Niniejsza broszura wraz z innymi krótkimi wyjaśnieniami dotyczącymi UE jest dostępna na stronie internetowej UE europa.eu.int/comm/publications

(1)

Unia Europejska

(2)

Niniejsza broszura wraz z innymi krótkimi wyjaśnieniami dotyczącymi UE jest dostępna na stronie internetowej UE

europa.eu.int/comm/publications Komisja Europejska

Dyrekcja Generalna ds. Prasy i Komunikacji Dział Publikacji

B-1049 Bruksela

Tekst ukończono w maju 2005 r.

Ilustracja na okładce i zdjęcia dzieci wewnątrz broszury: agencja Reporters.

Komisja Europejska pragnie wyrazić podziękowania za wkład w opracowanie niniejszej publikacji pracownikom i uczniom szkoły europejskiej w Woluwe (Belgia).

Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2006 ISBN 92-894-8407-1

44 strony — 21 x 29,7 cm

Zezwala się na kopiowanie niniejszej broszury.

Printed in Germany

DRUK NA PAPIERZE BIELONYM BEZ UŻYCIA CHLORU

(3)

Cześć! Witajcie w Europie – naszym domu.

Europa to piękne miejsce i dużo się tutaj dzieje.

Co o niej wiecie?

Dołączcie do nas, razem odkryjemy Europę! Będzie to podróż z przygodami, w czasie i przestrzeni – odkryjemy na pewno mnóstwo ciekawych miejsc.

A po drodze nie zapominajcie od czasu do czasu sprawdzić, ile się nauczyliście. Odwiedźcie naszą stronę internetową: europa.eu.int/europago/explore/, gdzie możecie znaleźć quizy na temat każdego kolejnego rozdziału.

Świetną rozrywką mogą też być gry i zabawy na stronie „Dalej Europo” (Europa Go).

europa.eu.int/europago/welcome.jsp Gotowi? To zaczynamy!

1

ODKRYJMY

EUROPĘ!

(4)

Strona

Niezbadany kontynent 3

W drodze 6

Przyroda i klimat 8

Rolnictwo 11

Morze 14

Podróż w czasie 18

Czterdziestu znanych ludzi (od A do Z) 27

Języki Europy 30

Rodzina ludów 31

Jak powstawała rodzinka cała

— historia Unii Europejskiej 32

Do czego służy Unia 36

Unia Europejska i jej sąsiedztwo 39

Jak podejmuje się decyzje w UE 42

Jutro… i pojutrze 44

Co jest w środku?

(5)

Europa jest jednym z siedmiu kontynentów Ziemi. Pozostałe to:

Afryka, Ameryka Północna i Południowa, Antarktyda, Azja, Australia z Oceanią.

Europa rozpościera się od Arktyki na północy aż po Morze Śródziemne na południu, od Atlantyku na zachodzie po Azję na wschodzie. Nie brak w niej rzek, jezior i pasm górskich. Na mapie (str. 4) znajdziesz nazwy tych największych.

Najwyższą górą w Europie jest Elbrus w górach Kaukaz, na granicy między Rosją a Gruzją.

Najwyższy szczyt wznosi się na wysokość 5642 metrów nad poziomem morza.

Najwyższą z gór w zachodniej Europie jest Mont Blanc w Alpach, na granicy między Francją

a Włochami. Jego szczyt sięga 4800 metrów nad poziom morza.

Również w Alpach znajduje się Jezioro Genewskie, największe jezioro słodkowodne na zachodzie Europy.

Leży na pograniczu Francji i Szwajcarii, ma głębokość 310 m, a mieści w sobie aż 89 trylionów litrów wody.

Największym jeziorem w Europie Środkowej jest Balaton na Węgrzech. Ma długość 77 km, a jego powierzchnia

wynosi około 600 kilometrów kwadratowych (km²).

Północ Europy jest bogata w jeszcze większe jeziora – na przykład fińskie Saimaa (1147 km²) czy szwedzkie

Vänern (ponad 5500 km²).

Niezbadany kontynent

Jezioro Genews

kie w Alpach.

Jezioro Saimaa, Finlandia.

3

©V

an Parys Media/Corbis

©Switzerland Tourism By-line: ST/swiss-image.ch

©

Arto Hämäläinen

Elbrus, najwyższy szczyt Eur opy.

(6)

Kontynent europejski

Wołga Dniepr

Wisła

Dźwina

Dunaj Elba

Ren

Loara

Tag

M o r ze

Ś r ó d z i e m n e M o r z e

P ó ł n o c n e

Morz e Bałtyckie

Ocean Spokojny

Kanał La Manche

M o r z e N o r w e s k i e

Morze Czarne

U r a l

Alpy

Pireneje

Kauka z Góry Skandynawskie

Mont Blanc

4808 m Elbrus

5642 m Vänern

Jezioro Genewskie

Ładoga Onega

Saimaa

Balaton

(7)

Dunaj jest jedną z najdłuższych rzek Europy.

Ma źródła w regionie Szwarcwaldu i płynie w kierunku wschodnim, przebiegając aż przez

dziesięć krajów (Niemcy, Austrię, Słowację, Węgry, Chorwację, Serbię, Bułgarię, Rumunię,

Mołdowę i Ukrainę) aż do ujścia, w kształcie delty, do Morza Czarnego w Rumunii.

Całkowita długość tej królowej rzek to 2850 km.

Poza tym do wielkich rzek zalicza się Ren (około 1320 km długości), Łabę (około 1170 km) oraz Loarę (ponad 1000 km). Czy potrafisz znaleźć je na mapie?

Duże rzeki są bardzo dogodnymi drogami do transportu różnych rzeczy. Wszelkie towary,

załadowane na barki, płyną w dół i w górę rzek, między portami a miastami położonymi

w głębi lądu.

5

Pelikany – delta Dunaju, Rumunia.

Dolina Loar

y słynie z piękn

ych zamków.

Barka towarowa płynie po Renie.

©V

(8)

Jeszcze dogodniejsze do poruszania się po Europie niż rzeki są szlaki kolejowe i drogowe.

Czy wiesz, że kolej żelazną wynaleziono właśnie w Europie? To George Stephenson w 1825 roku

wynalazł pociąg pasażerski. Jego najbardziej znana lokomotywa nazywała się „Rocket”

(„Rakieta”) i rozwijała prędkość ponad 40 kilometrów na godzinę (km/h) –

a była to jak na owe czasy spora prędkość.

Dzisiejsze superszybkie pociągi elektryczne zupełnie nie przypominają pierwszych parowozów.

Są bardzo wygodne, a specjalnie opracowane tory pozwalają im osiągać prędkość 330 km/h.

Cały czas rozbudowywana sieć torów kolejowych pozwala ludziom podróżować jak najszybciej pomiędzy europejskimi metropoliami.

Drogi i koleje muszą nieraz pokonywać łańcuchy górskie, szeroko rozlane rzeki, a nawet morza. Dlatego inżynierowie budują ogromne mosty i tunele. Najdłuższy tunel drogowy w Europie to tunel Laerdal w Norwegii, na trasie z Bergen do Oslo. Ma

ponad 24 km długości, a otwarto go w listopadzie 2000 roku.

Najdłuższym tunelem kolejowym Europy jest tunel pod kanałem La Manche. Jeżdżą nim

ekspresowe pociągi Eurostar. Tunel ten, łączący francuskie Calais z Folkestone

w Anglii, ma ponad 50 km długości.

W drodze

„Rakieta” Stephensona.

Ekspres Eurostar na stacji W

aterloo (Londyn).

©V

(9)

Najwyższy most na świecie (jeden filar ma 245 m!) to wiadukt Millau we Francji, otwarty w grudniu 2004 roku.

Dwa spośród najdłuższych mostów Europy to szesnastokilometrowy kolejowo-drogowy Oresund

łączący Danię ze Szwecją oraz drogowy most Vasco da Gama (ponad 17 km długości) nad rzeką Tagus

w Portugalii. Most Vasco da Gama nosi imię sławnego podróżnika, o którym dowiesz się więcej

z rozdziału zatytułowanego „Podróż w czasie”.

