Ignacy Bokwa
"Karl Rahners Christologie und
heutige Fundamentalmoral",
Engelbert Guggenberger, Innsbruck
1990 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 30/2, 187-191
1992
S tu d ia T h eo l. V a rs. 30 (1992) n r 2
G u g g e n b e r g e r , E n g elbert: K arl R ahners C hristologie
u n d h eu tig e F u n d a m entalm o ra l, In n sb ru c k 1990, T yrolia-
-V erlag, 221 s.
T rz e b a n ie la d a o d w a g i i te o lo g ic z n e j św ie ż o ś c i u m y s łu , b y p o d ją ć s ię z a d a n ia t a k tr u d n e g o , j a k w y s z u k a n ie w tw ó rc z o ś c i K a r la R a h n e r a te m a tu , o k tó r y m d a ło b y s ię p o w ie d z ie ć , że j e s t o n je s z c z e do o d k ry c ia . W o b ec p ra w d z iw e g o z a le w u li t e r a t u r y in t e r p r e tu ją c e j m y ś l te g o n ie m ie c k ie g o je z u ity , z a c z y n a ją c e j p o w ta r z a ć z n a n e ju ż s k ą d in ą d m o ty w y i te m a ty , r a t u n k u m o ż n a u p a tr y w a ć z e s tro n y p o s z u k iw a ń in te r d y s c y p lin a r n y c h . S ło w o to m o ż e b rz m ie ć n ie c o n a w y ro s t, je ś li z o s ta n ie o d n ie s io n e d o je d n e j w k o ń c u i te j sa m e j te o lo g ii, w k tó r e j, w c ią g u je j h is to ry c z n e g o ro z w o ju , n a s tą p iło w y o d r ę b n ie n ie (w r a m a c h te o lo g ii s y s te m a ty c z n e j) te o lo g ii d o g m a ty c z n e j, m o r a ln e j i a s c e ty c z n o -m is ty c z n e j. O w sp ó ln y c h k o rz e n ia c h d w ó c h p ie rw s z y c h d z ie d z in p rz y p o m in a p r a c a E n g e lb e r ta G u g g e n b e rg e ra , b ę d ą c a o w o c e m je g o s tu d ió w z z a k re s u te o lo g ii m o r a ln e j w P a p ie s k im U n iw e rs y te c ie G r e g o r ia ń s k im w R zy m ie. R ó ż n ie j e s t z p r a c a m i d o k to r s k im i, ró ż n ie z d o b o re m te m a ty k i o ra z p o z io m e m n a u k o w y m . D la w ie lu s ta n o w i o n a je d y n ie ro d z a j ć w ic z e n ia , o k a z ję d o u d o s k o n a le n ia m e to d y b a d a w c z e j. S ą je d n a k i ta c y d o k to r a n ci, k tó r z y t r a k t u j ą rz e c z b a rd z o o d p o w ie d z ia ln ie , z w ła sz c z a z a ś w y m ó g , b y p r a c a z a w ie r a ła e le m e n ty n o w e , s ta n o w ią c e o w o c o so b is te j r e f le k s ji a u to r a , a n ie b y ła je d y n ie z le p k ie m c y ta tó w . G u g g e n b e rg e r n a le ż y b e z w ą tp ie n ia do te j d ru g ie j g ru p y . Ś w ia d c z y o ty m c h o ć b y s a m w y b ó r te m a tu . Z c a łą ż y c z liw o śc ią n a le ż y o d n ie ś ć s ię do te o lo g a m o r a lis ty , m a ją c e g o o d w a g ę s ię g n ą ć d o tw ó rc z o ś c i a u to r a t a k n ie ła tw e g o w o d b io rz e , j a k K a r l R a h n e r , n a w e t w te d y , g d y j ę z y k n ie m ie c k i je s t ję z y k ie m o jc z y sty m .
