Stanisław Waltoś
Problemy kontradyktoryjności w
procesie karnym : kierowanie
rozprawą sądową
Palestra 8/10(82), 31-42
1964
N r 10 (82) K ie r o w a n ie ro z p r a w ą są d o w ą 31 k.z., r ó w n ie ż a r t. 435 § 1 k.c. n ie u z a le ż n ia w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i od s to p n ia w in y . 3. A r ty k u ł 435 § 1 k.c. ro z s z e rz a w s t o s u n k u do a r t . 152 § 1 k.z. p o ję c ie o soby tr z e c ie j, k tó r e j w in a , ja k o w y łą c z n a p rz y c z y n a szk o d y , p o w o d u je w y łą c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i. N a g r u n c ie k o d e k s u z o b o w ią z a ń je s t to o so b a, za k tó r e j c z y n y w ła ś c ic ie l n ie p o n o si o d p o w ie d z ia ln o śc i. (N ato m iast k.c. p rz y jm u je , że o so b y w y m ie n io n e w a r t . 435 § 1 n ie p o n o sz ą o d p o w ie d z ia ln o śc i za o so b ę tr z e c ią , a z a te m n ie ty lk o za je j czy n y , a le w ogóle za n ią n ie o d p o w ia d a ją . O so b ą tr z e c ią je s t w ię c o b e c n ie o so b a, k tó r a w ż a d n y m z a k re s ie n ie p o d le g a o so b ie o d p o w ie d z ia ln e j n ie ty lk o w s f e rz e czy n ó w , a le i w s fe rz e c a ło k s z ta łtu sw ej d z ia ła ln o ś c i.
Z n a c z e n ie te j z m ia n y w y k a ż e d o p ie ro p r a k t y k a . N ie n a le ż y są d z ić , że je s t o n a z a s a d n ic z a , s k o ro ju ż p o d rz ą d e m k.z. p o ję c ie o soby tr z e c ie j je s t r o z u m ia n e sz e ro k o i n ie z a lic z a się do te j k a te g o r ii osób, z a k tó r e w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u z j a k ie g o k o lw ie k t y t u łu p o n o s i o d p o w ie d z ia ln o ść . V I O d p o w ie d z ia ln o ś ć ‘c y w iln a za w y p a d k i s a m o c h o d o w e łą c z y się b e z p o ś re d n io z z a g a d n ie n ie m u b e z p ie c z e ń . O b o w ią z u ją c e w ty m z a k re s ie a k ty p r a w n e 37 z a c h o w a ły s w ą m o c p o d rz ą d e m n o w e g o k o d e k s u 38, a w sz c z e g ó ln o śc i p o d rz ą d e m p r z e p is ó w t y t u ł u X V II (a rt. 805 i n a s t., n o r m u ją c e szczeg ó ło w o u m o w ę u b e z p ie c z e n ia : a r t. 821 i n a s t. co do u b e z p ie c z e n ia o d p o w ie u z ia ln o śc i c y w iln e j, a r t. 821 i n a s t. co do u b e z p ie c z e n ia n a s t ę p s tw n ie s z c z ę śliw y c h w y p a d k ó w ). J a k p o d n ie s io n o w l i t e r a t u r z e 39, w c h w ili o b e c n e j tr u d n o jeszcze m ó w ić, ja k i w p ły w m oże w y w rz e ć u b e z p ie c z e n ie n a e w o lu c ję z a s a d o d p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j. M im o 'n ie z a p r z e c z a ln e j r o li o b u p o s ta c i u b e z p ie c z e n ia g łó w n ie w z a k re s ie o c h ro n y p r a w p o s z k o d o w a n eg o , z n a c z e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j n ie m oże b y ć o s ła b io n e p r z y n a jm n ie j w te d y , g d y sz e re g o g ra n ic z e ń lu b w y p a d k i w y łą c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń ■(§ 7 i § 16 ro z p o r z ą d z e n ia R a d y M in i tr ó w z 1 g r u d n ia 1?61 r.) k w e s tię o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j p o z o s ta w ia ją o tw a r tą .
