Henryk Noga
Zagrożenie wolności człowieka przez
programy komputerowe
Studia nad Rodziną 2/2 (3), 175-182
ATK 2 (1998) H E N R Y K N O G A
Z A G R O Ż E N IE W O L N O Ś C I C Z Ł O W IE K A
P R Z E Z P R O G R A M Y K O M P U T E R O W E
P rz e ło m o w e z m ia n y w d z ie d z in ie te c h n ik i, to je d e n z a s p e k tó w n o w e j ery, k ie d y to z a k re s k o m u n ik o w a n ia z n a c z n ie s ię p o s z e r z a 1. O s ta tn ie la ta p r z y n o s z ą w ie le n o w o ś c i w z a k re s ie te c h n ik j u ż is tn ie ją c y c h , ja k te ż p o w s ta w a n ia n o w y c h f o n u p rz e k a z u p rz y p o m o c y k o m p u te ra 2. W o s ta tn ic h la ta c h g w a łto w n ie w z ra s ta lic z b a z ja w is k p r z e s tę p c z y c h ta k ic h ja k : n a p a d y , ro z b o je , z a b ó js tw a , w y łu d z e n ia c z y g w ałty . C z ę sto p r z e s tę p s tw a po p ełn iaj ą c o ra z m ło d si n ieletn i3. P rz y c z y n a ty ch z ja w is k m o ż e w p e w n y m s to p n iu w y n ik a ć z c o ra z w ię k sz e j o b e c n o ś c i w te le w iz ji, a ta k ż e w p ro g r a m a c h k o m p u te ro w y c h tre ś c i z a w ie ra ją c y c h a n ty w a rto ś c i.P rz e w a ż a ją c ą c z ę ść p ro g ra m ó w k o m p u te ro w y c h s ta n o w ią gry. C z ło w ie k tw o rz y ł j e o d n ie p a m ię tn y c h c zasó w , g łó w n ie d la p rz y je m n e g o s p ę d z a n ia c z a su. Z c h w ilą n a s ta n ia e ry in fo rm a ty c z n e j, n a tu r a ln ą k o le ją rz e c z y , p o w s ta ły r ó w n ie ż g ry k o m p u te ro w e .
P ie r w s z e g ry b a z o w a ły n a sk ro m n e j g ra fic e . C z ę s to b y ły to la b iry n ty lin ii, w ś ró d k tó ry c h p o ru s z a ły s ię ja k ie ś s y m b o le c z y te ż g ra c z e śle d z ili n a c ie m n y m e k ra n ie m a łą b ia łą k ro p k ę , k tó r ą o d b ija li p ro s to k ą tn y m i p a le tk a m i.
K o lo ro w a g ra fik a i a n im a c ja s ta ły s ię s ta n d a rd e m d la w ie lu gier, w y k o r z y s tu ją c y c h in te ra k c y jn e 4 m o ż liw o śc i k o m p u te ra . N a jb a rd z ie j ro z p o w s z e c h n io n y m i g ra m i s ą k o n s o le w y m a g a ją c e p o d łą c z e n ia d o m o n ito ra te le w iz y jn e g o , u m o ż liw ia ją c e g rę je d n e j lub d w ó m o s o b o m . S to p n io w o d o łą c z a n o re a lis ty c z n e o b ra z y i se k w e n c je v ideo.
G ry k o m p u te ro w e n a le ż ą o b e c n ie d o n a jlic z n ie j rep re z e n to w a n e j g ru p y o p ro g ra m o w a n ia . N ie u s ta n n ie p o w s ta ją n o w e , o ra z n o w s z e w e rs je j u ż is tn ie ją c y c h p ro g ra m ó w . W s z y s tk ie lic z ą c e się firm y s o f tw a r e ’o w e p rz y c ią g a ją p o te n c ja ł
-1 Por. Aetatis novae. Instrukcja duszpasterska Papieskiej Rady ds. środków społecznego prze
kazu, L’Osservatore Romano, 6 (1992), s. 50.
2 Tamże, s. 51.
3 Zob. np. Rocznik Statystyczny 1996, s. 97-114.
n y c h k lie n tó w tre śc ią , g ra fik ą , a o sta tn io ró w n ie ż m u z y k ą i e fe k ta m i d ź w ię k o w y m i s w o ic h p ro d u k tó w 5.
W raz z p o ja w ie n ie m się n a ry n k u czy tn ik ó w p ły t k o m p a k to w y c h (C D R O M ), g ry c o ra z b a rd z ie j p rz y p o m in a ją k o s z to w n e film y, a ic h k o s z ty p ro d u k c ji n ie rz a d k o p rz e w y ż s z a ją b u d ż e ty a m e ry k a ń sk ic h p rz e b o jó w film o w y c h . W s p ó ł c z e s n y ś w ia t g ie r sta n o w i g ig a n ty c z n y p rz e m y sł. D o s tę p n o ś ć gier, ta k ż e b e z w a rto ś c io w y c h lu b z g o ła d e p ra w a c y jn y c h , s p ra w ia , iż s ta ją s ię o n e je d y n y m p rz e z n a c z e n ie m w ie lu d o m o w y c h k o m p u teró w .
