"Polenlieder deutscher Dichter", II. Bd., gesammelt und hrsg. St. Leonhard, Krakau 1917 : [recenzja]

Wiktor Hahn

"Polenlieder deutscher Dichter", II.

Bd., gesammelt und hrsg. St.

Leonhard, Krakau 1917 : [recenzja]

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 15/1/4, 115-118

tiu m , i znaczniejszych, jak Miaskowski, Sim onides i G rochow ski) i nie­ nazw anych i nigdy tyle piór w spółcześnie nie wojowało o wpływanie, urabianie opinii. Na podstaw ie dopiero tego materyału można ch arak te­ ryzow ać literaturę i autorów , o których doszczętnie a niesłusznie poza- pom inaliśm y. W łaśnie dla tych lat, oprócz Sim onidesa, M iaskowskiego i Piotra Kochanow skiego, zupełnie po naszych dziejach literatury, głu ­ ch o ; ciekawi m uszą zadowolić się wzmiankami u M aciejowskiego, po­ bieżnymi zawsze a nieraz i bałam utnym i. Zągrzebaną pam ięć tych au to­ rów i dzieł odnowił W ierzbowski, który się jednak ograniczył przedru­ kiem kilku rzadkich broszur Żabczyea, Liftela i innych, a ciągu dalsze­ go , zapowiedzianego, niestety nam poskąpił; Czubek zebrał i druki i rękopisy i nie zadowolił się prostym przedrukiem, lecz nad popraw no­ ścią i objaśnieniem tekstów walnie popracow ał, ich chronologię i s ta ­ nowisko stronnicze jak najdokładniej oznaczył. Za sum ienną, w zorow ą pracę należy mu się od każdego dawnej literatury miłośnika najgorętsze uznanie i najżywsza w dzięczność ; wyrazem jej pozostanie i ten przy­ czynek nasz, św iadczący chyba jawnie, z jaką gorliw ością oddaw aliśm y się studyom nad zebranym przez w ydawcę m ateryalem .

Berlin.

A. Brückner.

Penew Bojan.

Mickiewicz i Bulgaritie. (Mickiewicz i Bułgarzy).

Osobne odbicie z czasopisma „Radikal“, rocznik XI. grudzień

1916 r. — Sofia, 1917. str. 16.

A utor staran nie i krytycznie wyzyskał szczupły m ateryał faktyczny co do wiadom ości Mickiewicza o Bułgarach ; a to na podstawie wykła­ dów w Collège de France, pam iętników M. Czaykowskiego (Sadyka P a­ szy ), Życiorysu Wł. Mickiewicza i artykułu Jeża-M iłkow skiego („ K r a j“ 1 8 8 5 , Nr. 4 6 ) . Krótkie opow iadanie kończy się wyrażeniem współczucia Bułgarów dla dzisiejszych oczekiwań Polaków.

Kraków. c7.

Kallenbach.

Polenlieder deutscher Dichter gesammelt und herausgegeben von

St. Leonhard.

II. Band. Krakau. Zentralverlagsbureau des pol­

nischen obersten Nationalkomitees. Odbito w drukarni Narodo­

wej

w

Krakowie, 1917, 8-vo, str. X X I V + 4 0 7 .

Po dłuższej przerwie pojawił się w bieżącym roku drugi tom w y­ daw nictw a, podjętego przez p. St. Leonharda, p. t. Polenlieder deutsch er Dichter, którego tom pierwszy wyszedł w r. 1 9 1 1 . (por. moją ocenę w Pamiętniku literackim , 1 9 1 2 , 3 6 0 n n .). Stosow nie do planu przed­ staw ionego w tom ie I., pom ieścił wydaw ca w nowym tom ie dalszy zbiór poezyi niemieckich, uw zględniających pow stanie listopadowe. Zebrany m ateryał podzielił w ydaw ca na pięć grup : pierwsza obejmuje 1 0 1 utw o­ rów poetycznych, których autorow ie znani są z nazwiska, druga 9 5 utw o­