Ponieważ samolotem podróżuje się najszybciej, wielu ludzi przemierza Europę w ten sposób. W Europie buduje się

jedne z lepszych samolotów, na przykład Airbusy.

Poszczególne kraje europejskie produkują różne części, a potem zespół inżynierów składa cały samolot.

Największym pasażerskim samolotem świata jest Airbus A380, przewidziany dla 840 pasażerów. Jego dziewiczy

lot odbył się w kwietniu 2005 roku.

Concorde, najszybszy pasażerski samolot świata, został

opracowany przez zespół francuskich i brytyjskich inżynierów.

Concorde mógł latać z prędkością 2160 km/h – dwa razy szybciej niż dźwięk – i przemierzał Ocean Spokojny w czasie krótszym niż

trzy godziny! – Większości zwykłych samolotów zabrałoby to z osiem godzin.

Jeszcze szybsze niż samoloty są rakiety kosmiczne – takie jak Ariane. To kolejny projekt, który połączył siły wielu krajów

Europy. Rakietą Ariane nie da się podróżować. Służy ona między innymi do badań naukowych, do umieszczania na

orbicie satelitów, dzięki którym działają sieci telewizyjne i telefony komórkowe. Większość ziemskich satelitów wynoszą

w kosmos właśnie te europejskie rakiety.

Takie osiągnięcia, jak Concorde, Airbus czy Ariane pokazują, do czego można dojść, gdy kraje europejskie połączą swoje wysiłki.

7

Najwyższy most świata – wiadukt Millau we F rancji.

Airbus A380 t

o największy pasaż

erski samolo

t świata.

Rakieta Ariane 5 wynosi satelit y w kosmos.

©V

©E

SA

(10)

W przeważającej części Europy panuje klimat umiarkowany – ani za ciepły, ani za zimny. Najzimniejsze rejony leżą na dalekiej północy i w wysokich górach, gdzie temperatura zimą spada do –40°C. Najgorętsze miejsca to dalekie południe i południowy wschód, tam upały przekraczają +40°C.

Lato jest najgorętszą i najbardziej suchą porą roku – trwa mniej więcej od czerwca do września.

Zima (od grudnia do marca) jest porą największego zimna. Pogoda w Europie jest jednak bardzo zmienna – w wielu regionach praktycznie o każdej porze roku zdarzają się deszcze.

My się zimy nie boimy!

Dzikie zwierzęta żyjące w mroźniejszych rejonach mają zwykle grube futro albo gęste upierzenie, dzięki czemu zbytnio nie marzną. Czasami białe futro pozwala się ukryć w śniegu. Niektóre zwierzęta zapadają w sen zimowy, by zaoszczędzić energię. Taki stan nazywa się hibernacją.

… i sowa śnieżna są dobr

ze zakamuflowane.

Lis polarny…

Świstak…

… i europejski niedźwiedź brunatny żyją w górach.

Zapadają one w długi sen zimowy.

Przyroda i klimat

©V

an Parys Media/Corbis ©Van Parys Media/Corbis

©Van Parys Media/Corbis

©V

(11)

9

Wiele ptaków żywi się owadami, małymi stworzeniami wodnymi lub innym pożywieniem trudno dostępnym w czasie mroźnych zimowych miesięcy. Dlatego też jesienią odlatują na południe, by powrócić na wiosnę. Niektóre z nich przemierzają tysiące kilometrów, przelatując nad Morzem Śródziemnym i Saharą, by spędzić zimę w dalekiej Afryce. Te coroczne wędrówki ptasie nazywamy migracjami.

Ciesząc się wiosną i latem

Z nadejściem europejskiej wiosny (od marca do maja) robi się znacznie cieplej. Śniegi i lody topnieją.

W strumykach i stawach roi się od młodych rybek i larw owadów. Ptaki migrujące powracają, by założyć gniazda i wychowywać pisklęta. Rozkwitają pąki kwiatów, a pszczoły pracowicie noszą pyłek z kwiatka na kwiatek.

Drzewa pokrywają się świeżymi liśćmi, które chłoną światło słoneczne. To energia słoneczna daje im siłę

rosnąć tak wysoko. W regionach górskich górale wyprowadzają bydło na wysoko położone hale, gdzie

wyrosła gęsta, świeża trawa.

… a nawet flamingi przybywają do Europy na wiosnę.

Jaskółki…

Och, jak przyjemnie paść się latem na gór

skiej hali...

©V

an Parys Media/Corbis ©Van Parys Media/Corbis

©V

(12)

Zwierzęta zmiennocieplne, na przykład gady, również potrzebują energii słonecznej. Dlatego

w lecie, zwłaszcza na południu Europy, często można zobaczyć jaszczurki wylegujące się na nasłonecznionych skałach lub można usłyszeć

niezliczone pasikoniki i cykady.

Jesień: pora zmian

Późnym latem i jesienią dzień staje się coraz krótszy, a nocą robi się chłodniej. Mnóstwo pysznych owoców

dojrzewa o tej porze. Na wsi to bardzo pracowity okres żniw. Również jesienią dojrzewają orzechy, a wiewiórki mogą je zbierać i gromadzić w dziupli na

zimę.

Wiele drzew zrzuca jesienią liście, które byłyby bezużyteczne, kiedy słońce tak szybko zachodzi.

Liście stopniowo zmieniają kolor: zieleń przechodzi w żółć, czerwień, złoto i brąz. W końcu opadają,

pokrywając ziemię barwnym kobiercem. Spadłe liście ulegają rozkładowi, wzbogacając glebę

i zapewniając pożywienie kolejnym pokoleniom roślin.

Ten cykl zmieniających się pór roku sprawia, że Europa może się poszczycić tak urozmaiconym i pięknym wiejskim krajobrazem.

Osie też smaku

ją owoce!

Wiewiórki gromadzą orzeszki na zimę.

Kiedy słońce mocno świeci, jaszczur

ki są w swoim

żywiole.

Kolorowe kobierce liści można podziwiać jesienią.

©

Jeroem Speybroeck

©V

(13)

11

Wysoko w górach i na północy Europy uprawa roli nie jest możliwa, bo jest tam dla roślin o wiele za zimno.

Jednak wiecznie zielone drzewa w rodzaju sosny i jodły mogą przetrwać srogie zimy. Dlatego właśnie

najzimniejsze miejsca w Europie pokryte są lasami zielonymi przez cały rok. Drewno z tych lasów

przydaje się ludziom do wielu rzeczy – od budowy domów i mebli po produkcję papieru i tektury.

Dalej na południe większość ziem nadaje się do uprawy. Zbiera się tu mnóstwo rozmaitych gatunków, w tym pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe, ziemniaki i wiele innych odmian owoców i warzyw.

Tam gdzie przez większość czasu dopisuje słońce i nie grożą przymrozki, jak na przykład w basenie

Morza Śródziemnego, uprawia się owoce, takie jak pomarańcze, cytryny, winogrona, oraz oliwki. Oliwki są

bogate w oliwę, którą się z nich tłoczy i której używa się w kuchni. Z winogron wyciska się sok, z którego

później powstaje wino. Europa znana jest ze znakomitych win, które są sprzedawane na całym

świecie.

Drewniane domy w Bergen, Norwegia.

Winobranie w Republice Czeskiej.

Pomarańcze rosną w ciepłych krajach,takich jak Hiszpania. Są zdr

owe, bo mają dużo witaminy C.

Z tych winogron zrobi się czerwone wino.

Rolnictwo

©V

©

Getty Images

©

Getty Images

©EPA

PHOT O / LIBOR ZA VORAL

(14)

Rolnicy z obszaru śródziemnomorskiego uprawiają również wiele innych odmian warzyw i owoców.

W gorącym słońcu południa znakomicie dojrzewają pomi- dory. Warzywa potrzebują jednak dużo wody,

dlatego w gorących i suchych regionach konieczne jest nawadnianie pól – tak zwana irygacja. Oznacza to

dostarczanie wody z rzek lub ze studni w celu podlewania upraw.

