Jadwiga Rużyło-Pawłowska
O pracy Komisji Naukowej Obchodu
Roku Mickiewiczowskiego PAN
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 47/2, 636-646
Do pozytywnych osiągnięć należy zaliczyć ogłoszenie w sierpniu 1955 nowej konwencji wydawniczej, która jednak nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Nowa konwencja bowiem w dalszym ciągu nie uwzględnia całego szeregu czynności związanych z edytorstwem naukowym, a w stosunku do w ielu innych przewiduje honoraria niew spółm iernie niskie do istotnego wkładu pracy autora. IBL w porozumieniu z innymi zainteresowanymi in stytucjam i (IH, IHKM) zorganizował akcję mającą na celu rewizję konwencji z tego punktu widzenia, akcja ta jednak, jak dotychczas, nie przyniosła re zultatów, za co w dużej mierze ponosi w inę Rada Naukowo-W ydawnicza PAN, w ykazująca w tej sprawie zbyt małą operatywność 2. Zbyt małą operatywność wykazała również Rada Naukowo-W ydawnicza w' sprawie zwiększenia — w związku z ogłoszeniem konwencji — budżetów podległych PAN insty tucji wydawniczych. Wskutek tego konwencja w praktyce stała się dla tych w ydaw nictw w ekslem bez pokrycia.
Działalność Rady Naukowo-W ydawniczej PAN powoduje, niestety, duże utrudnienia i na niektórych innych odcinkach pracy wydawniczej IBL. Na przykład procedura zawierania umów autorskich dopiero na zlecenie Rady Nauk owo-W ydawniczej, w obec notorycznego, niczym nie uzasadnionego prze trzymywania przez placówki Rady wniosków — na pozycje, które uzyskały już na etapie planu produkcji naukowej aprobatę Wydziału I PAN! — przedłuża sprawę zawarcia umowy, a co za tym idzie — wykonania pracy przez autora, niejednokrotnie o kilka miesięcy. Podobna sytuacja doprowa dza do tego, że w w ielu wypadkach umowy zawierane są dopiero wówczas, gdy dzieło znajduje się już w wydawnictwie.
Podkreślić należy, że w ciągu okresu sprawozdawczego znacznej popra w ie i usprawnieniu uległa współpraca IBL z wydawnictwam i.
W działalności wydawniczej IBL najbardziej palącą sprawą jest przyspie szenie procesu produkcyjnego powstawania książki. Realizacja tego postulatu nie należy jednak w żadnym stopniu do zakresu działalności IBL i wymaga ze strony w łaściw ych czynników rew izji istniejącego stanu rzeczy oraz reor ganizacji pewnych instytucji i warunków paraliżujących ukazywanie się w porę odpowiednich książek, a co za tym idzie: właściwego rozwoju — poprzez szerokie udostępnienie — prac naukowobadawczych.
Irena Kucharska
O PRACY KOMISJI NAUKOWEJ OBCHODU ROKU MICKIEWICZOWSKIEGO PAN
Obchód stulecia śmierci Adama M ickiewicza wypadł w roku, w którym w kraju dokonywaliśm y obrachunków minionego dziesięciolecia Polski Lu dowej, a na całym św iecie potężną falą wzbierały coraz mocniej dążenia na rodów do pokoju. Realizacja uchwały Światowej Rady Pokoju, ogłaszającej rok 1955 Rokiem M ickiewiczowskim, zbiegła się z odprężeniem w stosunkach
2 W M o n i t o r z e P o l s k i m z 2 0 II 1956 ukazało się uzupełniające za rządzenie prezesa CU W, częściowo regulujące honoraria za prace naukowe.
międzynarodowych, z nastrojami i tendencjami, które określa się często symbolem „ducha Genewy“.
Uroczystości jubileuszowe w różnych krajach przebiegały odmiennie. Za granicą miały one przeważnie charakter m anifestacji politycznych i kul turalnych, u nas, w kraju, zasięg poczynań związanych z tak w ielką datą w dziejach naszej kultury musiał odpowiadać aktualnym potrzebom naszego socjalistycznego budownictwa.
4 lutego 1954 Rada Kultury i Sztuki poświęciła specjalne plenum prze dyskutowaniu założeń programowych obchodu Roku M ickiewiczowskiego i ustaliła najważniejsze postulaty organizacyjne. Założenia programowe obo w iązywały, jako podstawy działalności, wszystkie agendy Egzekutywy Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu Roku M ickiew iczow skiego1, a wśród nich także Komisję Naukową, której skład personalny ustalił Sekretariat Naukowy Prezydium Polskiej Akademii N a u k 2.
N ie podobna dokonywać podsumowań czy oceny przebiegu poszczegól nych prac Komitetu Obchodu Roku M ickiewiczowskiego bez konfrontacji z tymi założeniami. Mimo że dotyczą one całości prac Egzekutywy, należy je tu przypomnieć, gdyż one to wyznaczyły również kierunek i zasięg prac naukowych. Założenia te uchwalono w następującym brzmieniu:
1,1. Rok M ickiewiczowski powinien ukazać na tle okresu walk narodowo- wyzwoleńczych w Polsce i ruchów wolnościowych w Europie w ielki wkład Adama Mickiewicza w rozwój świadomości narodowej i ideologii postępu, oraz twórczy wkład do literatury polskiej, który przez sw e wartości głęboko humanistyczne i internacjonalne wzbogacił dorobek kultury światowej.
