczn. W rozdziale IV (Spoycie ywnoci na kontynencie afrykaskim) przedstawiono dynamik i zrónicowanie spoycia produktów pochodzenia rolinnego i zwierzcego w okresie dwudziestoletnim. Scharakteryzowano take wzorce konsumpcji ywnoci na kontynencie afrykaskim. Analiz wyywienia ludnoci na kontynencie afrykaskim przeprowadzono w regionach i krajach. Podzia na regiony kontynentu afrykaskiego w niniejszej prac zosta przyjty wg klasyfikacji ONZ. Kraje nalece do regionów geograficznych wyodrbniono na podstawie wska ników gospodarczych i innych czynników uwzgldnionych w statystyce ONZ [68].. 7 .

(13) Podzia kontynentu afrykaskiego na regiony geograficzne przedstawia ponisza mapka 11.. Mapka 1. Podzia kontynentu afrykaskiego na regiony geograficzne wedug klasyfikacji ONZ. ródo: United Nations Statistic Division [68].. W analizie problemów wyywienia ludnoci wykorzystano dane statystyczne opracowane przez FAO (Food Balance Sheets, FAO Statistical Yearbook 2012), dane Banku wiatowego i Midzynarodowego Funduszu Walutowego, raporty FAO o braku bezpieczestwa ywieniowego na wiecie (The State of Food Insecurity in the World 2005, 2011, 2012), opracowanie FAO o stanie rolnictwa i wyywienia (The State of Food and Agriculture 2012). Wykorzystano take literatur przedmiotu oraz wasne opracowania m.in. Bezpieczestwo ywnociowe krajów rozwijaj cych siĊ, Problemy wyywienia w krajach rozwijaj cych siĊ (wydawnictwo IERiG

(14) -PiB). 1. W Afryce Wschodniej nie byo danych dla Sudanu Poudniowego (wyodrbniony w 2011 r.). Cay Sudan zaliczono w tym opracowaniu do Afryki Wschodniej. W Afryce Pónocnej nie uwzgldniono Pónocnej Sahary i w Afryce Zachodniej wyspy w. Heleny. 8. .

(15) ROZDZIA I ROZWÓJ SPOECZNO-GOSPODARCZY KRAJÓW AFRYKASKICH Celem rozwoju jest zwikszenie osigni spoeczno-gospodarczych, swobodne dokonywanie wyborów przez spoeczestwo, zabezpieczenie indywidualnego rozwoju jednostek [40]. A zatem celem kadego spoeczno-gospodarczego rozwoju jest nie tylko zwikszenie osigni gospodarczych, ale te stworzenie moliwoci intelektualnego rozwoju jednostek i poprawy warunków ycia ludnoci. Poziom ekonomicznego rozwoju determinuje rozwój spoeczny nie tylko w tym samym czasie, kiedy on nastpuje, ale równie w latach poprzednich i nastpnych. Na ogó im bogatsze pastwo, tym wicej rodków przeznacza na finansowanie sfery spoecznej (edukacja, zdrowie), na rozbudow infrastruktury spoecznej oraz na inwestycje, których efekty bd widoczne po upywie czasu (inwestycje w kapita ludzki). Podobnie poziom spoecznego rozwoju w konkretnym roku jest równie efektem odpowiednich inwestycji w kapita ludzki w latach poprzednich, nie tylko w edukacj i zdrowie, ale te w wyywienie ludnoci. 1. Charakterystyka demograficzna krajów afrykaskich Afryk zamieszkuje ponad miliard ludzi (2010 r.). W cigu analizowanych dwudziestu lat we wszystkich krajach afrykaskich ludno zwikszya si, przy czym w latach 1990-1999 rednio rocznie w caej Afryce ludno wzrastaa w tempie 2,5%, a na wiecie o 1,5%. W Afryce Pónocnej ludno wzrastaa w tempie 1,7% rocznie, a w Afryce Subsaharyjskiej o 2,7%. W latach 20002010 tempo wzrostu ludnoci byo nisze ni w poprzednim okresie, rednio na wiecie wynioso 1,2% rocznie, a w Afryce 2,3%, przy czym w Afryce Pónocnej byo nisze – wzrost ludnoci o 1,6% rocznie, a w Afryce Subsaharyjskiej o 2,5%. Z przewidywa zawartych w Raporcie Rozwoju Spoecznego 2011 wynika, e w latach 2010-2015 ludno na kontynencie afrykaskim bdzie wzrastaa, ale w tempie wolniejszym ni w latach 2000-2010, gdy o 1,4% redniorocznie w Afryce Pónocnej i o 2,4% w Afryce Subsaharyjskiej, a w Azji Wschodniej i Pacyfiku o 0,7%, podczas gdy rednio na wiecie o 1,1%. Zwolnione tempo wzrostu ludnoci jest m.in. skutkiem spadku dzietnoci.. 9 .

(16) W latach 1990-2010 wspóczynnik dzietnoci1 na wiecie zmniejszy si z 3,5 do 2,4 urodzonego dziecka, tj. o 31,5%, w Afryce Pónocnej z 4,9 do 2,2, tj. o 55%, a w Afryce Subsaharyjskiej z 6,5 do 4,8 tj. o 26,2%. W latach 1990-2010 we wszystkich krajach afrykaskich dzietno zmniejszya si, przy czym najwicej w Afryce Poudniowej m.in. w Botswanie o 60,2% z 6,7 do 2,6 urodzonego dziecka. Nadal wysok dzietno tj. powyej piciorga dzieci odnotowuje si w 16 krajach tego regionu (Angola, Czad, Demokratyczna Republika Konga, Gabon, Malawi, Rwanda, Somalia, Tanzania, Uganda, Zambia, Burkina Faso, Benin, Liberia, Mali, Niger, Nigeria). Duy wpyw na zmniejszenie tempa wzrostu liczby ludnoci ma przede wszystkim wzrost urbanizacji, poprawa wyksztacenia kobiet oraz upowszechnienie telewizji i Internetu, propagowanie antykoncepcji, a take migracje ludnoci z terenów o bardzo trudnych warunkach ycia. Z bada wynika, e urbanizacja zmniejsza dzietno . Kobiety w miecie s bardziej zaangaowane w prac, wicej ich ksztaci si, maj lepszy dostp do suby zdrowia i rodków antykoncepcyjnych. Afryka jest kontynentem bardzo sabo zurbanizowanym. W miecie yje rednio 40% ludnoci (2010 r.), a na wiecie 50,4%. Afryka Pónocna ma znacznie wysze wska niki urbanizacji, gdy 54,1% ludnoci yje w miastach, przy czym najwikszy odsetek ludnoci miejskiej jest w Libii 78%, a najmniejszy w Egipcie 43,4%. W Afryce Subsaharyjskiej tylko 37,3% ludnoci zamieszkuje miasta. Tempo wzrostu urbanizacji, czyli udziau ludnoci miejskiej w ludnoci ogóem na kontynencie afrykaskim w latach 2000-2010 wynioso 3,4%. Ksztatowao si od 1,9% w Dibuti do 7,2% w Burkina Faso. S to kraje nadal bardzo sabo zurbanizowane i o niskim poziomie rozwoju spoecznego. 2. Wska niki rozwoju spoecznego Rozwój spoeczny okrela wiele wska ników, m.in. stan zdrowia, osignicia edukacyjne, aktywno ekonomiczna, poziom produktu krajowego brutto na jednego mieszkaca, udzia pastwa w finansowaniu wydatków na ochron zdrowia, ochron rodowiska i edukacj ludnoci [31]. Wobec duej liczby wska ników utrudnione s porównania midzynarodowe. Z tego wzgldu ustalono syntetyczny miernik, który opisywaby rozwój spoeczny poszczególnych krajów. Poczwszy od 1990 r. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nation Development Programme UNDP) stosuje syntetyczny miernik, tj. wska nik spo 1. Wspóczynnik dzietnoci (Total Fertility Rate) okrela liczb urodzonych dzieci przypadajcych na jedn kobiet w wieku rozrodczym (15-49 lat). Prosta zastpowalno pokole wyraa si wska nikiem 2,10-2,15 na jedn kobiet w wieku rozrodczym. 10. .

(17) ecznego rozwoju (Human Development Index – HDI). Jest to miara wykorzystywana jako kryterium hierarchizacji krajów wedug poziomu ogólnego rozwoju ludnoci w kolejnych latach. Syntetyczny wska nik HDI bierze pod uwag trzy dziedziny ycia czowieka: zdrowie, wyksztacenie i poziom dochodów. W obliczeniu HDI wykorzystywano do roku 2009 cztery podstawowe mierniki: x przecitne trwanie ycia, x ogólny wska nik skolaryzacji – daje moliwo obserwacji przepywu uczniów przez poszczególne szczeble nauczania, x wska nik umiejtnoci czytania i pisania – te dwa wska niki przeksztacono w jedn miar obrazujc poziom osigni edukacyjnych spoeczestw, x produkt krajowy brutto przypadajcy na jednego mieszkaca, liczony wedug parytetu siy nabywczej waluty (gross domestic product per capita PPP, purchasing power parity). HDI przyjmuje wartoci w przedziale [0,1]. Rónica pomidzy obliczonym dla kadego kraju wska nikiem HDI a 1,0 pokazuje dystans, jaki dzieli dany kraj od osignicia stanu penego rozwoju spoecznego [34]. Wedug wielkoci HDI dokonano podziau krajów na: kraje sabo rozwinite, HDI 0,000-0,500 – niska jako ycia, kraje rednio rozwinite, HDI 0,501-0,800 – rednia jako ycia, kraje wysoko rozwinite, HDI 0,801-1,000 – wysoka jako ycia [55]. Autorzy raportu UNDP z 2009 r. podzielili kraje o wysokim rozwoju spoecznym na dwie grupy – pastwa o bardzo wysokim i wysokim rozwoju spoecznym, sugerujc aby te pierwsze okreli mianem rozwinitych (developed), a wszystkie pozostae, tj. o wysokim, rednim i niskim rozwoju okreli jako kraje rozwijajce si (developing). Kraje uszeregowano wedug wielkoci wska nika HDI i podzielono na kwartyle: kraje o bardzo wysokim rozwoju – I kwartyl, kraje o wysokim rozwoju – II kwartyl, kraje o rednim poziomie rozwoju – III kwartyl, kraje o niskim poziomie rozwoju – IV kwartyl. Od 2010 r. UNDP wprowadzi kolejne zmiany. Zrezygnowano ze wska nika pimiennoci, gdy zdaniem ekspertów nastpi znaczny postp w tej dziedzinie. W rzeczywistoci to stwierdzenie dotyczy tylko krajów rozwinitych gospodarczo, podczas gdy w krajach rozwijajcych si, zwaszcza w Afryce, nadal wystpuje analfabetyzm, szczególnie wród kobiet. Zastpiono wspóczynnik skolaryzacji brutto (odsetek osób uczcych si w stosunku do cznej liczby osób w danym wieku) dwoma wska nikami. S to: redni czas ksztacenia osób dorosych (osoby w wieku 25 lat i wicej),. 11 .