37 U s ta w a z 2.X I I .1958 r. o u b e z p ie c z e n ia c h o s o b o w y c h i m a ją tk o w y c h (D?. U. N : 7 , poz. 317) i r o z p o rz ą d z e n ie R a d y M in is tró w z 1.X I I.1961 r. w s p r a w ie o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w i o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j z r u c h u p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h (Dz. U . N r 55, poz. 311). 38 A r t. V II p k t ^ p r z e p is ó w w p r o w a d z a ją c y c h k .c . u c h y lił j e d y n ie a r t . 8 i 9 o r a z w z a k r e sie u b e z p ie c z e ń d o b r o w o ln y c h a r t. 10 u s ta w y z 2.X I I .1953 r. 39 a. S z p u n a r : L e g ity m a c ja b ie r n a ..., o p. c it., s. 15. STANISŁAW WALTOŚ
Problemy kontradyktoryjności w procesie karnym
K ierow anie rozpraw q sqdowq*
I. K a ż d e ś c ie r a n ie się p rz e c iw n y c h p o g lą d ó w , je ś li m a d o p ro w a d z ić do ja k ie g o ś ra c j o n a ln e g o w y n ik u , m u s i b y ć u ję t e w p e w n e fo rm y i p o d d a n e p rz y n a .,n n i i
32 S t a n i s ł a w W a l t o ś N r 10 (82) m in im a ln y m ry g o r e m . W p rz e c iw n y m ra z ie b ę d z ie m y m ie ć d o c z y n ie n ia ze z w y k łą k łó tn ią , k tó r e j z a k o ń c z e n ie z a z w y c z a j b ę d z ie n ie a d e k w a t n e do z a m ia ró w w ię k s z o ś c i u c z e s tn ik ó w s p o ru . U w a g a ta o d n o s i s ię ró w n ie ż d o r o z p r a w y s ą d o w e j. S p ó r, j a k i s t r o n y w io d ą ze so b ą , p o d le g a n ie t y l k o o c e n ie s ą d u . J e s t o n u ję ty ta k ż e w śc iśle z a k r e ś lo n e p r z e p is a m i p r a w n y m i r a m y , k tó r y c h p rz e k r o c z e n ie p o c ią g a z a so b ą s z e re g w ię c e j lu b m n ie j s u r o w y c h n a s t ę p s t w w s t o s u n k u do w in n e g o . T o je d n a k je s z c z e n ie w s z y s tk o . A b y s p ó r m ó g ł d o p ro w a d z ić do p r a w n ie i sp o łe c z n ie u z a s a d n io n e g o r e z u l ta t u , t r z e b a w y ty c z a ć k ie r u n e k , w ja k i m p o w in ie n się te n s p ó r to c z y ć , tr z e b a z w ra c a ć u w a g ę s t r o n n a n o w e is to tn e o k o lic z n o ś c i m a ją c e z n a c z e n ie d la k w e s tii, o k tó r ą rz e c z id zie, a n a w e t tr z e b a p o d e jm o w a ć d e c y z je 0 u ja w n ia n i u ta k i c h o k o lic z n o śc i. P o tr z e b n e je s t w ię c k ie r o w a n ie r o z p r a w ą s ą - -dow ą. K ie r o w a n ie r o z p r a w ą s ą d o w ą m o ż n a z a te m z d e fin io w a ć ja k o o d d z ia ły w a n ie n a u c z e s tn ik ó w p ro c e s u , b y p r z e s tr z e g a li p o r z ą d k u ro z p r a w y , z je d n o c z e s n y m w y ty c z a n ie m k ie r u n k u je j p rz e b ie g u . T a k ie k ie r o w a n ie n ie w ie le m a w sp ó ln e g o z tz w . k ie r o w a n ie m z e s p o łe m p r o d u k c y jn y m ( th e m a n a g e m e n t). W te o r ii s p r a w n e g o k ie r o w n ic tw a o k r e ś la się je n p.