„2. Rok Mickiewiczowski w inien być obchodzony pod hasłem pogłębienia i upowszechnienia w świadomości społeczeństwa wiedzy o okresie polskich walk narodowo-wyzwoleńczych, z ukazaniem wielkości i roli Mickiewicza, żarliwego patrioty i bojownika postępu, czołowego poety i rewolucjonisty epoki w alk narodowo-wyzwoleńczych i dążeń rewolucyjnych całej Europy pierwszej połowy X IX wieku, twórcy nowoczesnej literatury polskiej i genial nego artysty narodowego, nierozerwalnie związanego z ludem pracującym.
„3. Rok M ickiewiczowski powinien przyczynić się do dalszego szerzenia wśród postępowej ludzkości wiedzy o doniosłym znaczeniu polskich walk narodowo-wyzwoleńczych w dziejach Europy, ze szczególnym uwzględnie niem postaci Mickiewicza, poety, wielkiego patrioty i w ielkiego internacjo nalisty, który w niósł do kultury ogólnoludzkiej trwały wkład artystyczny i którego dzieła służą dziś idei przyjaźni i braterstwa między narodami, idei walk o wolność narodową i społeczną.
„4. Rok M ickiewiczowski winien wzmóc badawcze prace nad okresem walk narodowo-wyzwoleńczych, chronologicznie pokrywającym się niemal
1 Ogólnokrajowy Komitet Obchodu Roku Mickiewiczowskiego ukonstytu ował się 21 II 1955 pod przewodnictwem Aleksandra Z a w a d z k i e g o , prze wodniczącego Rady Państwa. Egzekutywa Komitetu działała pod kierunkiem ministra Włodzimierza S o k o r s k i e g o .
2 Uchwałą z 9 III 1954. Przewodniczącym Komisji Naukowej został prof, dr Kazimierz W y k a , sekretarzem naukowym — mgr Jadwiga R u ż y ł o - P a w ł o w s k a .
z datam i życia i działalności Mickiewicza, w inien przyczynić się do lik w i dacji fałszyw ych legend i poglądów, ustalonych przez burżuazyjną historio grafię, w inien w oparciu o naukę m arksistowską zaktywizować badania dla ukazania w ybitnej roli M ickiewicza jako ideologa i działacza tej epoki, i twórcy, którego sztuka poetycka była szczytowym osiągnięciem polskiego rom antyzmu“ 3.
Przed naukami społecznym i postawiono w ięc zadania ogromne: zbadanie na nowo nie tylko twórczości i życia poety, ale całej epoki, w której żył, to jest okresu polskich w alk narodowo-wyzw oleńczych w ich związkach z historią innych narodów.
Zadanie to zostało postaw ione w momencie, w którym rozwój nauk społecznych w Polsce szczególnie domagał się zwiększenia zainteresowań latam i pierwszej połow y X IX wieku.
Prace zespołow e nad przebudową nauk humanistycznych, zainicjowane przygotowaniami do Pierwszego Kongresu Nauki Polskiej, przyniosły już now e w idzenie trwałych wartości okresu O św iecen ia4 i O drodzenia5, dały obraz rozwoju społecznego tych okresów oparty o m aterialistyczne założenia badawcze. Okres romantyzmu, to jest okres w alk narodowo-wyzwoleńczych, czekał wciąż na badaczy, którzy podjęliby nad jego problematyką prace o charakterze kompleksowym , w yjaśniliby centralne zagadnienia okresu, w ażne dla wyboru tradycji narodowych służących współczesnem u życiu.
Obchód Roku M ickiewiczowskiego przyniósł nie tylko dobrą ku temu okazję, ale — jak w ynika to z wyżej cytow anych założeń programowych — nałożył na dyscypliny historyczne obowiązek podjęcia badań zespołowych nie w yłącznie nad dziełem i działalnością Mickiewicza, lecz także nad całą jego epoką.
Powołana do życia Kom isja Naukowa Obchodu Roku M ickiewiczowskie go opracowała plan badań, który m iał spełnić to zadanie. W zaplanowaniu od powiednich prac w spółuczestniczyli przedstawiciele instytutów i komitetów naukowych PAN, dążąc do skoncentrowania w ysiłku badawczego wokół w ęzłow ych problem ów okresu i twórczości M ickiewicza, do stworzenia cen tralnego planu badawczego w oparciu o Polską Akadem ię Nauk.
Plan ten objął ponad 80 prac i został podany do publicznej wiadomości w N a u c e P o l s k i e j 6. Realizacja jego dokonywała się poprzez prace odpowiednich sekcji, a m ianowicie: Sekcji Historii i Historii Filozofii (pod kierunkiem prof. W. Kuli), Sekcji Historii Literatury Polskiej i Języka (pod kierunkiem prof. prof. К. Wyki i Z. Klem ensiewicza), Sekcji Historii Lite ratur Obcych (pod kierunkiem prof. A. Zajączkowskiego) i Sekcji Historii Sztuki (pod kierunkiem prof. J. Starzyńskiego).