(18) oczekiwane lata ksztacenia (przewidywana liczba lat ksztacenia dziecka rozpoczynajcego nauk). Od 2010 r. w raportach UNDP jako miernik rozwoju gospodarczego wprowadzono dochód narodowy brutto (Gross National Income – GNI) jako przyblienie dochodu i konsumpcji zamiast produktu krajowego brutto PKB, wielokrotnie krytykowanego z powodu nieuwzgldniania pracy gospodarstw domowych na wasne potrzeby (np. opieka nad dzieckiem), produkcji ywnoci na wasne potrzeby, nieformalnej wymiany i szarej strefy gospodarki [55, 4]. Wska niki HDI w 2011 r. dla krajów o bardzo wysokim poziomie rozwoju spoecznego ksztatoway si od 0,943 w Norwegii do 0,793 na Barbadosie. Wska niki HDI dla grupy krajów o wysokim poziomie rozwoju spoecznego zawieray si w granicach od 0,783 w Urugwaju do 0,698 w Tunezji, a dla krajów o rednim poziomie rozwoju od 0,698 w Jordanii do 0,522 w Bhutanie, dla krajów o niskim poziomie od 0,510 dla Wysp Salomona do 0,286 w Demokratycznej Republice Konga. Tabela 1. Wska niki rozwoju spoecznego (HDI) na wiecie i w Afryce w 2011 roku. Regiony i kraje. 1 wiat Afryka Ogóem Afryka Pónocna Algieria Egipt Libia Maroko Tunezja Afryka Subsaharyjska Afryka rodkowa Angola Czad Dem. Rep. Konga Gabon Gwinea Równikowa Kamerun Kongo Rep. rodkowoafrykaska Wyspy witego Tomasza i Ksica. Ranga HDI. 2. Wska nik rozwoju spoecznego HDI. 96 113 64 130 94 148 183 187 106 136 150 137 179. 3 0,682 0,493 0,650 0,698 0,644 0,760 0,582 0,698 0,463 0,366 0,486 0,328 0,286 0,674 0,537 0,482 0,533 0,343. 144. 0,509. 12 . Mierniki wyznaczajce wska nik rozwoju spoecznego PrzewiDochód dywana narodowy Oczekidugo brutto rednia wana ycia na 1 liczba lat liczba lat w momieszkanauki nauki mencie ca urodzin w USD* w latach 4 5 6 7 69,8 7,4 11,3 10 082 57,4 4,8 9,6 2 616 73,0 6,2 11,8 5 972 73,1 7,0 13,6 7 658 73,2 6,4 11,0 5 269 74,8 7,3 16,6 12 637 72,2 4,4 10,3 4 196 74,5 6,5 14,5 7 281 54,4 4,5 9,2 1 966 50,0 4,0 8,7 1 660 51,1 4,4 9,1 4 874 49,6 1,5 7,2 1 105 48,4 3,5 8,2 280 62,7 7,5 13,1 12 249 51,1 5,4 7,7 17 608 51,6 5,9 10,3 2 031 57,4 5,9 10,5 3 066 48,4 3,5 6,6 707 64,7. 4,2. 10,8. 1 792.

(19) Afryka Wschodnia Burundi Dibuti Erytrea Etiopia Kenia Malawi Madagaskar Mauritius Mozambik Rwanda Seszele Sudan Tanzania Uganda Zambia Zimbabwe Afryka Zachodnia Benin Burkina Faso Gambia Ghana Gwinea Gwinea-Bissau Liberia Mali Mauretania Niger Nigeria Senegal Sierra Leone Togo Rep. Zielonego Przyldka Wyb. Koci Soniowej Afryka Poudniowa Botswana Lesotho Namibia RPA Suazi. 185 165 177 174 143 171 151 77 184 165 52 169 152 161 164 173 167 181 168 135 178 176 182 175 159 186 156 155 180 162. 0,406 0,316 0,430 0,349 0,363 0,509 0,400 0,480 0,728 0,322 0,429 0,773 0,408 0,466 0,446 0,430 0,376 0,431 0,427 0,331 0,420 0,541 0,340 0,353 0,329 0,359 0,453 0,295 0,459 0,459 0,336 0,435. 56,0 50,4 57,9 61,6 59,3 57,1 54,2 66,7 73,4 50,2 55,4 73,6 61,5 58,2 54,1 49,0 51,4 54,1 56,1 55,4 58,5 64,2 54,1 48,1 56,8 51,4 58,6 54,7 51,9 59,3 47,8 57,1. 3,8 2,7 3,8 3,4 1,5 7,0 4,2 5,2 7,2 1,2 3,3 9,4 3,1 5,1 4,7 6,5 7,2 4,2 3,3 1,3 2,8 7,1 1,6 2,3 3,9 2,0 3,7 1,4 5,0 4,5 2,9 5,3. 8,6 10,5 5,1 4,8 8,5 11,0 8,9 10,7 13,6 9,2 11,1 13,3 4,4 9,1 10,8 7,9 9,9 8,4 9,2 6,3 9,0 10,5 8,6 9,1 11,0 8,3 8,1 4,9 8,9 7,5 7,2 9,6. cd. tabeli 1 1174 368 2 335 536 971 1 492 753 824 12 918 898 1 133 16 729 1 894 1 328 1 124 1 254 376 1 656 1 364 1 141 1 282 1 584 863 994 265 1 123 1 859 641 2 069 1 708 737 798. 133 170 118 160 120 123 140. 0,568 0,400 0,611 0,633 0,450 0,625 0,619 0,522. 74,2 55,4 53,0 53,2 48,2 62,5 52,8 48,7. 3,5 3,3 8,3 8,9 5,9 7,4 8,5 7,1. 11,6 6,3 12,8 12,2 9,9 11,6 13,1 10,6. 3 402 1 387 9 062 13 049 1 664 6 206 9 469 4 484. *wedug siy nabywczej w 2005. ródo: UNDP Human development report 2011, New York Oxford University Press 2011.. 2.1. Zrónicowanie wska ników rozwoju na kontynencie afrykaskim Wska nik rozwoju spoecznego (HDI) w 2011 dla wszystkich pastw na wiecie wyniós 0,682, przecitne trwanie ycia 69,8 lat, rednia liczba lat. 13 .

(20) nauki 7,4 lat, przewidywana liczba lat nauki 11,3 lat, dochód narodowy brutto na mieszkaca (wg siy nabywczej z 2005 r.) 10 082 USD. Wska nik HDI w 2011 dla wszystkich krajów afrykaskich wyniós 0,493; przecitne trwanie ycia 57,4, rednia liczba lat nauki 4,8 lat, przewidywana liczba lat nauki 9,3 lat, dochód narodowy brutto na mieszkaca (wedug siy nabywczej z 2005 r.) wyniós 2 616 USD. Tylko trzy kraje afrykaskie nale do grupy o wysokim poziomie rozwoju spoecznego. S to Seszele – HDI 0,773, Libia – HDI 0,760 i Mauritius – HDI 0,728. Wska niki rozwoju spoecznego HDI w 2011 roku w Afryce Dem. Rep. Konga Niger Burundi Mozambik Czad Liberia Burkina Faso Sierra Leone Gwinea Rep. rodkowoafrykaska Erytrea Gwinea-Bissau Mali Etiopia Zimbabwe Malawi Wyb. Koci Soniowej Sudan Gambia Benin Rwanda Dibuti Zambia Togo Uganda. 0,286 0,295 0,316 0,322 0,328 0,329 0,331 0,336 0,340 0,343 0,349 0,353 0,359 0,363 0,376 0,400 0,400 0,408 0,420 0,427 0,429 0,430 0,430 0,435 0,446. Lesotho Mauretania Nigeria Senegal Tanzania Madagaskar Kamerun Angola Wyspy witego Tomasza i Ksica Kenia Suazi Kongo Gwinea Równikowa Ghana Rep. Zielonego Przyldka Maroko RPA Namibia Botswana Egipt Gabon Algieria Tunezja Mauritius Libia Seszele. 0,450 0,453 0,459 0,459 0,466 0,480 0,482 0,486 0,509 0,509 0,522 0,533 0,537 0,541 0,568 0,582 0,619 0,625 0,633 0,644 0,674 0,698 0,698 0,728 0,760 0,773. ródo: UNDP Human development report 2011, New York Oxford University Press 2011.. Na kontynencie afrykaskim do grupy krajów o rednim poziomie rozwoju nale: Tunezja – HDI 0,698; Algieria – HDI 0,698; Gabon – HDI 0,674; Ghana – HDI 0,541; Gwinea Równikowa – HDI 0,537; Egipt – HDI 0,644; Botswana – HDI 0,633; Namibia – HDI 0,625; RPA – HDI 0,619; Maroko – HDI 0,582; Republika Zielonego Przyldka – HDI 0,568; Kongo – HDI 0,533. Pozostae kraje afrykaskie zajmuj dalekie pozycje w rankingu wedug poziomu wska nika rozwoju spoecznego (HDI). A 38 krajów naley do grupy krajów o niskim poziomie rozwoju spoecznego, od 0,509 HDI w Kenii do HDI 0,286 w Demokratycznej Republice Konga. 14 .

