Wydarzenia

Sprawozdanie z I Kongresu Towarzystw Naukowych

pt. Towarzystwa naukowe w Polsce – dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie. Warszawa 17–18 wrzeœnia 2013 r.

Spo³eczny ruch naukowy w Polsce, siêgaj¹cy tradycj¹ XV w., tworzony jest obecnie przez po- nad 300 towarzystw naukowych, zrzeszaj¹cych ponad 400 tysiêcy dzia³aczy. Oprócz prowadzenia badañ naukowych zajmuj¹ siê oni tak¿e szeroko rozumianym upowszechnianiem nauki, realizuj¹c swoj¹ bezinteresown¹ prac¹ ideê spo³eczeñstwa obywatelskiego. Mimo donios³ej roli, jak¹ odgry- wa³y towarzystwa naukowe w rozwoju nauki, ich sytuacja nie jest uregulowana pod wzglêdem prawnym, a ich znaczenie bywa bagatelizowane przez w³adze ró¿nych szczebli. Dlatego te¿ zaist- nia³a potrzeba podsumowania dokonañ poszczególnych organizacji, co mog³oby staæ siê podstaw¹ do pog³êbionej refleksji na temat miejsca spo³ecznego ruchu naukowego w systemie polskiego pañ- stwa. Z tych miêdzy innymi przes³anek wynika³o zorganizowanie I Kongresu Towarzystw Nauko- wych pt. Towarzystwa naukowe w Polsce – dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie i zaproszenie do dyskusji przedstawicieli spo³ecznych organizacji dzia³aj¹cych w sferze nauki. Kongres odby³ siê w Warszawie w dniach 17–18 wrzeœnia 2013 r. Miejscem obrad by³a siedziba Wydzia³u Nauk o ¯ywieniu Cz³owieka i Konsumpcji Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW).

Inicjatywê zorganizowania Kongresu podjê³a Rada Towarzystw Naukowych (RTN) przy Pre- zydium Polskiej Akademii Nauk. Do grona wspó³organizatorów nale¿eli: Polska Akademia Umie- jêtnoœci (PAU), Towarzystwo Naukowe Warszawskie i Towarzystwo Naukowe P³ockie. Honoro- wy Patronat nad Kongresem obj¹³ Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronis³aw Komorowski.

W sk³ad Komitetu Honorowego weszli: Barbara Kudrycka – Minister Nauki i Szkolnictwa Wy¿- szego, Bogdan Zdrojewski – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Krystyna £ybacka – Przewodnicz¹ca Podkomisji Sta³ej ds. Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego w Komisji Edukacji, Na- uki i M³odzie¿y Sejmu RP, Kazimierz Wiatr – Przewodnicz¹cy Senackiej Komisji Nauki, Eduka- cji i Sportu, Grzegorz Czelej – Przewodnicz¹cy Senackiej Komisji Kultury i Œrodków Przekazu, Micha³ Kleiber – Prezes Polskiej Akademii Nauk (PAN), Andrzej Bia³as – Prezes PAU i Wies³aw Banyœ – Przewodnicz¹cy Konferencji Rektorów Akademickich Szkó³ Polskich. Komitet Nauko- wo-Programowy stanowili: Anna Gronowska-Senger (przewodnicz¹ca) – Wiceprzewodnicz¹ca RTN, Magdalena Fikus – Przewodnicz¹ca Rady Upowszechniania Nauki przy Prezydium PAN, Andrzej Grzywacz – Prezes Polskiego Towarzystwa Leœnego, Zbigniew Kruszewski – Przewod- nicz¹cy RTN, Prezes Towarzystwa Naukowego P³ockiego, Janusz Lipkowski – Prezes Towarzy- stwa Naukowego Warszawskiego, Jerzy Majkowski – Prezes Federacji Polskich Towarzystw Me- dycznych, Ewa Mañkiewicz-Cudny – Prezes Federacji Stowarzyszeñ Naukowo-Technicznych NOT, Miros³awa Marody – Wiceprezes PAN, Jan Strelau – by³y Przewodnicz¹cy RTN, Alojzy Szymañski – Rektor SGGW, Andrzej K. Wróblewski – Wiceprezes PAU. Sponsorowania Kongre- su podj¹³ siê PKN ORLEN, a patronat medialny obj¹³ Program Pierwszy Telewizji Polskiej.