O b e c n ie n a d y s k a c h k o m p a k to w y c h d o stę p n e s ą g ry ro z ry w k o w e i e d u k a c y jn e p o c z ą w s z y o d n a jp ro s ts z y c h (p y ta n ia i o d p o w ie d z i), p o p rz e z z a w ie ra ją c e p o s ta c i z e z n a n y c h film ó w : U lic a S e z a m k o w a , S m u rfy , do n ie z w y k le re a li sty c z n y c h sy m u la c ji lo tó w cz y b itew . W a ż n ą g a łę z ią ry n k u o p ro g ra m o w a n ia j e s t tzw . C h ild re n S o ftw a re , c z y li o p ro g ra m o w a n ie d la d z ie c i. P o ś r ó d g ie r is tn ie ją c e n n e p ro p o z y c je , sp e łn ia ją c e w ie lo r a k ą fu n k c ję . P o z a r o z r y w k ą d a ją n a tu r a ln e p rz y g o to w a n ie d o p ra c y z k o m p u te re m , z a in te re s o w a n ie in fo rm a ty k ą i ro z s z e rz e n ie u m ie ję tn o śc i p o strz e g a n ia , re fle k su , sp o s trz e g a w c z o śc i. O d p o w ie d n io p rz y g o to w a n y p ro g ra m z b o g a tą i d o b rz e w y k o n a n ą g ra fik ą , o d p o w ie d n ią m u z y k ą , m o ż e m ie ć o g ro m n e w a lo ry e d u k a c y jn e , m o ż e sta ć się b o d ź c e m , s k ła n ia ją c y m u c z n ia d o s ię g a n ia p o k s ią ż k ę z d z ie d z in s p o ty k a n y c h w p ro g r a m a c h (h isto ria , g e o g ra fia itp .), ro z w in ą ć z d o ln o ś ć w n io s k o w a n ia i z n a jo m o ś ć re g u ł lo g ic z n e g o m y ś le n ia 6. Is tn ie ją k o m p u te ro w e p ro g r a m y re h a b ilita c y jn e d o n a u k i d z ie c i n ie w id o m y c h c z y te ż d o n a u k i m o w y d z ie c i g łu c h y c h . G ry k o m p u te ro w e s ą śro d k ie m re la k s u i n a u k i, je d n y m z e ź ró d e ł w ie d z y i u m ie ję tn o ś c i, a ta k ż e m o g ą b y ć w s tę p e m do o b słu g i p ro g ra m ó w k o m p u te ro w y c h i k o m p u te ra w o g ó le . C z ę s to je d n a k g ry z a w ie ra ją e le m e n ty b ru ta ln o ś c i i o k ru c ie ń stw a , p rz e z co w y d a je się, iż n ie m o g ą p o z o s ta w a ć b e z w p ły w u sz c z e g ó ln ie n a m ło d y c h lu d zi. P rz y c ią g a ją o n e z w ła s z c z a m ło d y c h s fru stro w a n y c h i z a g u b io n y c h w ś w ie c ie d o ro s ły c h . D a ją p o c z u c ie n ie o m a l n ie o g ra n ic z o n e g o w p ły w u n a lo s y k o m p u te ro w y c h b o h a te ró w i ro z w ó j w y d a rz e ń 7. 1. E le m e n ty s a ta n is ty c z n e i m a s o ń sk ie W ie le g ie r k o m p u te ro w y c h p o w s z e c h n e g o u ż y tk u z a w ie ra tre śc i m a g ic z n e , n ie je d n o k ro tn ie z a w ie ra ją c y c h s y m b o lik ę s a ta n is ty c z n ą c z y te ż m a s o ń sk ą . D la p rz y k ła d u w p o p u la rn e j g rz e „ D u n g e o n s a n d D ra g o n s ” (L o c h y i sm o k i), g ra ją c y w c ie la s ię p o d c z a s w a lk i w ró ż n e p o s ta c ie i s p o ty k a ją go ta je m n ic z e w y d a -1 7 6 H E N R Y K N O G A [2 ]
5 B. Siemieniecki, Komputer w kształceniu humanistycznym, Toruńskie Studia Dydaktycz
ne, 8 (1995), s. 16.