(21) 2.2. Dynamika wska ników rozwoju spoecznego W latach 1990-2011 poziom rozwoju spoecznego w wikszoci krajów afrykaskich mierzony wska nikiem rozwoju HDI wykazywa tendencj wzrostow. W Afryce Subsaharyjskiej rednioroczne tempo wzrostu HDI wynioso 0,90%. W tym regionie tempo wzrostu HDI w poszczególnych krajach wykazywao znaczne rónice. Tylko w czterech krajach byo ono ujemne. S to: x Zimbabwe – HDI zmniejszy si z 0,425 pkt w 1990 r. do 0,376 pkt w 2011 r., tj. redniorocznie o 0,58%, x Suazi – HDI zmniejszy si z 0,526 pkt w 1990 r. do 0,522 pkt w 2011 r., tj. redniorocznie o 0,03%, x Lesotho – HDI zmniejszy si z 0,470 w 1990 r. do 0,450 pkt w 2011 r., tj. o 0,02% redniorocznie, x Republika Demokratyczna Konga – HDI zmniejszy si z 0,289 pkt w 1990 r. do 0,286 pkt w 2011 r., tj. redniorocznie o 0,04%. W krajach Afryki Pónocnej wska niki rozwoju spoecznego w latach 1990-2011wzrastay redniorocznie od 1,13% w Algierii do 1,52% w Maroku, a wic tempo wzrostu byo prawie 2 razy wysze ni rednie na wiecie (0,66%). W Afryce rodkowej dodatnie tempo wzrostu HDI odnotowuje si w Rwandzie o 2,97% redniorocznie. Nisze, ale take relatywnie wysokie przecitne roczne tempo wzrostu byo w Ugandzie o 1,93% i Tanzanii o 1,12%. Kraje ww. po dwudziestu latach nadal nale do grupy krajów o niskim poziomie rozwoju spoecznego. HDI obnia si w Demokratycznej Republice Konga. W Afryce Wschodniej rednioroczne tempo wzrostu HDI w latach 1990-2011, zawierao si od 0,52% w Kenii do 2,97% w Rwandzie. Mauritius osign wysoki poziom rozwoju spoecznego, HDI wzrasta w latach 1990-2011 redniorocznie o 0,78%. HDI obnia si w Zimbabwe. W Afryce Zachodniej rednioroczne tempo zmian HDI byo we wszystkich krajach dodatnie i ksztatowao si od 0,80% w Togo do 2,05% w Nigrze. W Afryce Poudniowej HDI obnia si w Lesotho i Suazi. W pozostaych krajach roczne tempo wzrostu HDI byo dodatnie i zawierao si od 0,03% w Republice Poudniowej Afryki.. 15 .

(22) 3. Zdrowotno ludzi Podstawow miar suc do midzynarodowych porówna zdrowotnoci spoeczestw jest przecitne trwanie ycia. Wyraa ono redni liczb lat, jak maj do przeycia osoby w danym wieku. T miar wykorzystuje si w konstrukcji syntetycznego miernika poziomu rozwoju spoecznego HDI, w którym uwzgldnia si przecitne dalsze trwanie ycia noworodka, bez podziau na pe msk i esk. W XXI wieku nadal wyduao si przecitne trwanie ycia na wiecie, a w zwizku z tym postpowao starzenie si ludnoci. W Afryce natomiast udzia osób powyej 65 lat wyniós tylko 5,9% w ludnoci ogóem, a rednio na wiecie 12%. Afrykaskie spoeczestwo jest mode. Udzia osób w wieku do 15 lat wynosi w Afryce 40,1%, a na wiecie 26,5%. Przecitne trwanie ycia w skali wiata w latach 1990-2009 zwikszyo si z 51 do 69,8 lat. W caej Afryce zwikszyo si ono do 57,4 lat, a wic niewiele. W Afryce rodkowej, w Czadzie o 3 lata do poziomu 49,6 lat, w Demokratycznej Republice Konga o 4,6 lat do 48,4, w Republice rodkowoafrykaskiej o 1 rok, do 48,4 lat. Do zmniejszenia przecitnego trwania ycia przyczyniy si gównie konflikty zbrojne, niosce za sob mier , gód, brak rodków przeciw malarii i innym chorobom oraz brak opieki lekarskiej. W Afryce Poudniowej w wikszoci krajów przecitne trwanie ycia zmniejszyo si w okresie analizowanych 20 lat na ogó z powodu HIV/AIDS. W Botswanie przecitne trwanie ycia zmniejszyo si o 6,6 lat do 53,2 lat, w Lesotho o 9,1 lat do 48,2 lat, w Republice Poudniowej Afryki o 9 lat do 52,8 lat, w Suazi o 8 lat do 48,7 lat. We Wschodniej Afryce przecitne trwanie ycia take zmniejszyo si, w Zambii o 5,4 lat do 49 lat i w Zimbabwe o 8,2 lat do 51,4 lat. We wszystkich wyej wymienionych krajach rozpowszechnio si zakaenie wirusem HIV. Najwysze przecitne trwanie ycia jest w Afryce Pónocnej (od 73,1 lat w Algierii do 74,8 lat w Libii). Poza Afryk Pónocn tylko na Mauritiusie, Seszelach i w Republice Zielonego Przyldka przecitne trwanie ycia byo na poziomie Afryki Pónocnej. Najnisze przecitne trwanie ycia jest w Sierra Leone – 47,8 lat (Afryka Zachodnia), tj. nisze ni w Libii o 27 lat. W wikszoci krajów afrykaskich przecitne trwanie ycia byo wysze w 2009 r. w porównaniu z 1990 r. Ale byy te kraje, gdzie w cigu ostatniego 20-lecia przecitna dugo ycia skrócia si. Jest to wynik bardzo zej, a czasami wrcz adnej opieki lekarskiej skutkujcej wystpowaniem na ogromn skal wielu chorób, min. AIDS, gru licy, chorób przenoszonych przez komary (mala-. 16 .

(23) ria), óta febra i inne. Powszechnymi chorobami wystpujcymi w Afryce s min. gorczka krwotoczna, czerwona, tec, dur brzuszny, lepota rzeczna [50]. W roku 2011 na wiecie byy 34 miliony osób yjcych z wirusem HIV (doroli i dzieci), tj. o 15,6% wicej ni w 2001 r. – 29,4 mln. Liczba nowych zakaonych zmniejszya si z 3,2 do 2,5 mln, tj. o 21,9%. Najbardziej dotknitym regionem przez t epidemi jest Afryka Subsaharyjska. A 69% zakaonych wirusem HIV na wiecie yo w Subsaharyjskiej Afryce, a w 2001 r. 71%. W Afryce Subsaharyjskiej 1 na 20 osób jest zaraona wirusem HIV (4,9% ludnoci). W roku 2011 na wiecie byy 34 mln osób yjcych z wirusem HIV, tj. 69% zakaonych HIV na wiecie. Ponad 8 mln osób zakaonych HIV miao dostp do terapii antyretrowirusowej. Jednak 7 mln osób zakwalifikowanych do wczenia do programu leczenia nie miao do niej dostpu. A 72% dzieci kwalifikujcych si do leczenia nie ma dostpu do kuracji antyretrowirusowej. W raporcie o AIDS na wiecie wykazano, e szczególnie naraone na zakaenie s kobiety i dziewczynki z powodu braku równouprawnienia i seksualnej przemocy [51]. Raport UNAIDS 2012 podaje, e w krajach o niskim i rednim poziomie dochodów ponad 75% rodków przeznaczonych na terapi antyretrowirusow (ARV) w latach 2009-2011 pochodzio z midzynarodowych funduszy. Na walk z HIV/AIDS w 2011 r. przeznaczono 16,8 mld USD, a do roku 2015 potrzebne s rodki w wysokoci od 22 do 24 mld USD rocznie. Z Raportu UNAIDS 2012 wynika, e gru lica nadal stanowi gówn przyczyn zgonów osób zakaonych HIV. Wszystkie osoby yjce z gru lic i HIV powinny zosta natychmiast wczone do terapii ARV, gdy w ten sposób mona zmniejszy o 65% ryzyko rozwinicia si u nich penego stadium tej choroby. W roku 2011 48% osób chorych na gru lic i jednoczenie zakaonych HIV korzystao z leczenia antyretrowirusowego. Na ogó choroba ta wystpuje w krajach rozwijajcych si. wiatowa Organizacja Zdrowia przewiduje, e przy zachowaniu obecnej tendencji zachorowa do 2015 roku okoo miliard ludzi zakazi si prtkiem gru licy, a okoo 200 milionów zachoruje [8]. W 2011 roku odnotowano 8,7 milionów nowych przypadków gru licy, w tym 0,5 miliona dzieci i 2,9 milionów kobiet, w tym samym roku. Zmaro na gru lic 1,4 miliony ludzi, z tego 430 tys. byo zakaonych HIV [28]. Najwicej nowych przypadków zachorowa na gru lic na 100 tys. ludnoci odnotowano w Afryce – rednio 262. Wska niki nowych zachorowa na gru lic byy znacznie wysze w: Suazi 1313, Republice Poudniowej Afryki 993, Namibii i Sierra Leone 723, Lesotho 632, Zimbabwe 603, Dibuti 602, Gabonie 450, Republice rodkowoafrykaskiej 400, Kongu 387, Demokratycznej 17 .