ja k o p o b u d z a n ie i k o o r d y n a c ja d z ia ła ln o ś c i z e s p o ło w e j z m ie r z a ją c e j d o r e a liz a c ji s to ją c y c h p rz e d z e sp o łe m c eló w .1
P u n k t c ię ż k o śc i w ta k i m k ie r o w a n iu sp o c z y w a n a łą c z e n iu p e w n y c h o só b p rz e z w s p ó ln e d z ia ła n ie , n a n iw e lo w a n iu ró ż n ic z d a ń p o m ię d z y c z ło n k a m i z e s p o łu . N a to m ia s t k ie r o w a n ie r o z p r a w ą to k ie r o w a n ie s p o re m . S te r e o ty p z a c h o w a n ia się s t r o n w to k u r o z p r a w y s p r o w a d z a się n ie d o d ą ż n o ś c i do u z g o d n ie n ia c e ló w i w y s iłk ó w , le c z d o w a lk i p rz y p o m o c y d o w o d ó w i n o r m p ra w n y c h . S tą d te ż r o z w a ż a n ia n a te m a t a u to k r a ty z m u czy d e m o k r a ty z m u n a tl e k ie r o w a n ia r o z p r a w ą n ie d a le k o z a p ro w a d z ą . E f e k te m z a m ie rz o n y m r o z p r a w y są d o w e j j e s t u ja w n ie n ie p r a w d y o b ie k ty w n e j i w y c ią g n ię c ie z te g o f a k t u n a s t ę p s t w p r a w n y c h . N ie c h o d z i t u w ię c o u z y s k a n ie w y n ik u m a ją c e g o c h a r a k t e r m a te r i a ln y ( p r o d u k tu ) . O z a k r e s ie u p r a w n ie ń o r g a n u k ie ro w n ic z e g o w p ro c e s ie d e c y d u ją n a d to w z g lę d y n a g w a r a n c je p ro c e s o w e s t r o n i in n y c h u c z e s tn ik ó w p ro c e s u . N a to m ia s t w z g lę d y n a g w a r a n c je u c z e s t n ik ó w z e s p o łu k ie r o w a n e g o z g o d n ie z r e g u ła m i s p r a w n e g o k ie r o w n ic tw a s ą b r a n e p o d u w a g ę w z a s a d z ie ty lk o o ty le , o ile ic h p o m in ię c ie lu b lic z e n ie s ię z n im i u ła tw iło b y o s ią g n ię c ie z a m ie rz o n e g o c e lu . N ie z n a c z y t o je d n a k , że b y n a le ż a ło
a lim in e o d rz u c a ć n a g ru n c ie p ro c e s u s ą d o w e g o w s z y s tk ie d o ś w ia d c z e n ia te o r ii
1 p r a k t y k i s p r a w n e g o k ie r o w n ic tw a . R e g u ły k o o r d y n a c ji, p o d z ia łu z a d a ń , u p r a w n ie n ie k ie r o w a n ia d y s k u s ją — n a p e w n o m a j ą s w ó j p u n k t o d n ie s ie n ia r ó w n ie ż w p ro c e s ie s ą d o w y m , a z w ła sz c z a w ro z p r a w ie s ą d o w e j. II . K ie r o w a n ie r o z p r a w ą s ą d o w ą z a z w y c z a j d z ie li s ię n a : 1) tz w . k ie r o w n ic tw o f o r m a ln e , 2) tz w . k ie r o w n ic tw o m a t e r ia ln e .2 K ie r o w n ic tw o fo r m a ln e m a p o le g a ć n a p r z e s tr z e g a n i u p o r z ą d k u c z y n n o śc i p o d c z a s r o z p r a w y s ą d o w e j, ła d u i s p o k o ju n a s a li s ą d o w e j. G ro s c z y n n o ś c i w r a m a c h k ie r o w n ic tw a fo r m a ln e g o n a le ż y d o tz w . p o lic ji s e s y jn e j. K . C z a łc z y ń s k i t a k o k r e ś la p o lic ję s e s y jn ą : je s t o n a „ s w o is tą w ła d z ą d y s k r e c jo n a l n ą w y m ie r z a n ia k a r y i Z. P i e t r a s i ń s k i : S p ra w n e k ie r o w n ic tw o , W a r s z a w a 1962, s. 13. * S . K a l i n o w s k i : P rz e b ie g p ro c e s u k a r n e g o , W a rs z a w a 1961, s. 192; R . v . H i p p e l : D e r d e u ts c h e S tra fp r o z e s s , M a rb u r g 1941, s. 244; S. G l a s e r : P o ls k i p r o c e s k a r n y w z a r y s ie , 1934, s. 167. N a le ż y d o d a ć , ż e G la s e r n a z y w a k ie r o w n ic tw o f o r m a ln e — p o r z ą d k o w y m , a m a t e r i a l n e — rz e c z o w y m .