6 P. Piszkalski, Możliwości wykorzystania gry komputerowej SIM CITY w edukacji dzieci
klas młodszych, Toruńskie Studia Dydaktyczne, 8 (1995), s. 125-133.
rż e n ia . A k c ja to c z y s ię w ś w ie c ie m a g ii, w ś ró d b o h a te r ó w d o b ry c h i z ły c h . C i d ru d z y m a ją ty m d łu ż s z e ży c ie , im w ię c e j w n ic h z ła i p rz e m o c y . G ra ją c y z d o b y w a s iłę d o d alszej w a lk i w z a le ż n o ś c i o d lic z b y z a b ity c h w ro g ó w i p o tw o rów . G ra w s y m p a ty c z n y p o c z ą tk o w o s p o s ó b z w a b ia sw y c h u c z e s tn ik ó w do k ró le s tw a m a g ii, c ie m n o śc i i p ie k ła 8. M a g ia to ró w n ie ż is to tn y e le m e n t g ry „ A lb io n ” . G łó w n y b o h a te r p o p r z y m u s o w y m lą d o w a n iu n a p la n e c ie w o d le g ły m sy s te m ie g w ie z d n y m p o z n a je c y w iliz a c ję , g d z ie te c h n ik a je s t n a n is k im p o z io m ie , a n ie p o d z ie ln ie k ró lu je m a g ia . Jej a d e p c i s ą o so b n ik a m i p o w s z e c h n ie z n a n y m i i s z a n o w a n y m i. R a s a z a m ie s z k u ją c a A lb io n , to isto ty , k tó r e o d ró ż n ia o d lu d z i d łu g i o g o n . C e c h y b o h a te ró w g ry ro z w ija ją się w m ia rę z d o b y w a n ia k o le jn y c h p o z io m ó w d o św ia d czen ia. M o g ą te ż b y ć m o d y fik o w a n e d z ię k i o k re ś lo n y m p rz e d m io to m . N a p rz y k ła d p o s ta ć w a lc z ą c a m ie c z e m z y s k u je d o d a tk o w ą sz y b k o ś ć i o d p o rn o ś ć n a m g łę , a z a ło ż o n y a m u le t d a je s iłę 9.
M o ż n a te ż z a s ta n a w ia ć się n a d c e le m , ja k i c h c ie li o s ią g n ą ć tw ó rc y g ry „ P s y c h ic D e te c tiv e ” k re u ją c y g łó w n e g o b o h a te r a E ric a F o x a , k tó ry d z ię k i sw y m n ie z w y k ły m w ła ś c iw o ś c io m — p o tr a fi w c ie lić się w m ó z g in n e g o c z ło w ie k a , o b s e rw o w a ć ś w ia t je g o o c z a m i. B o h a te r p o s ia d a ró w n ie ż w ie le in n y c h m a g ic z n y c h w ła ś c iw o ś c i10.
W „ T h e 11th H o u r” p rz e s u w a n y k u rs o r w k sz ta łc ie d ło n i k o śc io tru p a , u m ie s z c z o n y n a d a k ty w n y m m ie js c e m w z a le ż n o ś c i o d ro d z a ju p ro b le m u p rz y jm u je p o s ta ć o d p o w ie d n ie g o o b ra z u , n p . „ p u ls u ją c y m ó z g ” in f o rm u je o o b e c n o ś c i a k ty w n y c h ła m ig łó w e k lub gier, z a ś „ o b ra c a ją c e s ię o k o ” , n ie b ie s k ie b ą d ź b rą z o w e , w s k a z u je rz e c z y , k tó re m o ż n a d o k ła d n ie z b a d a ć .
S y m u la to r „R e tu rn to J a c o b ’s S ta r” to g ra p o le g a ją c a n a w a lc e , k tó re j sta w - k ą j e s t G w ia z d a Ja k u b a — w a ż n y s tra te g ic z n ie u k ła d s ło n e c z n y w g a l a k t y c e " .
G ra s tra te g ic z n a „ D e stin y ” u m o ż liw ia k o n tr o lo w a n ie r o z w o ju lu d z k o ś c i o d e p o k i k a m ie n ia łu p a n e g o do ery s ta tk ó w k o s m ic z n y c h . G ra ją c y ro z p o c z y n a ja k o w ó d z p le m ie n ia d z ik u s ó w ; k tó r e g o z a d a n ie m je s t p o p ro w a d z e n ie s w o ic h
lu d z i p o p rz e z w ie k i, m ą d rz e g o s p o d a r u ją c d o s tę p n y m i z a so b a m i.
E k s tre m a ln y m o sią g n ię c ie m j e s t g ra „ D O O M ” , w k tó re j n a Z ie m ię z n is z c z o n ą p r z e z w o jn ę ją d r o w ą , o p a n o w a n ą p r z e z o b c y c h n a je ź d ź c ó w p rz y b y w a b o h a te r i w a lc z y z n a p a stn ik a m i. B o h a te r p o s łu g u je się p ił ą ta r c z o w ą , la se re m . K re w le je s ię o b fic ie . W p ie r w s z y m e ta p ie g ry p o ja w ia się s y m b o lik a s a ta n i sty c z n a (g ło w a k o z ła w p isa n a w k o ło i o g ra n ic z o n a p e n ta g ra m e m , tró jk ą t z c y r k le m i w ę g ie in ic ą z w p is a n y m w ś ro d e k „ o k ie m O p a trz n o ś c i” 12. N ie k tó r e s p o
8 A. Zwoliński, Komputer w sekcie, Źródło, 8 (1998), s. 9.
’ I. Piekara, Albion, Gambler, 10 (1996), s. 10-13.