Z a m ia r e m G u g g e n b e rg e ra b y ło d o w a rto ś c io w a n ie d ia lo g u p o m ię d z y w s p ó łc z e s n ą te o lo g ią m o r a ln ą f u n d a m e n ta ln ą , p y ta j ą c ą o o s ta te c z n ą p o d s ta w ę w y m a g a ń e ty c z n y c h o ra z o tr e ś c io w e u z a s a d n ie n ie i p o w s z e c h n ą o b o w ią z y w a ln o ś ć n o r m m o r a ln y c h , a te o lo g ią d o g m a ty c z n ą , zw ła sz c z a z aś c h ry s to lo g ią , p r z e d s ta w ia j ą c ą p o s ta ć J e z u s a C h r y s tu s a ja k o p r o to ty p s p e łn io n e j a n tr o p o lo g ii. Z n a n e je s t z a in te r e s o w a n ie te o lo g ii m o r a l n e j o s ta tn ic h d z ie s ią tk ó w la t, z ja k i m śle d z i o n a r e z u lta ty p o s z u k iw a ń c h ry s to lo g ic z n y c h . W y n ik a o n o z f a k tu , ż e w o b e c n y c h c z a s a c h n ie w y
188
I G N A C Y B O K W A[ 2 ]
s ta rc z y ju ż s a m a e ty k a n a ś la d o w a n ia J e z u s a C h ry s tu s a , k tó r a b y ła b y p o z b a w io n a s z e ro k ie j b a z y a n tro p o lo g ic z n e j. P o w o ła n ie się n a O b ja w ie n ie i a u to r y te t J e z u s a C h r y s tu s a m a n ie k w e s tio n o w a ln e z n a c z e n ie d la m o r a ln e g o d z ia ła n ia c h rz e ś c ija n in a . P r o b le m tk w i j e d n a k w s p o s o b ie m e d ia c ji p o m ię d z y w y d a r z e n ie m J e z u s a C h ry s tu s a a p ro c e s e m ro z p o z n a w a n ia p rz e z c z ło w ie k a teg o , co m o r a ln ie d o b re i p ra w id ło w e , a b y m ó c p o jm o w a ć p o s ta w ę lu d z k ą ja k o ży cie z w ia ry . C h o d z i w ię c o w z a je m n ą r e l a c ję p o m ię d z y te o lo g ią , a a n tr o p o lo g ią , śc iśle j m ó w ią c — p o m ię d z y c h ry s to lo g ią , a a n tro p o lo g ią . N a p ła s z c z y ź n ie e g z y s te n c ja ln e j m a m y tu do c z y n ie n ia z p ro b le m e m o so b iste j w ię z i c z ło w ie k a w ie r z ą cego z o so b ą J e z u s a C h ry s tu s a . Z w ią z e k te n m a z n a le ź ć s w o je o d z w ie r c ie d le n ie w m o r a ln e j p o s ta w ie c z ło w ie k a , ch o ć n ie n a le ż y z b y t p o c h o p n ie id e n ty fik o w a ć w ia r y z k s z ta łte m lu d z k ie g o życia. I s tn ie j e tu ś c i s ła z ale żn o ść, tr u d n o je d n a k ż e p o s ta w ić tu k a z n o d z ie js k i z n a k r ó w n o śc i p o m ię d z y je d n y m a d ru g im .