M r 10 <82) Kierowanie rozpraw ą sądową •33 p o r z ą d k o w e j i w y d a w a n ia z a rz ą d z e ń p o r z ą d k o w y c h w o b ro n ie m i r u s ą d o w e g o .” 3 D e f in i c ja t a tr a f n ie w y r a ż a is to tę rz e c z y . K ie r o w n ic tw o m a t e r i a ln i e s p r o w a d z a s ię d o c z y n n o ś c i m a ją c y c h n a c e lu w y ty c z a n ie k ie r u n k u p o s tę p o w a n ia są d o w e g o i z a k r e ś la n ie g r a n i c p r z e d m io to w y c h p o s t ę p o w a n i u .4 R zecz ja s n a , c ię ż a r k ie r o w n ic tw a m a t e r i a ln e g o sp o c z y w a n a p o d e j m o w a n iu d e c y z ji ro z s tr z y g a ją c y c h k w e s tie d o w o d o w e , d e c y z ji o d o p u sz c z e n iu d o w o d u z u r z ę d u lu b n a w n io s e k s t r o n y itp . U p o d s ta w p o d z ia łu k ie r o w a n ia r o z p r a w ą n a f o r m a ln e i m a t e r i a ln e le ż y c z a s e m p rz e ś w ia d c z e n ie , że w p r o w a d z e n iu r o z p r a w y w y ł a n i a j ą s ię ta k i e k w e s tie in c y d e n ta ln e , k tó r y c h ro z s trz y g n ię c ie n ie m o ż e m ie ć w p ły w u n a tr e ś ć w y r o k u , o r a z ta k ie , k tó r y c h ro z s trz y g n ię c ie m o ż e m ie ć w p ły w n a t ę tr e ś ć . T a k w ię c n p . K . C z a łc z y ń s k i p is a ł, że p o lic ja s e s y jn a n ie o d b ija s ię a n i f o r m a ln ie , a n i m a t e r i a l n ie n a to k u i u k s z ta łto w a n iu p ro c e s u .5
Z p o g lą d e m ty m n ie m o ż n a się zg o d zić . W rę c z p rz e c iw n ie , z a rz ą d z e n ie p r z e w o d n ic z ą c e g o m oże n ie r a z p o c ią g a ć za s o b ą d o n io s łe s k u t k i d la d a ls z e g o to k u i w y n ik u ro z p ra w y . W y s ta rc z y t u p rz y to c z y ć d w a p r z y k ł a d y z a o b s e r w o w a n e p rz e z a u t o r a w p r a k ty c e :
a) U c h y lo n e p y ta n ie p rz e z p rz e w o d n ic z ą c e g o r o z p r a w y m im o n ie s to s o w n e j f o r m y , w ja k ie j z o sta ło z a d a n e (a rt. 265 § 2 k .p .k .), m o g ło p ro w a d z ić d o w y ja ś n i e n i a o k o lic z n o śc i m a ją c e j is to tn e z n a c z e n ie d la s p r a w y . P o u c h y le n iu p y ta n i a d o k w e s t i i te j n ik t ju ż n ie w ró c ił.
b) P rz e w o d n ic z ą c y u p o m n ia ł o b ro ń c ę u w a ż a ją c , ż e z a c h o w a ł się o n w sp o só b u b liż a ją c y p o w a d z e są d u . To z k o le i t a k z d e n e rw o w a ło o b ro ń c ę (s ta rs z y c zło w ie k , b y ły sęd zia), że z a n ie c h a ł p rz y to c z e n ia s z e rs z y c h w y w o d ó w .
P r z y k ła d y te ś w ia d c z ą c h y b a w y r a ź n ie o ty m , ż e c z y n n o śc i p o d ję te w r a m a c h k ie r o w n ic tw a f o r m a ln e g o m o g ą m ie ć ró w n ie ż w p ły w n a tr e ś ć w y ro k u . Z a c h o w a n ie się w s z y s tk ic h u c z e s tn ik ó w p ro c e s u je s t, g e n e r a l n ie rz e c z b io r ą c , z d e te r m i n o w a n e c ele m p ro c e s u i o d w r o tn ie ; z a c h o w a n ie s ię je d n e g o u c z e s tn ik a p ro c e s u m a ■wpływ n a z a c h o w a n ie s ię in n y c h u c z e s tn ik ó w , j a k o że p ro c e s są d o w y j e s t p e w n y m d z ia ła n ie m zb io ro w y m . J a k z a te m w id a ć z p o w y ższeg o , p o d z ia ł k ie r o w a n i a r o z p r a w ą n a fo r m a ln e i m a t e r i a ln e n ie je s t ro z łą c z n y . N ie je s t o n ro z łą c z n y n ie ty lk o ze w z g lę d lu n a tr e ś ć , a le ró w n ie ż ze w z g lę d u n a p o d m io ty k ie r o w a n i a . M o w a t u o c