B iał., D roh., Łom . 14(1996)
OBMZĘD BŁOGOSŁAWIEŃSTWA ZW1EMZĄT
Treść: W s tę p ; I. P o d s ta w y b ib lijn e i litu r g ic z n e b ł o g o s ł a w ie ń s t w a z w ie r z ą t; II. S t r u k t u r a b ł o g o s ł a w ie ń s t w a z w ie r z ą t w e d ł u g O b r z ę d ó w B ło g o s ła w i e ń s t w a z 1 9 8 4 r o k u ; Z a k o ń c z e n ie .
KS. T A D E U S Z S Y C Z E W S K I
W S T Ę P
K ult niektórych zw ierząt (krokodyla, hipopotam a, kota, szakala, w olu, ibisa) byl szczególnie rozp ow szechnio ny w starożytnym E gipcie. K ult p ojedy nczych zwierząt byl nieraz uzależniony od poszczególnych regionów . Z w iązan e to było z pew nym i w ierzeniam i lu d o w y m i1.
W sym bo lice chrześcijańskiej zw ierzęta m ają sw oje ok reślo ne zn aczen ie np. baranek sym bolizuje Z baw iciela; gołębica - sym bol D ucha Ś w iętego; lew, orzeł i w ół - sym bole ew angelistów ". P óźniejsza (średn io w ieczna) trad y cja w łą czyła w ołu i osła do pozaliturgicznej obrzędow ości B ożego N arodzenia.
Z g od nie z planem B oga S tw órcy w iele zw ierząt w pew ien sposób u c z e s t niczy w życiu ludzi; służą im pom ocą w pracy, dostarczają poży w ienia, a c z a sa mi przynoszą pew ną pociechę. Stąd też w pew nych okolicznościach, np. w dniu jakiegoś Św iętego, zachow any by! zw yczaj upraszania dla zw ierząt szc zeg ó l
nego B o żego B ło g o sław ień stw a3.
1 Por. E n ciclo p e d ia C a tto lica , s. 1342.
2 T am że, s. 1346; Zob. A . F c r r u a , Il b e stia rio di C risto, in La C ivita C attolica. 2 (1 9 4 2 ), s. 21-30,
3 Por. K sięg a B ło g o sła w ie ń stw , K a to w ice 1994, T. 1, nr 721.
T A D E U SZ S Y C Z E W S K I
I. PO D STA W Y B IB L IJN E I L IT U R G IC Z N E B Ł O G O S Ł A W IE Ń S T W A Z W IE R Z Ą T
K ażde błogosław ieństw o liturgiczne je s t w pew nym sensie anam nezą Boga, który bło go sław i m ężczyznę i kobietę, zw ierzęta4, nasienie ziem i i je j o w o ce5. P an B óg od stw orzenia św iata przekazał A dam ow i, a później także N oem u owoce ziem i i zw ierzęta, ja k o ich utrzym anie, dając człow iekow i nad nim i w ład z ę6.
W edług P ism a św iętego błogosław ień stw o zw ierząt m iało n a w zględzie jak b y dobro sam ych zw ierząt, czego w yrazem m oże być o b darzen ie ich siłą rozrodczą. Z godnie z praktyką duszpasterską, m otyw em b łogosław ieństw a zw ie rząt je st od d alen ie choroby, nieszczęśliw ych w ypad kó w oraz u p ro szen ie p o m y ślnego rozw oju zw ierząt w gospodarstw ie. N iem niej - zaró w n o w p lan ach B o żych, ja k i w intencjach K ościoła - celem bło go sław ień stw a zw ierząt je s t przede w szystkim chw ała B oża i dobro człow ieka.
W szystko, co Pan B óg stw orzył i za łaską swej op atrzności u trzy m u je na tym św iecie, a w ięc także zw ierzęta, obw ieszcza B ożą m iłość i m a za zadanie uw ielb ien ie B oga.
O b rzęd bło g o sław ień stw a zw ierząt, ja k każdy inny, zaw iera uw ielbienie B oga. To uw ielb ien ie je st w yrazem w iary i ufności, która przy jm u je cały świat, łącznie ze zw ierzętam i, ja k o B oży dar, i odnosi je do Stw órcy, źró d ła i celu całej rzeczyw istości.
O brzęd y b ło go sław ień stw a zw ierząt, uw ielbiając B o g a - S tw órcę, je d n o cześnie o dd ają cześć Jezusow i C hrystusow i i w skazują na łączność całej ziem skiej rzeczyw istości i okoliczności życia ludzkiego z m ęką, śm iercią i zm artw y chw stan iem C hrystusa.