Zadaniem poszczególnych sekcji było przygotowanie ogólnokrajowych konferencji i doprowadzenie do przedyskutowania najw ażniejszych przy
3 Z protokołu posiedzenia Komitetu Obchodu Roku M ickiewiczowskiego z 21 II 1955.
4 Sesja naukowa w końcu roku 1951. 5 Sesja naukowa PAN w październiku 1953.
6 K. W y k a , O planie prac n aukowobadawczych Roku M ickiewiczowskie
należnych do niej zagadnień okresu. Najpierw przewidziano konferencję historyków i historyków filozofii (w czerwcu 1955), następnie konferencję historyków sztuki (listopad 1955), a wreszcie sesję historyków literatury pol skiej i języka (grudzień 1955) — jako podsumowanie ogólnego dorobku nau kowego Roku M ickiewiczowskiego. Inne zadanie wyznaczono Sekcji Litera tur Obcych. Prace tej sekcji m iały przede wszystkim charakter uzupełniający i poszerzający problematykę sekcji pozostałych — o perspektyw y i zagad nienia kultury ogólnoeuropejskiej.
Tok przygotowań poszczególnych ogólnokrajowych konferencji był n a stępujący: najpierw dyskusje wstępne, o charakterze wewnętrznym czysto roboczym, nad konspektami prac, następnie dyskusje w poszerzonych zespo łach nad pierwszym i redakcjami prac. Dążąc do stałej konfrontacji wyników badań nie tylko poszczególnych autorów, ale także i poszczególnych sekcji, Sekretariat Naukowy Komisji organizował dyskusje robocze o charakterze m iędzysekcyjnym . Najważniejsze z nich poruszały zagadnienia: 1) kształ towania się kapitalizmu w Polsce (referat prof. W. Kuli), 2) reakcji m esjani- stycznej i katolickiej w Polsce poł. X IX w. (dyskusja nad artykułem prof. T. K rońskiego7), 3) realizmu romantycznego (zagaili prof. prof. S. Żółkiew ski i M. Ż u row sk i8).
Osobne m iejsce w toku prac przygotowawczych zajęła konferencja robocza Sekcji Historii Literatury Polskiej i Języka, która odbyła się w dniach 17—19 października 1955 w Krakowie. Była to pierwsza robocza konfrontacja w yników badań językoznawców i historyków literatury nad tym samym m ateriałem, tj. nad utworami Mickiewicza. Konfrontacja ta dla obu stron wypadła bardzo pozytywnie i zacieśniła z dużym pożytkiem dla dalszych badań współpracę między polonistami obu specjalności.
W szystkie sekcje odbyły ogółem 37 zebrań przygotowawczych dyskusyj nych (nie licząc konferencji ogólnokrajowych).
Autorzy przygotowywanych prac korzystali z pomocy materiałowej orga nizowanej przez Sekretariat Naukowy Komisji. W razie potrzeby Sekreta riat sprowadzał m ikrofilm y9 i książki z zagranicy, zlecał wykonanie od powiednich kwerend bibliotecznych i archiwalnych, czynił starania o wyjazdy za granicę, zamawiał opracowywanie pomocniczych prac materiałowych.
Komisja Naukowa przywiązywała szczególne znaczenie do poszukiwań m ateriałowych. Doceniając w agę badań nad pobytem Mickiewicza w Rosji, Komisja Naukowa delegowała do ZSRR doc. S. Fiszmana w celu przepro wadzenia poszukiwań archiwalnych. W czasie od 6 IX do 14 XI 1954 doc. Fisz- man zapoznał się z wieloma tamtejszymi zbiorami archiwalnym i i dokonał w ielu cennych odkryć 10. Dla bliższego poznania związków ruchu dekabrystów
7 J. R u ż y ł o - P a w ł o w s k a , „Reakcja mesjanistyczna i katolicka w Polsce poł. X I X w .“ Dyskusja na temat artykułu prof. Tadeusza Krońskie
go. P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , XLVI, 1955, z. 1.
8 A. W i t k o w s k a , Dyskusja nad problemem realizmu romantycznego. T a m ż e , z. 2.
9 M. in. sprowadzono mikrofilm kompletu numerów T r y b u n y L u d ó w i współczesnej postępowej prasy francuskiej.
10 P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , XLVI, 1955, z. 1.
z polskim ruchem rew olucyjnym — we wrześniu 1955 Komisja Naukowa dele gow ała do ZSRR prof. R. Gerbera, autora pracy Rewolu cyjn y ruch rosyjski
a w a lk a w y zw o leń cza narodu polskiego, dyskutowanej m. in. na ogólnej
konferencji historyków w czerwcu 1955. Prof. Gerber w porozumieniu z Ko m isją Naukową przygotowuje na ten tem at w iększe studium.
Ogólnokrajowe konferencje naukowe Roku M ickiewiczowskiego stanowiły z jednej strony — prezentację naukowych w yników prac Komisji Naukowej, z drugiej — były aktami m obilizacji jak najszerszych kręgów specjalistów do udziału w badaniach nad pierwszą poł. X IX wieku.
Odsyłając czytelników niniejszego do szczegółowych sprawozdań oma w iających konferencję historyków i historyków filo z o fii11 oraz historyków s z tu k i12 i sesję historyków literatury polskiej i ję z y k a 13, na tym miejscu pragniem y dokonać sumarycznej oceny w ysiłku organizacyjno-naukowego, jakiego były one owocem.