W ró ć m y do a u to r a , k tó r y u ś w ia d a m ia so b ie im m a n e n tn e sła b o śc i c h ry s to c e n try c z n y c h p r o je k tó w te o lo g ii m o r a ln e j teg o s tu le c ia , n ie u w z g lę d n ia ją c y c h d o s ta te c z n ie k o n ie c z n o śc i m e d ia c ji p o m ię d z y c h r y s to lo g ią a te o lo g ią m o r a ln ą za p o ś r e d n ic tw e m r e f le k s j i an tro p o lo g iczn ej,.. T e o lo g ia m o r a ln a , k tó r a u w z g lę d n ia d a n e o c z ło w ie k u , a n ie z a c ie ś n ia się je d y n ie do u k a z a n ia w y m a g a ń e ty c z n y c h s ta w ia n y c h p rz e z O b ja w ie n ie w J e z u s ie C h ry s tu s ie , m o ż e lic z y ć n a a k c e p ta c ję ze s tro n y c z ło w ie k a w ie rz ą c e g o . K to c h o ć b y p o b ie ż n ie z e tk n ą ł się z m y ś lą te o lo g ic z n ą K a r la R a h n e r a , w ie , że p o d s ta w o w y m je j z a m ia r e m je s t u ś w ia d o m ie n ie w s p ó łc z e s n e m u c z ło w ie k o w i, ró w n ie ż w ie rz ą c e m u , że je g o ż y c ie n a k ie r o w a n e je s t w sp o só b k o n ie c z n y n a J e z u s a C h ry s tu s a , w k tó r y m d o ś w ia d c z a on z b a w ie n ia B o g a i o tr z y m u je te n d a r. C z ło w ie k m a o d k ry ć , że m o c ą w ła s n e j n a tu r y je s t o n o tw a r ty n a rz e c z y w is to ść in n ą n iż o n sa m , z d o l n ą sta ć się je g o s p e łn ie n ie m . R a h n e r s t a r a się t ę p r a w d ę p rz y b liż y ć w ra m a c h tzw . a n tr o p o lo g ii (c h ry sto lo g ii) tr a n s c e n d e n ta ln e j.
T rz e b a w ię c p o g ra tu lo w a ć G u g g e n b e rg e ro w i tr a f n o ś c i w y b o r u : R a h n e r je s t b ez w ą tp ie n i a k im ś, o d k o g o te o lo g ia m o r a ln a m o ż e c z e rp a ć g łę b ię a n tr o p o lo g ic z n e j r e f le k s ji, w y k a z u ją c e j o s ta te c z n ie , że m ię d z y c z ło w ie k ie m a B o g ie m n ie m o że b y ć ż a d n e j k o n k u r e n c ji, lecz is tn ie je w z a je m n a , śc isła r e la c ja .
Z a p ro p o n o w a n y p rz e z a u to r a s c h e m a t je s t p ro s ty i lo g iczn y . W czę ści p ie r w s z e j z a jm u je się o n a n a liz ą p o d s ta w o w y c h k a te g o r ii R a h n e - ro w s k ie j te o lo g ii O b ja w ie n ia . N a le ż y w y c z y ta ć u k r y t ą tu id e ę , że n o r m y m o r a ln e z o s ta ją d a n e ja k o rz e c z y w is to ść z e w n ę trz n a w s to s u n k u do c z ło w ie k a , z k tó r ą to rz e c z y w is to ś c ią z o s ta je on s k o n fro n to w a n y . N ie z b y t sz c z ę śliw ie c h c e się tu G u g g e n b e rg e r s k o n c e n tro w a ć n a r e la c ji n a tu r y do ła s k i ja k o k a te g o r ii s tre s z c z a ją c e j tę p ro b le m a ty k ę .