10 Psychic Detective, Gambler, 7 (1996), s. 32-33.
"
Renegade, Świat gier komputerowych, 9 (1996), s. 20-21.
1 7 8 H E N R Y K N O G A [4 ]
s trz e ż e n ia s ą w rę c z s z o k u ją c e , a fa b u ła g ry je s t ta k sk o n s tru o w a n a , ż e w k o ń c u w iz e ru n e k k o z ła o z n a c z a k o rz y ś ć . Je d e n z e ta p ó w g ry to p rz y g o to w a n ia do „ c z a rn e j m s z y ” , o łta rz , w s p o m n ia n y w y ż e j tró jk ą t, n a ś c ia n ie z a ś w isi c z e rw o n e ś w ie ż o w y rw a n e se rc e . N a k ru c y fik s ie s z c z e rz y z ę b y c z a s z k a ro g a te g o k o z ła z „ o k ie m O p a trz n o ś c i” n a czo le .
Te m a s o ń s k o -s a ta n is ty c z n e elem en ty , b y ć m o ż e tru d n e do z ro z u m ie n ia p rz e z m ło d z ie ż , m a ją u tk w ić g łę b o k o w p o d ś w ia d o m o ś c i, b o w ie m d o tk n ię c ie c z a s z k i k o z ła o tw ie ra p rz e c ie ż w g rz e n o w e m o ż liw o ś c i13.
F a n ta s ty c z n e śro d o w is k o g ie r cz ę sto d o p e łn ia s c e n e ria p rz y s z ło ś c io w a sta t k u k o s m ic z n e g o c z y p o s tn u k le a r n e g o m e tro p o lis . S p o s ó b fu n k c jo n o w a n ia w ty c h w a ru n k a c h je d n a k p o z o s ta je c z ę s to m a g ic z n y , n a p r z y k ła d d z ię k i ro z w ią z a n iu z a g a d k i. N ie je s t to ś w ia t b a jk o w y , k tó r y u r u c h a m ia łb y w y o b ra ź n ię , g d z ie z ło b y ło b y n a z w a n e p o im ie n iu , a d o b ro b y ło b y d o b re m . D o b rz y w a lc z ą z s o b ą ty m i s a m y m i m e to d a m i c o ź li, ta k s a m o s ię z a b ija ją . P ra w d a j e s t ro z m y ta . D o b ro w c h a ra k te rz e m a g ii p r z y w o łu je ja k ie ś „ m o c e ” . W ie d ź m y m a ją p o s t a c ie a n io łó w . N a to m ia s t p o s ta c ie tr a d y c y jn ie w y o b ra ż a ją c e d ia b ła s p e łn ia ją d o b re c z y n y 14. N a o p a k o w a n ia c h g ie r k o m p u te r o w y c h p r z e z n a c z o n y c h d la m ło d z ie ż y p o w y ż e j 9. ro k u ż y c ia s p o tk a ć m o ż n a n a p is y : „ S ta ń s ię d e m o n e m , z b u d u j p o tę ż n e im p e riu m z ła ” , „ P o d r ó ż w g łą b p ie k ła ” , „ C z y b ę d z ie s z p ie rw s z y , k tó r y z a m k n ie w ie k o tr u m n y i o d e ś le d u c h a n a w ie c z n y s p o c z y n e k ? ”
D z ie c i k re o w a n e s ą n a d o ro s ły c h , co je s t d la n ic h w ie lk ą k rz y w d ą , b o w ie m id e n ty fik o w a n ie s ię z k o m p u te ro w y m i b o h a te ra m i i b e z k ry ty c z n e p rz y ję c ie ich św ia ta w a rto śc i, u p o d o b a ń , w ro g o śc i, nie z d ro w e j ry w a liz a c ji i z a b o b o n ó w m o ż e z o s ta w ić n ie z a ta rte śla d y w p s y c h ic e m ło d e g o c z ło w ie k a .
2 . W ir tu a ln a r z e c z y w is to ś ć
W s ta iy c h m ita c h te c h n ik ę p o jm o w a n o ja k o tw o rz e n ie rz e c z y w is to ś c i i stą d b y ła o n a s p r a w ą b o g ó w . W e d łu g P la to n a i A ry s to te le s a m a te ria je s t w ie c z n a , a z n ie j d o p ie ro B ó g z b u d o w a ł r z e c z y 15.
P o k u s a b y c ia k re a to re m rz e c z y w is to ś c i d o s ię g a ja k ż e c z ę s to w s p ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a , m a to ró w n ie ż w y ra z w k re o w a n iu sz tu c z n e j w irtu a ln e j rz e c z y w isto ści.
W irtu a ln a rz e c z y w is to ś ć (V irtu a l R e a lity — V R ) j e s t te c h n o lo g ią , u m o ż li w ia ją c ą w e jśc ie i p ra c ę w św ie c ie w y g e n e ro w a n y m p rz e z ko m p u ter. D z ię k i sp e cja ln e j g ra fic e , s e k w e n c jo m v id e o , s te re o fo n ic z n y m e fe k to m d ź w ię k o w y m p o z o rn y ś w ia t V R w y d a je s ię rz e c z y w is ty 16.