Pierw sza z konferencji objęła swoim programem 20 re feratów 14. W czasie obrad przedyskutowano problem atykę kształtowania się bazy polskiego narodu burżuazyjnego15, zespół problem ów dotyczących polskich w alk narodowo w yzw oleńczych i zagadnienia rewolucji agrarn ej16, działalności M ickiewicza jako p o lity k a 17 (niestety, bez omówienia okresu redagowania T r y b u n y
11 R. D y o n i z i a k , S. K o w a l s k a , H. S k r o b i s z e w s k a , K on fe rencja M ickiewiczowska h istoryków i h isto ryków filozofii. K w a r t a l n i k
H i s t o r y c z n y , LXII, 1955, nr 4/5, s. 285—302. — S. K i e n i e w i c z . O Sesji Historycznej Roku Mickiewiczowskiego. P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , XLVII, 1956, Zeszyt M ickiewiczowski, s. 456—468.
12 J. S t a r z y ń s k i , M ic kie wic zowska sesja histo ryków sztuki. P r z e g l ą d K u l t u r a l n y , IV, 1955, nr 47.
13 J. R u ż y ł o - P a w ł o w s k a , Sesja His to ryków Literatu ry i Języka
pośw ięcona tw órczości A. Mickiewicza. P o l o n i s t y k a , IX, 1956, nr 1, s. 63—76. — Z. Ż a b i c k i , Po Sesji M ic kie w ic zow skiej. N o w a K u l t u r a , VII, 1956, nr 10, s. 6; nr 11, s. 6.
14 R eferaty (o łącznej objętości ok. 90 ark.) powielono jako M a t e r i a ł y D y s k u s y j n e K o m i s j i N a u k o w e j O b c h o d u R o k u M i c k i e w i c z a PAN.
15 Referaty: 1) S. S r e n i o w s k i , Uwłaszczenie chłopów w Polsce. — 2) N. G ą s i o r o w s k a , Kształtow anie się klasy robotniczej. — 3) R. K o ł o d z i e j c z y k , Kształtow anie się burżuazji. — 4) W. K u l a, K szta łtow anie
się kapitalizmu w Polsce.
16 Referaty: 1) S. K i e n i e w i c z , K w e s t ia agrarna w Polsce XV III г X I X wieku. — 2) E. H a l i c z , Rola nurtu plebejskiego w powstaniach p o l skich X I X w ieku . — 3) H. J a b ł o ń s k i , Międzynarodowe znaczenie polskich w a lk n arodow o-w yzw oleńczych. — 4) R. G e r b e r , R ewolu cyjn y ruch r o sy j ski a w a lk a w y zw o leń cza narodu polskiego. — 5) K. P i w a r s к i, Kuria rzy m sk a a polski ruch n a r o d o w o - w y zw o le ń c zy . — 6) J. D u t k i e w i c z , W e w n ętrzn e dzieje powsta nia listopadowego.
17 Referaty: 1) S. K i e n i e w i c z , Legion Mickiewicza. 1848— 1849. — 2) H. B a t o w s k i , Mickiewicza misja naukowo-literacka w roku 1855. — 3) J. R e у с h m a n, Działalność Mickiewicza w czasie w o jn y krymskiej. — 4) J. D a n i e l e w i с z, Mickiewicz w ogniu polemik emigracyjnych. 1832—1855.
L u d ó w), w reszcie szereg centralnych spraw z zakresu historii rozwoju m yśli filozoficznej okresu ,8.
Dyskusja ta wykraczała często poza tezy przedstawionych referatów, włączała bowiem w swoją orbitę także aktualne polem iki naukowe, jakie toczyły się w prasie naukowej lat 1954—1955 na tem aty kryteriów postępo w ości i zagadnień związanych z dialektyką historycznej roli liberalizmu.
Całość obrad konferencji dała szeroki obraz uwarunkowań historycznych i wzajem nych zależności podstawowych procesów rozwoju społecznego w Polsce pierwszej poł. XIX wieku.
Druga ogólnokrajowa konferencja naukowa Roku M ickiewiczowskiego podjęła problematykę romantyzmu w sztuce. Program jej objął 13 p r a c 19, a obradom towarzyszyła żywa ilustracja w formie zorganizowanej w Muzeum Narodowym w ystaw y rysunków, grafiki i akwarel sztuki polskiej i obcej okresu rom antyzm u20, oraz w postaci przykładów muzycznych w ykonyw a nych na fortepianie w czasie omawiania utworów Chopina. Trzydniowe obra dy (7—9 XI) toczyły się wokół następujących najważniejszych zagadnień: związków sztuki polskiego romantyzmu z rozwojem współczesnej sztuki euro pejskiej 21, zagadnień ogólnego rozwoju rodzimej sztuki romantycznej 22 oraz działalności artystycznej najwybitniejszych twórców polskiego romantyzmu w plastyce i muzyce, tj. Piotra Michałowskiego i Fryderyka C hopina23, 18 Referaty: 1) В. В а с z к o, Drogi kształtowania się światopoglądu w polskiej dem okratyczn ej m yśli społecznej połow y X I X wieku. —
2) J. S z a c k i , Z historii ideologii szlacheckich rewolucjonistów lat d w u d zie
stych. — 3) A. S i k o r a , Socjalizm utopijny Mickiewicza w „Trybunie Lu d ó w “. — 4) A. Ś l a d k o w s k a , Rozwój ideologiczny Edwarda D em bow skie go. — 5) H. T e m к i n, Socjalizm utopijny gromad Ludu Polskiego. —
6) C. B o b i ń s k a , Ideologia rewolucyjnych dem okratów lat sześćdziesiątych. 19 Referaty (o łącznej objętości ok. 50 ark.) powielono jako M a t e r i a ł y D y s k u s y j n e K o m i s j i N a u k o w e j O b c h o d u R o k u M i c k i e w i c z a PAN.