(24) Republice Konga 327. Najmniej nowych zachorowa na gru lic odnotowano w Afryce Pónocnej od 17 przypadków na 100 tys. ludzi w Egipcie do 100 przypadków w Maroku, a wic znacznie mniej ni rednio w caej Afryce [28]. wiatowa Organizacja Zdrowia opracowaa strategi Zatrzyma

(25) gru licĊ (stop TB), aby uwolni wiat od tej choroby. W strategii zaoono zmniejszenie liczby chorych do roku 2015 przez zapewnienie chorym wysokiej jakoci bada diagnostycznych, wprowadzenie nowych metod leczenia gru licy i nowych rodków farmakologicznych. rodki na zwalczanie gru licy maj pochodzi z budetów krajów zainteresowanych zwalczaniem gru licy i z pomocy midzynarodowej [72]. W Afryce ponad ¼ ludnoci jest naraona na choroby tropikalne. Powstawaniu tych chorób sprzyjaj m.in. gorcy i wilgotny klimat, degradacja rodowiska (w Afryce Subsaharyjskiej 23% ludnoci yje w zdegradowanym rodowisku, w Afryce Pónocnej 25%). Wedug raportu WHO transmisja zachorowa na malari jest moliwa na terenach zamieszkaych przez 2,1 mld ludzi. Na przykad w Czadzie 80% populacji jest z wysok transmisj malarii (jeden i wicej przypadków na 1000 osób) w Republice Demokratycznej Konga 97% oraz 100% ludnoci w Gwinei Równikowej, Kongu, Republice rodkowoafrykaskiej, Rwandzie, Gambii, Ghanie, Gwinei, Gwinei Bissau, Liberii, Sierra Leone, Togo, Zambii [71]. Bardzo powanym problemem na kontynencie afrykaskim jest miertelno dzieci. Sporód chorób a 16% przypadków miertelnych wród dzieci do lat 5 przypada na malari [71]. Wska nik miertelnoci dzieci jest nie tylko odzwierciedleniem ich stanu zdrowia i jakoci wyywienia, ale take wyrazem spoeczno-gospodarczego rozwoju kraju. W krajach o bardzo wysokim rozwoju wska niki miertelnoci dzieci poniej lat 5 przyjmoway wielkoci jednocyfrowe. W Szwecji, Finlandii, Luksemburgu, Norwegii na 1000 urodze ywych nie doywao troje dzieci, w Irlandii dwoje. Natomiast w krajach o niskim poziomie rozwoju spoecznego wska niki miertelnoci dzieci do lat 5 s bardzo wysokie np. w Demokratycznej Republice Konga a 173 na 1000 urodze ywych dzieci umiera przed osigniciem piciu lat. Liczba dzieci na caym wiecie niedoywajcych 5 lat zmniejszya si z 12 mln w 1990 r. do 7,6 mln w 2010 r., tj. kadego dnia umierao 21 tys. dzieci poniej 5 lat w 1990 r., a w 2010 r. ok. 12 tys., przy czym a 70% dzieci umiera przed ukoczeniem pierwszego roku ycia. W Afryce Subsaharyjskiej wystpuje czstsze ryzyko mierci dzieci. Gównymi przyczynami miertelnoci dzieci poniej 5 lat s: niedoywienie 1/3 przypadków, 18% zapalenie puc, 15% komplikacje przy porodzie [51].. 18 .

(26) Tempo spadku miertelnoci dzieci na wiecie ulego przyspieszeniu z 1,9% rocznie w latach 1990-2000 do 2,5% rocznie w latach 2000-2010, lecz jest ono niewystarczajce do osignicia czwartego celu milenijnego. W przeliczeniu na 1000 urodze ywych liczba dzieci niedoywajcych piciu lat zmniejszya si z 88 w 1990 r. do 57 w 2010 r., tj. o 35%. Czwarty cel milenijny dotyczy ograniczenia miertelnoci dzieci poniej piciu lat o dwie trzecie do 2015 r., poczwszy od 1990 r. W wymiarze wiatowym miertelno dzieci do 5 lat w 1990 r. wyniosa 88 na tysic urodze ywych, a w 2015 r. wska nik powinien zmniejszy si do 35 przypadków miertelnych na 1000 urodze ywych [51]. W Afryce Pónocnej spadek wska nika miertelnoci dzieci by znacznie wikszy ni rednio na wiecie, bo a o 67% z 82 do 27 przypadków na 1000 urodze ywych, tj. rednio o 5,6% rocznie. Afryka Pónocna osigna w 2010 r. cel milenijny 27 przypadków miertelnych na 1000 urodze ywych [34, 35]. W Afryce Subsaharyjskiej postp w ograniczeniu miertelnoci dzieci do lat 5 by mniejszy. W latach 1990-2010 miertelno dzieci zmniejszya si o 30%, tj. ze 174 przypadków na 1000 urodze ywych do 121 przypadków w 2010 r. (w tempie 1,8% redniorocznie). Cel milenijny – 58 przypadków na 1000 urodze ywych – nie zostanie osignity do 2015 r. w Afryce Subsaharyjskiej [51]. Wród krajów afrykaskich najnisza miertelno dzieci wystpuje w krajach Afryki Pónocnej, od 16 dzieci poniej piciu lat na 1000 urodze ywych w Tunezji do 36 w Maroku i Algierii. W Afryce najwysza miertelno dzieci bya w Mali – 178 dzieci poniej 5 lat na 1000 urodze ywych. Wysokie wska niki odnotowano take w Sierra Leone – 174, Demokratycznej Republice Konga – 170 i w Angoli – 161. We wszystkich krajach wystpia tendencja spadkowa miertelnoci dzieci poniej lat 5. W ostatnim dziesicioleciu coraz wicej dzieci jest szczepionych przeciw odrze, dyfterytowi, tcowi i krztucowi. Wedug danych wiatowej Organizacji Zdrowia jedna ósma mieszkaców Ziemi cierpi z powodu pragnienia i chorób wywoanych spoywaniem zanieczyszczonej wody. Jedynie 3% z nich yje w Europie; 53% pochodzi z Azji, 38% z Afryki. Kobiety i dzieci w Afryce i Azji pokonuj rednio 6 km, aby dotrze do ujcia z wod. Jednorazowo pokonuj ten dystans z 20-litrowym kanistrem, a potrzeby rodziny s kilkakrotnie wiksze [35, 47]. Czerpanie wody z niebezpiecznych róde wie si z ryzykiem zakaenia pasoytami i malari. Choroby ukadu pokarmowego ograniczaj przyswajanie substancji odywczych z poywienia i prowadz do niedoywienia. W kadej wsi powinna by studnia, aby uchroni ludno od chorób, a dzieci przed porzu19 .

(27) ceniem szkoy. Czsto szkoy nie s wyposaone w urzdzenia sanitarne. Brak higieny wie si z zakaeniami, które uniemoliwiaj nauk. Brak czystej wody wpywa na wiksz zachorowalno na róne choroby, ograniczenie rozwoju psychofizycznego dzieci i ich zdolnoci do nauki. Brak wody do ugaszenia pragnienia i nawadniania pól prowadzi do ubóstwa [47]. Dost p do czystej wody w proc. w latach 1990 i 2011 w Afryce Kraj Somalia Dem. Rep. Konga Mozambik Madagaskar Etiopia Czad Mauretania Niger Angola Tanzania Sudan Sierra Leone Togo Kenia Nigeria Zambia Mali Rep. rodkowoafrykaska Rwanda Kongo Gwinea Bissau Suazi Senegal Kamerun. 1990 2011 Kraj 30 Burundi 43 46 Gwinea 34 47 Liberia 29 48 Uganda 14 49 Benin 40 50 Lesotho 30 50 Zimbabwe 35 50 Burkina Faso 42 53 Wyb. Koci Soniowej 55 53 Maroko 67 55 Algieria 37 58 Malawi 49 59 Ghana 43 61 Gabon 47 61 Gambia 49 64 RPA 28 65 Dibuti 59 67 Namibia 62 69 Tunezja 72 Seszele 36 72 Wyspy w. Tomasza i Ksica 39 72 Botswana 60 73 Egipt 49 74 Mauritius. 1990 2011 69 74 51 74 74 41 75 57 76 80 78 79 80 44 80 76 80 73 82 94 84 42 84 53 86 88 75 89 83 92 75 93 64 93 82 96 96 96 97 92 97 93 99 99 100. ródo: www.fao.org/economic/ess/ess-fs/ess-fadata/en/ [22].. Najlepsza sytuacja w zakresie dostpu do czystej wody jest w Afryce Pónocnej, gdy ma do niej dostp 92% ludnoci, od 82% w Maroku do 99% w Egipcie (Libia 98%, Tunezja 96%). W Afryce Subsaharyjskiej 63% ludnoci ma dostp do czystej wody, od 30% w Somalii do 100% na Mauretanii. W latach 1990-2011 zwikszy si dostp ludnoci w Afryce do czystej wody o 17 p.p. (do 67%), w Afryce Pónocnej o 4 p.p. (do 92%) i w Afryce Subsaharyjskiej o 15 p.p. (do 63%). W wikszoci krajów afrykaskich znaczco zwikszy si dostp do czystej wody, z wyjtkiem Sudanu – spadek o 15 p.p. i Tanzanii o 2 pkt.. 20 .

(28) Dost p do urz

(29) dze sanitarnych w proc. w latach 1990 i 2011 w Afryce Kraj Niger Togo Czad Tanzania Sierra Leone Madagaskar Benin Ghana Kongo Burkina Faso Liberia Mozambik Gwinea Gwinea Bissau Etiopia Mali Somalia Sudan Wyb. Koci Soniowej Lesotho Mauretania Kenia Dem. Rep. Konga Nigeria. 1990 4 13 8 7 11 8 5 7 8 9 10 2 15 27 20 16 25 17 38. 2011 Kraj 10 Namibia 11 Gabon 12 Rep. rodkowoafrykaska 12 Wyspy w. Tomasza i Ksica 13 Uganda 14 Zimbabwe 14 Zambia 14 Kamerun 18 Burundi 18 Senegal 18 Malawi 19 Suazi 19 Angola 19 Dibuti 21 Rwanda 22 Botswana 24 Gambia 24 Maroko 24 RPA 26 Tunezja 27 Mauritius 29 Algieria 31 Egipt 31 Libia Seszele. 1990 2011 24 32 33 11 34 34 27 35 41 40 42 42 47 48 42 50 36 51 39 53 49 57 29 59 62 61 32 61 39 64 68 53 70 64 74 73 90 89 91 89 95 72 95 97 97 97 97. ródo: www.fao.org/economic/ess/ess-fs/ess-fadata/en/. Dostp do urzdze sanitarnych w Afryce miao tylko 57% ludnoci, a w Afryce Pónocnej 90%, od 70% w Maroku do 97% w Libii. W Afryce Subsaharyjskiej tylko 31% ludnoci miao dostp do urzdze sanitarnych, od 10% w Nigrze do 91% na Mauritiusie. W latach 1990-2011 dostp ludnoci do urzdze sanitarnych w Afryce zwikszy si tylko o 6 p.p., w Afryce Pónocnej o 18 p.p., a w Afryce Subsaharyjskiej tylko o 5 p.p. Dostp ludnoci do urzdze sanitarnych zwikszy si w krajach afrykaskich z wyjtkiem Nigerii – spadek o 7 p.p. (do 31%), Togo – spadek o 2 p.p. (do 11%), w Sudanie o 3 p.p. (do 24%). Na moliwoci zaspokojenia potrzeb w zakresie opieki zdrowotnej wskazuje poziom wydatków na zdrowie ze wszystkich róde w przeliczeniu na 1 mieszkaca rocznie. Wyniosy one wg raportu UNDP 2011 – 860 USD na wiecie, ale w Afryce w adnym kraju nie osignito tego poziomu. Najwicej wydano na zdrowie, 709 USD na mieszkaca rocznie, w Gwinei Równikowej, 612 USD w Botswanie i 485 USD w Republice Poudniowej Afryki, a najmniej 21 .