13 P. Gawrysiak, Gry komputerowe, Warszawa 1997, s, 13-15.
14 K. Czuba, Media i władza, Warszawa 1995, s. 96.
15 Platon, Protagoras, Warszawa 1958, s.45-47.
16 Wirtualna rzeczywistość... dz. cyt., s.121.
W a c h la rz z a s to s o w a ń V R p o tę g u je fa k t, ż e te c h n ik a p o ru s z a n ia s ię w w ir tu a ln y m św ie c ie je s t n a d z w y c z a j ła tw a d o o p a n o w a n ia . W y sta rc z y p a lc e m w s k a z u ją c y m p o k a z a ć k ie ru n e k i ju ż p o ru s z a m y s ię w w y z n a c z o n ą stro n ę . S z tu c z n ą w ir tu a ln ą d ło ń n ie ty lk o w id z im y p rz e d s o b ą , a le m o ż e m y s ię n i ą p o s łu g iw a ć , np. o tw o rz y ć ok n o w irtu aln eg o sa m o c h o d u , w łą c z y ć w irtu a ln y telew izor. W w ir tu a ln y m ś w ie c ie m o ż n a ig n o ro w a ć p r a w a fiz y k i, z n ie ś ć s iłę c ią ż e n ia , tw o rz y ć w ła s n e k o m p u te ro w e p ra w a n a tu r y 17. V irtu a ln a rz e c z y w is to ś ć je s t w y ra z e m d ą ż e n ia c z ło w ie k a d o s tw o r z e n ia a l te rn a ty w n e j p rz e s trz e n i ż y c ia d u c h o w e g o i f iz y c z n e g o 18, j e st re a liz a c j ą p o k u s y k re o w a n ia , a b y b y ć ja k B óg. O p r ó c z p o z y ty w n y c h z a s to s o w a ń V R is tn i e ją r ó w n ie ż z a s to s o w a n ia d e s tru k c y jn e , ta k ie j a k w o jn a lu b p r z e s tę p c z o ś ć . G ry V R s ą w c ią g a j ą c ą z a b a w ą , j e d n a k p a m ię ta ć n a le ż y o ic h n ie k o r z y s tn y m w p ły w ie n a g ra ją c y c h . W ie le o s ó b p o s k o ń c z o n e j g rz e s k a r ż y s ię n a b ó le i z a w r o ty g ło w y 19. U g r a ją c y c h p o z a o d p r ę ż e n ie m i re la k s e m , p o w s ta je p r z e ś w ia d c z e n ie , ż e m o g ą z m ie n ić r z e c z y w is to ś ć w to , c o z e c h c ą . W ie r z ą , ż e „ r z e c z y w is to ś c ią j e s t to , w c z y m b io r ą u d z ia ł” 20. 3 . P r z e m o c P o p u la rn o ś ć g ie r w śró d dziec i i m ło d z ie ż y z m u s z a o p ie k u n ó w i w y c h o w a w c ó w d o w n ik liw e j w e ry fik a c ji p ro g ra m ó w p rz e z n ic h w y k o rz y sty w a n y c h . W aż n y m j e s t d o b ó r tak iej gry, k tó ra d a n ie ty lk o ro z r y w k ę , a le ta k ż e z a w ie r a e le m e n ty p o z n a w c z e , k s z ta łc ą c e czy w y c h o w a w c z e . S e le k c ja i d e c y z ja o p r z y d a tn o ś c i d a n e j g ry je s t n ie z w y k le tr u d n a , je d n a k k o n ie c z n a z e w z g lę d u n a z a g ro ż e n ia p ły n ą c e z je j u ż y tk o w a n ia . T y lk o n ie lic z n e p ro p o z y c je s ą n a p r a w d ę w a rto ś c io w e i z a s łu g u ją n a u w a g ę i w y k o rz y s ta n ie . P r z y j r z y jm y s ię p o k r ó tc e k ilk u p r o g r a m o m . P ie r w s z a to g łó w n ie p r y m i ty w n e „ s t r z e l a n k i” i p r o s te „ p la t f o r m ó w k i” 21. Z a f u n d o w a n ie te g o ty p u z a b a w y „ d z ie c k u n p . w tzw . s ta r s z y w ie k u s z k o l n y m (V - V I I k la s ie ) , z a jm u je w o ln y c z a s u n ic e s tw ia n ie m lu d z ik ó w , w y ś c ig a m i d in o z a u r ó w , p o k o n y w a n ie m p r z e s z k ó d w c e lu n p . u r a t o w a n i a k s ię ż n ic z k i itp . z a ję c ia m i. P r o d u c e n c i o d c ią g a ją m ł o d z ie ż o d a m b itn i e js z y c h z a ję ć p r o p o n u j ą c g r y n i e z w y k le w c ią g a ją c e i a tr a k c y jn e . B a rd z o s z k o d liw y , le c z o g ro m n ie r o z p o w s z e c h n io n y j e s t a k c e n t b r u ta ln o ś c i i o k r u c i e ń s tw a . S ą to p r o p o z y c j e z g a tu n k u „ b ij - z a b i j” , o f e r o w a n e n ie z a le ż n ie o d k la s y s p r z ę tu . R e a liz m p r z e d s t a w i a n y c h n a e k r a n ie o b r a z ó w i d o k ła d n o ś ć u n ic e s tw ia n i a p r z e c i w n i k ó w z a le ż y
l?. J. Rurański, dz. cyt., s. 19.