z y w iśc ie o p o ls k im p ro c e s ie k a r n y m . Z a ró w n o w y ty c z a n ie k i e r u n k u ro z p r a w ie , j a k i u t r z y m y w a n ie p o r z ą d k u p o d c z a s r o z p r a w y n a le ż y d o p rz e w o d n ic z ą c e g o r o z p r a w y o r a z do c a łe g o s k ła d u sąd ząceg o . R ó ż n ic e w- u p r a w n ie n i a c h ty c h o r g a n ó w (o ty m d o k ła d n i e j p ó ź n ie j) n ie d a j ą p o d s ta w d o tw ie r d z e n ia , ż e je d e n z n ic h s p r a w u j e k ie r o w n ic tw o f o r m a ln e , a d r u g i m a te r ia ln e . C o n a jw y ż e j m o ż n a p o w ie d z ie ć , że o K. C z a ł c z y ń s k i : P o lic ja s e s y jn a „ G ło s S ą d o w n ic tw a ” 1330, n r 11, s. 856. < S. K a l i n o w s k i z a z n a c z a n a w e t, że k ie r o w n ic tw o m a t e r i a l n e to k ie r o w n ic tw o p r o c e s e m ( P rz e b ie g , s. 193). 5 K . C z a ł c z y ń s k i : o p. c it., s. 656. I n n a s p r a w a , ż e t e r m i n „ p o l i c j a s e s y j n a ” n ie z a w sz e j e s t s z c z ę ś liw ie ro z u m ia n y . S z c z e g ó ln ie w ś ró d s t u d e n tó w p r a w a , k ie d y p o r a z p ie r w s z y s t y k a j ą s ię z ty m te r m in e m , r o d z ą się s k ło n n o ś c i d o u t o ż s a m ia n ia p o lic ji s e s y jn e j z J a k ą ś n ie i s t n i e j ą c ą o r g a n iz a c ją s tr z e g ą c ą p o r z ą d k u n a s a li s ą d o w e j. T y m c z a s e m j e s t to n a z w a s t a r a , w y w o d z ą c a się z tłu m a c z e n ia f r a n c u s k ie j p o lic e d ’a u d i a n c e i n ie m ie c k ie j S t ł z u n g s p o l i z e i . „ P o l i c j a ” w j ę z y k u p o ls k im w z n a c z e n iu c z a s o w n ik o w y m t o m . In. t y l e c o rz ą d z e n ie p a ń s tw e m . P a t r z : J. K a r ł o w i c z , A. K r y ń s k i , W. N i e d ż w i e d z k i : S ło w n ik ję z y k a p o lsk ie g o , W a r s z a w a 1908, t. IV , s. 532. Z n a c z n ie m n ie j n ie p o ro z u m ie ń z a c h o d z i w te d y , g d y u ż y w a s ię o k r e ś le n ia t „ s to s o w a n ie p r z e p isó w p o r z ą d k o w y c h ” . T eg o te ż o k r e ś le n ia z a m ia s t „ p o l i c j i s e s y j n e j ” a u to ir b ę d z ie u ż y w a ł < lalej. : 1 — P a l e s tr a
34 S t a n i s ł a w W a l t o N r 10 (82> ro z r ó ż n ia n ie k ie r o w n ic tw a fo r m a ln e g o o d k ie r o w n ic tw a m a t e r i a ln e g o p o le g a na p o ło ż e n iu a k c e n tu w d z ia ła ln o ś c i o r g a n u p ro c e s o w e g o k ie r u ją c e g o r o z p r a w ą b ą d ź n a w y m u s z a n ie p rz e s tr z e g a n ia p o r z ą d k u p o s ie d z e n ia b ą d ź n a z a k r e ś la n i e k ie r u n k u r o z p r a w y i p o d e jm o w a n ie d e c y z ji w k w e s tii d o w o d ó w . N ie d a je to je d n a k m im o w s z y s tk o p o d s t a w y d o c z y n ie n ia p o d z ia łu k ie r o w a n ia r o z p r a w ą n a w s p o m n ia n e d w a r o d z a je , g d y ż k a ż d a c z y n n o ść o r g a n u k i e r u ją c e g o , p r z y n a j m n i e j w ja k i m ś s t o p n i u , m u s i s ię o d n o s ić i d o d o w o d ó w , i do p o r z ą d k u p o s ie d z e n ia . II I. T a m g d zie je s t m o w a o k ie r o w a n iu , m u s i b y ć ta k ż e m o w a o p o d m io ta c h k ie r u ją c y c h , c z y li o są d z ie i p r z e w o d n ic z ą c y m . P o ls k ie p ra w o s ą d o w e s t o s u je n ie j e d n o li tą te r m in o lo g ię n a o z n a c z e n ie z e sp o łu o só b z a s ia d a ją c e g o w s a li s ą d o w e j w y d a ją c e g o w y ro k i w im ie n iu P R L . R az je s t m o w a o „ s ą d z ie ” (zob. n p . a r t . 