Krzysztof Majdański
Geneza i tło historyczne adhortacji
apostolskiej "Familliaris consortio"
Studia nad Rodziną 6/1 (10), 5-10
S tu d ia n a d R o d z in ą U K S W 2002 R . 6 n r 1(10)
abp K azim ierz M A JD A Ń SK I
GENEZA I TŁO HISTORYCZNE ADHORTACJI APOSTOLSKIEJ FAMILIARIS CONSORTIO
I. Adhortacja apostolska Familiaris consortio - jako dokument posy nodalny
1. A dhortacja Familiaris consortio jest ściśle związana z Synodem Bisku pów 1980 roku. Synod odbył się w Rzym ie w dniach od 26 września do 25 października 1980 roku i mial za tem at: „Z adania rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym ”. Słowa te stanow ią również tytuł A dhortacji. Z godnie bowiem z przyjętym obyczajem, Ojcowie synodalni przedstawili pod koniec obrad tak zwane Propositiones. Jednakże żniwo synodalne znacznie przekraczało ramy Propositiones. Tak o tym pisał Jan Paweł II: „Ojcowie Synodu [... ] jednom yślnie prosili, abym w obec całej ludzkości wypowiedział żywe zainteresow anie Kościoła sprawą rodziny oraz udzieli! potrzebnych wskazań dotyczących nowych zadań pasterskich w tej p o d sta wowej dziedzinie życia ludzkiego i kościelnego. [... ] Pragnę podziękować wszystkim uczestnikom Synodu za cenny wkład nauki i dośw iadczenia od dany do mojej dyspozycji, zwłaszcza w postaci Propositiones” (FC, 2). „Zwłaszcza” - nie oznacza „wyłącznie”.
2. W dość niezwykły sposób ukazała problem atyka Synodu swoje wyjąt kowo doniosłe wymiary.
a) M usiały zostać pokonane podstaw ow e trudności w samym punkcie wyjścia:
- Synod był zwoływany przez trzech Papieży: przez Pawła V I, autora profetycznej Encykliki H um anae vitae, przebijającej się z trudem do świa dom ości i sum ień, naw et niektórych ludzi Kościoła; przez Jan a Pawła I, Pa pieża pontyfikatu niezwykle zwięzłego w czasie, i wreszcie przez Jan a Paw ła II, którem u dane było nie tylko zwołać Synod Biskupów o rodzinie, ale w sposób niezwykły ubogacić nauczanie Kościoła o rodzinie.
Trudność stanowiło także i to, że pow ażna choroba wyłączyła z działal ności przedsynodalnej dotychczasowego przew odniczącego W atykańskie go K om itetu Rodziny, kanadyjskiego biskupa E d o u ard Gagnon.
b) M usiały zostać pokonane dram atyczne przeszkody w punkcie dojścia: 13 m aja 1981 roku straszliwy zam ach na Placu św. P iotra w Rzymie miał zgasić życie Papieża Jan a Pawła II w łaśnie wtedy, gdy zam ierzał O n ogłosić
owoce Synodu. Owocem niezwykłym była sam a A dhortacja Familiańs con- sortio, którą scharakteryzow ał sam Papież jako „«sum m ę» nauczania K o ścioła na te m at życia, obowiązków, odpow iedzialności oraz misji m ałżeń stwa i rodziny w dzisiejszym świecie”1. W Liście zaś do K apłanów na W iel ki C zw artek 1994 roku Ojciec Święty określił Familiaris consortio jak o „ma gna charta apostolstw a i duszpasterstw a rodzin” (n. 2).