rów autorów nieznanych zupełnie z nazwisk lub piszących pod pseudo­ nimem, trzecia 6 wierszy, których autorow ie zajmują nieprzyjazne s ta ­ nowisko w obec sprawy polskiej, czw arta 1 1 tłum aczeń z języka pol­ skiego, francuskiego i rosyjskiego, piąta w reszcie 5 4 utw orów n ap isa­ nych w późniejszych czasach. Razem zaw iera zbiór 2 6 7 poezyi (n a str. XI. podaje wydaw ca przez omyłkę liczbę 2 7 6 ) .

W grupie pierwszej pom ieścił w ydaw ca wiersze T. B eau ch ego, E. Bergera, L. G. E. Beurm anna, F. B rauna, K. B u ch n era, L. D aniela, E. Doerffela, G. Doeringa, F. Dresslera, J . Fitza, E. Geibla, J . F. Gluecka, F. Grossa, Л. С H aucha, T. Haupta, W. H ockera, K. Holteia, I. H uba, Ihlinga, K. F. Kapfa, J . Kernera, T. Kinda, ( J . K linkhardta), F. K o itzsch a, J . G. Krauera, O. Leonharda, K- Leonhardtow ej, L. Loehnera, G. Δ. M al- titza, F. Manna, H. M atthaya, W . Neuhofa, K. W. G. Nicola, E. O rt- leppa, H. Ottenheimerowej, G. Pfizera, Prausnitza, G· S chw aba, F. S to lw lego (Andersa), G. Stoebera, (K. A. Tiedgego, K· W F. W ackernagla, O. W e­ bera, W intera, W olfsohna, Zehnera, W . Zim m erm anna (razem 4 7 au to ­ ró w ). W grupie drugiej pom ieszcza autor utw ory kilku anonim ów i pseu­ donimów. W grupie trzeciej znajdują się wiersze F . Tietza, F. A. S täg e- m anna i L. Falkensteina. W grupie czwartej są tłum aczenia poem atów K· Brodzińskiego, R. Suchodolskiego, 9 anonim ow ych wierszy polskich, nadto Bérangera, Delavigna M ontem onta, Puszkina, Żukowskiego, C h o- miakowa i Iwanowicza. W ostatniej w reszcie grupie zebrał w ydaw ca wiersze K. Becka, G. Blaua, R. G otschalla, F. G regoroviusa, A. G riina, Idy hr. Hahn-Hahnowej, K· Haltausa, M. H artm anna, K· F. H ebbla, H. Heinego, Л. Herwegha, L. Kalischa, G. Kinkla, G. K retzch m era, E. Lehmannowej, F. A M aerckera, A. M eissnera, K. Neya, L. Pfaua, E . Reichenaua, O. W enckstérna, L. W ittiga i A. W urzbacha (razem 2 4 autorów ). I ten tom podobnie jak pierwszy, ma stosunkow o m ałą w ar­ to ść literacką — w śród wym ienionych powyżej nazwisk zaledwo kilka jest więcej znanych — treść utworów jednak budzi niemałe zajęcie z a ­

rów no dzięki bogactw u poruszonych m otyw ów, jakoteż rozległej skali wypowiedzianych w nich uczuć. Trudno w chodzić mi tutaj w bliższe szczegóły, zwłaszcza że wydawca sam zam ierza w ydać kom entarz do og ło­ szonych poem atów , w którym kwestye historyczno-literackie szczeg ó ło ­ wemu podda rozbiorowi. Poprzestanę tutaj tylko na kilku u w agach, ja ­ kie nasunęło mi sam o wydanie.