Celem Kongresu by³o ukazanie wk³adu spo³ecznego ruchu naukowego w rozwój kraju i lokal- nych spo³ecznoœci oraz dyskusja nad jego obecnym miejscem i rol¹ w systemie kultury, dziedzic- twa narodowego, nauki, a zw³aszcza jej upowszechniania w Polsce. Dyskusjê zaplanowano wokó³ nastêpuj¹cych zagadnieñ: rozwój i wk³ad towarzystw naukowych w kszta³towanie œwiadomoœci narodowej i obywatelskiej na przestrzeni wieków; wp³yw towarzystw naukowych na rozwój nauki w Polsce; rola towarzystw naukowych w budowaniu spo³eczeñstwa obywatelskiego; ocena wk³adu towarzystw naukowych w upowszechnianie nauki; ocena wk³adu spo³ecznego ruchu naukowego

Informacje/Information

DOI : 10.14746/pp.2014.19.2.20

w rozwój gospodarki regionów i kraju; dzia³ania PAN i PAU na rzecz wspomagania spo³ecznego ruchu naukowego w Polsce; rola spo³ecznego ruchu naukowego w rozwoju sektorów chemicznego i rolnego – kluczowych dla gospodarki polskiej; ocena warunków dzia³ania aktualnego systemu subsydiowania spo³ecznego ruchu naukowego w Polsce ze œrodków bud¿etowych i samorz¹do- wych przeznaczonych na naukê; dzia³ania Rady Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN w zakresie analizy stanu spo³ecznego ruchu naukowego w Polsce i wypracowanie systemu jego fi- nansowania; potrzeba ustawy o towarzystwach naukowych.

Kongres obradowa³ podczas czterech sesji plenarnych, z których trzy odby³y siê 17 wrzeœnia 2013 r., a czwarta, podsumowuj¹ca, w dniu nastêpnym. Pierwszej sesji plenarnej pt. Miejsce i rola towarzystw naukowych w systemie nauki w Polsce przewodniczy³y Miros³awa Marody i Anna Gronowska-Senger. W referacie g³ównym Henryk Samsonowicz podj¹³ temat rozwoju i wk³adu towarzystw naukowych w kszta³towanie œwiadomoœci narodowej i obywatelskiej na przestrzeni wieków. Podkreœli³ znaczenie spo³ecznego ruchu naukowego, stwierdzaj¹c, „¿e bez ukazywania wk³adu wielu regionalnych dzia³aczy do szerszej wiedzy o ludziach, o miejscowoœciach, o zie- miach naszego kraju – mapa polskiej nauki i kultury by³aby bardzo u³omna”. Zbigniew Kruszew- ski w swoim wyst¹pieniu zatytu³owanym Rola towarzystw naukowych w budowaniu spo³eczeñ- stwa obywatelskiego wymieni³ szereg pal¹cych problemów, z jakimi zmagaj¹ siê towarzystwa naukowe. Zwróci³ m.in. uwagê, „¿e zosta³y one zepchniête na boczny tor, a ich przysz³oœæ jest po- wa¿nie zagro¿ona”. Przewodnicz¹cy RTN stwierdzi³ te¿, i¿ „Spo³eczny ruch naukowy zosta³ spro- wadzony na margines instytucjonalnego ¿ycia naukowego”. Wyrazi³ przekonanie, ¿e nie mo¿na rozwijaæ spo³eczeñstwa obywatelskiego bez uczestnictwa spo³eczników dzia³aj¹cych na rzecz na- uki. Dlatego te¿, jego zdaniem, konieczne s¹ uregulowania prawne, chroni¹ce spo³eczny ruch na- ukowy. Zwróci³ te¿ uwagê na zmarginalizowanie rozwoju nauki i kultury w pierwszych dwudzie- stu latach transformacji ustrojowej w Polsce, kiedy to w³adza zajêta by³a sam¹ sob¹ oraz rozwojem biznesu. W wyniku tego miejsce wysokiej kultury zajê³a prosta rozrywka. St¹d nale¿y uwra¿liwiæ w³adze oraz spo³eczeñstwo na dzia³ania towarzystw naukowych, które w³aœnie zajmuj¹ siê prze- ciwdzia³aniem temu z³emu zjawisku. W podsumowaniu Z. Kruszewski uzna³ towarzystwa nauko- we za niezbêdny w polskiej rzeczywistoœci czynnik niezale¿ny i twórczy, stwarzaj¹cy ró¿ne mo¿li- woœci rozwoju, permanentnego kszta³cenia oraz doskonalenia profesjonalnego. Ostatni referat w pierwszej sesji plenarnej wyg³osi³ Andrzej Grzywacz, a jego wyst¹pienie dotyczy³o wspó³dzia-