C ho ciaż zbaw ienie czło w iek a je s t nierozerw aln ie zw iązane z odkupieniem całego św iata, niem niej eko n o m ia zbaw cza, zapo czątk o w an a S tarym P rzym ie rzem i w yp ełniająca się w K ościele, cała skiero w an a je s t ku człow iekow i.
Z g o d n ie z planem O patrzności sam ego S tw órcy w iele zw ierząt w pew ien sposób u czestniczy w losach człow ieka i tow arzyszy m u w życiu. I tak zw ierzę ta zostały zacho w ane w arce przed w odam i potopu, a n astępnie u czestniczy ły w ja k im ś sensie w p rzym ierzu, ja k ie B óg zaw arł z N oem 7. P aschalny baran ek przy
p om inał ofiarę składaną na pam iątkę w yzw olenia narodu w y b ranego z niewoli eg ip sk iej8. W e w nętrzno ściach ryb}/ p rzebyw ał Jo n asz9. K ruki karm iły na pu styni E lia sz a 10. N a kartach P isam Ś w iętego S tarego T estam entu spotyk am y i
4 Por. R d z 1,22.28. 5 Por. Ps 64,11.
f' Por. R d z 1,29-30; Por. M d r 9 ,1 -2 ; Ps 8,7 -9 ; G . F r a n c o , I d iritti d e g li a nim ali, in L a Civiltà
C a tto lica , 1(1904), s. 4 0 3 -4 1 4 ; 6 82-695.
7 Por. R d z 9 ,9 -1 0 . 8 Por. W j 12,3-14. 9 Por. Jon 2,1-11.
10 Por. 1 K rl 17,6; Z o b . E n ciclo p e d ia C attolica. C itta del V aticano 1948, s. 1 3 4 2-1346.
140
takie sytuacje, w których zw ierzęta u czestniczyły w p o k u cie lu d z i" , i z cały m stw orzeniem brały udział w O dkupieniu do konan ym p rzez C h ry stu sa Pana.
W edług P ism a Ś w iętego to w szystko, co P an B óg stw orzył i co łask ą swej opatrzności u trzym uje na tym św iecie, a w ięc także i z w ie rz ę ta 12, o b w ieszcza Boże b łogosław ieństw o i m a za zadanie Jego u w ie lb ia ć 13.
Już w K siędze R o d z a ju 14 je st m ow a o stw orzeniu zw ierząt w od nych i p ta c twa w przestw orzach. P rzez potw ory m orskie rozum ie B ib lia np. w ie lo ry b a 15, węża m o rsk ie g o 16, k ro k o d y la 17. B łogosław ieństw o u d zielon e p rzez B o g a tym stw orzeniom odnosi się do siły rozrodczej, ja k ą zostały o b d a rz o n e 18.
W szy stk ie błogo sław ień stw a zw ierząt i rzeczy stw o rzo ny ch w pierw szej kolejności p rzy n o szą cześć Panu B ogu, którego w ielkość i św ięto ść w y sła w ia ją. Z tej racji, że b łogo sław ień stw a u dzielają B ożych do brodziejstw , o d n oszą się także do ludzi, którym i B óg rząd zi i opiekuje się w sw ojej o p a trz n o śc i19.
O brzęd błogo sław ień stw a zw ierząt, ja k każdy inny, zaw iera uw ielbien ie Boga za o b d aro w an ie św iata w Jezu sie C hrystusie i je d n o cz eśn ie zaw iera p ro ś bę o Jego pom oc w cod zien nym życiu. To uw ielb ienie S tw órcy je s t w y razem wiary i ufności, k tóra p rzyjm u je cały św iat - a w ięc tak że i zw ierzęta - ja k o stworzony p rzez N iego i odnosi cały istniejący w szech św iat do S tw órcy ja k o źródła o statecznego celu 20.
II. S T R U K T U R A B Ł O G O S Ł A W IE Ń S T W A Z W IE R Z Ą T W E D Ł U G O B R Z Ę D Ó W B Ł O G O SŁ A W IE Ń ST W A Z 1984 R O K U O brzędy B łogosław ieństw d ostoso w an e do zw yczajów diecezji P olskich, w części II, w rozdziale 21 zaw ierają O brzędy B ło g o sław ień stw a zw ierząt21. Obrzędy te m ogą być spraw ow ane przez k apłan a lub diakona, czy też przez osobę św iecką, z zasto sow aniem je d n a k przew idzianych czyn no ści i form uł.