20 Specjalny katalog tej w ystaw y został przygotowany przez pracownice Muzeum Narodowego, mgr Marię S u c h o d o l s k ą i Marię M r o z i ri s k ą, ze wskazaniem dokładnej proweniencji każdego z eksponatów.
21 Referaty: 1) J. S t a r z y ń s k i , Przemiany m ala rstw a europejskiego
od romantyzmu do realizmu. — 2) W. M o 1 é, Podstaw y i tendencje rom an ty z mu w sztukach plastycznych. — 3) S. Ł o b a c z e w s k a , Wkład Chopina do romantyzmu europejskiego.
22 Referaty: 1) K. P i w o c k i , Rozwój badań nad sztuką narodową i z a
gadnieniem sta rożytn ic tw a w okresie romantyzmu. — 2) S. M o r a w s k i
(przy współpracy J. Z a n o z i ń s k i e g o ) , Program sztuki narodowej w k r y
tyce i teorii artystycznej z lat 1830—1860. — 3) M. P o r ę b s k i , Polskie malarstwo historyczne doby romantyzmu a rozw ój historycznej świadomości narodu. — 4) T. S t r u m i ł ł o , S entymentalizm jako wstępn a faza rom an tyzm u w m uzyce polskiej. — 5) W. T a t a r k i e w i c z i D. K a c z m a r z y k ,
Zmaganie się romantyzmu z klasycyzm em w rzeźbie polskiej.
23 Referaty: 1) T. D o b r o w o l s k i , Twórczość malarska Piotra Micha
łowskiego. — 2) Z. L i s s a , Problemy stylu narodowego twórczości Chopina. —
wreszcie zagadnień inspiracji dzieł M ickiewicza w zakresie koncepcji scenicz nych jego utw orów oraz m uzyki do jego s łó w 24.
Bogaty plon prac i dyskusji tej konferencji stał się cennym i poważnym zaczynem badań nad sztuką polskiego romantyzmu. Przyniósł on nie tylko now e osiągnięcia m ateriałowe (w zakresie badań nad starożytnictwem, rzeźbą, muzyką preromantyczną, w arsztatem malarskim M ichałowskiego i in.), ale także ważne zdobycze metodologiczne (uściślenie podstawowych pojęć, takich jak np. „romantyzm“ i „ludowość“, przedyskutowanie kryteriów stylu narodo w ego i in.). Konferencja pokazała w sposób nowatorski zespół faktów i e le m entów świadom ości społecznej, który m usiał być także udziałem Mickie wicza, pomogła zrozumieć, jak twórca Dziadów w kategoriach estetycznych w idział otaczające go życie.
Ostatni etap pracy Kom isji Naukowej Roku Mickiewicza to sesja histo ryków literatury polskiej i języka (5—8 grudnia 1955).
Program sesji objął 31 p r a c 25. Czterodniowe, pełne żywej dyskusji obrady toczyły się nad referatam i, które dają się ująć w następujące grupy: 1) pro blem atyka edytorska dzieł M ick iew icza26, 2) problem atyka historycznolite racka twórczości p o e ty 27, 3) zagadnienia języka jego dzieł zarówno w sensie artyzmu, jak i językoznaw czym 28, 4) w ybrane podstawowe zagadnienia epoki
24 Referaty: 1) T. S i v e r t , Mickiewicz na scenie. — 2) J. P r o s n a k , Ze studiów nad twórczością muzyczną do słów Mickiewicza.
25 W iększość referatów (o łącznej objętości ok. 75 ark.) powielono jako M a t e r i a ł y D y s k u s y j n e K o m i s j i N a u k o w e j O b c h o d u R o k u M i c k i e w i c z a PAN, pozostałe (ok. 35 ark.) przedstawiono do druku w serii Z P r a c D y s k u s y j n y c h K o m i s j i N a u k o w e j O b c h o d u R o k u M i c k i e w i c z o w s k i e g o .
26 Referaty: 1) L. P ł o s z e w s k i , O Wydaniu N arodow ym „Dzieł“ Mic
kiewicza. — 2) J. Kr z y ż a n o w s k i , Na marginesie Wydania Jubileuszowego „Dzieł“ Mickiewicza. — 3) J. K l e i n e r , Rekonstrukcja dalszego ciągu „Kon fede ratów barskich“. — 4) K. G ó r s k i , Pisow nia autoryzowanych w y d a ń dzieł Mickiewicza do r. 1829 — ja ko w skaźnik tekstologiczny.
27 Referaty: 1) A. W i t k o w s k a , Filomatyzm Mickiewicza. — 2) M. Ż m i g r o d z k a , P o d sta w o w e cechy M ickiewiczowskiej ballady. — 3) M. J a n i o n ,
Tragizm „Konrada Wallenroda“. — 4) S. F i s z m a n, Z p roblem atyki pobytu Mickiewicza w Rosji. — 5) S. P i g o ń , P ie rw szy zaw iązek III cz. „Dzia d ó w “. — 6) S. T r e u g u t t , „D zia dy“ drezdeńskie. — 7) S. S a n d l e r , Reduta Ordona. — 8) K. W y к a, O formie p ra w d z iw e j „Pana Tadeusza“. — 9) Z. S t e -
f a n o w s k a , Katec h izm p ie lg rzy m stw a polskiego. — 10) J. K r z y ż a n o w s k i , O ludowości Mickiewicza.