O tóż A dhortacja odw ołuje się do dwóch nowych instytucji kościelnych: we wstępnym paragrafie 2. Ojciec Święty wymienia Papieską R adę Rodziny, powierzając R adzie zadania związane z Synodem; natom iast w paragrafie 70. Papież mówi o posłudze nauki i różnych instytucji naukowo-kościelnych, które m ają za cel „przyjść z pom ocą rodzinie”. N om inatim wymienia Ja n Pa weł II „założony niedaw no w Rzymie, przy Papieskim Uniwersytecie L ate rańskim , Instytut poświęcony studium problem ów rodziny” (n. 70).
c) G eneza Familiaris consortio każe więc wskazać na Synod Biskupów roku 1980 jako na w łasne źródło A dhortacji. Jednocześnie jed n ak pozwala ukazać głębsze tło historyczne sam ego Synodu. „Zw ołał” ten Synod - jeże li wolno tutaj posłużyć się przenośnią - inny jeszcze Papież - św. Pius X. Nie chodziło o Synod Biskupów, ustanow iony dopiero przez Papieża Pawła VI w czasie II Soboru W atykańskiego. Chodziło jed n ak św iętem u Papieżowi, o którym m ówiono, że je st Proboszczem świata, o stw orzenie takiego waty kańskiego dykasterium , k tó re by służyło m ałżeństw u i rodzinie. Sam Papież układał osobiście propozycje. D okum entacja papieskich m anuskryptów (redagow anych - n. b. - bardzo pięknym , własnoręcznym pism em ) d o star cza niezwykle interesującego wglądu w zainteresow ania p astoralne tego wielkiego Papieża. Jednakże nie zdołał św. Pius X przeprow adzić swojego zam iaru.
O tóż Jan Paweł II traktow ał Synod Biskupów roku 1980 nie tylko jako Synod omawiający istotną dla współczesnego świata i Kościoła p roblem a tykę rodzinną, ale także jako ważny etap na drodze stw orzenia dykasterium rzymskiego, oddanego posłudze m ałżeństw a i rodziny.
Tak się też stało: okres posynodalny był okresem intensywnych prac przygotowawczych w tej dziedzinie. Końcowym owocem tych przygotowań była pow ołana przez Jana Pawła II Papieska R ada Rodziny. D okum ent erekcyjny został podpisany przez O jca Świętego w dniu 9 m aja 1981 roku. Jan Paweł II zam ierzał osobiście ogłosić tę niezwykłą decyzję, oczekiwaną przez Kościół od daw na, co najm niej zaś od pontyfikatu Papieża św. Piusa X, w dniu 13 m aja 1981 roku.
6 KAZIM IERZ MAJDAŃSKI [2]
1 Ja n Paw et II, D ziałalność Stolicy A postolskiej „ad ex tra” w ro k u 1981. D o K urii i pracow ników W atykanu (22.12.1981), w: Ja n P aw eł II, N auczanie P apieskie 1981, T. IV, 2, Poznań 1989, s. 536.
D o ogłoszenia nie doszło. Przeszkodził straszliwy zam ach, dokonany w łaśnie wtedy, gdy m iało nastąpić ogłoszenie. M ógł oczywiście ten zam ach uniem ożliwić także sam o ogłoszenie A dhortacji Familiaris consortio.
Zaczął się okres trudny dla Kościoła, w spierany jed n ak nadzieją, niesio n ą m odlitw ą w intencji Piotra, ja k było niegdyś: „Strzeżono więc Piotra w więzieniu, a Kościół m odlił się za niego nieustannie do B oga” (D z 12,5). Tym razem P iotr nie był strzeżony w więzieniu, lecz w rzymskiej poliklinice, ratow ano Jego życie. A le nie uratow ano by, gdyby nie uratow ała M atka, o czym mówi trzecia Tajemnica Fatimska.