18 Por. W. Godzić, Oglądanie i inne przyjemności kultury popularnej, Kraków 1996, s. 157.
19 Wirtualna rzeczywistość... dz.cyt., s. 122.
211 A. Zwoliński, dz. cyt., s. 16.
1 8 0 H E N R Y K N O G A [ 6 ]
o d k la s y w y p o s a ż e n ia s p r z ę tu . W ś r ó d g ie r p r z e w a ż a j ą p r o g r a m y z a w ie r a j ą c e e le m e n ty o k r u c i e ń s tw a i p r z e m o c y 22.
G r ą p rz o d u ją c ą w n a u c e n ie n a w iś c i je s t „ W o lfen stein ” 23. W s p ó ln ą c e c h ą ty ch p ro g ra m ó w je s t o k ru c ie ń s tw o i b ra k sz a c u n k u d la ż y c ia . S z c z e g ó ln ie d ra m a ty c z n e e fe k ty to w a rz y s z ą p rz y g o d o w y m w e rsjo m sfa b u la ry z o w a n y c h w a lk d a le k ie g o w s c h o d u 24. Ja k o ś ć i c h a ra k te r g ie r k o m p u te ro w y c h s ą b a rd z o ró żn e, d o s to s o w a n e d o m o ż liw o ś c i s p rz ę to w y c h i fin a n s o w y c h p o te n c ja ln y c h u ż y t k o w n ik ó w 25. Ic h o fe rta j e s t n ie z w y k le z ró ż n ic o w a n a , w y z n a c z o n a g łó w n ie m o ż liw o śc ia m i s p rz ę to w y m i i b u d ż e to w y m i. 4. D e p r a w a c ja s e k s u a ln a W ś r ó d g ie r k o m p u te ro w y c h s ą ró w n ie ż p o rn o g ra fic z n e . O d n a jp ro sts z y c h : z e s ta w y o b ra z k ó w , p u z le , ro z b ie ra n e p o k e ry , p o g ry e ro ty c z n e i tzw . c y b e r- sek s. O g ro m n e m o ż liw o ś c i w u ro z m a ic e n iu ty c h p ro g r a m ó w p rz y n io s ła te c h n ik a ic h z a p is u n a p ły ta c h k o m p a k to w y c h z e w z g lę d u n a n ie p o ró w n y w a ln ie w ię k s z ą ic h p o je m n o ść .
22 Przykładem takiego programu jest gra przygodowa „Canon Fodder II”. Trud uniknięcia
śmierci przez dzielnych komandosów rekompensowany jest przez widok rozrywanych na strzę
py, krwawiących ciał przeciwników. Można ich zabijać z pistoletu maszynowego, rozjeżdżać
gąsienicami czołgów. Wszystkie te elementy, a szczególnie widok trzepoczącego się w agonii
niedokładnie trafionego żołnierza może powodować znieczulicę w realnym życiu.
23 Westernowa fabuła osnuta na motywie ucieczki z więzienia z hitlerowskiej twierdzy sprowa
dza się do niezliczonych potyczek z żołnierzami Wermachtu i esesmanami. W końcowej fazie gry
występują roboty oraz liczne duchy Hitlera. Gracz zmęczony przedzieraniem się przez labirynty
korytarzy, wczuwa się w bohatera i chce z nim dotrzeć do wyjścia lub przejść na wyższy poziom
labiryntu. Gdy zza drzwi upragnionej windy ukryty hitlerowiec jednym strzałem sprawi, żc uprzed
ni wysiłek idzie na mame — następnej wędrówce będzie już towarzyszyć uczucie zemsty i z praw
dziwą satysfakcją zabije się łobuza, który pragnął nas zastrzelić. Kilka wersji tych programów o po
dobnych schematach, jedynie innym miejscu akcji (kosmos, statek), to programy, w których wygry
wa się. W grze „Duke Nukem 3D”, gracz wraz z głównym bohaterem przemierza zakamarki Los
Angeles 25 oraz bazę w przestrzeni kosmicznej, po drodze unicestwiając na różne sposoby ( np.
przez zamrażanie i zmniejszanie połączone z .. .rozdeptywaniem) tysiące natrętnych przeciwników
dochodząc do celu, pozbawiając życia wiele postaci spotykanych na drodze swojej wędrówki.