³ania PAN ze spo³ecznym ruchem naukowym.

Tematem drugiej sesji plenarnej by³a dzia³alnoœæ towarzystw naukowych na rzecz upowszech- niania nauki. Sesji przewodniczyli Andrzej K. Wróblewski i Marek Kowalczyk. W programie znalaz³y siê nastêpuj¹ce referaty: Rada Upowszechniania Nauki w upowszechnianiu nauki Marty Fikus, Rola naukowych towarzystw medycznych w integracji nauki i nauczania Jerzego Majkow- skiego, Rola edukacyjna towarzystw naukowych Artura Polloka, Towarzystwo Literackie im. Ada- ma Mickiewicza – sytuacja prawna i finansowa Jacka Wójcickiego i Gra¿yny Borkowskiej.

W trzeciej sesji plenarnej, której przewodniczyli Ewa Mañkiewicz-Cudny oraz Janusz Lip- kowski, dyskutowano na temat Spo³ecznego ruchu naukowego w rozwoju gospodarczym. Wy- g³oszono nastêpuj¹ce referaty: Wk³ad spo³ecznego ruchu naukowo-technicznego w rozwój gospo- darczy kraju Ewy Mañkiewicz-Cudny, Udzia³ towarzystw naukowych w aktywizacji œrodowisk lokalnych i regionalnych w Polsce Stanis³awa Kunikowskiego, Towarzystwa naukowe w kontekœ- cie europejskiej przestrzeni badawczej Diany Pietruch-Reizes, Dzia³alnoœæ Towarzystwa Nauko- wego Prakseologii na rzecz rozwoju infrastruktury etycznej w polskim biznesie Ryszarda Banaj- skiego, PKN Orlen jako firma zaanga¿owana w rozwój innowacji i wspierania nauki Czes³awa Bugaja.

Czwarta sesja plenarna dotyczy³a wspomagania finansowego spo³ecznego ruchu naukowego w Polsce. Przewodniczy³y jej El¿bieta M¹czyñska i El¿bieta Makulska-Nowak. Podczas tej sesji wyg³oszono referaty: 50-lecie Rady Towarzystw Naukowych Tadeusza Majsterkiewicza, Dzia-

³ania Rady Towarzystw Naukowych w zakresie systemu finansowania spo³ecznego ruchu nauko-

268

PP 2 '14

wego Marka Kowalczyka, Udzia³ ruchu spo³eczno-naukowego w doradztwie gospodarczym El¿- biety M¹czyñskiej.

Oprócz sesji plaenarnych zorganizowano trzy sesje problemowe: Miejsce i rola towarzystw naukowych w systemie nauki w Polsce, Towarzystwa naukowe w upowszechnianiu nauki, Spo³ecz- ny ruch naukowy w Polsce.