Jak p o d k reśla w prow ad zenie teolo giczne do teg o obrzędu w n u m erze 723, zachowując zaw sze strukturę i podstaw ow e elem enty tego obrzędu, m o żna w ziąć
11 Por. Jon 3,7. 12 Por. R dz 1,1.20-29.
13 Por. D n 3 ,5 7 -8 8 ; Ps 6 6 (6 5 ),8 ; 103(102); 135; 1 T m 4 ,4 -5 ; Z o b . O b r zę d y B ło g o s ła w ie ń stw
d o stosow ane do zw y c za jó w d iec ez ji P o lskic h , K a to w ice 1994 n r 7.
14 R d z 1,1.20-29. 15 Por. Ps 148,7. 16 Por. W j 7 ,9 ; Ps 91,13. 17 Por. Iz 5 1,9. 18 E n c ic lo p e d ia C a tto lica , s. 1342. 19 Por. R d z 2 7 ,2 7 ; W j 2 3 ,2 8 ; Pw t 7 ,1 3 ; 2 8 ,1 2 ; Hi 1,10; Ps 6 5 (6 4 ); Jr 31,23.
20 Por. M . T ri a c c a , L e b e n ed izio n i „ in v o c a tiv e ” in genere, e su „ p e r s o n e ”, W: I sa c ra m en ti e le b e n d izio n i, T. 7, G en o v a 1989, s. 114-151.
21 W y d an ie ty p iczn e tei księgi: D e B e n e d ic tio n ib u s, iako czes'ć R itu a le R o m a n u m , u k a z a ło si? w 1984 roku.
T A D E U SZ S Y C Z E W S K I
z niego tylko p ew n e części w tym celu, aby d ostosow ać go do konkretnych o koliczności. S am obrzęd zaw iera dw ie form y: dłuższą nr 725 - 7 40 i k ró tszą nr 7 4 1 -7 4 4 .
O brzęd dłuższy b łog osław ieństw a zw ierząt składa się z n astęp ujący ch czę ści: część w stępna, czytanie S łow a B ożego, m odlitw a błog o sław ień stw a, za k o ń czen ie obrzędu. R ytuał przew iduje dla obrzędu dłu ższego litu rgię słow a w p ełn y m k ształcie, a w ięc czytanie (czytania) S łow a B ożego, psalm responsoryj- ny, przem ów ienie, m ilczenie, m odlitw ę po w szech ną (faku ltatyw nie - z p rop o now an ych p rzez K sięgę w ezw ań szafarz m oże w ybrać te, które u zn a za bardziej od pow ied nie, lub dodać do nich inne, u w zg lędn iające szczeg óln e ok oliczn o ś c i). O b rz ę d y m ó w ią ta k ż e o z n a k a c h z e w n ę trz n y c h s to s o w a n y c h przy b ło go sław ieństw ach, które m ają duże znaczenie: np. rozło żen ie i zło żen ie rąk, znak krzyża, p o k ro p ien ie w odą p obło g o sław io n ą. Z ależn ie od okoliczności, szafarz kropi w odą św ięconą obecnych i zw ierzęta.
K iedy m am y do p o błog osław ienia po jed yńcze zw ierzęta lub też bło go sła w ieństw o zw ierząt m a się odbyć w zw iązku z innym obrzędem , m o żna zastoso w ać o brzęd krótszy, podany w K siędze B łog o sław ień stw a w nn. 741-744.
O brzęd krótszy zaw iera tylko w stęp, krótkie czytanie i m o dlitw ę b ło g o sła w ieństw a. O brzęd (dłuższy lub krótszy) zależnie od okoliczności m o żn a zakoń czyć od p o w ied n im śpiew em .
Z A K O Ń C Z E N IE
P rzek o n an ie K ościoła, że i zw ierzęta m ają znaczenie dla czło w iek a dążą cego do zbaw ienia, w yraża m odlitw a b łog osław ień stw a zaw arta w k siędze Bło gosław ieństw :
(...) niech te zw ierzęta służą nam w codziennych p o trzeb a ch , a byśm y w spie ra ni Twoją p o m o c ą w obecnym życiu, z tym w iększą ufnością d ążyli do życia w ieczn eg o 22.