W kontekście takich gigantycznych zm agań w olno m oże w spom nieć 0 skrom nym , ale znaczącym fragm encie trudności napotkanych w okresie owocowania Synodu: Papież Paweł V I erygował przy Papieskiej Radzie Świeckich tzw. K om itet Rodziny. W obec d ek retu o pow ołaniu Papieskiej R ady Rodziny K om itet przestał istnieć, a jed n ak m usiał podjąć obowiązki nie istniejącej jeszcze w swojej strukturze personalnej Papieskiej Rady R o dziny. Biskup polski, stojący wtedy z woli O jca Świętego na czele K om ite tu, m usiał podjąć niełatw e decyzje, na szczęście potw ierdzone przez Ojca Świętego jeszcze w czasie Jego pobytu w klinice Gem elii. Być może, że ten w łaśnie przejściowy okres m iał na myśli Ojciec Święty, gdy wypowiedział z okazji 10-lecia Papieskiej R ady Rodziny słowa, k tó re zaskoczyły wszyst kich, najbardziej jed n ak chyba właśnie biskupa polskiego: „Pragnę podzię kować wszystkim, którzy od sam ego początku wnieśli wkład w pow stanie Rady: biskupowi Kazimierzowi M ajdańskiem u, śp. kard. Jam es Knox, kard. E d o u ard G agnon i wielu innym”2.
D o kontekstu, czy też inaczej tła historycznego Familiaris consortio, n a leżą w spom niane wyżej, a zaw arte w paragrafie 70. A dhortacji, wskazania Ja n a Pawła II, dotyczące posługi n auk na rzecz rodziny. Tło historyczne staje się niekiedy zrozum iałe i czytelne dopiero po latach. To w łaśnie po la tach 19. o d A dhortacji Familiaris consortio, która ogłosiła pow ołanie w Rzymie, przy Papieskim U niw ersytecie L aterańskim „Instytutu pośw ię conego studium problem ów rodziny” (n. 70), ogłoszono 14 października 2000 R oku Jubileuszow ego na Placu św. Piotra, że Instytut Studiów nad R odziną w Ł om iankach został założony jak o pierwszy w świecie. Ojciec Święty skom entow ał tę inform ację w słowach: „ Z uwagą słuchałem «świa dectwa» K siędza A rcybiskupa przekazanego całem u światu na placu św. P iotra w dniu 14 października, którego tekst teraz otrzym ałem . Z serdecz nym błogosławieństwem dla K siędza Arcybiskupa, Jego duchowej Rodziny 1 Instytutu Studiów nad R odziną. Ja n Paweł II”.
2 Ja n P aw eł II, P o trz eb a przygotow ania d o m ałżeństw a i życia ro dzinnego. S potkanie z uczestnikam i IX Sesji Papieskiej R ady ds. Rodziny, U O R 1992, n r 2 (140), s. 8.
„Non nobis, Domine, non nobis... - N ie nam , Panie, nie nam , lecz Twemu im ieniu daj chw alę” (Ps 115,1). I R odzinie Świętej daj chwałę, bo to Jej p o mysł i własność. Tak powiedzieliśmy w naszym Votum na 2000-lecie od N a rodzenia Pana Jezusa, a Ojciec Święty to Votum zatwierdził w dniu 16 lipca 1987 ro k u ”!
Nasz Instytut wchodzi też w tło historyczne Familiaris consortio poprzez m ądrą i ofiarną posługę pracow ników naukowych, wspomagających Waty kański K om itet Rodziny. Im iona tych W spółpracow ników są łatw e do o d szukania. Ja zaś pragnę tutaj wymienić tego spośród nich, który odszedł do Pana: o. Józef M ajkowski SJ, serdeczny nasz przyjaciel i pracow nik nauko wy w zakresie psychologii religii - specjalności, którą w ładał znakomicie.
D zięki ofiarnej obecności w R zym ie pracow ników naukow ych Instytu tu stała się możliwa realizacja innej, istotnej dla przebiegu Synodu, a tak że i synodów następnych, inicjatywy: udziału w Synodzie audytorów świeckich.
II. Źródła Adhortacji apostolskiej Familiaris consortio
Ź ró d łem był oczywiście Synod Biskupów roku 1980.
A le jakie były źródła sam ego Synodu, a więc - choćby w sposób pośred ni - źródła A dhortacji Familiaris consortio?