Trawa rośnie łatwo, kiedy nie brak jej deszczu, nawet na cienkiej warstwie niezbyt urodzajnej gleby.

W wielu gospodarstwach trzyma się zwierzęta, które pasą się na trawie, jak na przykład krowy, owce albo kozy. Dostarczają one mleka, mięsa i innych pożytecznych produktów w rodzaju wełny i skóry.

Nierzadko widuje się też hodowle świń albo kurczaków.

Te zwierzęta można hodować prawie wszędzie, bo mogą być trzymane na zamkniętych fermach i karmione sztucznie

przygotowaną paszą. Kurze fermy produkują nie tylko mięso, ale także jajka – kury składają tam tysiące jajek dziennie.

Uprawy na suchych terenach wymagają nawadniania (irygacji).

Owce skubią trawę na hiszpańs

kich pastwiskach.

Kury dostarczają nam jaj, bogat

ych w zdrowe białko.

Świnie hoduje się zwykle pod dachem.

©V

©Zefa

(15)

Gospodarstwa europejskie mają różne rozmiary.

Niektóre mają rozległe pola, co ułatwia żniwa przy użyciu dużych maszyn. Inne, na przykład w górzystej okolicy, są bardziej rozdrobnione. Ogrodzenia lub żywopłoty między polami pomagają powstrzymać wiatr i deszcz od wypłukiwania żyznej ziemi, a nawet mogą okazać się

pożyteczne dla dzikich zwierząt.

Wielu mieszczuchów lubi przyjeżdżać na weekendy i na wakacje na wieś, by cieszyć się

urokami krajobrazu, ciszą, spokojem i czystym powietrzem. Wszystkim powinno zależeć na

zachowaniu i ochronie piękna wiejskich terenów.

Każdy powinien mile spędzać czas na wsi.

Europę pokrywa mozaik

a barwnych pól upr awnych.

©V

an Parys Media

13

(16)

W Europie piękne wybrzeża, rozmaicie ukształtowane siłami przyrody ciągną się przez wiele tysięcy kilometrów. Czasem mają

formę strzelistych, kamiennych klifów, czasem pięknych plaż usłanych piaskiem albo kolorowymi kamykami wygładzonymi przez fale bijące o skały przez tysiąclecia.

W Norwegii lodowce ukształtowały wybrzeże w strome doliny nazywane fiordami. W niektórych krajach morze i wiatr nagromadziły wysokie, piaszczyste wydmy. Najwyższa wydma w Europie ma 117 m. Nazywa się Dune du Pyla, a położona jest niedaleko Arcachon we Francji.

Ten fiord został uformowany przez lodowce.

Jedno z rzadszych stworzeń żyjących w Morzu Śródziemnym to mniszka śródziemnomorska – Monachus monachus.

Morze wyrzeźbiło te niezwykłe form

y z wapienia.

Najwyższa w Europie wydma piaskowa – Pyla.

Morze

©V

©

Bios

(17)

15

Wiele różnych odmian ryb i innych stworzeń żyje w morzach wokół europejskich brzegów. Żywi się nimi ptactwo morskie i ssaki, takie jak foki. W miejscach, gdzie rzeka wpada do morza, często można zobaczyć stada brodzących ptaków, które podczas odpływu polują na stworzenia żyjące w błocie.

Człowiek i morze

Morze jest ważne również dla ludzi. Morze Śródziemne było tak istotne dla starożytnych Rzymian, że nazywali je mare nostrum, „nasze morze”. W ciągu wieków Europejczycy przemierzali wszystkie oceany, odkrywając inne kontynenty, podbijali je, rozwijając tam handel i osiedlając się na nich. Z rozdziału zatytułowanego „Podróż w czasie” dowiesz się więcej o tych wielkich wyprawach odkrywców.

Statki zwożą najróżniejsze towary ze wszystkich stron świata, często ładowane w kontenery, do ruchliwych portów Europy. Tam rozładowuje się je do pociągów, ciężarówek i na barki. Następnie na statki ładowane są produkty europejskie, które będą sprzedane na

innych kontynentach.

Maskonur gniazduje na urwistych klifach, a polując na ryby, daje nura głęboko pod wodę.

Stada ptaków brodzących żerują u ujścia rzeki.

Wielkie kontenerowce wywożą i przywożą europejskie i zamorskie towary.

©

Bill Paton/www .rsp-images.com

©Andrew Ros/www

.rsp-images.com

(18)

Kilka najpiękniejszych statków świata zbudowano w Europie. Jest wśród nich Queen Mary 2 – największy w dziejach liniowiec pasażerski. Jego pierwszy rejs transatlantycki miał miejsce

w styczniu 2004 roku.

Europejskie kurorty nadmorskie to wspaniałe miejsce na wakacje. Można tu uprawiać wszystkie odmiany sportów

wodnych, począwszy od surfingu i żeglarstwa, aż po narty wodne i nurkowanie z akwalungiem. Można też po prostu odpocząć, opalając się na plaży i chłodząc się w morzu.

Rybołówstwo

Rybołówstwo zawsze było istotne dla Europejczyków. Całe miasta zbudowano wokół portów rybackich, gdzie tysiące ludzi zarabiało na życie, trudniąc się łowieniem i sprzedażą ryb albo obsługą rybaków i ich rodzin.

Współczesne statki rybackie, takie jak trawlery, mogą łowić wielkie ilości ryb. Dbając jednak, by zostało ich dosyć

w morzu, kraje europejskie ustaliły między sobą pewne zasady: ile ryb wolno złowić i jakich sieci używać, tak by

młode ryby mogły się z nich wymknąć.

Nurkowanie u wybr

zeży Malty.

Nowoczesny trawler przetwórnia w Rotterdamie (Niderlandy).

Queen Mary 2 to największy pasaż

erski liniowiec świata.

W Europie jada się r

óżne rodzaje ryb. Tuńczyk to jedna

z największych!

©V

©

Andrew Ross

©

Reporters

(19)

17

Innym sposobem na zapewnienie dostatku ryb jest hodowla. U brzegów północnej Europy, w wielkich klatkach w morzu hoduje się łososie. Skorupiaki w rodzaju małży, ostryg i omułków można także hodować w ten sposób.

Ochrona wybrzeży Europy

Wybrzeża i morza są potrzebne tak ludziom, jak i zwierzętom. Dlatego musimy o nie dbać. Musimy uchronić je od zanieczyszczenia ściekami miejskimi i przemysłowymi. Zdarzają się wypadki wielkich tankowców, z których wylewają się do morza wielkie plamy ropy. Całe plaże pokrywają się czarną mazią, w której giną tysiące morskich ptaków.

Kraje europejskie pracują wspólnie nad ochroną przed takimi katastrofami, tak aby

nasze wybrzeża pozostały piękne dla następnych pokoleń.

Nie zawsze trzeba wypływać w mor

ze, by łowić ryby!

Hodowla łososi w Szkocji.

Zachodni kr

aniec wybr

zeża europejskiego – P

ortugalia.

©Zefa

(20)

Przez tysiące lat w Europie wiele się zmieniło.

To pasjonująca historia! Jest jednak bardzo długa – dlatego wybraliśmy tylko najważniejsze wydarzenia.

Epoka kamienia

Pierwsi mieszkańcy Europy byli myśliwymi i mieszkali w jaskiniach. Na ścianach jaskiń pozostawili

przepiękne malowidła ze scenami łowów. Z czasem nauczyli się uprawiać ziemię i zaczęli oswajać

zwierzęta, uprawiać rośliny i zakładać osady.

Narzędzia i broń wykonywali z kamienia – na przykład ostrząc odłamki krzemienia.

Pierwszy użytek z metali – epoka brązu i żelaza

Na wiele tysiący lat przed Chrystusem ludzie odkryli sekret wytapiania metali z różnych skał w bardzo gorących paleniskach. Brąz – mieszanka miedzi i cyny – okazał się na tyle twardy, że mógł służyć do wyrobu narzędzi i broni. Złoto i srebro zaś były miękkie, ale piękne, i służyły do wyrobu ozdób.