24 „Mortal Combat”, specjalnościąjednego z bohaterów jest wyrywanie przeciwnikom głowy
wraz z kręgosłupem. Gra jest tak okrutna, że dystrybucja jej pierwszej wersji została oficjalnie
zakazana na rynku hiszpańskim i niemieckim.
25 „Space Hulk” to gra dokumentalna, bogata w pełne krwi sceny. Gracz dowodząc oddziałem
kosmicznym penetruje ciemne korytarze w poszukiwaniu zagadkowych przedmiotów. Grając ra
tuje się zaginionych, prowadzi akcje specjalne. To wszystko tylko otoczka dla niekończącej się
walki z czającymi się w mroku obcymi. Gra sprowadza się do walki, aby tylko nie dać się zabić
przez wroga o nieporównywalnie większej sile. Wykonywać należy rozkazy szefa, od prostych,
aby zamknąć drzwi, wnieść coś, ale też zabić. W miarę gry grający ma decydujący głos i od niego
zależą rozkazy dla żołnierzy. Makabryczna, mroczna, ponura grafika, zapewnia grze atmosferę
grozy i tajemniczość. Towarzyszy temu ciągła niepewność tego, co się czai za rogiem lub za
zamkniętymi drzwiami.
P ro g r a m y p o rn o g r a fic z n e p o ja w iły s ię j u ż d la ta k ic h „ p re h is to r y c z n y c h ” d z isia j k o m p u te ró w j a k C o m m o d o re , S p e k tru m c z y A tari. W p ro w a d z e n ie n a ry n e k k o m p u te ró w k la s y P C z n a c z n ie w z b o g a c iło o fe rtę s k ie ro w a n ą do z w o le n n ik ó w te g o ty p u ro z ry w k i. D z iś m o ż n a j u ż m ó w ić o k o m p u te ro w y m p r z e m y ś le e ro ty c z n y m . W P o ls c e , w k a ż d y m s k le p ie p ro w a d z ą c y m s p r z e d a ż p ro g ra m ó w k o m p u te ro w y c h , s ą d o n a b y c ia p o m o - d y s k ie tk i lu b C D -R O M -y 26. P o rn o g ra fic z n e film y in te ra k c y jn e s ą n a jn o w s z y m p rz e b o je m n a ry n k u w y d a w n ic tw c y b e rs e k s u . S ą to p o rn o g r a fic z n e h is to ry jk i, w k tó ry c h g ra ją c y co p e w ie n c zas m u s i p o d ją ć d e c y z je m a ją c e w p ły w n a p rz e b ie g i z a k o ń c z e n ie o p o w ia d a n ia . P a lą c y m p ro b le m e m s ta je s ię p rz e s y ła n ie s ie c ią k o m p u te ro w ą m a te ria łó w p o rn o g ra fic z n y c h , w ty m p o rn o g r a fii d z ie c ię c e j27.
P o d s u m o w a n ie
W ś r ó d u ż y tk o w n ik ó w p o z a p ro f e s jo n a ln y c h p ro g r a m ó w k o m p u te ro w y c h m a ło je s t o só b d o k o n u ją c y c h se le k c ji. S z c z e g ó ln ie n ie k tó re g ry z a m ia s t u b o g a c a ć i ro z w ija ć c z ło w ie k a , h a m u ją ro z w ó j s p ły c a ją c k u ltu rę o so b istą .
N ie b e z z n a c z e n ia je s t tu b ie rn o ś ć ro d z ic ó w , k tó r z y n a jc z ę śc ie j z u p e łn ie n ie o rie n tu ją się, c z y m z a jm u ją się ic h p o c ie c h y . D o la t s z e ś c iu d z ie c k o n ie r o z r ó ż n ia fik c ji o d rz e c z y w is to ś c i, n ie u m ie łą c z y ć w c a ło ś ć p o s z c z e g ó ln y c h e ta p ó w ak c ji. D z ie c k o , m ło d y c z ło w ie k n ie m o ż e z o s ta ć s a m w o b e c o g ro m n e j siły o d d z ia ły w a n ia ta k ic h p ro g ra m ó w . S e le k c ja p o łą c z o n a z k ry ty c y z m e m , a je d n o c z e ś n ie u m ia r, to c e c h y p r ó b u ją c e o k re ś lić k o rz y s ta n ie z m o ż liw o ś c i k o m p u te ra . D o k o n y w a ć te g o w in n i ro d z ic e i w y c h o w a w c y p o p rz e z z ro z u m ie n ie i p o z n a n ie tre śc i s z c z e g ó ln ie k o m p u te r o w y c h p ro g ra m ó w ro z ry w k o w y c h i g ie r, co m o ż e b y ć p r z y c z y n k ie m do ro z m ó w , a w k o n s e k w e n c ji d o u m o c n ie n ia z a b u rz o n e j te c h n iz a c ją fu n k c ji w y ch o w a w c z e j rodziny. Jaw i się tu w a ż n y o b o w ią z e k d b a ło śc i o to, ab y c z a s i sp o só b u ż y tk o w a n ia k o m p u te ra b y ł s ta ra n n ie re g u lo w a n y .