286, 287, 290, 291 § 2, 292, 311 § 1 i 2, 313, 314, 315, 316 k .p .k . o ra z a r t. 326 k .p .c .), in n y m r a z e m o „ s k ła d z ie s ą d u ” (np. a r t. 306, 309, 377 k .p .k . i a r t . 384 k.p .c.), a c z a s e m o „ s k ła d z ie s ą d z ą c y m ” (a r t. 38 u.s.p.). Do te g o d o c h o d z i je s z c z e .k o m p l e t o r z e k a j ą c y ” u ż y w a n y w p iś m ie n n ic tw ie .“ N a z w y „ s k ła d s ą d z ą c y ” l u b „ s k ła d s ą d u ” u s t a w a u ż y w a z a w s z e w te d y , g dy n o r m u je k w e s tie z w ią z a n e z o b s a d ą s ą d u . N a to m i a s t d o k ie r o w a n ia r o z p r a w ą o d n o s i się c h y b a t e r m i n „ s ą d ”. W to k u d a ls z y c h s w y c h ro z w a ż a ń b ę d z ie w ię c u ż y ty ty lk o w z a s a d z ie te r m i n „ s ą d ”. D ru g im p o d m io te m k ie r o w a n i a r o z p r a w ą j e s t p r z e w o d n ic z ą c y ro z p r a w y .7 Z a s a d ą je s t, że p rz e w o d n ic z ą c y m m o ż e b y ć ty l k o s ę d z ia (ta k s ta n o w i a r t . 2 u s ta w y z 2.X II. 1960 r . o ła w n ik a c h lu d o w y c h — D z.U . N r 54, poz. 309 o r a z a r t . 1 6 § 2 i l 8 § 1 k.p .k .), c h y b a że p r z e p is sz c z e g ó ln y s ta n o w i in a c z e j. T a k im p rz e p is e m s z c z e g ó ln y m je s t a r t . 2 § 1 u s ta w y z 2 .X II.1960 r . o s p r a w a c h z o s k a r ż e n ia p r y w a tn e g o (D z.U. N r 54, p o z. 308), w m y ś l k tó r e g o p o s tę p o w a n ie p o je d n a w c z e w s p r a w ie z o s k a r ż e n ia p r y w a tn e g o m o że p r o w a d z ić ła w n ik w y z n a c z o n y p rz e z p r e z e s a s ą d u . W ó w czas p rz e p is y d o ty c z ą c e sę d z ió w w z a k r e s ie o r z e k a n i a o ra z p rz e w o d n ic z e n ia s to s u je się o d p o w ie d n io d o te g o ła w n ik a { a rt. 2 § 2 te j u s ta w y ).
P rz y p o m n ie ć ta k ż e n a le ż y p r z e p i s a r t . 13 § 1 u s ta w y z 20.V I I .1950 r. o z m ia n ie p rz e p is ó w p o s tę p o w a n ia k a r n e g o (D z.U . N r 38, poz. 348 z p ó źn . z m ia n a m i) sta n o w ią c y , że w p o s tę p o w a n iu p r z e d s ą d e m je d n o o s o b o w y m sę d z ia m a p r a w a i o b o w ią z k i p rz e w o d n ic z ą c e g o o r a z s k ł a d u są d z ą c e g o .
O s ta tn io w y d a n a n o w e la d o p r a w a o u s t r o j u s ą d ó w p o w s z e c h n y c h d e f i n it y w n ie p r z e c ię ła to c z ą c y s ię o d d a w n a s p ó r, czy sę d z ia d e le g o w a n y do s ą d u w y ż s z e go m a p ra w o p rz e w o d n ic z y ć n a r o z p r a w a c h w ty m są d z ie . O tó ż p r z e p is a r t . 32 § 2 w b r z m ie n iu n a d a n y m m u p r z e z n o w e lę z 19.X I I .1963 r . (D z.U . N r 57, poz. 308) z e z w a la M in is tro w i S p r a w ie d liw o ś c i n a p r z y z n a n ie sę d z ie m u s ą d u p o w ia to w e g o d e le g o w a n e m u d o s ą d u w o je w ó d z k ie g o (w r a m a c h o k r e ś lo n y c h w a r t . 68 u .s.p .) p r a w a p rz e w o d n ic z e n ia w s p r a w a c h ro z p o z n a w a n y c h p rz e z te n s ą d w p ie r w s z e j in s ta n c j i w s k ła d z ie je d n e g o s ę d z ie g o i d w ó c h ła w n ik ó w .8 A p o n ie w a ż t ą s a m ą n o w e lą d o u .s.p . p r z e p is y d e k r e t u z 14.V.1946 r. o ty m c z a s o w y m u n o r m o w a n iu s t o s u n k u słu ż b o w e g o f u n k c jo n a r i u s z ó w p a ń s tw o w y c h (Dz. U . N r 22, poz. 139) z o • S. K a l i n o w s k i : o p . e it., s. 190.