(30) wydaway: Erytrea – 10,1 USD, Etiopia – 14,7 USD i Demokratyczna Republika Konga – 15,6 USD. Afryka Subsaharyjska ma bardzo ograniczone rodki na opiek zdrowotn ludnoci. Du rol w zwalczaniu HIV/AIDS, gru licy i malarii odgrywaj midzynarodowe instytucje pozarzdowe. 4. Osi

(31) gni cia edukacyjne Inwestycje w kwalifikacje czowieka, publiczne i prywatne, s najtaszym sposobem podnoszenia poziomu konkurencyjnoci gospodarki i tym samym przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego. Edukacja w kapita ludzki opiera si na czterech zasadach: uczy si, aby wiedzie , dziaa , wspólnie y i aby by [9]. We wska niku spoecznego rozwoju od 2010 r. osigniecia edukacyjne s okrelane przez redni liczb lat nauki przypadajc na osob doros w wieku 25 lat i wicej oraz przez oczekiwan liczb lat nauki przez osoby rozpoczynajce ksztacenie. rednia liczba lat nauki w 2011 roku w Afryce Mozambik Burkina Faso Niger Czad Etiopia Gwinea Mali Gwinea-Bissau Burundi Gambia Sierra Leone Sudan Rwanda Benin Wyb. Koci Soniowej Erytrea Dem. Rep. Konga Rep. rodkowoafrykaska Rep. Zielonego Przyldka Mauretania Dibuti Liberia Wyspy w. Tomasza i Ksica Malawi Maroko Angola Senegal Uganda. 1,2 1,3 1,4 1,5 1,5 1,6 2,0 2,3 2,7 2,8 2,9 3,1 3,3 3,3 3,3 3,4 3,5 3,5 3,5 3,7 3,8 3,9 4,2 4,2 4,4 4,4 4,5 4,7. Nigeria Tanzania Madagaskar Togo Gwinea Równikowa Kamerun Kongo Lesotho Egipt Tunezja Zambia Algieria Kenia Ghana Suazi Mauritius Zimbabwe Libia Namibia Gabon RPA Botswana Seszele. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,9 5,9 5,9 6,4 6,5 6,5 7,0 7,0 7,1 7,1 7,2 7,2 7,3 7,4 7,5 8,5 8,9 9,4. ródo: UNDP Human development report 2011, New York Oxford University Press 2011.. 22 .

(32) rednia liczba lat nauki na kontynencie afrykaskim przypadajca na jedn osob doros wyniosa 4,8 lat (2011 r.), przy czym w Afryce Pónocnej 6,2 lat, a w Afryce Subsaharyjskiej 4,5 lat. Natomiast oczekiwana liczba lat nauki na kontynencie afrykaskim jest 2 razy wysza ni przecitna liczba lat nauki. Rónice te s wiadectwem niezaspokojenia potrzeb w zakresie ksztacenia i oczekiwa zmiany dotychczasowej sytuacji (tabela 1). W Afryce Pónocnej przecitna liczba lat nauki przypadajca na osob doros ksztatowaa si od 7,3 lat w Libii do 4,4 lat w Maroku. W Afryce Zachodniej przecitna liczba lat nauki wyniosa 4,2 lat, od 1,3 roku w Burkina Faso do 7,1 lat w Ghanie. W Afryce rodkowej przecitnie na 1 osob doros przypadao 4,0 lat nauki, od 1,5 roku w Czadzie do 5,9 roku w Kamerunie i Kongu. W Afryce Wschodniej na osob doros przypadao rednio 3,8 lat, od 1,3 roku w Mozambiku do 9,4 lat na Seszelach. Przecitna liczba lat nauki przypadajca na osob doros w Afryce Poudniowej wyniosa 8,3, od 5,9 lat w Lesotho do 8,9 lat w Botswanie. Przecitna liczba lat nauki w wikszoci krajów afrykaskich wskazuje, e znaczna cz dorosych nie zdoaa ukoczy nawet szkoy podstawowej. Na kontynencie afrykaskim nadal jest ograniczony dostp do edukacji, czego wyrazem jest analfabetyzm. W Afryce Pónocnej najwikszy odsetek analfabetów wród osób dorosych jest w Maroku – 43,9%, a najmniejszy w Libii – 11%. W Afryce rodkowej najwikszy odsetek analfabetów jest w Czadzie – 66,4%, a najmniejszy w Gwinei Równikowej – 6,7%. W Burkina Faso 74% ludnoci dorosej jest analfabetami i tylko 15,2% na Wyspach Zielonego Przyldka (Afryka Zachodnia). W Afryce Wschodniej rónice midzy krajami w rozmiarach analfabetyzmu s take due. Najwikszy odsetek analfabetów jest w Etiopii – 64%, a najmniejszy w Zimbabwe – 8,1%. Afryka Poudniowa odznacza si niewielkimi rónicami w rozpowszechnieniu analfabetyzmu wród dorosych. Najwikszy odsetek analfabetów jest w Botswanie – 15,9% i najmniejszy w RPA – 11%. Waciwoci kontynentu afrykaskiego jest dua liczba kobiet analfabetek. Jest to szersze zagadnienie braku równoci pod wzgldem prawnym kobiet i mczyzn wynikajce z tradycji i obowizujcej religii (islam), podporzdkowujcych kobiet mczy nie. Wyrazem trudnoci w zdobywaniu wyksztacenia przez ludno w Afryce s znacznie nisze wska niki dotyczce wyksztacenia na poziomie rednim osób dorosych w wieku 25 lat i powyej w porównaniu ze wska nikami wiatowymi. Wyksztacenie rednie posiadao 52% kobiet i 63% mczyzn na wiecie, a w Afryce Subsaharyjskiej odpowiednio ok. 24 i 35%. Najwikszy odsetek osób ze rednim wyksztaceniem jest w krajach Afryki Poudniowej i Afryki 23 .

(33) Pónocnej. Na przykad w RPA 72% mczyzn i 69% kobiet legitymowao si wyksztaceniem rednim, a w Botswanie wska niki byy odpowiednio wysze – 77,5 i 73,6%. Do krajów o najwyszym odsetku osób z wyksztaceniem rednim w Afryce Pónocnej nale Egipt – 59% mczyzn i 43% kobiet. Procent dzieci aktywnych ekonomicznie w wieku 7-14 w 2010 roku w Afryce Mozambik Lesotho Rwanda Egipt Botswana Suazi Burundi Maroko Zimbabwe Sierra Leone Namibia Senegal Mali Madagaskar RPA Angola Kongo Tanzania Zambia. 1,8 2,6 7,5 7,9 8,0 11,2 11,7 13,2 14,3 14,9 15,4 18,5 23,0 26,0 27,7 30,1 30,1 31,1 34,4. Liberia Gwinea Równikowa Kenia Uganda Togo Dem. Rep. Konga Malawi Burkina Faso Gambia Wybrzee Koci Soniowej Niger Gwinea Ghana Gwinea Bissau Etiopia Czad Rep. rodkowoafrykaska Benin. 37,4 37,7 37,7 38,2 38,7 39,8 40,3 42,1 43,5 45,7 47,1 48,3 48,9 50,5 56,0 60,4 67,0 74,4. ródo: FAO Statistical Yearbook 2012.. Jedn z przyczyn niskiego poziomu wyksztacenia ludnoci na kontynencie afrykaskim jest powszechno pracy wiadczonej przez dzieci w wieku 7-14 lat. Najmniej dzieci jest aktywnych ekonomicznie w Mozambiku 1,8%, a najwicej w Beninie 74,4%. Wikszo krajów afrykaskich ma trudny dostp do ksztacenia. S to kraje o niskim PKB na 1 mieszkaca, duym udziale dzieci pracujcych i z tego powodu nieuczcych si. Pochodz one z bardzo ubogich rodzin i ich niewielkie zarobki ratuj budet domowy. O dostpnoci nauki wiadczy udzia wydatków publicznych na edukacj w produkcie krajowym brutto. W Afryce udzia ten jest bardzo zrónicowany od 1,2% (8,6 USD na 1 mieszkaca) w Republice rodkowoafrykaskiej do 13% (196 USD na 1 mieszkaca) w Lesotho, podczas gdy na wiecie na edukacj przypada 495 USD na 1 mieszkaca rocznie i przy 4,9% udziale wydatków publicznych w PKB. Wydatki publiczne na edukacj w Afryce Subsaharyjskiej stanowiy 5,2% PKB w latach 2005-2010, co w przeliczeniu na walut dao zaledwie 109 USD 24 .