W Kongresie wziêli udzia³ przedstawiciele ponad stu towarzystw naukowych. £¹cznie wy- g³oszono 67 referatów, których wys³ucha³o ponad 200 osób. Organizatorów i uczestników za- szczycili swoj¹ obecnoœci¹ m.in. senator Kazimierz Wiatr – przewodnicz¹cy Senackiej Komisji Nauki, Edukacji i Sportu, senator S³awomir Preiss, pose³ Artur Ostrowski – cz³onek Sejmowej Ko- misji Edukacji, Nauki i M³odzie¿y, Micha³ Kleiber – Prezes PAN, Miros³awa Marody – Wicepre- zes PAN, Andrzej K. Wróblewski – Wiceprezes PAU, Jerzy Wyrozumski Sekretarz Generalny PAU, Katarzyna Cha³asiñska-Macukow – przewodnicz¹ca Konferencji Rektorów Akademickich Szkó³ Polskich.

W drugim dniu Kongresu podjêto uchwa³ê, w której zwrócono uwagê, ¿e spo³eczny ruch na- ukowy odgrywa i bêdzie odgrywa³ donios³¹ rolê w przekszta³ceniach cywilizacyjnych i spo³ecz- nych. Wyra¿ono przekonanie, ¿e towarzystwa naukowe s¹ integraln¹ czêœci¹ systemu nauki pol- skiej i w zwi¹zku z tym powinny znaleŸæ potwierdzenie swego statusu w polskim systemie prawnym poprzez uchwalenie ustawy o towarzystwach naukowych i stowarzyszeniach nauko- wo-technicznych. Uznano, ¿e towarzystwa naukowe powinny byæ wspierane finansowo zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo na szczeblu centralnym ze œrodków bud¿etu Pañstwa oraz na po- ziomie regionalnym i lokalnym ze œrodków samorz¹du województwa, powiatu lub gminy. Uczest- nicy Kongresu w uchwale wyrazili przekonanie, ¿e potencja³ ekspercki i moralny towarzystw na- ukowych nie jest obecnie w Polsce nale¿ycie wykorzystywany i dlatego apeluj¹ o piln¹ zmianê tej sytuacji. Uchwa³a zosta³a skierowana do Prezydenta RP, Marsza³ka Sejmu RP, Marsza³ka Senatu RP, Prezesa Rady Ministrów, Ministra Finansów, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego, Mini- stra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Prezesa PAN.

Listy do uczestników Kongresu skierowa³y: Ewa Kopacz – Marsza³ek Sejmu RP i Barbara Ku- drycka – Minister Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego, która doceni³a rolê towarzystw naukowych w upowszechnianiu wiedzy, rozwoju innowacji, nauki i gospodarki oraz integracji œrodowisk lo- kalnych i regionalnych.

U C H W A £ A

I Kongresu Towarzystw Naukowych z dnia 18 wrzeœnia 2013 roku

Uczestnicy I Kongresu Towarzystw Naukowych, zwo³anego do Warszawy pod has³em „Towa- rzystwa naukowe w Polsce – dziedzictwo, kultura, nauka, trwanie”, reprezentuj¹cy ponad 350 to- warzystw naukowych, skupiaj¹cych wiele tysiêcy osób, stwierdzaj¹, ¿e Polska w pierwszej po³owie XXI wieku stoi przed koniecznoœci¹ szybszego rozwoju cywilizacyjnego. Rozwój ten mo¿liwy jest w oparciu o spo³eczeñstwo demokratyczne, obywatelskie, o spo³eczeñstwo wiedzy. Donios³¹ rolê w tych przekszta³ceniach cywilizacyjnych i spo³ecznych odgrywa i bêdzie odgrywaæ spo³eczny ruch naukowy i naukowo-techniczny. W czasach zaborów to jemu w³aœnie zawdziêczaliœmy uchro- nienie naszej Ojczyzny przed cywilizacyjn¹ kolonizacj¹, a po odzyskaniu niepodleg³oœci sta³ siê zal¹¿kiem odrodzenia struktur instytucjonalnych nauki polskiej i podtrzymywa³ ich funkcjonowa- nie jako wa¿ny czynnik integracji spo³eczeñstwa.