Przedewszystkiem zarzuciłbym w ydaw cy, że przy ogłaszaniu w ier­ szy nie pom ieścił już w tym tom ie krótkich notatek u spodu s tro n , skąd wiersze ogłoszone są przedrukowane i nie oznaczył, o ile by to było rzeczą możliwą, czasu ich pow stania. Brak tych szczegółów odczuw ałem przy studyowaniu książki bardzo często, a trudno mi było przy każdym autorze czynić takie poszukiwania, jakie porobił już w ydaw ca. Z tego też powodu nie mogłem porów nyw ać tekstów przytoczonych z pierw o­ drukam i, gdyż wyszukiwanie pierwodruków zabrałoby mi zbyt wiele czasu, z kilku jednak poczynionych przezemnie prób miałbym pewne wątpliwości co do sposobu wydania. Tak np. przedrukowując w iersz J u s t i n a K e r n e r a :

Sowiński

pom ieszczony w pierwodruku (D eutscher M usenalm anach für 1 8 3 4 .) : „P o ln isch “, w tym wypadku niezwykle charakterystyczny, gdyż jest to tłum aczenie znanej pieśni polskiej o Sowińskim: „Gdy trzechset dział grom y grzm iące“ . Brak tego dopiska może w czytelniku wyrobić mylne przekonanie, że ma tu do czynienia z oryginalnym utw orem . Przy tym sam ym wierszu opuszcza p. L. następujące m otto czterow ierszow e :

W ie auch der Tapfere sich nennt, Ob Russe, Pole, oder w ie? Ihm huldiget die Poesie, Denn keine Politik sie kennt.

W zbiorku K e r n e r a W interblüthen ( 1 8 5 9 ) drukowany poemacik ten w zw rotkach dw uw ierszow ych, a nie czterow ierszow ych, dwie o s ta ­ tnie zwrotki są opuszczone, w całym szeregu miejsc są nadto znaczne zm iany tekstu. Ze względu na charakter czasopism a naszego, pośw ię­ con ego przedewszystkiem spraw om polskim, trudno mi tu w ypisywać odm ianki wierszy niemieckich — niech w ystarczą wspom niane uwagi.

Szkoda też, że p. L. nie próbował rozwiązać pseudonim ów i ano­ nim ów , czy np. w ym ieniony na str. 2 2 8 F. St. nie oznacza Ignacego Hubsa (por. jego pseudonim : Frank von S tein ach ), lub Ferdynanda S tollego (A n d e rs a )? W sam ym nadto układzie wierszy w tej grupie trudno nieraz rozstrzygn ąć niejedną w ątpliw ość wobec braku danych ze strony w ydaw cy. Tak np. czy 3 0 wierszy um ieszczonych anonim ow o na str. 1 5 3 — 1 7 4 lub 13 w ierszy także anonim ow ych na str. 1 8 1 — 1 9 1 są jednego i tego sam ego a u to ra ? Takich wątpliwości nie powinien był wydaw ca w wydaniu sam em zostaw ić bez rozstrzygnięcia. Przy­ puszczam też, że pseudonim

W.

Ts.

E. L.

Wojaka

Niektóre wyjaśnienia są niedokładne lub niezrozumiałe dla zwy­ kłego czytelnika: co ma ozn aczać np. na str. 4 4 . powołanie się na H och- w ächtera lub na str. 2 4 3 . skrócenie A. Z .?; na str. 1 6 0 przytoczona książka Fallm eraiera bez podania miejsca i roku wydania. Nie rozumiem też, dlaczego wydaw ca przy niektórych tylko utw orach oznacza wiersze liczbami (np. str. 2 , 2 1 , 3 4 , 3 9 , 5 1 , 5 2 , 5 3 , 5 7 , 5 9 , 6 0 , 6 1 , 8 2 nn., 1 0 7 n., 1 1 6 nn., 1 1 8 nn., 1 8 3 nn., 1 9 0 n., 1 9 1 n., 2 0 0 nn., 2 1 2 nn., 2 4 0 nn., 2 5 1 , 2 6 1 , 3 2 2 n ., 3 3 5 nn., 3 5 9 , 3 7 7 n., 3 7 9 n., 3 8 6 ) , przy innych tego nie czyni; pow inna być w tem przecież jednostajność. Od­ czuw ałem nadto brak odpowiednich wyjaśnień w spraw ie melodyi, n a jakie są ułożone niektóre pieśni; pożądane byłyby też wskazówki, skąd są zaczerpnięte m otta niektórych wierszy. Oto zasadnicze rzeczy, k tórych uwzględnienie już w sam em wydaniu było ze w szechm iar po­