N ie z w y k le ro z le g ła o fe rta g ie r k o m p u te ro w y c h ro d z i p y ta n ia o ic h o c e n ę p e d a g o g ic z n ą . O d d z ia ły w a n ie gier, a d re s o w a n y c h p rz e d e w s z y s tk im d o d z ie c i i m ło d z ie ż y , n ie p o z o s ta je b e z ech a. O g ro m n a p o p u la rn o ś ć ty c h p ro g r a m ó w
26 Wśród najprostszych gier wyróżnić można rozbierane pokery tzw. strip pokery, które istnia
ły już dla najprostszych mikrokomputerów np. Spektrum. W „Cyber strip pokerze” firmy Raptu
re grający trafia na pokład stacji kosmicznej, gdzie może wybrać jedną z trzech kobiet chętnych
do gry w rozbieranego pokera. Wśród programów pornograficznych wyróżnić można m.in. sze-
ścioodcinkowy serial pt. „Larry” wyprodukowany przez firmę Sierra oraz Virtual Valerie, dość
osobliwe połączenie filmu pornograficznego i teleturnieju.
Inne programy umożliwiają randki z komputerowymi bohaterkami. Wówczas zadaniem gra
jącego jest takie przeprowadzenie akcji, aby osiągnąć cel w postaci gotowości fantomu na ekra
nie monitora do współżycia seksualnego. Obrazki są niezwykle realistyczne, z wykorzystaniem
autentycznych zdjęć lub fragmentów filmów.
s p ra w ia , iż s ą o n e is to tn y m c z y n n ik ie m w y c h o w a w c z y m d la ic h u ż y tk o w n i k ó w — p o s ia d a c z y k o m p u te ró w .
N a le ż y z w ró c ić u w a g ę , iż o m a w ia n a p ro b le m a ty k a je s t n ie z n a n a p rz e z p o k o le n ie lu d z i d o ro s ły c h , a w p e łn i d o stę p n a je d y n ie lu d z io m m ło d y m , z a in te re s o w a n y m b ezp o śred n io n o w in k a m i in fo rm aty czn y m i. C zęste n iek o n tro lo w an e k o rz y s ta n ie z k o m p u te ra m o ż e g ro z ić u z a le ż n ie n ie m . Z p ie rw s z y m i s y g n a ła m i u z a le ż n ie n ia m a m y do c z y n ie n ia gdy: — d z ie c k o s y m u lu je n a u k ę i p o d p o z o re m , ż e m u s i się cz e g o ś n a u c z y ć b aw i s ię k o m p u te re m , — u n ik a ty p o w y c h z a b a w z ró w ie ś n ik a m i, w y b ie ra ty lk o ty c h , k tó rz y m a ją k o m p u te r i z k tó ry m i m o ż e o ty m p o ro z m a w ia ć , — m a o b ja w y n e rw ic y : p o c i się, m a k ło p o ty z k o n c e n tr a c ją u w a g i, sn em , b e z s e n n o ś ć w n o c y i ró w n o c z e ś n ie se n n o ść w c ią g u d n ia, a g d y m u s ię z ab ro n i k o rz y s ta n ia z k o m p u te ra j e s t p o iry to w a n e , w y b u c h a n ie k o n tro lo w a n ą ag resją.
W p ro c e s ie w y c h o w a n ia p rz e d e w s z y s tk im n a le ż y p rz y g o to w y w a ć d z ie c k o d o s a m o d z ie ln e g o ro z w o ju . N a le ż y k sz ta łto w a ć o s o b is tą o d p o w ie d z ia ln o ś ć je d n o s tk i. N ie z w y k le is to tn y m c e le m z a b ie g ó w p e d a g o g ic z n y c h w in n o b y ć w y c h o w a n ie osoby, k tó ra b ę d z ie cen ić z d o b y c z e tech n ik i, ale o d b ie ra ć je w sp o só b k ry ty c z n y , z n a le ż n y m d y s ta n s e m ro z p o z n a w a ć i o c e n ia ć w a rto ś c i, p o s ta w y , id e e 28.
„ R o d z in a m a p ra w o w y m a g a ć , b y śro d k i sp o łe c z n e g o p rz e k a z u sta n o w iły p o z y ty w n e n a rz ę d z ie b u d o w a n ia sp o łe c z e ń s tw a i b y w s p ie ra ły p o d s ta w o w e w a rto ś c i ro d z in y . J e d n o c z e ś n ie ro d z in a m a p ra w o d o o d p o w ie d n ie j o ch ro n y , a w sz c z e g ó ln o ś c i do o c h ro n y sw y c h n a jm ło d s z y c h c z ło n k ó w , p rz e d u je m n y m i w p ły w a m i i n a d u ż y c ia m i z e stro n y śro d k ó w p rz e k a z u ”29.
1 8 2 H E N R Y K N O G A [8 ]