Później odkryto jeszcze twardszy metal – żelazo. Najczystszą odmianą żelaza jest stal – mocna i niełamliwa, z której robi się znakomite miecze. Jednak produkcja stali była wtedy bardzo skomplikowana, dlatego dobre miecze były nadzwyczaj rzadkie i cenne!

Prehistoryczne malowidła naskalne w grocie Lascaux, Francja.

Ostrze topora z brązu.

Krzemienne ostrze z epoki kamienia.

Podróż w czasie

©V

©

Dumfries and Galloway Coucil - Stranraer Museum

(21)

19 Starożytna Grecja –

okres między 2000 rokiem p.n.e. a 200 rokiem p.n.e.

(p.n.e., czyli przed naszą erą, oznacza przed narodzeniem Chrystusa)

Około 4000 lat temu w Grecji ludzie zaczęli budować miasta. Z początku władali nimi królowie. Dopiero około 500 roku p.n.e. w Atenach zapoczątkowano demokrację, czyli rządy ludu (zamiast słuchać króla obywatele Aten podejmowali decyzje przez

głosowanie). Demokracja stanowi wielki wynalazek cywilizacji europejskiej, która podbiła niemal cały świat.

Po Grekach odziedziczyliśmy również:

• wspaniałe mity o bogach i herosach, wojnach i przygodach,

• klasyczne świątynie, marmurowe rzeźby i piękną ceramikę,

• igrzyska olimpijskie,

• przemyślnie zbudowane amfiteatry oraz wielkich dramaturgów, których sztuki wystawiane są po dziś dzień,

• mędrców, takich jak Sokrates i Platon, którzy uczyli ludzi logicznego rozumowania,

• uczonych, takich jak Euklides czy Pitagoras, którzy wymyślili podstawowe wzory i zasady matematyczne,

• naukowców, takich jak Arystoteles – filozof, badacz roślin i zwierząt, czy Eratostenes, który udowodnił, że ziemia jest kulą, i wyliczył jej rozmiary.

Zachowana do dziś starożytna grecka świątynia (Ateny).

Platon był jednym z największy myślicieli w dziejach. ch

Starożytna waza gr

ecka z wizerunkiem boga miłości Erosa.

©V

(22)

Cesarstwo Rzymskie –

okres między 500 rokiem p.n.e a 500 rokiem n.e.

(n.e., czyli naszej ery, oznacza po narodzeniu Chrystusa)

Na początku Rzym był tylko jednym z miast we Włoszech. Rzymianie byli jednak świetnie zorganizowani, mieli waleczną armię i stopniowo podbijali kolejne ziemie otaczające Morze

Śródziemne. W końcu udało im się stworzyć imperium rozciągające się od północnej Anglii po Saharę i od brzegów Atlantyku po Azję.

A oto niektóre z najważniejszych dokonań Rzymian:

• system trwałych dróg łączących wszystkie części cesarstwa,

• piękne wille z dziedzińcami i posadzkami zdobionymi mozaikami,

• wytrzymałe mosty i akwedukty (służące do transportu wody na duże odległości),

• sklepione łuki, dzięki którym budowle były trwałe i solidne,

• nowe materiały budowlane, takie jak zaprawa cementowa i beton,

• machiny wojenne – takie jak katapulty,

• ważne prawa, do dziś stosowane w wielu europejskich krajach,

• język łaciński,

• klasyczna literatura (Cyceron, Wergiliusz).

Tak wyglądał żołnierz legionów rzymskich – i budowle Rzymu.

Akwedukt rzymski, zachowany do dzisiaj – P

ont du Gard we Francji.

Rzymska mozaika przedstawiająca sceny z mitologii.

©V

(23)

Średniowiecze –

od VI do XIV wieku

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego poszczególne części Europy zostały przejęte przez różne plemiona.

Na przykład:

Celtowie. Ich potomkowie żyją dziś głównie w Bretanii (Francja), Kornwalii (Anglia), hiszpańskiej Galicji, Irlandii, Szkocji i Walii. W tych częściach Europy języki i kultura celtycka wciąż pozostają żywe.

Ludy germańskie. Nie wszyscy Germanie żyją w dzisiejszych Niemczech:

• Anglosasi przenieśli się do Anglii i władali nią do 1066 roku.

• Frankowie podbili znaczną część Europy, w tym Francję – między VI a IX wiekiem. Ich najsłynniejszym władcą był Karol Wielki.

• Goci (dzieleni na Wizygotów i Ostrogotów) zakładali swoje królestwa w Hiszpanii i we Włoszech.

• Wikingowie żyli w Skandynawii. W IX i X wieku wyprawiali się statkami do innych krajów, łupiąc po drodze, prowadząc handel i zakładając osady na uprawnych ziemiach.

Normanie, „ludzie północy” to Wikingowie, którzy osiedli we Francji. Ich krainę nazwano Normandią.

To oni w 1066 roku podbili Anglię. Słynny gobelin normański, przechowywany we francuskim mieście

Bayeux, przedstawia sceny z tego podboju.

Sztuka Celtów – z początków VIII wieku n.e.

Wikingowie byli znakomitymi żeglarzami – dotarli ponoć nawet

do Ameryki, nikomu się tym nie chwaląc…

Scena bitewna z gobelinu w Ba yeux.

21

©V

(24)

Słowianie zasiedlali wiele krain na wschodzie Europy, by dać początek wielu słowiańskim ludom – jak na przykład Białorusini, Bułgarzy, Chorwaci, Czesi, Polacy, Rosjanie, Serbowie, Słowacy, Słoweńcy i Ukraińcy.

Madziarowie z kolei osiedli na wschodzie Europy, gdzie w X wieku założyli Królestwo Węgier.

Ich potomkowie zamieszkują dziś Węgry i kraje ościenne.

W wiekach średnich królowie i szlachta w Europie często popadali w konflikty i toczyli wojny. W tych

czasach rycerze jeździli konno i nosili zbroje.

Dla obrony przed atakiem wroga władcy wznosili warowne zamki o grubych kamiennych murach.

Niektóre z zamków były tak potężne, że przetrwały po dziś dzień.

Chrześcijaństwo stało się w średniowieczu panującą religią Europy, a kościoły budowano niemal wszędzie. Niektóre są

imponujące – zwłaszcza wielkie katedry, ze strzelistymi wieżami i kolorowymi witrażami.

W południowej Hiszpanii, gdzie dominowali muzułmanie, władcy wznosili piękne meczety z minaretami. Najsłynniejsze istniejące do dziś to meczet w Kordobie

i minaret Giralda w Sewilli.

Architektura gotycka (jak np. katedra w Chartres) to wielkie dokonanie średniowiecza.

Zamki średniowieczne budo

wano w celach obronnych.

Część ogromnego, średniowiecznego mecz

etu w Kordobie (Hiszpania).

©V

(25)

Renesans —

między XIV a XVI wiekiem

Ludzie średniowiecza byli w większości niepiśmienni, a wiedzy o świecie dostarczał im Kościół. Jedynie na uniwersytetach nieliczni wykształceni mieli dostęp do ksiąg starożytnych Greków i Rzymian.

W XIV i XV wieku studenci zaczęli odkrywać stare rękopisy. Zafas- cynowały ich wspaniałe idee i osiągnięcia nauki starożytnych, i wiedza zaczęła się rozpowszechniać.

Zainteresowali się tym zamożni i wykształceni ludzie w miastach takich jak Florencja we Włoszech. Mogli sobie pozwolić na książki – szczególnie od kiedy Europejczyk – Gutenberg wynalazł druk (1445) – i rozmiłowali się w kulturze starożytnej Grecji i Rzymu.

Budowali rezydencje w stylu rzymskich pałaców, opłacali uzdolnionych artystów i rzeźbiarzy, którzy zdobili je scenami z mitologii greckiej i rzymskiej, tworząc posągi bogów, herosów i cesarzy.