żądane i wskazane, zwłaszcza wobec pow olnego tem pa w ydaw nictw a. Kwestye te wyjaśni praw dopodobnie w ydaw ca, ale kiedy ? Na razie więc trudno z wydania w sposób naukowy korzystać.

Mimo powyższych zastrzeżeń nie ujmuję zasługi p. L. w zebraniu niezwykle bogatego i ciekawego m ateryału.

Lwów.

Wiktor fiahti.

Kraushar Aleksander.

Salony i zebrania literackie warszawskie

u schyłu wieku XVIII-go i w ubiegłem stuleciu. Warszawa, nakł.

Towarzystwa miłośników historyi, odbito

w tłoczni dawniej

Banku polskiego, 1916, 8-v o , str. 4 nl —)— 62 -j— 2 nl. Z 11

illu-stracyami.

W krôtk'm , popularnym szkicu kreśli autor historyę salonów i zebrań literackich w arszaw skich. Jak b y w barwnym kalejdoskopie przesuw ają się przed czytelnikiem opisy obiadów czw artkow ych, w yda­ wanych przez króla Stanisław a A ugusta, zebrań w domu m arszałka sej­ m ow ego Stanisław a M ałachow skiego, księcia Kazimierza Sapiehy, oboź- nego Krasińskiego, bankierów Teppera, Blanka i Kabryta, księżny de Nassau, ks. A ugusta i ks. Adama Czartoryskich, Ignacego Potockiego i Jo ach im a Chreptowicza. Zbawienny wpływ króla na sztukę i literaturę polską w spółczesną, szereg przedstawień w teatrze am atorskim ks. de Nassau, która m. i. w ystawiła na swej scenie

Wesele Figara

Mimo upadku Polski raz już rozbudzone zam iłow anie do zebrań literackich trwa i dalej, zrozum iano bowiem dobrze ich znaczenie, jako jednego z ważnych środków ocalenia zagrożonej um ysłow ości polskiej. Za czasów pruskich zasłynęły zebrania w domu S tanisław a Sołtyka, gdzie poruszono po raz pierwszy spraw ę założenia T ow arzystw a przy­ jaciół nauk, m ającego pielęgnować literaturę i język ojczysty. Za czasów Księstwa warszaw skiego głośne były salony księżny Pelagii Sapieżyny, G utakowskich, Maryi z Czartoryskich księżny W irtem berskiej, autorki Malwiny, prefektowej Nakwaskiej, M arcinostw a Badenich i kasztelana A leksandra Chodkiewicza, który także sam był tw órcą oryginalnych tra- gedyi. W okresie znów Królestwa Kongresow ego na pierw szy plan wy­ sunęły się zebrania u generała W incentego hr. Krasińskiego i m inistra ośw iaty Stanisław a hr. Potockiego, pozatem wymienia jeszcze autor ze­ brania u Maksymiliana hr. Fredry, zebrania Tow arzystw a Ixów w pałacu M ostow skich, u Klementyny z Tańskich Hofmanowej, Rozalii hr. Rze­ wuskiej, wreszcie w pałacu księżny Aleksandry z Lubom irskich Poto­ ckiej, wdowy po b. ministrze ośw iaty, Stanisławie Potockim .

W owym okresie były wspom niane salony jedynem m iejscem , w którem objawy ducha narodow ego mogły bezpieczne znaleść dla sie­ bie ujście.