(34) na 1 mieszkaca rocznie. Znacznie wicej publicznych rodków pieninych przypadao na edukacj w Botswanie bo a 1009 USD na 1 mieszkaca rocznie przy prawie omioprocentowym ich udziale w PKB. Botswana jest krajem o najwyszym udziale osób dorosych z wyksztaceniem rednim (77%) na kontynencie afrykaskim, o stosunkowo maym odsetku analfabetów (15,9%) i znacznie wyszej od redniej liczbie lat nauki – 8,9 lat (najwysze na Seszelach – 9,4 lat) i tylko 8-procentowym zatrudnieniu dzieci. Na wiecie na 100 osób przypadao 14,1 komputerów osobistych (lata 2002-2009), a w Afryce Pónocnej, od 1,1 w Algierii do 9,7 w Tunezji. W Afryce Subsaharyjskiej najwicej komputerów przypadao na 100 osób w Namibii – 23,2; na Seszelach – 21,1 i Mauritiusie – 16,7; w Republice Zielonego Przyldka – 14,3; Sudanie – 10,8; Zimbabwe – 7,6 i w Botswanie – 6,6. W pozostaych krajach Afryki Subsaharyjskiej wska nik ten ksztatowa si od 0,2 w Czadzie, Gwinei Bissau, Lesotho i Malawi do 4,4 w Mauretanii. Z wyjtkiem Afryki Pónocnej oraz Mauritiusa i Seszeli, gdzie prawie caa ludno ma dostp do elektrycznoci, w pozostaych krajach odsetek ludnoci z dostpem do elektrycznoci ksztatowa si od 75% w RPA do 9% w Ugandzie i Malawi. Na wiecie na 100 osób przypadao 30 uytkowników Internetu. Wysze wska niki w Afryce ni rednio na wiecie odnotowuje si tylko w Maroku (49), na Seszelach (40,8) i w Tunezji (36,6). W Afryce Subsaharyjskiej na 100 osób przypadao tylko 11,3 uytkowników Internetu. Znacznie wysza bya ich liczba na Mauritiusie – 28,7, w Nigerii – 28,4, Czadzie – 25,9, Senegalu – 16, Rwandzie – 13,0, Ugandzie – 12,5 i w RPA – 12,3. Najmniej uytkowników Internetu byo w Demokratycznej Republice Konga i Nigrze – tylko 0,7 uytkowników na 100 osób. 5. Produkt krajowy brutto2 Afryk zamieszkuje prawie 15% ludnoci wiata, ale kontynent ten wytwarza tylko 4% wiatowego PKB (liczony si nabywcz w USD). W 2010 r. gospodarka wiatowa powrócia na ciek wzrostu, który wynosi rednio 3,6% w skali wiatowej, a w 2011 r. na poziomie 3,1%. Kraje rozwinite rozwijay si w tempie 1,9% w 2011 r., a kraje rozwijajce si w tempie 6,0% [53]. Rozwój krajów afrykaskich by bardziej dynamiczny ni caej gospodarki wiatowej. Do czynników wzmagajcych wzrost gospodarczy Afryki na 2. We wska niku rozwoju spoecznego HDI (Human Development Index) do oceny globalnej sytuacji ekonomicznej krajów wprowadzono produkt narodowy brutto, ale wszystkie wska niki charakteryzujce m.in. rozwój edukacji, zdrowie, zrónicowanie dochodów odnoszono do produktu krajowego brutto. 25. .

(35) le m.in.: zapotrzebowanie na afrykaskie surowce przez Chiny i Indie oraz kraje wysoko rozwinite (Francja, USA), wzrost cen surowców na wiecie, napyw bezporednich inwestycji zagranicznych na kontynent afrykaski, redukcja zaduenia przez kraje wysoko rozwinite. Ogromne zasoby surowców naturalnych, na które jest duy popyt na rynkach wiatowych, stay si czynnikiem dynamizujcym wzrost gospodarczy krajów afrykaskich. W niektórych krajach prawie cay przychód pochodzi z eksportu jednego produktu np. ropy naftowej (Angola, Nigeria, Libia, Gwinea Równikowa), uranu (Mali i Niger), diamentów (Botswana), z kilka produktów z eksportu, ropy naftowej, niektórych rud i koncentratów manganu (Gabon), z ropy naftowej, surowcowej i przetworzonej, z gazu ziemnego skroplonego (Algieria), z ropy naftowej, kobaltu nieprzetworzonego (Kamerun), z miedzi, koncentratów miedzi (Demokratyczna Republika Konga) [58]. Udzia Afryki w wiatowych zasobach ropy wynosi 9,7%, a gazu 7,8%. W ostatnim 20-leciu wiatowe zasoby ropy wzrosy o 20,7%, a na kontynencie afrykaskim o 99,7%, w przypadku gazu wska niki te wynosz odpowiednio 38,5 i 65,8%. Kontynent posiada take bogate zoa uranu (Niger, Mali), elaza (Liberia, Sierra Leone, Gwinea, Mauretania), manganu (Ghana, Wybrzee Koci Soniowej), miedzi (Mauretania), cyny i niobu (Nigeria), boksytów (Gwinea, Sierra Leone, Ghana, Demokratyczna Republika Konga), diamentów (Botswana, Liberia, Sierra Leone, Ghana, Gwinea, Wybrzee Koci Soniowej), fosforytów (Senegal, Togo). Zasoby zota, platyny, diamentów, chromu, manganu, antymonu i uranu w Afryce nale do najwikszych na wiecie. Ronie popyt na rop naftow zwaszcza ze strony Chin i samego kontynentu afrykaskiego. A 38 krajów afrykaskich importuje rop naftow. Chiskie zaangaowanie w Afryce wzroso po roku 2000, a zwaszcza po powstaniu Forum Wspópracy Chiny Afryka (FOCAC) w 2006 roku. Najwiksze wsparcie ze strony Chin uzyskiway kraje afrykaskie bogate w surowce mineralne (Angola, Nigeria, Etiopia, Sudan). W wymianie handlowej midzy Chinami a Afryk przoduj: Angola, RPA, Nigeria, Sudan i Egipt. Prawie 80% wród produktów importowanych przez Chiny z Afryki zajmuj surowce mineralne, a na kamienie i metale szlachetne przypada 4% importu z Afryki do Chin. Najwikszy udzia w eksporcie z Chin do Afryki maj maszyny, sprzt transportowy, tekstylia, odzie i obuwie oraz wyroby z tworzyw sztucznych [17]. W strukturze eksportu Afryki udzia produktów rolnych stanowi 10,8%. Surowce mineralne w eksporcie Afryki stanowi 65,6%. W latach 2008-2010 zmieni si udzia poszczególnych regionów wiata w eksporcie Afryki. Gówne jego kierunki w 2010 r. to: Europa – 36,2% (2008 r. 26 .

(36) 40,2%), Azja – 24,1% (2008 r. 21,0%) Ameryka Pónocna – 16,8% (2008 r. 21,5%) i eksport wewntrz afrykaski 12,3% (w 2008 r. 9,4%) [58]. 5.1. Dynamika produktu krajowego brutto Wzrost gospodarczy kontynentu afrykaskiego mierzony dynamik wzrostu globalnego PKB wyniós redniorocznie w latach 2000-2009 5,2%, w 2010 r. 5,0%, 2011 r. 3,4%, a w 2012 r. wzrost PKB wyniós 5,75% (2012 r. – dane Midzynarodowego Funduszu Walutowego) [19]. Wiosna arabska wpyna na spadek dynamiki PKB w Afryce Pónocnej. PKB wzrós w 2011 r. tylko 0,5%, podczas gdy w 2010 r. o 4,1% spady dochody z turystyki w Tunezji i Egipcie. Obcy kapita odpywa z Libii, Tunezji i Egiptu. Maroko odwrotnie, wzmocnio swoj gospodark, wzrost PKB w 2011 r. wynosi 5,0%, chocia wystpio wysokie bezrobocie, a w 2012 r. o 2,7%. W 2011 r. inflacja wzrosa do 8,5% w okoo 39 krajach afrykaskich, a w 2010 r. o 7,4% w porównaniu z rokiem poprzednim (African Statistical Yearbook 2012). Poczwszy od 2005 r., inflacja w Afryce przedstawiaa si nastpujco: 7,5% w 2005 r., 5,8% w 2006 r., 7,0% w 2007 r., 10,9% w 2008 r., 9,2% w 2009 r., 7,4% w 2010 r., 8,5% w 2011 r., 9,1% w 2012 r. [2]. W Afryce Pónocnej tempo wzrostu PKB byo nisze ni rednio na kontynencie afrykaskim i wynosio 4,7% w latach 2000-2009, gdy byy to kraje o gospodarce ustabilizowanej, a w 2010 r. wzrost wyniós 4,1% i w 2011 r. 0,5% (wiosna arabska). Najwyszym wzrostem PKB w stosunku do roku poprzedniego charakteryzowaa si Algieria w latach 2003-2005 od 6,9% do 5,1%, Egipt w latach 2006-2008 od 6,8% do 7,3%. Libia po wzrocie PKB nawet dochodzcym do 13% w 2003 r. i 10,3% w 2005 r. w stosunku do roku poprzedniego, w 2011 r. nastpi spadek PKB o 59,7% (zaamanie w wydobyciu ropy naftowej i eksporcie z przyczyn politycznych), po czym w 2012 r. nastpi wzrost PKB o 95,5%. Take w Tunezji PKB zmniejszy si w 2011 r. o 1,9% w stosunku do roku poprzedniego, a w 2012 r. wzrost wynosi 3,6%. W Egipcie wzrost PKB wyniós zaledwie 1,8%, a w 2012 r. 2,2%. W obu tych krajach zmniejszyy si dochody z turystyki [2]. W Afryce rodkowej rednioroczne tempo wzrostu PKB w latach 2000-2009 wynosio 4,9%. W 2010 r. wzrost wynosi 5,7% i 5,1% w 2011 r. w stosunku do roku poprzedniego. Wród krajów tego regionu na uwag zasuguje Angola, która po zakoczeniu wojny wesza na ciek wzrostu, do czego przyczynio si wydobycie ropy naftowej. W latach od 2004 do 2007 PKB w stosunku do roku poprzedniego zwikszy si od 11,2% do 23,2%, a w 2008 r. o 13,8%. W nastpnych latach wzrost PKB by znacznie niszy, bo tylko o 2,4% w 2009 r., o 3,4% w 2010 r., o 3,9% w 2011 r. i o 6,8% w 2012 r. [1]. 27 .