28 Referaty: 1) Z. K l e m e n s i e w i c z , M ickiewicz w dziejach je żyka
polskiego. — 2) S. U r b a ń c z y k , Jęz yk o zn a w stw o polskie p ie rw szej połow y X I X wieku. — 3) S. H r a b e c, Różnice ję z y k o w e m ię d zy rękopisami a dru kami Mickiewiczowskimi. — 4) T. S k u b a ł a n к a, N o w o tw o ry ję zyk o w e Mickiewicza w obe c teorii i p r a k ty k i Oświecenia i romantyzm u. — 5) H. T u r
s k a , Prow incjonalizm y j ę z y k o w e „Pana Tadeusza“. — 6) T a ż , Słownictwo
opisów p r z y r o d y w „Panu Tadeuszu“ wobec tradycji Oświecenia i pseudo- klasycyzmu. — 7) H. C i e ś l i k ó w a, H. M i s z i T. S k u b a l a n k a , Praca
w ażne dla centralnych problemów interpretacyjnych twórczości M ickiew icza29 i niektóre związki twórczości poety z ogólnoeuropejską literaturą 30.
Sesja ta korzystała z dorobku obu poprzednich konferencji i stanowiła m anifestację naukową na miarę możliwości rozwojowych, jakie stworzyła przed m ickiewiczologam i Polska Ludowa. Wystarczy wskazać na rozmach badań nad językiem poety, które stały się możliwe dzięki istnieniu pracow ni Słownika ję zy k a Mickiewicza.
Przygotowanie w szystkich trzech ogólnokrajowych konferencji w ym aga ło ogromnej m obilizacji pracowników nauki.
Objęła ona nie tylko autorów prac, ale także w ielu pracowników nauko w ych w ykonujących prace pomocnicze (kwerendy, opracowania materiałowe, kartoteki itp.), a także licznych uczestników obrad, którzy otrzymując po w ielone m ateriały dyskusyjne czuli się zobowiązani do ich czytania, do aktywnego udziału w dyskusjach. Na obrady zapraszani byli w szyscy pracow nicy nauki dyscyplin historycznych z uniwersytetów, z zakładów i instytutów PAN, pracownicy działów naukowych muzeów, bibliotek i archiwów. W sesji historyków literatury polskiej i języka udział brali również liczni przedsta w iciele PWSP, nauczycie] stwa, Towarzystwa Wiedzy Powszechnej i Towarzy stw a Literackiego im. Adama Mickiewicza.
W trosce o jak najszersze rozpowszechnienie w yników prac Komisja Naukowa zainicjowała wydanie swoich prac w serii pt. Z P r a c D y s k u s y j n y c h K o m i s j i N a u k o w e j O b c h o d u R o k u M i c k i e w i c z o w s k i e g o P A N 31, a prace powielane w serii M a t e r i a ł y D y s k u s y j n e K o m i s j i rozsyłane były do w szystkich bibliotek naukowych w kraju.
*
Zakres prac organizacyjno-naukowych Komisji nie ograniczał się jednak tylko do przygotowywania konferencji naukowych i publikowania prac, jak kolw iek to było jej najważniejszym roboczym zadaniem. Komisja podejmo
Mickiewicza nad ję zyk iem „Pana Tadeusza“ — na podstawie autografów. —
8) F. P e p ł o w s k i , S łownictwo i frazeologia w publicystyce Mickiewicza. — 9) M. R. M a y e n o w a , Mickiewicz a tradycje stylistyczne. — 10) M. D ł u s - ka, Mickiewicz a polskie tradycje wersyfikacyjne.
29 Referaty: 1) N. A s s o r o d o b r a j , Założenia teoretyczne historiografii
Lelewela. — 2) Т. К r o ń s к i, Koncepcje filozoficzne mesjanistów polskich w połowie X I X wi'eku. — 3) M. Ż u r o w s k i , Z pro blemów rom anty zm u za chodnio-europejskiego.
30 Referaty: 1) Z. S z m y d t o w a, Mickiewicz jako tłumacz literatur z a
chodnio-europejskich. — 2) A. Z a j ą c z k o w s k i , Orient jako źródło inspi racji w literaturze romantycznej doby mickiewiczowskiej. — 3) J. R e y c h -
m a n, Zainteresowania orientalistyczne w środowisku m ickiewiczowskim
w Wilnie i Petersburgu. — 4) S. S t r e l c y n i F. K u p f e r , Mickiewicz w przekładach hebrajskich.
31 Ukazały się następujące pozycje: 1) W. K u l a , Kszta łtow anie się ka
pitalizmu w Polsce. Warszawa 1955. PWN. — 2) S. K i e n i e w i c z , Legion Mickiewicza. 1848—1849. Warszawa 1955. PWN. — 3) K. P i w a r s к i, Kuria
w ała także inicjatyw ę w różnych innych sprawach wymagających ingerencji naukowo-organizacyjnej dla poszerzenia w iedzy o poecie. N ależy tu w ym ie nić podjęte starania o doprowadzenie do publikacji w ykładów lozańskich w opracowaniu J. Kowalskiego, przygotowanie nowej pracy o antyku Mic kiew icza przez prof. T, Sinkę, konsultacje i współpracę z w ydawnictwam i, a przede w szystkim poczynania w kierunku badań nad recepcją dzieł Mic kiewicza.