D ru g a część k s ią ż k i c h c e z a ją ć się p r z e d s ta w ie n ie m t r a n s c e n d e n t a l n e g o i h is to ry c z n e g o m o m e n tu c h ry s to lo g ii. A u to r p o jm u je cało ść c h r y sto lo g ic z n e j r e f le k s j i R a h n e r a ja k o c h ry s to lo g ię tr a n s c e n d e n ta ln ą . T r u d n o je d n a k u z n a ć p o p ra w n o ś ć ta k ie g o tw ie r d z e n ia . C h ry s to lo g ia t r a n s c e n d e n ta ln a b o w ie m , z g o d n ie z z a m y s łe m R a h n e r a , to p r ó b a u k a z a n ia is to tn y c h s t r u k t u r b y to w y c h c z ło w ie k a , p rz e s ą d z a ją c y c h o je g o z d o ln o ści p rz y ję c ia O b ja w ie n ia w J e z u s ie C h ry s tu s ie (por. c h o ć b y P o d s ta w o
w y w y k ła d w ia r y , 173). N a le ż y u m ie śc ić w ię c o w ą c h ry s to lo g ię t r a n s
c e n d e n ta ln ą ta m , g d z ie m a o n a sw o je m ie js c e , z g o d n ie z z a m y s łe m R a h n e r a . N ie m o ż n a te ż u k ła d a ć te j c h ry s to lo g ii w ja k iś „ s y s te m ” , g d y ż is tn ie je r e a l n e n ie b e z p ie c z e ń s tw o w y p a c z e n ia z a m y s łu tw ó rc y . R a h n e r b o w ie m n ie m ia ł ż a d n e g o z a m ia r u s tw o r z e n ia ta k ie j k o n s t r u k cji, ta k j a k n ie n a p is a ł o n ż a d n e g o w ie lo to m o w e g o p o d rę c z n ik a te o lo g ii d o g m a ty c z n e j (w y ją te k s ta n o w i tu , a le ty lk o w p e w n y m sen sie, P o d s ta w o w y w y k ła d w ia r y ). T e o lo g ia R a h n e r a f u n k c jo n u je n a z u p e łn ie i n n e j z a s a d z ie : to te o lo g ia w y c z u lo n a n a a k tu a l n e p o tr z e b y ży cia K o śc io ła , to te o lo g ia w n a jle p s z y m i n a jg łę b s z y m s e n s ie p a s to r a ln a . W z a m ia rz e G u g g e n b e rg e ra trz e c ia - część p ra c y m ia ła s ta n o w ić o d n ie s ie n ie w y n ik ó w p o s z u k iw a ń o b u części p o p rz e d n ic h d o e fe k tó w d y s k u s ji w r a m a c h te o lo g ii m o r a ln e j w k w e s tii je j p ro b le m ó w f u n d a m e n ta ln y c h . J u ż w e w s tę p ie a u to r je s t p rz e k o n a n y , że m y ś l R a h n e r a s ta n o w i is to tn e w z b o g a c e n ie te j d e b a ty m o r a lis tó w (s. 13). G u g g e n b e r- g e r a n a liz u je p o g lą d y R a h n e r a , u k a z u ją c s k r ó t n a jw a ż n ie js z y c h id ei. W y ra ź n ie p o ja w ia się te n d e n c ja do łą c z e n ia p o sz c z e g ó ln y c h p o g lą d ó w w je d e n lo g ic z n ie p o w ią z a n y sy ste m . A u to r n ie in t e r p r e t u j e je d n a k , le c z p o w ta rz a . N ie k ie d y m o ż n a o d n ie ś ć w ra ż e n ie , że k o rz y s ta w rę c z ze s c h e m a tó w z e s ta w io n y c h p rz e z lic z n y c h sw o ic h p o p rz e d n ik ó w , z a jm u ją c y c h się n a u k ą R a h n e r a . P o z a ty m , k ie d y k r y ty k u je R a h n e r a , to n ie j e s t to głos w ła s n y , lecz p o w tó rz e n ie k la s y c z n y c h z a rz u tó w . A u to ro w i n ie sp o só b o d m ó w ić e ru d y c ji. W id a ć w y ra ź n ie , j a k w ie le p ra c y k o s z to w a ło p rz y g o to w a n ie d y s e r ta c ji. P o ja w ia się p y ta n i e : d la c z e g o n ie z a u f a ł w ła s n e m u ta le n to w i te o lo g ic z n e m u , d lacz eg o c z y ta ł in t e r p r e ta to r ó w R a h n e r a z a m ia s t c z y ta ć s a m e je g o d z ie ła ? D o św ia d c z e n i p ro m o to rz y p r a c o R a h n e r z e o s trz e g a ją p rz e d z g u b n y m i s k u tk a m i te j n ie w ła ś c iw e j k o le jn o śc i. T r u d w ło ż o n y w ś le d z e n ie je g o m y śli, w y c h w y ty w a n ie n ie rz a d k ic h p rz y k ła d ó w je g o z a b a w y fo r m ą , p r o c e n tu je . T y lk o ta k m o ż n a d o trz e ć do p ie r w o tn y c h z a m y s łó w R a h n e r a i u fo r m o w a ć w ła s n y p o g lą d n a c a łą s p ra w ę .