Z b aw ien ie człow ieka je st n ierozd zieln ie zw iązane z o dk u p ien iem świata. O b rzęd bło g o sław ień stw a zw ierząt m ów i nam o tym , że całe stw o rzen ie razem z czło w iekiem chw ali S tw órcę. Ten obrzęd w skazuje także na łączn ość całej ziem skiej rzeczyw istości i okoliczności życia ludzkiego z m ęką, śm iercią i zm ar tw ychw staniem C hry stu sa23. D latego też p o w inno się po dtrzy m y w ać zwyczaj b ło g o sław ień stw a zw ierząt, a tam , gdzie go nie m a, w prow adzić.
22 K się g a B ło g o s ła w ie ń stw n r 37.
23 Por. K L 61; Z o b . N u o v o D izio n a rio d i L itu rg ia , T orino 1983, s. 169-170.
!L R IT O D E L L A B E N E D IZ IO N E D E G L I A N IM A L I S O M M A R IO
U na tra le m igliori sintesi dei „din am ism i” propri della „b e n ed izio n e” , di cui qui si vorrebbe dire diffusam ente, é di san t’ A gostino, ed afferm a: L ’a nim a nostra benedica il Signore, e D io ci benedica. Q uando D io ci benedice, noi cresciamo; e quando noi b enediciam o il Signore, noi ancora cresciam o: a m b e due le realtà ci giovano. Precede la benedizione del Signore nei nostri riguardi, e segue - com e logica consequenza - che bendiciam o il Signore.
L a benedizion e cristiana, anche il rito della benedizion e degli anim ali, in quanto preghiera fatta con il C risto, anche se da una sigola p ersona, e da C risto stesso tram utata in realtà specifica. Infatt in lui ogni p reg h iera e un rend ere grazie al Padre. A nzi in C risto і due m ovim enti della ben edizion e, la g razia che discende ed il ringraziam ento che risale, sono ricapito lati, m en tre dal cristiano sono im preziositi sem pre in C risto.
B enedire qualcuno, anche degli anim ali significa unirsi al C risto, che é il Figlio U nigen ito del Padre, il b enedetto nel quale esite ogni co m iacim en to p a terno. E nel C risto il P adre ci b enedice con ogni sorta di b en ed izo ne spirituale. B enedire qualcuno (qualcosa) é sem pre una con fessio dei m ira bilia Dei, della potenza, bontà, giustizia del Padre e, in C risto, in virtù dello Spirito, un ringraziarlo per la sua generosità, per і suoi piani di m agnanim ità, al di la del modo di considerare persone e realtà cosm iche proprio d ella m ente um ana.
B enedire e assum ere і param etri della T rin ità e con tin u are a d ire G lo ria al Padre, al F iglio, allo S pirito S anto ora, n e l ľ /ггс et n u n c , com e era nel p rin cip io e sarà nei secoli futuri, quando verrà portato a com pletam ento ogni b enedizione.
In tutte le religioni naturali, sia prim itive sia evolute, a talune specie a n i mali о a particolari individui della specie e stato tributato un culto. L’o rigin e di tale venerazione sta nel fatto che l'a n im a le presenta speciali prerogative di fo rza, di destrezza, di sicuro istinto, di acutezza nei sensi d ella vista, udito, ad o ra to, di in fallib ile orientam ento: dati tutti che m anifestano in esso, agli occhi dell prim itivo, la presen za di una particolare potenza о forza che lo rend on o degno di venerazione о che icutono terrore.
P er ciò che con cerne l ’arte cristiana é anzitutto l'a u to rità della S. S crittu ra che decide del valore sim bolico ed allegorico dei singoli anim ali. C o si p er e se m pio l ’agnello poté sostituire, com e avvene dalla fine del sec. IV nei m u saici absidali d e lle b a s ilic h e p a le o c ris tia n e о in s a c ro fa g i d ’e tà ta rd o ro m a n a , l’im m agine del S alvatore, additato da s. G iovanni B attista com e l'a g n e llo di Dio che toglie і peccati del m ondo. C osi la colom ba divenne, un a volta per sempre, il sim bolo dello S pirito Santo, che nel N uovo T estam ento com pare, grazie alla sem plicità loro attestata dalla com parazion e u sata dal S alvatore.
T A D E U SZ S Y C Z E W S K I
Il rito n u ovo della b en edizion e degli anim ali com pren de і seg uen ti parti: introduzione, liturgia della P arola di D io, preghiera della benedizone, conclusione. N el libro si può trovare il rito breve e il rito lungo. O gni rito si può fin ire co n una canzone. Il rito b reve com prende solo: introduzione, lettu ra breve, preghiera d ella benedizione.
Il rito delle B ened izioni in p olacco com e un a p arte del R ituale R om anum é uscito nel 1984.