Jak pow szechnie wiadomo, rok 1955 był okresem szerokiej dyskusji pra sowej o sytuacji w naukach humanistycznych, w toku której nawoływano do silniejszego wiązania badań naukowych ze współczesnością. Słuszny ten postulat spełniały w znacznym stopniu prace naukowobadawcze Komisji przez konsekw entne dążenie do takiego poznania dziedzictwa okresu romantyzmu i twórczości Mickiewicza, które służyłoby teraźniejszości, wzbogacało nasze życie trwałym i wartościami burzliwych lat pierwszej poł. X IX wieku. Bada nia nad recepcją dzieł M ickiewicza przez w spółczesnego czytelnika należą do badań czytelnictw a i innych form życia społecznego wymagających metod specjalnych (ankiet, statystyk itd.), nie wchodzących bezpośrednio w zakres badań podstawowych dyscyplin historycznych.
Problematyka recepcji twórczości w ielkiego poety nie wyczerpuje się oczywiście ani w tak ogólnych zadaniach, o których wyżej mowa, ani też w badaniu czytelnictw a. Ustalając jednak ściśle przedmiot badań Komisja N aukowa m usiała jednocześnie przyjąć rygory i co do ich zakresu. Pow ią zanie ze współczesnością zostało w ięc dokonane w sposób naukowo najbardziej odpowiedzialny.
Inaczej przedstawiała się sprawa recepcji dzieł M ickiewicza w obcych krajach. Tu bowiem problem jest bardziej jednoznaczny, a setna rocznica śm ierci poety stworzyła ku tem u niepowtarzalną okazję.
Jak w ynika z problem atyki odbytych konferencji, stosunkowo słabo reprezentowane były w ich przebiegu zw iązki twórczości Mickiewicza z lite raturą i m yślą innych narodów. Stan ten jest jednak wynikiem nie tylko
r z y m s k a a polski ruch n arodow o-w yzw oleńczy. Warszawa 1955. PWN. —
4) H. J a b ł o ń s k i , Międzynarodow e znaczenie polskich walk n a r o d o w o - w y
zw oleńczych. W arszawa 1955. PWN. — 5) K. W y k a , O formie p ra w d ziw e j „Pana Tadeusza“. Warszawa 1955. PIW. — 6) Z. S t e f a n o w s k a , K a t e chizm p ie lg rzy m stw a polskiego. Warszawa 1955. PIW. — 7) Z. S z m y d t o -
w a, Mickiewicz jako tłumacz literatur zachodnio-europejskich. Warszawa 1955. PIW. — 8) A. Z a j ą c z k o w s k i , Orient jako źródło inspiracji w łite-
ra tu rze romantycznej doby m ic kie wic zowskiej. Warszawa 1955. PIW. —
9) M. D ł u s k a , O we rsy fikac ji A. Mickiewicza. Warszawa 1955. PIW. — 10) S. S t r e l c y n i F. K u p f e r , M ickiewicz w przekładach hebrajskich. Wrocław 1955. Ossolineum. — 11) J. M a g n u s z e w s k i , Mickiewicz wśród
S łowaków. Wrocław 1956. Ossolineum. — 12) S. F i s z m a n , Mickiewicz w Ro sji. Warszawa 1956. PIW. — 13) H. В a t o w s к i, Mickiewicz jako badacz Sło wiańszczy zny. W rocław 1956. Ossolineum.
W druku znajdują się: 1) S. S r e n i o w s k i , Uwłaszczenie chłopów
w Polsce. PWN. — 2) C. B o b i ń s k a , Ideologia rewolu cyjnych dem okrató w lat sześćdziesiątych. PWN. — 3) T. S i v e r t , Mickiewicz na scenie. PIW.
słabości odpowiednich dyscyplin w Polsce, ale także wyrazem świadomego zamierzenia organizacyjnego, postulującego w yniki badawcze w tym zakre sie jako plon międzynarodowej sesji, naukowej Polskiej Akademii Nauk (kwiecień 1956). Niemniej jednak Komisja Naukowa nie rezygnowała z po dejmowania inicjatywy prowadzącej do badań nad recepcją M ickiewicza w innych krajach. Licząc się z faktem, że baza materiałowa dla tego typu prac znajduje się z konieczności poza Polską, Komisja musiała ograniczyć tu działalność co najwyżej do odpowiednich sugestii i inspiracji.
Z natury rzeczy najłatwiejsze stało się nawiązanie współpracy naukowej w tym zakresie z zaprzyjaźnionymi krajami demokracji ludowych i ZSRR. Tak w ięc z inicjatyw y Komisji a wspólnym wysiłkiem Polskiej Akademii Nauk i Czechosłowackiej Akademii Nauk przygotowuje się publikacja o przekła dach dzieł Mickiewicza (wraz z pełną bibliografią) na język czeski.
Latem 1955 Kom isja Naukowa delegowała doc. J. M agnuszewskiego do Czechosłowacji dla przeprowadzenia poszukiwań materiałowych do pracy
Mickiewicz wśród Słowaków 32. Z inspiracji Komisji — Bułgarski Instytut B i
bliograficzny opracował pełną bibliografię przekładów dzieł Mickiewicza na ję zyk bułgarski, a Instytut Łużycki w Budziszynie wydał specjalny numer swego pisma zawierający w szystkie przekłady utworów M ickiewicza na język łu ż y c k i33.