G u g g e n b e rg e r u f a śle p o w ie lk im teo lo g ii, k tó r z y p ró b o w a li k r y t y k o w a ć R a h n e ra . R ó ż n e są lo sy te j k ry ty k i, ró ż n e je j p o d ło że. A u to r p o w ie la z n a n e z a r z u ty K a s p e ra , H e ijd e n a , R a tz in g e ra , F is c h e r a czy E i- c h e ra . Z a fa s c y n o w a n y m a g ią w ie lk ic h n a z w is k n ie z a u w a ż a n ie k ie d y , że d a n e z a g a d n ie n ia , d a n a k r y ty k a są p o p r o s tu z b y te c z n e , że n ie w i ą
190
I G N A C Y B O K W A[4]
żą się z te m a te m , że n ie w n o s z ą n o w y c h e le m e n tó w do d y s k u s ji n a d m y ś lą R a h n e ra . W y d a je się, że a u to r n ie w y k a z a ł k o n ie c z n e j d y s c y p li n y n a u k o w e j, k tó r a k a ż e z re z y g n o w a ć z w ie lu m o m e n tó w r e f le k s ji, by m óc s k u p ić się n a ty c h , k tó r e s ą rz e c z y w iś c ie k o n ie c z n e . W r e z u lta c ie o tr z y m u je m y ta k i o b ra z p o g lą d ó w R a h n e r a , z k tó r y c h d la o m a w ia n e g o te m a tu n ie w y n ik a z b y t w ie le . D la te g o te ż tr z e c ia część p r a c y je s t n a j b a r d z ie j d y s k u s y jn a . P o d ję t e z a d a n ie z d a je się p r z e r a s ta ć m o ż liw o śc i a u to r a . N ie z b y t d o b rz e r a d z i o n so b ie z s y n te z ą w sp ó łc z e s n e j te o lo g ii m o r a ln e j f u n d a m e n ta ln e j (tr u d n o u w ie rz y ć , b y d a ła się z a m k n ą ć w d w ó ch , tr z e c h p o s tu la ta c h ), p o d o b n ie z o d n ie s ie n ie m t a k p r z e d s ta w io n y c h p o g lą d ó w do teg o , co m ia ło s ta n o w ić o r y g in a ln y w k ła d R a h n e r a do b a d a ń te j d z ie d z in y .
P o w y ż sz a k r y ty k a m o ż e w y d a ć się z b y t o s tra , a w ię c n ie s p r a w ie d l i w a . O to k ilk a w y b r a n y c h p rz y k ła d ó w .
