Włodzimierz Spasowicz.
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 5/1/4, 370-371
t WŁODZIMIERZ SPASOWIGZ.
26. października zmarł w W arszaw ie g ło śn y uczony i p olityk , jedna z n ajw yb itn iejszych osob istości na n iw ie u m ysłow ości p olsk iej kilku ostatn ich d ziesiątk ów lat — W łodzim ierz Spasow icz
U rodzony w r. 1829. w R ze ży c y nad D niestrem jako sy n lekarza praw osław nego, otrzym ał w domu d zięki matce w ychow anie polskie, średnie jed nak w y k szta łcen ie dało mu gim nazyum rosyjsk ie w M ińsku, poczem udał się na u n iw ersytet do Petersburga, g d zie zap isał się n a w yd zia ł praw niczy. Podcząs stu d yów u niw ersyteck ich (1 8 4 5 — 1849 ) należał do stow arzyszeń polskich, jed nocześnie zaś brał u dział w li beralnych zw iązkach m łodzieży rosyjsk iej. W śród tych to zapew ne w arunków zak iełkow ała w nim i rozw inęła się idea pogodzenia i zbra tania obu narodów słow iań sk ich , k tórych krew w nim p łyn ęła — idea , której u rzeczyw istnieniu oddał się z zapałem i której przez całe ży c ie pozostał niezłom nie w ierny.
Po skończeniu stud yów otrzym uje najpierw docenturę , później godność nadzw yczajnego profesora prawa karnego na u n iw ersytecie petersburskim . Grdy jed cak w r. 18 6 1 . u n iw ersytet na czas pew ien zam knięto, składa sw ą godność i pośw ięca się nauce i adwokaturze. W y stą p ien ia w k ilk u w ielkich procesach p o lity cz n y c h , zw łaszcza w procesie N eczajew a, zjed n ały mu sław ę nie tylko w ybornego praw nika , ale także jed nego z n ajw yb itn iejszych mówców w spółczesnych i p o sta w iły na czele petersburskiej rady adwokackiej.
W nauce b ył Spasow icz nader w ielostronnym B ad ał k w estye praw nicze, h istoryczne, literack ie, filozoficzne, przerzucając się z jednej g a łę z i w ied zy do drugiej i znowu po latach do niej w racając. Po ogłoszen iu szereg u stud yów z zakresu praw a, cenionych przez sp ecyalistów bardzo w ysoko, zajął się badaniem dziejów piśm iennictw a p olskiego. Zaczyna od daw nych historyk ów polskich („W iadom ość o R ud aw skim “ 1 8 5 3 ., „W iadom ość o Ś w ięto sła w ie O rzelskim “ 1 8 5 6 ., „Ż yciorys H eiden stein a “ 1856.), przekłada na jęz y k polski Kronikę R ud aw skiego dla zbioru „D ziejopisarzów p olsk ich “ Wolffa, bierze czy n n y udział w w y daniu O hryzki „Volum inow le g u m “, przygotow uje k rytyczn e w y danie „S tatutu lite w sk ie g o “, którego ogłoszen ie n ie p rzyszło do skutku z powodu zam knięcia przez rząd drukarni O hryzki ; potem w j’daje na owe cz a sy znakom itą i d ługo n iep rześcign ioną „ H istoryę litera tu ry p olsk iej“ (po rosyjsku , w zbiorze h isto ry i literatur s ło w iań skich P ypina , 1 8 6 5 .; polskie przekłady C zarnow skiego i Bema m iały k ilka w ydań) ; po tych pracach n astępuje c a ły szereg stud yów z zakresu literatu ry w ieku X I X . , jak „ W ła d y sła w Syrokom la“, „W in cen ty Pol jako p oeta“, „O bajroniźm ie M ick iew icza“ . „Konrad W allenrod“ itd . Z zakresu literatury powszechnej o g ło s ił stu d ya nad Szekspirem („Szek spirow ska h istorya tragiczn a o k sięc iu duńskim H am lecie“, „Koryolan Szek sp ira“), Byronem („Byron i n iektórzy jego
N ekrologia. 3 7 1 p oprzednicy“) , Schillerem i Goethem („Schiller i G oethe“, „Nowe studyum o G oethem “) itd . W iele prac pośw ięcił nowszej literaturze rosyjskiej , przedew szystk iem P u sz k in o w i, T u rgieniew ow i i Lermon tow ow i. R ozk w it literatu ry polskiej w ostatnich latach zw rócił na s ie bie jego u w agę i w y w ołał kilka rozbiorów i stud y ów („R odzina P oła n ieck ich “, „St. W ysp iań sk iego K azim ierz W ielk i i W e se le “, „T y p y społeczne w pow ieści W eyssen h offa“, „G. D aniłow skiego : Na w y sp ie “). Zbiorowe w ydanie jego pism ukazało się w ciągu ostatnich 14 la t w język u rosyjskim (12 tomów) i polskim (8 tomów).
W e w szy stk ich ty ch pracach okazał Spasow icz w ielką b ystrość k rytyczn ą i zdolności zarówno a n a lity c z n e , jak syn tetyczn e , źe zaś łą c z y ł się z temi zaletam i św ietn y, b ły sk o tliw y s t y l, nic w ięc d ziw nego, źe należał do najbardziej cenionych i chciw ie czytyw an ych k ry tyków . Z b iegiem czasu jednak w kradał się do tych prac coraz w y raźniej i w yb itn iej pierw iastek polityczny, który odbierał im bez stronność , niek ied y zaś , zw łaszcza w ostatn ich pracach z zakresu literatu ry „Młodej P o ls k i“, naw et dawną jasność i trzeźw ość sądu. P ogląd y p olityczne, n iew ątp liw ie z najszlachetniejszych pobudek w y nikające, ale przez ogromną w ięk szość społeczeństw a potępiane, sta n ę ły w ostatn ich latach pom iędzy nim a publicznością polską i ode b rały mu dawną popularność. Z a słu g jego jednak, położonych około literatu ry polskiej, nie m ogło to naturalnie zm niejszyć.
N ie mniej w ielkie zasłu gi położył Spasow icz jako w ydaw ca »A teneum “ , które d zięk i jego funduszom b yło przez d łu g ie lata naj pow ażniejszą ostoją nauki polskiej i stało w rzędzie najlepszych teg o rodzaju pism europejskich.
T ow arzystw o liter. im. A. M ickiew icza zaliczało Spasowicza do czynn ych sw ych członków niemal od początku sw ego istn ien ia. N a prośbę w yd ziału T ow arzystw a w y g ło s ił on we L w ow ie w i. 1889. od czyty o „Konradzie W allenrodzie“ i tę może najlepszą sw ą pracę w ydrukow ał w „P am iętniku “ .
W testam encie zap isał znaczne fundusze na cele naukowe, m ię d zy innym i 1 0 0 .0 0 0 rubli na rzecz K rakow skiej Akadem ii U m iejęt ności, której b y ł członkiem ,