1. A utorem Synodu był przede wszystkim Papież Jan Paweł II, który Sy nod zwołał. To oczywiste.
2. U czestnikam i Synodu, a więc jego twórcami, byli, to także oczywiste, Ojcowie synodalni. O bserw acja o brad synodalnych kazała oddać szczegól ne m iejsce O jcom synodalnym z krajów Trzeciego Świata.
3. Jednakże zjawiskiem nowym Synodu, pośw ięconego współczesnej problem atyce rodzinnej, był udział ludzi świeckich (obok obecności niektó rych innych ekspertów ). Z apraszanie świeckich na obrady synodalne stało się o d tąd zwyczajem. Jednakże Synod Biskupów roku 1980 był pierwszym Synodem, który wprowadził ludzi świeckich na obrady synodalne.
Propozycja znalazła u O jca Świętego natychm iastow ą aprobatę. U dział świeckich nie m iał ch arak teru symbolicznego: był to udział wy raźnie czynny. Z aproszone zostały rodziny z wszystkich kontynentów świa ta, niekiedy zapraszane do głosu w czasie o brad plenarnych. Byli zaś głów nymi m ówcami w czasie sesji popołudniow ych, organizowanych każdego dnia, zawsze w obecności Ojca Świętego. (O rganizow ał te posiedzenia i przewodniczył im - biskup polski).
Ojciec Święty każdego ran a spotykał się po Mszy św. z różnym i grupam i językowymi.
8 KAZIMIERZ MAJDAŃSKI [4]
To poważna część Synodu, a więc - źródło A dhortacji apostolskiej Fami- liaris consortio.
4. W dniu 15 sierpnia 1980 roku Ojciec Święty przekazał całem u Kościo łowi List apostolski Appropinquat iam . Prosił Ojciec Święty cały Kościół 0 m odlitw ę w intencji Śynodu oraz zaprosił rodziny świata na spotkanie w Rzymie. D o Listu Ojciec Święty dołączył przez siebie ułożoną m odlitwę za rodziny4.
To pierwsze światowe spotkanie rodzin z O jcem Świętym m iało miejsce na Placu św. Piotra, w wyznaczonym przez Jan a Pawła II dniu 12 paździer nika 1980 r.
Odbyła się Msza Święta koncelebrow ana z O jcam i synodalnymi pod przew odnictw em Ojca Świętego. Po homilii papieskiej małżonkowie, w dialogu prow adzonym z nimi przez Ojca Świętego, dokonali odnow ienia przyrzeczeń małżeńskich. Na zakończenie Liturgii eucharystycznej dzieci złożyły podziękow anie rodzicom za przekazany im dar życia i wiary. U ro czystość odbyła się w nastroju serdecznej radości z niezwykłego spotkania rodzin świata z Papieżem . Nie przeszkodziły tej radości w arunki atm osfe ryczne, które tego dnia były szczególnie uciążliwe.
Po południu zaś w Auli Pawła V I m iał m iejsce charakterystyczny spek takl, którego głównym akcentem były świadectwa ludzi świeckich.
W obecności Ojca Świętego i znakom itej większości Ojców synodalnych rodziny składały świadectwa o najbardziej charakterystycznych przeżyciach rodzinnych, zwłaszcza o przezwyciężaniu typowych dla współczesnego świata trudności.
Były to następujące świadectwa: Isabel i A ntonio Jose, Portugalia - „N a rzeczeni”; Rosa i Paul, K orea - „M łode m ałżeństw o”; M ałżeństwo Fuchs, R F N - „M łoda rodzina”; Paul i Suzanne Nguyen, W ietnam - „Zycie ro dzinne drogą do świętości”; Zbigniew i Teresa Czarcińscy, Polska - „R odzi na otw arta”; L eo i Toos V andenbroek, H olandia oraz R ose i H ow ard Bel- cher, U SA - „R odzina otw arta na życie”; M arta i Filip M anzi, W łochy - „Rodzina w ielodzietna”; m ałżeństw o Buoni, W łochy - „M ałżeństwo bez d zietne”; Jacques i P ierette M atta, Liban - „R odzina w kraju wojny”; m ał żeństwo C otronei, W łochy - „Rodzina ogarnięta n arkom anią”; Tom Fre- iey, Anglia - „Narkotyki w rodzinie”; R ougeon, Francja - „Rodzina opusz czona przez m atk ę”; M aria do C arm o, Brazylia - „W dow ieństw o”; Charles 1 E lisabeth R endu, Francja - „Jesień życia” .