Z a sw o im i p o p r z e d n ik a m i p o w ta r z a G u g g e n b e rg e r z a rz u t, z u p e łn ie n ie do p rz y ję c ia , ja k o b y u k o rz e n i, w z a lą ż k u c h ry s to lo g ii t r a n s c e n d e n ta ln e j, b ra k o w a ło k o n k r e ty z a c ji w p o s ta c i c h ry s to lo g ii n a r r a ty w n e j, o p ie r a ją c e j się n a d a n y c h N o w eg o T e s ta m e n tu . Z a r z u t te n m a s w o ją h is to rię , a w e fe k c ie d o w o d zi, j a k b a rd z o w sz y sc y ci, k tó r z y go w y m y ślili, są d a le c y o d z r o z u m ie n ia z a m ia r u R a h n e ra , p o s ą d z a n e g o n a jc z ę ściej o a p rio ry c z n o ś ć s w o je j c h ry s to lo g ii, w y n ik a ją c e j, z d a n ie m o w y ch k ry ty k ó w , z p o tr z e b i o c z e k iw a ń a n tro p o lo g ii. A p rz e c ie ż : h is to ry c z n a p o s ta ć J e z u s a C h ry s tu s a u ś w ia d a m ia c z ło w ie k o w i m o żn o ść z b a w ie n ia w B ogu! K o n s tr u k c ja p o ję c ia „ a b s o lu tn e g o Z b a w ic ie la ” (d o s k o n a ły je s t o r y g in a ln y te r m in R a h n e r a :
„der absolute Heilbringer”,
n ie p r z e tł u m a c z a ln y n ie s te ty n a ję z y k p o ls k i in a c z e j j a k ty lk o w sp o só b o p iso w y , z p o d k re ś le n ie m a k ty w n e j f u n k c ji T ego, k tó r y to z b a w ie n ie p rz y n o s i) m o ż liw a je s t ty lk o w o p a rc iu o rz e c z y w is tą p o s ta ć J e z u s a z N a z a re tu . J a k w ię c ro z u m ie ć te n z a r z u t o n ie o b e c n o śc i B ib lii w c h ry s to lo g ii R a h n e r a ?N a s tr. 155 G u g g e n b e rg e r s tw ie r d z a :
„U Rahnera brak jest antropo
logii chrystologicznej”.
J e s t to s tw ie r d z e n ie n ie s łu s z n e . G d y b y t a k r z e c z y w iśc ie b y ło , c a ła d y s e r ta c ja m u s ia ła b y s ta n ą ć p o d z n a k ie m z a p y ta n ia . J a k ie ż m o że b y ć b o w ie m p o ś r e d n ic tw o te o lo g ic z n e j a n tr o p o lo g ii p o m ię d z y c h ry s to lo g ią a te o lo g ią m o r a ln ą , sk o ro s a m a p o ś r e d n ic z k a je s t n ie o b e c n a ? Is to tn y m b r a k i e m w in t e r p r e ta c ji r e la c ji B ó g -c z ło w ie k , u k a z a n e j p rz e z R a h n e r a , je s t p r a w ie w y łą c z n e o g ra n ic z e n ie się a u to r a do p a r y p o ję ć : tr a n s c e n d e n ta ln y - k a te g o r ia ln y . M yśl R a h n e r a je s t b o w ie m w ty m w z g lę d z ie o w ie le b o g a ts z a . N ie ch o d z i t u o s a m ą te r m in o lo g ię , lecz o rz e c z y w is to ść , k tó r a m a by ć w y ra ż o n a p rz e z u ż y te p o ję c ia .B a rd z o c zęsto p o ja w ia się w k sią ż c e G u g g e n b e rg e ra k r y t y k a b r a k u w y m ia r u in te rp e r s o n a ln e g o w m y ś li R a h n e r a . Z a r z u t te n w y s u n ą ł ja k o
p ie rw s z y H . U. v o n B a lth a s a r , i to ju ż w r o k u 1939. B y ło to b e z p o ś r e d n io po le k tu r z e G eist in W elt. K r y ty k a ta b y ła p o d e jm o w a n a b a rd z o c z ę sto p rz e z p ó ź n ie js z y c h a d w e r s a r z y R a h n e r a . P e r s o n a liz m o k a z a ł się j e d n a k s y s te m e m , k tó r y n ie s ta ł się c u d o w n y m p a n a c e u m d la r o z w ią z a n ia w s z y s tk ic h p ro b le m ó w te o lo g ii s y s te m a ty c z n e j, choć je g o w k ła d w ro z w ó j te j te o lo g ii n ie m o ż e by ć k w e s tio n o w a n y .