Świat zapomnianej mądrości i piękna odrodził się w pełnej krasie. Dlatego ten okres nazywamy z francuska renesansem, czyli odrodzeniem. Odrodzenie przyniosło światu:

• wielkie malarstwo i rzeźbę, by wymienić Michała Anioła i Sandra Botticellego,

• genialnych architektów, takich jak Filippo Brunelleschi,

• wynalazcę i artystę nadzwyczajnej miary, jakim był Leonardo da Vinci,

• myślicieli w rodzaju św. Tomasza Morusa, Erazma z Rotterdamu i Michała Montaigne’a,

• astronomów, takich jak Mikołaj Kopernik i Galileo Galilei, zwany Galileuszem, którzy stwierdzili, że Ziemia i pozostałe planety krążą wokół Słońca,

• piękne budowle i zamki, na przykład nad Loarą we Francji,

• zainteresowanie wszystkim, co ludzkie – czyli humanizm.

Jedna z najsłynniejszy

ch rzeźb –

„Dawid“ Michała Anioła.

Leonardo da Vinci wymyślił helikopter już 500 lat temu!

Jedno z najpiękniejszy

ch dzieł malar

stwa renesansu –

„Wenus“ Botticellego.

©V

23

(26)

Epoka wielkich odkryć i postępu –

od XVI do XIX wieku Już w czasach odrodzenia handel z zamorskimi krainami stawał się coraz istotniejszym źródłem bogactw gromadzonych przez kupców całej Europy. Kupcy sprzedawali towary w dalekich krajach, takich jak Indie, przywożąc w zamian cenne przyprawy i kosztowności.

Droga lądowa była jednak długa i niebezpieczna, dlatego wielu szukało morskiej drogi do Indii. Sęk w tym, że trzeba było okrążyć całą Afrykę – a to było wielkie wyzwanie!

Jeśli jednak uwierzyć, że Ziemia jest okrągła (jak niektórzy ośmielali się twierdzić), statki europejskie powinny dopłynąć do Indii, również płynąc na zachód. Tak więc Krzysztof Kolumb ze swą załogą

wyruszył z Hiszpanii, by przebyć Atlantyk. Był rok 1492. Jednak zamiast dotrzeć do Indii odkrył wyspy Bahama. Leżą one na Atlantyku w rejonie Morza Karaibskiego u wybrzeży Ameryki.

Za nim pośpieszyli następni odkrywcy. W latach 1497–1498 portugalski żeglarz Vasco da Gama jako pierwszy Europejczyk dotarł do Indii, okrążając Afrykę.

A już w roku 1519 kolejny europejski odkrywca, Ferdynand Magellan, poprowadził pierwszą wyprawę, która opłynęła Ziemię dookoła.

Niebawem Europejczycy zaczęli odkrywać wyspy Morza Karaibskiego i kontynentu amerykańskiego, który nazwali Nowym Światem i stopniowo skolonizowali. Innymi słowy, zagarniali coraz dalsze ziemie, twierdząc, że stanowią one teraz własność ich europejskiego monarchy. Przynosili ze sobą wierzenia, obyczaje i języki – tym sposobem angielski i francuski stały się głównymi językami Ameryki Północnej, podczas gdy Ameryka Łacińska – na południe od USA – mówi dziś po hiszpańsku i portugalsku.

Z biegiem czasu Europejczycy posuwali się coraz dalej – zdobywając Chiny, Azję Południowo-Wschodnią, Australię i Oceanię. Żeglarze powracający z tak dalekich stron opisywali najdziwniejsze stworzenia, nieznane w Europie. Zainteresowali się tym naukowcy i zapragnęli zbadać te odległe krainy, a znalezione w nich rośliny i zwierzęta przywozili, zakładając muzea. W XIX wieku europejscy odkrywcy zapuścili się w głąb Afryki i do 1910 roku cały kontynent został skolonizowany.

Vasco da Gama – pierwszy, który dopłynął z Europy do

Indii.

Repliki statk

ów, na których wypłynęła ekspedycja Krzysztofa Kolumba.

Ptak dodo to nielot żyjący niegdyś na jednej z wys Oceanu Indyjs p

kiego. Wytępili go europejscy kolonizatorzy.

©V

(27)

25

Tymczasem w Europie nauka pozwalała odkryć coraz więcej reguł rządzących wszechświatem. Geolodzy badali skały i skamieliny, stawiając

pytania o wiek, historię i pochodzenie Ziemi. Dwaj wielcy badacze, Jean-Baptiste Lamarck i Karol Darwin, doszli do wniosku, że zwierzęta i rośliny są najwyraźniej efektem ewolucji, czyli powolnego kształtowania

gatunków przez długie miliony lat.

Wiek XVIII był również czasem pytań o inne ważne kwestie – na przykład o zasady sprawowania rządów, o prawa i wolności narodów. Jan Jakub

Rousseau we Francji pisał, że wszyscy powinni być równi. Inny Francuz, znany jako Wolter, głosił, że świat uległby poprawie, gdyby zamiast

ciemnotą i zabobonem kierowano się rozumem i wiedzą naukową.

Ten wiek nowych idei, nazywany oświeceniem, doprowadził w niektórych państwach do rewolucji. Na przykład rewolucja francuska w 1789 roku

obaliła monarchię i zaprowadziła arystokratów i rodzinę królewską na szafot.

Rewolucja przemysłowa –

lata 1750–1880

Rewolucja zupełnie innego rodzaju zapoczątkowana została w Europie około 250 lat temu w dziedzinie techniki. Wszystko zaczęło się od kryzysu energetycznego. Przez tysiąclecia ludziom wystarczało drewna i węgla drzewnego na opał. Teraz w niektórych częściach Europy brakowało już lasów! Co innego można było wykorzystać?

Odpowiedź brzmi: węgiel. Węgla nie brakowało – wiele kopalni powstało w całej Europie. Węgiel służył jako paliwo dla nowo wynalezionych maszyn parowych. Z węgla w specjalnych zakładach wypala się tak zwany koks, który jest znacznie czystszym

paliwem – idealnym do wytapiania żelaza i stali.

Około 150 lat temu niejaki Henry Bessemer wynalazł metodę taniego i szybkiego świeżenia

(tzn. oczyszczania) stali w konwertorze, zwanym gruszką Bessemera. Wkrótce w Europie wytwarzano dość stali, by zmienić cały świat! Tania stal umożliwiła budowę drapaczy chmur, ogromnych mostów, liniowców transoceanicznych, samochodów, lodówek…

Ale również potężnych armat i pocisków.

Wolter – jeden ze znanych pisarzy doby oświecenia.

Charles Darwin opublikował teorię ewolucji w 1859 roku.

Henry Bessemer – wynalazca współczesnej technologii wyr

obu stali.

©V

(28)

26 Czasy współczesne –

mniej więcej od 1880 roku do dziś

Wiele innych europejskich wynalazków dokonywanych począwszy od 1870 roku pozwoliło stworzyć świat, jakim go znamy.

Na przykład:

telefon 1875 telewizja, autostrady lata dwudzieste

silnik benzynowy 1886 radar, długopis 1935

komunikacja radiowa 1901 kawa rozpuszczalna 1937

tworzywo sztuczne (bakelit) 1909 pierwszy odrzutowiec 1939

lampa świetlówkowa 1912 komputer lata czterdzieste

Dziś zaledwie co czwarty Europejczyk pracuje w fabryce, wytwarzając rzeczy potrzebne współczesnym konsumentom:

żywność, napoje, telefony komórkowe i komputery, ubrania i meble, pralki i telewizory, samochody, autobusy, ciężarówki

i jeszcze wiele innych rzeczy.

Siedmiu na dziesięciu Europejczyków świadczy różnego rodzaju usługi. Inaczej mówiąc, pracują oni w sklepach

i urzędach pocztowych, bankach, towarzystwach ubezpieczeniowych, hotelach i restauracjach, szpitalach,

szkołach itp. – sprzedając coś lub oferując usługi innym ludziom.