Kongres potwierdza, ¿e:

— towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne jako spo³eczne, po- zarz¹dowe organizacje naukowe s¹ integraln¹ czêœci¹ i jednym z filarów kultury

PP 2 '14

269

i nauki polskiej tak¿e w niepodleg³ej Polsce, stanowi¹c obywatelski fundament w œrodowisku nauki i nauczania;

— towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne funkcjonuj¹ w opar- ciu o swych zaanga¿owanych spo³ecznie cz³onków, którzy jako wolontariusze go- towi s¹ do podejmowania zadañ na rzecz szeroko rozumianej kultury, nauki, oœwiaty i ich promocji;

— towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne dzia³aj¹:

— interdyscyplinarnie, ³¹cz¹c ludzi z ró¿nych lokalnych œrodowisk naukowych i za- wodowych;

— ponadlokalnie, w tym miêdzynarodowo, ³¹cz¹c œrodowiska naukowe zwi¹zane z okreœlon¹ dziedzin¹ lub dyscyplin¹ naukow¹;

— inicjuj¹c i weryfikuj¹c badania naukowe;

— integruj¹co w nauce i kszta³ceniu.

Kongres uznaje, ¿e towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne wype³niaj¹ swoje cele i zadania miêdzy innymi poprzez:

— prowadzenie badañ naukowych, w tym badañ nad regionem;

— kszta³cenie ustawiczne;

— organizowanie kongresów oraz konferencji miêdzynarodowych, krajowych, regio- nalnych i lokalnych;

— prowadzenie dzia³alnoœci wydawniczej;

— prowadzenie bibliotek, muzeów, archiwów i innych;

— promowanie i popularyzacjê kultury, nauki oraz techniki;

— podejmowanie audytów badañ naukowych i eksperckich;

— podejmowanie projektów na rzecz innowacji w gospodarce;

— wspomaganie kadry naukowej i technicznej w jej rozwoju i zwiêkszeniu mobilnoœci;

— dbanie o etykê zawodow¹.

Kongres wyra¿a przekonanie, ¿e towarzystwa naukowe i stowarzyszenia naukowo-techniczne jako integralna czêœæ systemu nauki polskiej powinny znaleŸæ potwierdzenie swego statusu w sys- temie prawnym obowi¹zuj¹cym w Polsce poprzez ustawê o towarzystwach naukowych i stowarzy- szeniach naukowo-technicznych; winny byæ tak¿e wspierane finansowo zarówno podmiotowo, jak i przedmiotowo na szczeblu centralnym ze œrodków bud¿etu Pañstwa oraz regionalnie i lokalnie ze œrodków samorz¹du województwa, powiatu lub gminy – w zale¿noœci od celów i zadañ, jakie realizu- j¹, a tak¿e przez organizacje spo³eczne i gospodarcze, na rzecz których wykonuj¹ okreœlone zadania.

Kongres wyra¿a przekonanie, ¿e potencja³ ekspercki i moralny towarzystw naukowych i stowa- rzyszeñ naukowo-technicznych nie jest nale¿ycie wykorzystywany w Kraju i apeluje o piln¹ zmianê tej sytuacji.

Maj¹c powy¿sze na uwadze, Kongres kieruje niniejsz¹ Uchwa³ê do Prezydenta RP, Marsza³ka Sejmu RP, Marsza³ka Senatu RP, do Prezesa Rady Ministrów, Ministra Finansów, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Prezesa PAN, wnosz¹c jed- noczeœnie o podjêcie dzia³añ maj¹cych na celu wypracowanie zasad polityki pañstwa w stosunku do spo³ecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego oraz umocnienia miejsca i roli towa- rzystw i stowarzyszeñ naukowych (towarzystw ogólnych i regionalnych, specjalistycznych towa- rzystw naukowych, stowarzyszeñ naukowo-technicznych) w systemie nauki oraz wprowadzenia rozwi¹zañ prawnych umo¿liwiaj¹cych zapewnienie funkcjonowania i rozwoju spo³ecznego ruchu naukowego i naukowo-technicznego w Polsce.

Warszawa, dnia 18 wrzeœnia 2013 roku.

Andrzej KANSY

270

PP 2 '14