N a s tr. 203 n. c z y ta m y : „ T ranscendentalna chrystologia R ahnera p o m ija isto tn e a sp e k ty w ia ry c h rześc ija ń sk ie j: teologię K rzyża , e k le z jo logią i eschatologię”. N a ta k ie tw ie r d z e n ie n ie m o ż e zg o d zić się k to ś, k to b liż e j z e tk n ą ł się z te o lo g ią K a r la R a h n e r a . P o d o b n ie j a k z n a g m in n ie c zęsto w y s u w a n y m z a r z u te m p o m ija n ia w y m ia r u p e r s o n a ln e go. N ie w y d a je się w ię c u m o ty w o w a n e , b y w z a k o ń c z e n iu s w o je j p r a cy a u to r m ó g ł o c e n ia ć ja k o is to tn y w k ła d R a h n e r a w ro z w ó j in d y w i d u a ln e j e ty k i e g z y s te n c ja ln e j.
G u g g e n b e rg e r p r e z e n t u je s w o is ty sp o só b ro z u m o w a n ia : po p r z e d s ta w ie n iu d a n e g o z a g a d n ie n ia w m y ś li R a h n e r a w y s z u k u je o n w s z y s t k ie z n a n e so b ie z a rz u ty w ty m w z g lę d z ie , b y m ó c n a k o n ie c s t w i e r dzić, że n p . a n tr o p o lo g ia R a h n e r a s ta n o w i d o s k o n a ły m o d e l p o ś r e d n ic tw a p o m ię d z y c h ry s to lo g ią a te o lo g ią m o r a ln ą . W m ie js c e p o w ta r z a n ia z n a n y c h ju ż z a rz u tó w a u to r p o w in ie n ra c z e j p o d ją ć tr u d p rz e tłu m a c z e n ia z a m ia ró w R a h n e r a n a ję z y k k o m u n ik a ty w n y d la m o r a lis tó w , o d d a ją c w te n sp o só b s p o r ą p rz y s łu g ę d z ie d z in ie b ę d ą c e j s w o is tą , choć a u to n o m ic z n ą k o n ty n u a c ją d o g m a ty k i. C z y te ln ik te j k s ią ż k i, s t a r a ją c y się m im o w sz y stk o p o d ą ż a ć za je j to k ie m p r e z e n ta c ji p ro b le m u , n a t r a f i w tr z e c ie j części n a d o d a tk o w e k ło p o ty . J e s t b o w ie m n ie m a łą s z tu k ą o d ró ż n ić , co m ó w i R a h n e r, co s ą d z i te o lo g ia m o r a ln a , a co s a m a u to r. T ru d n o ś ć p o d ję te g o z a d a n ia tłu m a c z y w ie lo ś ć n ie d o b o ró w , ja k im i o b a rc z o n a je s t o m a w ia n a d y s e r ta c ja . W a rto je d n a k tę k s ią ż k ę p rz e c z y ta ć . J e s t to w p r a w d z ie le k t u r a w y m a g a ją c a , le c z w sp o só b p r z e k o n y w u ją c y u k a z u je p o tr z e b ę i p e r s p e k ty w y in te r d y s c y p lin a r n e g o d ia lo g u w r a m a c h te o lo g ii s y s te m a ty c z n e j. Ignacy B o kw a
A kta n u n c ja tu ry polskiej *
Z p r a w d z iw ą ra d o ś c ią n a le ż y p o w ita ć w ie lk ie p rz e d s ię w z ię c ie n a u k o w e, ja k i m je s t ro z p o c z ę ta w 1990 r. s e r ia w y d a w n ic z a A c ta N u n tia turae Polonae. K ie ro w n ik ie m (m o d e ra to re m ) te j s e r ii je s t z n a n y h is to
* A c ta N u n tia tu ra e Polonae. T. 1 : De fo n tib u s eo ru m ą u e in v e stig a tio n e e t editionibus. In stru c tio ad editio n em . N u n tio ru m series chrono- logica. A u c to re H . D. W o j t y s k a C P. R o m a 1990 I n s t i t u t u m H is to r
!["Słownik polszczyzny XVI w.", Red. nacz. M.R.Mayenowa. T.15: Mor-Nałysion, Red. tomu M.Karpluk, M.Borecki, L.Woronczakowa, Wrocław 1984 : [recenzja]]()