Czego uczy nas historia?

Niestety, historia Europy nie składa się z samych wielkich sukcesów, z których możemy być dumni.

Wiele jest rzeczy, których powinniśmy się wstydzić. Od wieków narody europejskie toczyły ze sobą straszliwe wojny. Zabijano się zwykle o władzę, dla bogactwa lub z powodu religii.

Kolonizatorzy z Europy wymordowali miliony ludzi żyjących na innych kontynentach – w wojnach czy prześladowaniach albo – nawet niechcący – roznosząc wśród nich europejskie zarazki. Europejczycy porywali również miliony mieszkańców Afryki, by zrobić z nich niewolników.

Z tych straszliwych doświadczeń musimy wyciągnąć wnioski. W Europie już w XIX wieku zniesiono

niewolnictwo. Kolonie zaczęły odzyskiwać wolność w XX wieku. Tak więc nareszcie do Europy zawitał

pokój. Aby dowiedzieć się, jak to się stało, przeczytaj rozdział zatytułowany: „Jak powstawała rodzinka

cała – historia Unii Europejskiej”.

Pierwszy telefon – dzieło Aleksandr

a Grahama Bella ze Szkocji. Dziś z Europy pochodzą najno modele telefonó wsze

w komórkowych.

Cmentarz wojenny we Flandrii (Belgia) – tylko pierwsza z wojen światowych kosztowała życie ośmiu milionów

©V

(29)

27

Wielu znakomitych artystów, kompozytorów, ludzi rozrywki, wynalazców, naukowców i mistrzów sportu było Europejczykami. W poprzednich rozdziałach

wymieniliśmy niektórych z nich. Nie dałoby się ich wszystkich pomieścić w jednej książce, ale

wymieńmy choć czterdziestu spośród nich, pochodzących z najróżniejszych krajów Europy, wyliczając w porządku alfabetycznym. Warto zerknąć na podobizny niektórych z nich.

Na końcu tabelki, na stronie 29, jest wolne miejsce, gdzie możesz wpisać swoją ulubioną postać.

Może to być ktoś, kto wsławił Twój kraj, albo ulubiona drużyna sportowa czy zespół muzyczny.

Jeśli chcesz, możesz wkleić obok zdjęcie i uzupełnić je kilkoma informacjami.

Nazwisko (Nazwa) Narodowość Czym się wsławił(a)?

Abba szwedzka Grupa muzyczna – ich przeboje były popularne na całym świecie w latach siedemdziesiątych.

Štefan Banič słowacka Wynalazca – wynalazł spadochron (1913).

The Beatles brytyjska Grupa muzyczna – ich przeboje są popularne na całym świecie od lat sześćdziesiątych.

Henri Becquerel francuska Naukowiec – odkrył radioaktywność (1896).

Ludwig van Beethoven niemiecka Kompozytor – twórca wielkich dzieł muzyki klasycznej. „Oda do radości” (hymn europejski) pochodzi z jego „IX Symfonii.“

Tim Berners-Lee brytyjska Wynalazca – stworzył podwaliny internetu (World Wide Web).

Niels Bohr duńska Naukowiec – otrzymał Nagrodę Nobla z fizyki w 1922 roku za odkrycie struktury atomu.

Robert Boyle irlandzka Naukowiec – słynny z doświadczeń z gazami, odkrywca prawa Boyle’a.

Charlie Chaplin brytyjska Filmowiec – jeden z największych komików w dziejach świata. Do jego najbardziej znanych dzieł należą „Dzisiejsze czasy”.

Fryderyk Szopen polska Kompozytor, pianista – autor znakomitych dzieł muzycznych, m.in. słynnych preludiów.

Nadia Comaneci rumuńska Gimnastyczka – w 1976 roku jako pierwsza w historii igrzysk olimpijskich otrzymała najwyższe noty (10/10).

Maria Skłodowska- polska Uczona – wraz z mężem (Pierre Curie) odkryła rad, Curie metal radioaktywny. W 1903 roku otrzymali za to

Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

Salvador Dalí hiszpańska Malarz – znany z dziwacznych, przypominających senne marzenia obrazów w stylu nadrealistycznym.

Czterdziestu znanych ludzi (od A do Z)

Tim Berners-Lee

Maria Skłodowska-Curie Nadia Comaneci

©V

©CERN

(30)

Marlena Dietrich

Franciszek Liszt Federico Fellini

Albert Einstein

Marlena Dietrich niemiecka Aktorka – gwiazda wielu filmów, w tym oryginalnej wersji „W osiemdziesiąt dni dookoła świata”.

Antonín Dvořák czeska Kompozytor – autor m.in. symfonii „Z Nowego Świata” z elementami muzyki amerykańskiej.

Albert Einstein niemiecka Naukowiec – stworzył teorię względności, to jest zależności materii, energii i czasu:

E=mc².

Federico Fellini włoska Reżyser – do jego najbardziej znanych filmów należy „La strada”, za którą dostał aż pięć Oskarów.

Miloš Forman czeska Reżyser – zdobywca Oskarów za filmy „Lot nad kukułczym gniazdem” i „Amadeusz”

(o Mozarcie).

Sigmund Freud austriacka Psychiatra – twórca psychoanalizy, sposobu na wytłumaczenie działania ludzkiego umysłu.

Justine Henin-Hardenne belgijska Tenisistka – złota medalistka igrzysk olimpijskich w 2004 roku.

Hergé (Georges Rémi) belgijska Pisarz, grafik – twórca serii przygód Tintina i wielu innych komiksów.

Heinrich Hertz niemiecka Odkrywca – dowiódł, że istnieją fale radiowe (1888).

Georges-Henri Lemaître belgijska Naukowiec – wymyślił teorię „Wielkiego Wybuchu”, która tłumaczy pochodzenie wszechświata.

Franciszek Liszt węgierska Kompozytor, wirtuoz – napisał m.in.

„12 Etudes d’execution transcendante”,

jeden z najtrudniejszych utworów na fortepian.

Claude Monet francuska Malarz – znany z impresjonistycznych obrazów, np. cyklu „Nenufary”.

Wolfgang Amadeusz austriacka Genialny kompozytor muzyki poważnej –

Mozart autor opery „Czarodziejski flet”.

Isaac Newton brytyjska Naukowiec – w XVII wieku odkrył prawa grawitacji i ruchu planet w przestrzeni.

Justine Henin-Hardenne

©V

©Reuters

(31)

Alfred Nobel szwedzka Naukowiec – w 1886 roku wynalazł dynamit. Później ufundował Nagrodę Nobla za największe dokonania naukowe.

Erkki Nool estońska Lekkoatleta – złoty medalista dziesięcioboju na igrzyskach olimpijskich w 2000 roku.

Ludwik Pasteur francuska Naukowiec – odkrył, że za roznoszenie wielu chorób odpowiedzialne są zarazki. W 1862 roku wynalazł metodę „pasteryzacji”, czyli niszczenia zarazków w wysokiej temperaturze.

Pablo Picasso hiszpańska Malarz – znany głównie z kubistycznych obrazów, szczególnie słynnych „Panien z Awinionu”.

Marco Polo chorwacka/ Wielki odkrywca – przed ponad siedmioma wiekami wenecka przebył Azję, docierając do Chin i z powrotem.

Rembrandt niderlandzka Malarz – znany z użycia głębokich barw i światłocienia, van Rijn jego sławny obraz to „Straż nocna”.

Michael niemiecka Kierowca wyścigowy – wieloletni mistrz świata

Schumacher Formuły 1.

Jean Sibelius fińska Kompozytor neoromantyczny – autor m.in. „Finlandii”.

U2 irlandzka Grupa muzyczna – ich przeboje są popularne na całym świecie od lat osiemdziesiątych.

Vincent niderlandzka Wielki malarz – jego słynne obrazy to m.in. cykl „Słoneczniki”.

van Gogh

Antonio włoska Kompozytor – autor m.in. „Czterech pór roku”.

Vivaldi

Alessandro włoska Naukowiec, wynalazca – wynalazł baterię elektryczną (1799).