(37) W Czadzie, kraju o najniszym poziomie rozwoju spoecznego (wska nik HDI – miejsce 183 wród 187 krajów) PKB w stosunku do roku poprzedniego wzrasta dynamicznie od 2001 r. do 2004 r. (od 11,5% do 33,7%), a nastpnie w roku 2005 i 2007 r. wzrost wyniós ponad 8%, w 2010 r. 14,6%, po czym tempo wzrostu PKB zmniejszyo si do 3,6% w 2011 r. i 5,9% w 2012 r. Eksploatowanie zó ropy naftowej w Gwinei Równikowej wpyno na ogromny wzrost PKB – w 2001 r. a o 67,8%, a w latach 2002 i 2004 wzrost o 20,4% i 32,6%. W latach 2007 i 2008 wzrost ten by take dwucyfrowy – odpowiednio o 24,0% i o 16,1%, a w 2011 r. wzrost zmniejszy si do 7,7% i w 2012 r. o 5,3% [1]. W Afryce Wschodniej rednioroczne tempo wzrostu PKB w latach 2000-2009 wynosio 6,6%. PKB w stosunku do roku poprzedniego wzrós w 2010 r. o 7,1% i w 2011 r. o 6,0% [2]. Wród krajów Afryki Wschodniej ze wzgldu na tempo wzrostu PKB wyrónia si Etiopia i Rwanda. W Etiopii od 2004 r. do 2008 r. PKB wzrasta w tempie dwucyfrowym – odpowiednio o 13,6% i o 10,8%. Take w 2010 r. i 2011 r. wzrost PKB wyniós 12,6 i 11,2%, a w 2012 r. 8,5%. W Rwandzie i Mozambiku tempo wzrostu PKB byo nisze ni w Etiopii, ale wyrównane. Najwyszy wzrost PKB w stosunku do roku poprzedniego odnotowano w Rwandzie w 2002 r. o 13,3% i w 2008 r. 11,1%. W latach 2011 i 2012 wzrost PKB wyniós odpowiednio 8,2 i 8,0% [1]. W Mozambiku najbardziej wzrós PKB w stosunku do roku poprzedniego w 2001 r. o 12,3%, a w pozostaych latach ksztatowa si od 9,2% w 2002 r. do 7,4% w 2012 r. Natomiast Zimbabwe charakteryzuje si spadkiem PKB w stosunku do roku poprzedniego od 2001 r. do 2008 r. bez adnych przerw – odpowiednio o 0,2 i 9,9% (nieudane reformy w gospodarce). Od 2009 r. PKB w Zimbabwe wzrasta w stosunku do roku poprzedniego: w 2009 r. o 6,0%, w 2010 r. o 9,6%, w 2011 r. o 10,6% i w 2012 r. o 4,4%. W Afryce Zachodniej rednioroczne tempo wzrostu PKB w latach 2000-2009 wynioso 6,7%. W 2010 r. w stosunku do roku poprzedniego PKB wzrós o 6,9% i w 2011 r. o 6,3%. Sporód krajów Afryki Zachodniej PKB w Nigerii wykazywa wyszy wzrost ni przecitny w regionie dziki eksploatacji zó ropy naftowej. Najwyszy roczny przyrost PKB odnotowuje si w 2002 r. o 21,2%, w 2003 r. o 10,3%, w 2004 r. o 10,6%. W pozostaych latach wzrost PKB ksztatowa si od 7,8% w 2010 r. do 6,6% w 2012 r. W Ghanie w latach od 2001 do 2012 r. roczny wzrost PKB ksztatowa si od 4,2% w 2001 r. do 7,1% w 2012 r. Wysoki wzrost PKB odnotowuje si w 2011 r. o 14,4% oraz w 2008 r. o 8,4% i 2010 r. o 8,0%. W Sierra Leone wzrost PKB w 2002 r. wyniós 18,2% i tyle samo w 2012 r. Pomidzy tymi latami najbardziej wzrós PKB w 2003 r. o 9,6% i w 2004 r. oraz 2008 r. o po28 .

(38) nad 7%. Mimo do wysokiej dynamiki wzrostu PKB (ponad 7%), Sierra Leone naley do grupy pastw najmniej rozwinitych gospodarczo [1, 2, 3]. W Afryce Poudniowej w latach 2000-2009 PKB wzrasta redniorocznie o 4,7%. W 2010 r. wzrost PKB w stosunku do roku poprzedniego wyniós 3,5% i w 2011 r. take o 3,5% [1, 2]. Najlepiej rozwinit gospodark w tym regionie ma Republika Poudniowej Afryki (South Africa). Kraj ten naley do grupy BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Republika Poudniowej Afryki). Kraje te wedug prognozy Goldman Sachs do poowy XXI wieku bd potgami wiatowymi (ta grupa apeluje m.in. o szybk reform Midzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku wiatowego oraz ONZ). Wzrost PKB w Republice Poudniowej Afryki w stosunku do roku poprzedniego jest umiarkowany – od 2,7% w 2001 r. do 5,6% w 2006 r. Wzrost PKB w 2010 r. i 2011 r. wyniós odpowiednio 3,5 i 2,5%, a w 2012 r. take 2,5%. W szybszym tempie rozwijaa si Botswana i Namibia. Najwyszy wzrost PKB w Botswanie w stosunku do roku poprzedniego odnotowano w 2002 r. o 9,0%. W ostatnich trzech latach wzrost PKB w tym kraju wyniós 8,1% w 2010 r., 8,0% w 2011 r. i 5,6% w 2012 r. W Namibii najwyszy wzrost PKB odnotowuje si w 2004 r. o 12,3%. W ostatnich trzech latach wzrost PKB wyniós 6,0% w 2010 r., 4,9% w 2011 r. i 5,0% w 2012 r. Najsabiej rozwija si w tym regionie Suazi. Wzrost PKB w stosunku do roku poprzedniego ksztatowa si od 1,2% w 2001 r. do 3,5% w 2007 r. W ostatnich trzech latach PKB przyrasta o 1,9% w 2010 r., o 1,3% w 2011 r., a w 2012 r. zmniejszy si o 0,3% w stosunku do roku poprzedniego [2, 3]. W 2012 r. do najszybciej rozwijajcych si krajów na kontynencie afrykaskim naleay Sierra Leone, Niger, Liberia, Wybrzee Koci Soniowej i Rwanda. Wzrost PKB w Libii a o 95,5% w 2012 r. wynika z bardzo niskiego poziomu PKB w roku 2011 r. (przyczyny polityczne). W 2012 r. PKB zmniejszy si w Suazi, Sudanie i Mali. Na kontynencie afrykaskim wystpuj due rónice pod wzgldem poziomu i tempa rozwoju poszczególnych regionów i krajów. Cz krajów afrykaskich rozwijaa si bardziej dynamicznie ni caa gospodarka wiatowa. S to kraje bogate w surowce naturalne. Do gównych czynników wzrostu naley zaliczy : wzrost zapotrzebowania na surowce afrykaskie, wzrost cen surowców na wiatowych rynkach, redukcj zaduenia przez kraje wysoko rozwinite, napyw zagranicznych bezporednich inwestycji oraz oficjalnej pomocy rozwojowej.. 29 .

(39) Kraje afrykaskie wedug wzrostu PKB w 2012 r. w procentach Suazi -0,3 Togo Sudan -0,6 Namibia Mali -1,5 Gwinea Równikowa Gambia 1,0 Erytrea Madagaskar 1,9 Botswana Egipt 2,2 Gabon Somalia 2,6 Burkina Faso Maroko 2,7 Czad Gwinea Bissau 2,8 Benin Seszele 2,8 Nigeria Rep. rodkowoafrykaska 3,1 Kongo Algieria 3,2 Angola Mauritius 3,3 Tanzania Tunezja 3,6 Ghana Senegal 3,8 Dem. Rep. Konga Lesotho 3,8 Zambia Gwinea 3,9 Mozambik Kenia 4,2 Rwanda Malawi 4,3 Wybrzee Koci Soniowej Uganda 4,4 Liberia Zimbabwe 4,4 Niger Mauretania 4,6 Sierra Leone Burundi 4,7 Libia Dibuti 4,8 Kamerun 4,9 Kongo 4,9. ródo: African Statistical Yearbook 2013.. 5,0 5,0 5,3 5,5 5,6 5,6 5,8 5,9 6,1 6,6 6,8 6,8 6,9 7,1 7,2 7,3 7,4 8,0 8,6 8,9 13,1 18,2 95,5. W Afryce rozwija si przemys surowcowy – wydobywczy, dostarczajcy pracy i dochodów. Wzrost PKB krajów surowcowych zaley od zapotrzebowania na nie i cen na rynku wiatowym. Mimo wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego, Afryka nie uwolnia si od bezrobocia. W niektórych krajach afrykaskich bezrobocie byo wysokie: w Dibuti 59,5%, Mauretanii 33,0%, Gwinei Równikowej 24,2%, Etiopii 20,5%, Gabonie 17,8%. W Afryce Poudniowej we wszystkich krajach bezrobocie jest wysokie. Najwysze byo w Namibii 27,6%, a nastpnie w Lesotho 27,3%, RPA 23,8%, Suazi 22,5% i Botswanie 17,6%. 5.2. Zrónicowanie krajów afrykaskich ze wzgl du na PKB na 1 mieszkaca Produkt krajowy brutto przeliczony na 1 mieszkaca (wedug siy nabywczej w USD) jest najczciej stosowan miar w ocenie spoeczno--gospodarczego rozwoju krajów. redni poziom PKB w 2011 r. (wg siy nabywczej z 2005 r.) dla caego wiata wynosi 10 103 USD na 1 mieszkaca, a w Afryce wyniós 2 778 USD. W Afryce Pónocnej PKB na 1 mieszkaca wynosi 6 306 USD, a w Afryce Subsaharyjskiej 2 094 USD [3]. 30 .