i T e r m in u „ p r z e w o d n ic z ą c y r o z p r a w y ” , j a k o z w ię z łe g o i n a jle p ie j o d d a ją c e g o t r e ś ć w y k o
n y w a n e j f u n k c ji, u ż y w a m , w z o r u j ą c s i ę n a S . K o n i u s z e w s k i m : P rz e w o d n ic z ą c y w y d z ia łu a p rz e w o d n ic z ą c y r o z p r a w y , „ G ło s S ą d o w n ic tw a ” 1937, n r 6, s. 470 i n a s t.
s S p ó r w ió d ł z o r z e c z n ic tw e m S ą d u N a jw y ż s z e g o , d o p u s z c z a ją c y m m o ż liw o ść p r z e w o d n ic z e n ia p rz e z sę d z ie g o d e le g o w a n e g o , A. K a f t a l : G lo s a d o o rz e c z e n ia S.N . z 7.IV.1960 r. V I k o £9/60, P i P 1962 r. n r 10, s. 712 i n. N o w ela p o śre d n io p o tw ie r d z iła słu s z n o ść a r g u m e n tó w p o d *
N r 10 (82) K ie r o w a n ie r o z p r a w ą są d o w ą 35
s t a ł y u c h y lo n e w s to s u n k u d o sę d z ió w , p rz e to o d p a d ła ró w n ie ż m o żliw o ść d e le g o w a n ia sę d z ió w d o są d ó w w y ż s z y c h n a z a s a d z ie a r t . 10 te g o ż d e k r e tu .
T a k w ię c o b e c n ie n ie m o ż e b y ć m o w y o p rz e w o d n ic z e n iu w są d z ie w o je w ó d z k i m , o r z e k a ją c y m ja k o s ą d re w iz y jn y lu b w I in s ta n c j i w s k ła d z ie z a w o d o w y m l u b w s k ła d z ie p o w ię k s z o n y m ła w n ic z y m , p rz e z d e le g o w a n e g o s ę d z ie g o s ą d u p o w ia to w e g o . K ie ro w a n ie r o z p r a w ą w ta k ic h w y p a d k a c h z a w sz e b ę d z ie n a le ż a ło d o s ę d z ie g o s ą d u w o je w ó d z k ie g o .
IV . W czasie k ie r o w a n ia r o z p r a w ą p o w s ta ją ró ż n e s to s u n k i p ro c e s o w e m a j ą c e w p ł y w n a z a k re s in g e r e n c ji o r g a n u k ie r u ją c e g o w p rz e b ie g ro z p r a w y . K a p ita l n e z n a c z e n ie d la k s z ta łto w a n ia się z a k r e s u ty c h u p r a w n ie ń m a j ą z w ła sz c z a d w a s t o s u n k i : p o m ię d z y są d e m a s tr o n a m i o ra z p o m ię d z y p rz e w o d n ic z ą c y m a p o z o s ta
ły m i c z ło n k a m i s ą d u .