Volta

Zinedine francuska Piłkarz – wybrany na najlepszego sportowca

Zidane 1998 i 2000 roku.

Ktoś jeszcze?

– mój wybór

Pablo Picasso

U2

Zinedine Zidane

Mój wybór:

29

©V

(32)

Europejczycy mówią wieloma różnymi językami. Większość z nich należy do którejś z trzech wielkich rodzin: germańskiej, romańskiej lub

słowiańskiej. W każdej z tych grup występują pewne pokrewieństwa – ze względu na wspólnych przodków. Przykładowo języki romańskie pochodzą od łaciny, mowy starożytnych Rzymian.

A tak mówi się „Dzień dobry” albo „Cześć” w niektórych z tych języków:

germańskie romańskie

duński Godmorgen francuski Bonjour

niderlandzki Goedemorgen włoski Buongiorno

angielski Good morning portugalski Bom dia

niemiecki Guten Morgen hiszpański Buenos días

szwedzki God morgon

słowiańskie

czeski Dobré ráno

polski Dzieńdobry słowacki Dobré ráno słoweński Dobro jutro

Z tych przykładów jasno widać, do której rodziny dany język może należeć. Są także w Europie inne języki, mniej ze sobą spokrewnione – albo wcale niespokrewnione.

A tak mówi się „Dzień dobry” albo „Cześć” w tych językach – wybraliśmy dwanaście z nich:

baskijski Egun on węgierski Jó reggelt

bretoński Demat irlandzki Dia dhuit

estoński Tere hommikust łotewski Labrīt

fiński Hyvää huomenta litewski Labas rytas

gaelicki (szkocki) Madainn mhath maltański L-Ghodwa t-Tajba

grecki Kalimera walijski Bore da

W języku Romów, żyjących w wielu częściach Europy, Lasho dyes znaczy „Dzień dobry”.

Nauka języków to wspaniała sprawa – i bardzo potrzebna wszystkim Europejczykom. Miliony obywateli europejskich jadą co roku na wakacje do innych krajów, gdzie poznają wielu ludzi. To wielka szansa na ćwiczenie różnych znanych nam wyrażeń i rozmawianie w obcym języku.

Języki Europy

(33)

31

Europejczycy należą do wielu różnych krajów o bogatych tradycjach, często różnojęzycznych. Mają różne wierzenia i obyczaje. A jednak stanowimy jedną wielką rodzinę – i to z wielu powodów. Poniżej najważniejsze z nich.

• Od tysięcy lat zamieszkujemy jeden kontynent.

• Nasze języki są często spokrewnione.

• Wielu ludzi ma przodków pochodzących z innych krajów.

• Nasze tradycje, obyczaje i święta pochodzą często z tych samych źródeł.

• Słuchamy tej samej muzyki, podziwiamy artystów i dzieła sztuki – znamy wiele historii i dramatów, które w ciągu wieków narody europejskie zgromadziły jako wielkie dziedzictwo.

• Prawie wszyscy w Europie wyznajemy zasady fair play, wierzymy w sąsiedzką pomoc, uznajemy prawo do wyrażania własnego zdania, respektujemy innych i pragniemy pomagać najbardziej potrzebującym.

Dlatego właśnie umiemy się cieszyć tym, co szczególne i wyjątkowe w naszej ojczyźnie, ale również tym, co dzielimy z innymi Europejczykami.

Wojna i pokój

Niestety, w naszej europejskiej rodzinie nie brakowało kłótni. Często wybuchały konflikty o władzę lub o pewne ziemie o spornej własności. Nierzadko władcy powiększali swoje państwo kosztem sąsiadów.

Można w sumie powiedzieć, że z różnych powodów przez setki lat Europa toczyła okropne wojny.

W XX wieku po naszym kontynencie przetoczyły się dwie wielkie wojny, które rozrosły się tak, że zdołały

objąć kraje całego świata. Dlatego nazywa się je wojnami światowymi. Pochłonęły miliony istnień

i pozostawiły Europę w nędzy i w zgliszczach.

Czy można jakoś zapobiec powtórzeniu tej strasznej historii? Czy Europejczycy zmądrzeją kiedyś na tyle, by o trudnych sprawach dyskutować zamiast ze sobą walczyć? Odpowiedź brzmi: tak.

Oto temat następnego rozdziału – historia Unii Europejskiej.

Europa w 1945 roku.

Rodzina ludów

©V

(34)

Druga wojna światowa skończyła się w 1945 roku. Był to czas okropnych zniszczeń i masakr, które wzięły początek w Europie. W jaki

sposób władze państw europejskich mogłyby zapobiec powtarzaniu się tak przerażających tragedii?

Potrzebny był im naprawdę bardzo dobry plan – plan, jakiego jeszcze nikt nie próbował realizować.

Idea bez precedensu

Pewien Francuz – nazywał się Jean Monnet – myślał o tym bardzo intensywnie, aż wymyślił. Zdał sobie

sprawę, że trzeba zacząć od dwóch rzeczy, których dane państwo potrzebuje do prowadzenia wojny:

żelazo do produkcji stali (na czołgi, broń, bomby itp.) oraz węgiel, zapewniający energię dla fabryk

i kolei. Europa była zasobna w węgiel i stal.

Sprawiło to, że państwom europejskim było tak łatwo się zbroić i wywoływać wojny.

A więc Jean Monnet opracował bardzo śmiały plan. Według niego rządy Francji i Niemiec – a może także innych krajów Europy – powinny zrezygnować z samodzielnego prowadzenia własnego przemysłu w sektorze węgla i stali. Zamiast tego powinny zaprosić przedstawicieli wszystkich krajów z branży do wspólnego stołu, by dyskutować i decydować o wszystkim wspólnie. Tak można by zarządzać

przemysłem całej Europy – nie dopuszczając już nigdy więcej do wojny! Zadawnione konflikty nie miałyby odtąd sensu.

Jean Monnet był głęboko przekonany, że ten plan ma szanse powodzenia, jeżeli tylko rządzący w Europie dadzą się do niego przekonać. Powiedział o tym przyjacielowi. Był nim Robert Schuman, ówczesny minister w rządzie Francji. Robert Schuman uznał, że to znakomita myśl – i ogłosił to w swoim historycznym przemówieniu 9 maja 1950 roku.

Jak powstawała rodzinka cała – historia Unii Europejskie j

Jean Monnet

Robert Schuman

©E

C

©E

C

(35)

33

Jego przemówienie przekonało nie tylko francuski i niemiecki rząd, ale także głowy państw Belgii, Włoch, Luksemburga i Niderlandów. Zdecydowano wtedy o połączeniu przemysłu węgla i stali poszczególnych państw w stowarzyszenie, które nazwano Europejską Wspólnotą Węgla i Stali (EWWiS). Miało to służyć utrzymaniu pokoju i odbudowie Europy ze zniszczeń wojennych. EWWiS powstała w 1951 roku.

Wspólny rynek

Współpraca sześciu państw układała się na tyle pomyślnie, że zdecydowały się one powołać kolejne stowarzyszenie, które nazwano Europejską Wspólnotą Gospodarczą (EWG). EWG powstała w 1957 roku.

„Gospodarcza” to znaczy związana z gospodarką, innymi słowy: z pieniędzmi, przedsiębiorczością, miejscami pracy i handlem.

Jednym z istotnych punktów miało być utworzenie przez kraje EWG wspólnego rynku dla ułatwienia handlu.

Do tego czasu wszystkie ciężarówki, pociągi czy barki przewożące towary pomiędzy państwami musiały czekać

na granicy w kolejkach na sprawdzenie dokumentów przewozowych. Wymagane były także opłaty – tak zwane

cło. Powodowało to znaczne opóźnienia i podnosiło ceny towarów zagranicznych.

Celem wprowadzenia wspólnego rynku było właśnie pozbycie się kontroli granicznych, opóźnień oraz opłat celnych i pozwolenie ludziom na nieskrępowany handel, jak gdyby znajdowali się w jednym wielkim państwie.