(40) Produkt krajowy brutto w Afryce w 2011 roku w USD na 1 osob a) Dem. Rep. Konga Liberia Erytrea Burundi Niger Rep. rodkowoafrykaska Sierra Leone Malawi Madagaskar Mozambik Togo Mali Etiopia Gwinea Rwanda Gwinea Bissau Burkina Faso Uganda Tanzania Czad Zambia Benin Lesotho Kenia Wyb. Koci Soniowej Ghana. 329 Senegal 506 Wyspy w. Tomasza i Ksica 516 Gambia 533 Sudan 642 Zimbabwe 716 Dibuti 769 Kamerun 805 Nigeria 853 Mauretania 861 Rep. Zielonego Przyldka 914 Kongo 964 Maroko 979 Angola 990 Suazi 1 097 Egipt 1 097 Namibia 1 149 Algieria 1 188 Tunezja 1 334 RPA 1 343 Mauritius 1 423 Botswana 1 428 Gabon 1 504 Libia9 1 507 Seszele 1 581 Gwinea Równikowa 1 652. 1 737 1 805 1 873 1 878 1 878 2 087 2 090 2 221 2 255 3 616 3 885 4 373 5 201 5 349 5 547 5 986 7 643 8 258 9 678 12 737 12 939 13 998 15 361 23 172 32 026. a) wedug siy nabywczej w 2005 r.. ródo: UNDP, Human Development Report 2013, New York Oxford University Press 2013.. Powysze zestawienie ukazuje wielko PKB w Afryce w USD na 1 osob w 2011 r. wedug siy nabywczej z 2005 r. Dzieli ono kraje afrykaskie na 5 grup: powyej 1 tys. USD – 14 krajów, 1 001-2 000 USD – 17 krajów, 2 001-4 000 USD – 6 krajów, 4 001-9 000 USD – 7 krajów, powyej 9 000 USD – 7 krajów. W krajach o wysokim poziomie PKB na 1 mieszkaca rocznie tj. powyej 9 tys. USD rolnictwo w tworzeniu PKB ma niewielki udzia, od 1,9% w Gwinei Równikowej do 3,6% na Mauritiusie. Jednoczenie w tych krajach bardzo wysoki udzia w tworzeniu PKB ma przemys surowcowy w Gwinei Równikowej – a 93,7%, a w pozostaych krajach przemys surowcowy wraz z przemysem przetwórczym i usugami. S to: Gabon, Botswana, Mauritius, RPA i Seszele. W Gabonie przemys surowcowy wraz z przemysem przetwórczym tworzy 64,4% PKB, a rolnictwo tylko 4,4%, usugi 31,2%. W Botswanie odpowiednio 47,7; 2,6 i 49,8%. Na Mauritiusie przemys surowcowy wraz z przemysem przetwórczym tworzy 27,0% PKB, usugi 69,4%, a rolnictwo tylko 3,6% PKB. W Republice 31 .

(41) Poudniowej Afryki przemys surowcowy wraz z przemysem przetwórczym tworzy 30,4% PKB, usugi 67,4%, a rolnictwo 2,4%. Na Seszelach usugi tworzyy a 81,2% PKB (turystyka), a przemys surowcowy wraz z przemysem przetwórczym tylko 16,1% PKB i rolnictwo 2,7% PKB. 5.3. Moliwoci rozwojowe krajów afrykaskich O wzrocie gospodarczym krajów afrykaskich decyduje dynamika spoycia i dynamika akumulacji – cz produktu krajowego brutto nieprzeznaczona na spoycie, której celem s inwestycje i tworzenie zapasów. Udzia akumulacji w PKB (2009 r.) tylko w Algierii wynosi 41,2%, a w pozostaych krajach ksztatowa si od 2,2% w Zimbabwe do 39,7% w Gwinei Równikowej (wydobycie ropy naftowej i najwyszy PKB na 1 mieszkaca w Afryce) [56]. Udzia akumulacji w PKB do 10% wystpi tylko w dwóch krajach w Ghanie i Zimbabwe. W grupie krajów o udziale akumulacji w PKB od 10 do 20% znajduj si: Egipt, RPA, Angola, Sudan, Sierra Leone, Suazi, Wybrzee Koci Soniowej i Republika rodkowoafrykaska. W najwikszej liczbie krajów udzia akumulacji w PKB znajduje si w przedziale 20-30%. Do tej grupy nale: Tunezja, Demokratyczna Republika Konga, Gabon, Kongo, Etiopia, Kenia, Malawi, Mauritius, Mozambik, Rwanda, Seszele, Sudan, Tanzania, Uganda, Zambia, Benin, Gwinea, Mauretania, Senegal, Botswana i Namibia. Udzia akumulacji w PKB w przedziale 30-40% odnotowuje si w Maroku, Czadzie, Gwinei Równikowej, Lesotho i na Madagaskarze [56]. Wydatki pastwa na prace badawczo-rozwojowe przyczyniaj si do upowszechnienia postpu technicznego, doskonalenia metod wytwarzania, wykrywania nowych zasobów i produkcji nowych dóbr. Inwestowanie w prace badawczo-rozwojowe jest coraz czciej traktowane na wiecie jako inwestowanie w gospodark. W Afryce udzia wydatków na prace badawczo-rozwojowe jest niewielki w Afryce. W latach 2005-2010 wydatki na ten cel tylko w Tunezji stanowiy 1,1% PKB i w RPA 0,9% PKB. Ich udzia w PKB w pozostaych krajach Afryki ksztatowa si od 0,6% w Gabonie do 0,1% w Algierii i na Madagaskarze. Dla duej liczby krajów afrykaskich brak jest danych statystycznych o wydatkach na prace badawczo-rozwojowe [56]. Ponisze zestawienie ukazuje wielko inwestycji bezporednich zagranicznych koncernów, osób prywatnych i firm w latach 2007-2011 na kontynencie afrykaskim w proc. PKB. Wedug raportu UNCTAD o inwestycjach z 2012 r. warto zagranicznych inwestycji bezporednich na wiecie wzrosa z 1 309,0 mld USD w 2010 r. do 32 .

(42) 1 524,4 mld USD w 2011 r., tj. o 16,5%. W 2011 r. na kraje rozwijajce si przypadao 44,9% ogóu zagranicznych inwestycji bezporednich, a w 2010 r. 47,1%. Zagraniczne inwestycje bezporednie w Afryce w latach 2007-2011 – w proc. PKB Angola Burundi Kamerun Burkina Faso Mauretania Kenia Rwanda Etiopia Gwinea Bissau Gabon Togo Algieria Rep. Poudniowej Afryki Zimbabwe Mali Benin Botswana Maroko Senegal Wyb. Koci Soniowej Tanzania Gwinea Libia. -3,9 0,0 0,0 0,4 0,4 0,6 0,8 1,0 1,1 1,3 1,3 1,4 1,4 1,4 1,6 1,7 1,8 1,8 1,8 1,8 1,9 2,1 2,2. Nigeria Sudan Gambia Tunezja Rep. rodkowoafrykaska Suazi Mauritius Sierra Leone Uganda Gwinea Równikowa Lesotho Namibia Ghana Mozambik Czad Dibuti Madagaskar Zambia Seszele Niger Dem. Rep. Konga Kongo Liberia. 3,1 3,1 3,2 3,2 3,6 3,7 4,4 4,5 4,7 4,8 5,4 7,1 7,9 8,6 9,1 9,2 9,9 10,3 17,4 17,5 22,4 23,5 45,8. ródo: UNDP, Human Development Report 2013, New York Oxford University Press 2013.. Bezporednie inwestycje zagraniczne na kontynencie afrykaskim w 2011 r. wyniosy 42,7 mld USD i byy nisze w stosunku do roku poprzedniego o 0,9% (43,1 mld USD). W 2009 r. bezporednie inwestycje zagraniczne byy o 10 mld USD wysze w porównaniu z 2011 r. Tabela 2. Zagraniczne inwestycje bezporednie w miliardach USD Wyszczególnienie. 2009. wiat Regiony rozwinite Regiony rozwijajce si Afryka Wschodnia i Poudniowo-Wschodnia Azja Poudniowa Azja Zachodnia Azja Ameryka aciska i Karaiby. 2010. 2011. 1 197,8 606,2 519,2 52,6. 1 309,0 618,6 616,7 43,1. 1 524,4 747,9 684,4 42,7. 206,6 42,4 66,3 149,4. 294,1 31,7 58,2 187,4. 335,5 38,9 48,7 217,0. ródo: UNCTAD, World Investment Report 2012: Towards a new generation of investment police. 33 .

(43) Kraje afrykaskie w rónym stopniu partycypoway w ogólnej wartoci bezporednich inwestycji. Najwicej zainwestowano w krajach posiadajcych zoa naftowe i inne poszukiwane na rynku wiatowym surowce. Tabela 2 ukazuje wyra nie, e z roku na rok maleje wielko zagranicznych inwestycji bezporednich w Afryce. W krajach afrykaskich istnieje szereg ogranicze, które zniechcaj niektórych inwestorów do lokowania kapitau (ale nie Chiny). Do nich nale m.in.: saba jako infrastruktury (drogi, sie kolejowa, lotniska, energia elektryczna, zakócenia w dostawach energii, sie telekomunikacyjna), saby rozwój bankowoci, wysoka korupcja, brak stabilnoci polityki gospodarczej zwaszcza niestabilno w zakresie podatków, brak przejrzystoci prawa i wysoka inflacja, dua przestpczo (terroryzm, kradziee) i niepokoje spoeczne, sabe regionalne rynki zbytu na kontynencie afrykaskim, niska jako czynnika ludzkiego (poziom wyksztacenia, choroby, epidemie HIV, malaria, saba opieka lekarska) [58]. Z drugiej strony inwestorzy, którzy uzyskiwali koncesje na wydobycie surowców (czsto za wysokie apówki) pac bardzo niskie wynagrodzenia miejscowej ludnoci. Zatrudniaj take dzieci za godowe stawki, traktujc je jak niewolników. Wydobywanie surowców czsto zagraa rodowisku przyrodniczemu i powoduje jego degradacj. Dla rozwoju krajów afrykaskich due znacznie ma oficjalna pomoc rozwojowa (Official Development Assistance, ODA). Obejmuje ona darowizny i poyczki przekazywane krajom rozwijajcym si przez oficjalne instytucje rzdowe pastw darczyców oraz organizacje midzynarodowe, których celem jest wsparcie rozwoju gospodarczego i poprawa poziomu ycia ludnoci w tych krajach. Poyczki s zaliczane do ODA, gdy przynajmniej 25% wartoci pomocy stanowi darowizny. Kraje, które podpisay Deklaracj Milenijn z 2000 roku zobowizay si do udzielania pomocy krajom rozwijajcym si, której celem jest rozwizywanie globalnych problemów spoeczno-gospodarczych. Unia Europejska odpowiada za ponad poow pomocy rozwojowej na wiecie, a Komisja Europejska udziela wsparcia ponad 140 krajom. Oficjalna Pomoc Rozwojowa na kontynencie afrykaskim wynosia 42,1 USD na 1 mieszkaca, a w wymiarze wiatowym 18,8 USD na 1 mieszkaca (2010 r.). Minimalna warto pomocy rozwojowej udzielanej przez kraje nalece do Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD (Development Assistance Committee – DAC) wynosi 0,2% PKB. W przeliczeniu na 1 mieszkaca najwiksz pomoc rozwojow otrzymay Seszele (647,7 USD), Liberia (355,3 USD), Kongo (324,6 USD), Dibuti (148,8 USD), Gwinea Równikowa (120,9 USD), Lesotho (118,0 USD), Namibia (112,0 34 .