W ielkie znaczenie dla historii wspólnych tradycji kulturalnych Polski i narodów Związku Radzieckiego będzie miała pełna bibliografia przekładów w szystkich utworów Mickiewicza na języki narodów ZSRR. Komisja Nauko wa podjęła inicjatywę przygotowania wspólnej publikacji polsko-radzieckiej, która zawierałaby — prócz bibliografii opracowanej przez stronę radziec ką — studia przygotowane przez stronę polską. Prace są w toku.
Perspektywa międzynarodowej sesji naukowej zobowiązywała Kom isję do korzystania ze w szystkich nadarzających się okazji kontaktu ze slaw istam i poza granicami Polski.
Współpracując z Komisją Zagraniczną (KWKZ) w ramach Egzekutywy, Komisja Naukowa zaspokajała jej potrzeby w zakresie informacji naukowej, a jednocześnie zdobywała rozeznanie w zasięgu i znaczeniu licznych m ani festacji w świecie. Manifestacje te ujawniały często nowych autorów prac o Mickiewiczu, poszerzały znajomość faktów o recepcji poety w różnych krajach.
W ezwanie Światowej Rady Pokoju do uczczenia M ickiewicza w r. 1955 spotkało się w większości krajów z gorącym przyjęciem. Wzrost nastro jów pokojowych sprawił, że uroczystości jubileuszowe, publikacje, przekłady dzieł ukazywały się nadspodziewanie licznie. Trzeba przyznać, że Komisja Naukowa nie przewidziała w swoim planie możliwości wykorzystania tej ży wiołowej aktywności na potrzeby polskiej mickiewiczologii. Czy w yniknęły stąd jakieś szkody, trudno to dziś z całą pewnością przesądzać.
32 Praca ta została opublikowana wraz z pełną bibliografią przekładów słowackich (dokonanych przez Józefa Bańsky’ego) w serii: Z P r a c D y s k u s y j n y c h K o m i s j i N a u k o w e j O b c h o d u R o k u M i c k i e w i c z o w s k i e g o PAN. Wrocław 1956. Ossolineum.
83 R o ż h l a d , 1955, nr 11. Omówienie przekładów dał tu Paw eł N o w o t n y .
Ważnym wydarzeniem o znaczeniu m iędzynarodowym była uchwała UNESCO o wydaniu księgi m ick iew iczow sk iej34. Przewodniczący Komisji Naukowej, prof. К. Wyka, brał ze strony polskiej czynny udział w jej reda gowaniu.
*
Podsumowując działalność Komisji Naukowej Roku M ickiew iczowskie go należałoby dać odpowiedź na pytania: czy prace Komisji spełniły zadanie, jakie zostało przed nią postawione, i czy wyrażają one dalszy postęp w roz w oju nauk humanistycznych?
Pozytywna odpowiedź na oba pytania wiąże się w dużym stopniu ze słusznością i celowością przyjętego przez Komisję planu pracy, który powi nien być punktem w yjścia do sumarycznej oceny jej działalności.
Jak już wyżej powiedziano, plan pracy Komisji był opublikowany w intencji w yw ołania publicznej dyskusji. W ypowiedzi dyskusyjne jednak nie napłynęły i plan ten w toku realizacji uległ nieznacznym tylko po prawkom 35.
Trzeba w yraźnie powiedzieć, że plan ten pod wielom a względam i można już dzisiaj słusznie krytykować. Widoczne jest w nim jeszcze obciążenie etapu lat 1952—1953, tj. ekonomizmu i dogmatyzmu, a także nieśmiałość i nieporadność w form ułowaniu problem atyki badań nad artyzmem w sztu kach i w literaturze.
Będąc odbiciem aktualnego stanu nauk humanistycznych i stopnia opa nowania metody m aterializm u historycznego, plan ten pozwolił jednak na pełną realizację zadań naukowych Roku Mickiewiczowskiego. Jak dowodzą powielone i opublikowane prace, wiedza nasza o romantyzmie i Mickiewiczu została poszerzona, metodę badań w dużym stopniu wydoskonalono. W bada niach m arksistowskich nad twórczością poety i okresem w alk narodowo-w y zwoleńczych został zrobiony dobry początek.
Rezygnując tutaj z m erytorycznego podsumowania konkretnych w yników badań, trzeba stwierdzić, że realizacja planu pracy Kom isji Naukowej meto dologicznie przerosła etap w yjściow y, znajdujący sw e odbicie jeszcze w pla nie, o czym mowa wyżej; wystarczy wskazać dorobek prac o języku Mickie wicza, now e rozum ienie zagadnień przełomu romantycznego i realizmu.
Działalność Komisji Naukowej Obchodu Roku M ickiewiczowskiego jest w ięc niew ątpliw ie ważnym etapem na drodze doświadczeń badań komplekso w ych w naukach społecznych. Przy w szystkich brakach i błędach, jakie na pew no popełniono, zrobiony został ogromny krok naprzód.
Jadwiga R użylo -Paw ło wska
34 A dam Mickiewicz. 1798—1855. Hommage de l’UNESCO à l’occasion du
centième anniversaire de sa mort. UNESCO (1955).
35 Został on w całości zrealizowany, z w yjątkiem zadań grupy neofilo logicznej oraz referatów o politycznej działalności Mickiewicza w latach 1832— 1834 i w okresie redagowania T r y b u n y L u d ó w .