Żywność i rolnictwo

Na skutek drugiej wojny światowej wytwarzanie lub sprowadzanie żywności stało się trudnym zadaniem.

Jeszcze w początkach lat pięćdziesiątych w Europie brakowało jedzenia. Dlatego EWG postanowiła ustalić specjalne dopłaty dla rolników, aby mogli produkować więcej żywności i aby zapewnić im godziwe utrzymanie.

Te ustalenia nazwano wspólną polityką rolną (WPR).

I udało się. Do tego stopnia, że rolnicy zaczęli produkować za dużo żywności i trzeba było zmienić

zasady udzielania pomocy! Ostatnio WPR służy głównie do zachęcania rolników, by dbali o tereny

wiejskie.

Kolejki na granicach należały da

wniej do codzienności.

Takimi maszynami zbier

a się dziś psz

enicę i inne

zboża. ^©

Van Parys Media/Corbis

©

Keystone

(36)

Od EWG do Unii Europejskiej

Niebawem mieszkańcy EWG odczuli dobroczynne skutki wspólnego rynku. Mieli teraz więcej pieniędzy, więcej jedzenia i większy wybór towarów w sklepach.

Kiedy zobaczyły to kraje sąsiednie, niektóre z nich zaczęły się ubiegać w latach sześćdziesiątych o przystąpienie do Wspólnoty. Po wieloletnich dyskusjach udało się do niej ostatecznie przystąpić Zjednoczonemu Królestwu, Danii i Irlandii – był rok 1973. Następna w kolejce ustawiła się Grecja (udało się jej wejść w 1981 roku) – dając przykład

Portugalii i Hiszpanii (wstąpiły w 1986 roku) oraz Austrii, Szwecji i Finlandii (w klubie od 1995 roku). Dzięki temu organizacja liczyła już piętnastu członków.

Oczywiście przez te lata zaszło w niej wiele zmian.

Przed końcem 1992 roku udało się zbudować

„jednolity rynek” (jak go teraz nazywamy), dokonując poza tym wielu innych rzeczy.

Przykładowo, kraje EWG owocnie współdziałały na rzecz ochrony środowiska oraz budowy

wygodniejszych dróg i sieci kolejowych w całej Europie. Bogatsze kraje wspierały te uboższe przy

budowie dróg i w innych ważnych projektach.

Aby ułatwić ludziom podróżowanie, większość państw EWG uprościła formalności dzięki zlikwidowaniu kontroli paszportowej na wewnętrznych granicach.

Uzgodniono, że każdemu wolno wyjechać do innego kraju wspólnoty, zamieszkać tam i znaleźć pracę.

Rządzący debatowali także nad wieloma innymi pomysłami – na przykład nad tym, jak policjanci z różnych krajów mogliby pomagać sobie w ściga-

niu przestępców, terrorystów i przemytników narkotyków.

Krótko mówiąc, współpraca państw stawała się na tyle ścisła, że w 1992 roku zdecydowały się one zmienić nazwę stowarzyszenia. Nazwano je Unią Europejską.

Witamy w klubie! Akt pr

zystąpienia Danii do U

nii.

Policjant ze specjalnie szk

olonym psem przeszukują bagaże – szukają przemycanych narkotyków.

Ochrona środowiska obejmuje ograniczanie zanieczyszcz eń

powietrza – na przykład przez wykorzystanie wiatru do wytwarzania energii elektrycznej.

©E C

©E

C ©Eurekaslide

(37)

35 Jak powstawała rodzinka cała

Tymczasem równie niezwykłe rzeczy działy się poza granicami Unii. Przez wiele lat istniał mur pomiędzy wschodnimi a zachodnimi krajami Europy. Nie była to prawdziwa wojna, ale rządzący dwóch obozów nie zgadzali się ze sobą w podstawowych sprawach. Wschodnie rządy wierzyły w system zwany komunizmem, w kórym ludzie nie mieli zbyt wiele wolności. Z powodu tego ustroju w krajach tych panowała bieda w porównaniu do Zachodu.

Ten podział między Wschodem a Zachodem był tak sztywny, że nazywano go często „żelazną kurtyną”.

W wielu miejscach granice wytyczały wysokie ogrodzenia i mury. Jeden z nich przecinał wpół Berlin – dzieląc Niemcy na dwa państwa. Bardzo trudno było uzyskać zgodę na przekroczenie tej granicy.

W roku 1989 udało się położyć kres podziałom i wielkiej niezgodzie.

Wkrótce zburzono mur berliński i „żelazna kurtyna” przestała istnieć.

Niemcom udało się niebawem znów się zjednoczyć. Narody wschodniej Europy wybrały sobie nowe rządy i pozbyły się starego,

komunistycznego reżimu. Były wreszcie wolne! Było to dla nich wielkie święto.

Kraje te, odzyskawszy wolność, zaczęły ubiegać się o przystąpienie do Unii i szybko utworzyła się cała kolejka krajów kandydujących do członkostwa.

Unia Europejska wymaga, by kraj, który ma do niej przystąpić, miał sprawnie funkcjonującą gospodarkę. Musi się on również wykazać demokracją – to znaczy, że ludzie mogą swobodnie wybierać władze. Poza tym musi szanować prawa człowieka (prawa człowieka oznaczają, między innymi, że każdy ma prawo do wypowiadania swojego zdania, nikogo nie można

uwięzić bez rzetelnego procesu, nikt nie może być torturowany itd.).

Kraje kandydujące ciężko pracowały nad spełnieniem tych warunków – i po paru latach dziesięć z nich było gotowych. Przystąpiły do Unii 1 maja 2004 roku. Te kraje to: Cypr, Republika Czeska, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Nigdy dotychczas tak wiele państw nie przystępowało do Unii w jednym czasie – tak więc było to wyjątkowe

rozszerzenie. Szczególnie cieszyło wszystkich to, że było to prawdziwe pojednanie rodziny – przepaść między

wschodnimi a zachodnimi krajami została wreszcie zasypana.

Rok 1989 – obalenie muru ber

lińskiego.

1 maja 2004 roku był szczególnie wielkim świętem.

©

Reuters

©

Reuters

(38)

Unia dokłada starań, by ułatwić nam życie na wiele sposobów.

Poniżej wymienione są najważniejsze z nich.

Środowisko naturalne

Przyroda jest wspólnym dobrem, dlatego wszyscy powinni współpracować na rzecz jej ochrony. Unia ustala wspólne zasady dotyczące ograniczenia zanieczyszczeń i ochrony

dzikich zwierząt, np. ptaków. Zasady te stosuje się we wszystkich państwach Unii, a rządy stoją na ich straży.

Zatrudnienie

Dla wszystkich istotne jest znalezienie takiej pracy, w której się spełniają i sprawdzają. Część wypracowanych w ten sposób pieniędzy przeznacza się na szkoły, szpitale i na opiekę nad osobami starszymi. Dlatego Unia stara się nade wszystko tworzyć nowe miejsca pracy dla wszystkich, którzy tylko mogą pracować. Pomaga ludziom zakładać nowe firmy, zapewnia środki na szkolenie bezrobotnych, by mogli znaleźć nową pracę.

Wolność

Mieszkańcy Unii mają swobodę wyboru kraju, w którym chcą zamieszkać, pracować lub studiować – a Unia stara

się ułatwić ludziom przenoszenie się z jednego kraju do drugiego. Kiedy podróżujesz po UE, na większości granic

nie potrzebujesz już paszportu. Unia zachęca zwłaszcza studentów i młodych ludzi do spędzania pewnego czasu

za granicą – czy to w ramach studiów, czy stażu.

Szkolenie pracowników do nowych zawodów jest bardzo potrzebne.

Unia pozwala uczyć się i pozna

wać wzajemnie wielu studentom z różnych krajów.

Państwa UE nie szczędzą wysiłk

ów na rzecz ochrony środowiska, ponieważ zanieczyszcz

enia nie znają granic.

Do czego służy Unia

©V

©

Getty Images

©

Reuters