Świadectwa wywarły wielkie w rażenie na Ojcach Synodalnych. Przy czym całości spotkania towarzyszyły występy artystyczne.
4 M odlitw a zaczynająca się stówami: „B oże, od k tórego pochodzi wszelkie ojcostw o... „ je s t codziennie o dm aw iana w Instytucie Świętej Rodziny.
1 0 KAZIM IERZ MAJDAŃSKI [6]
5. In n ą siejbą Synodu była Wystawa synodalna, przedstaw iona Ojcu Św iętem u i O jcom synodalnym już w czasie wstępnej sesji synodalnej. Wy stawa w zbudziła ta k pow ażne zainteresow anie, że trzeba o niej w spom nieć, gdy jest m owa o źródłach Familiaris consortio. Treść Wystawy została o p ar ta o treść książki „W spólnota życia i m iłości”5. W yraz artystyczny Wystawie nadali plastycy warszawscy: B enedykt i A nna Tofilowie.
6. A le wracam y do tego niezwykłego w ydarzenia, k tó re m iało w łasne znaczenie „mistyczne”. Ja n Paweł II nie mógł osobiście ogłosić posynodal nych ważnych dla K ościoła i dla rodzin świata postanow ień. Totus Tuus zo stał jed n ak uratow any.
Ocalony - ogłosił A dhortację A postolską Familiaris consortio.
Czy słowa m ogą dokładnie scharakteryzow ać i tę genezę, i to tło histo ryczne Adhortacji?!
Archbishop Kazimierz Majdański: The genesis and historical background of the Apostolic Exhortation Familiaris consortio
T h e w riter speaks as a w itness an d p articip an t o f events w hich resu lted in th e E x h o rtatio n Familiaris consortio, a d o cu m en t linked w ith th e Synod o f B ishops o f 1980. D u rin g th e p re p a ra tio n s an d progress o f th e Synod the w riter w as chairm an o f th e V ocation Family C o m m ittee an d was also active a fte r th e Synod in establi shing the Pontifical C ouncil fo r th e Family.
T h e source o f th e E x h o rtatio n is em b o d ied in the Synod o f B ishop o f 1980. It w as P ope Jo h n P aul II w ho w as th e fo rem o st a u th o r o f th e Synod. T h e Synod F a th ers w ere p articip an ts and m akers o f th e Synod. T h e p articipation o f lay people, fam ilies from all co n tin en ts (besides th e presen ce o f som e o th e r experts) was a new p h en o m en o n in th e synodal progress. R elated to th e Synod w ere o th e r m ajor events: th e first w orld m eeting o f fam ilies w ith th e H oly F a th e r w hich w as held in R om e o n O cto b er 1 2 ^ , 1980 an d th e synodal E xhibition p re se n te d as early as th e initial synodal session.
T h e h o rren d o u s a tte m p t on th e P o p e’s life in St P e te r’s S quare in R o m e o n M ay 13,1981 was aim ed at p reventing Jo h n Paul II from announcing th e rem ark ab le fru it o f th e Synod, i. e. th e creatio n o f th e Pontifical C ouncil fo r th e Family, an d th e In stitu te o f S tudies on M arriage an d th e Family a t th e L a te ra n U niversity in R om e. T h e P o p e ’s life, how ever, w as m iraculously saved. W hen saved - he proclaim ed th e A postolic E x h o rtatio n Familiaris consortio.