W z a le ż n o śc i o d te g o , k tó r y z ty c h o r g a n ó w p ro c e s o w y c h m a w ię c e j u p r a w n ie ń , o r a z w z a le żn o ści o d s to s u n k u ich d o s tr o n m o ż n a w y ró ż n ić k il k a s y s te m ó w k i e r o w a n i a r o z p r a w ą są d o w ą . W p r a w ie b u r ż u a z y jn y m są w ła ś c iw ie d w a ta k ie s y s te m y , a m ia n o w ic ie s y s t e m a n g lo s a s k i i s y s te m k o n ty n e n ta ln y . S y s te m a n g lo s a s k i o k re ś la n y je s t ja k o s y s te m o g r a n ic z o n e j w ła d z y p r z e w o d n i c z ą c e g o .9 N a z w a ta o ty l e ty lk o je s t t r a î n a , że w ła d z a p rz e w o d n ic z ą c e g o j e s t o g r a n ic z o n a p rz e z u p r a w n ie n ia s tr o n do s p r o w a d z a n ia p r z e z n ie o s o b o w y c h i r z e c z o w y c h ź ró d e ł d o w o d o w y c h d o są d u . W z a s a d z ie s ą d i p rz e w o d n ic z ą c y n ie i n g e r u j ą w z a k re s p o s tę p o w a n ia d o w o d o w eg o . S ę d z ia m o ż e z a d a w a ć p y ta n i a ś w ia d k o m , g d y s tr o n y z a n ie c h a ją p y ta ń , je ś li u w a ż a to za s to so w n e , a le w w ię k sz o ś c i s t a n ó w U S A n ie w o ln o m u czy n ić ż a d n y c h k o m e n ta r z y n a t e m a t d o w o d ó w .10 W A n g lii s ą d m oże s a m w z y w a ć ś w ia d k ó w ty lk o w w y ją tk o w y c h w y p a d k a c h , m i a n o w ic ie ce le m u n ik n ię c ia o c z y w is te j n ie s p ra w ie d liw o ś c i.11
Z n a m ie n n e je s t je d n a k to , że ilo ść u p r a w n ie ń p o rz ą d k o w y c h , ja k ą d y s p o n u je p rz e w o d n ic z ą c y , s p r a w ia , iż w e d łu g o p in ii p e w n y c h p r a w n ik ó w a n g ie ls k ic h j e s t o n „ a b s o lu tn y m p a n e m p ro c e s u ”.12
W s y s te m ie k o n ty n e n ta ln y m w y o d rę b n ia się c z a se m s y s te m f r a n c u s k o - n i e m i e c - k i i s y s te m r o s y js k i.13 W y d a je się je d n a k , że p o d z ia ł te n j e s t n ie u z a s a d n io n y . O b a b o w ie m są w z a s a d z ie t a k do sie b ie p o d o b n e , ż e tr u d n o z d e c y d o w a ć się n a w y ró ż n ie n ie ja k i c h ś d w ó c h s y s te m ó w k ie r o w a n ia r o z p r a w ą n a k o n ty n e n c ie e u r o p e js k im o r a z w e w s z y s tk ic h in n y c h k r a j a c h , w k tó r y c h p r a w o p ro c e s o w e k a r n e k s z ta łto w a ło s ię p o d w p ły w e m w z o ró w fr a n c u s k ic h .
C e c h ą s y s te m u k o n ty n e n ta ln e g o je s t to, że o z a k re s ie p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o ro z s trz y g a s ą d i p rz e w o d n ic z ą c y , a n ie s tr o n y o r a z że p ie r w s z e s k r z y p c e w k ie r o w a n i u r o z p r a w ą g ra p rz e w o d n ic z ą c y ro z p r a w y . S ą d n a to m ia s t m a w y łą c z n e p r a w o d e c y z ji w n ie k tó r y c h w a ż n ie js z y c h ty lk o s p r a w a c h . T a k w ię c w e F r a n c j i w m y ś l code d e p r o c é d u r e p é n a le z 31.X I I .1957 r . p r z e w o d n ic z ą c y (p r e z y d e n t tr y b u n a łu ) s p r a w u je p o lic ję s e s y jn ą i k ie r u je o b r a d a m i (a r t. 401). M oże o n s to s o w a ć p r a w ie w s z y s tk ie k a r y p o rz ą d k o w e , a n a w e t u s u n ą ć u c z e s tn ik a s p r a w y z s a li, je ś li w y m a g a ją te g o w z g lę d y p o rz ą d k o w e (a rt. 402- -405). D o n ie g o te ż n a le ż y p o d e jm o w a n ie d e c y z ji w k w e s ti i d o p u s z c z e n ia i p r z e * S. K a l i n o w s k i : op. c it., s. 193. 10 E. W. P u t t k a m e r : A d m in is tr a tio n o f C rim in a l L a w , C h ic a g o 1954, s. 199; M a r s h a l l H o u t s : F ro m A r r e s t to R e le a se , S p ro g f ie ld 1958, s. 103. n K e n n y 's O u tlin e s o f C r im in a l L a w , 17 w y d . C a m b r id g e 1958, s. 570. 12 C. P. H a r v e y : T h e A d v o c a te ’s D e v il, L o n d o n 1958, s. 52. 13 s . K a l i n o w s k i : o p. c it., s. 193.
36 S t a n i s l a w W a l t o ś N r 10 <82) p r o w a d z e n ia d o w o d ó w (a rt. 442, 444). T r y b u n a ł z a ś m a p r a w o z a rz ą d z ić n ie j a w - n o ś ć r o z p r a w y (a r t. 400), p o d ją ć k r o k i w o b e c ś w ia d k a , k tó r y n ie w y w ią z a ł się z o b o w ią z k u z ło ż e n ia z e z n a ń (a r t. 440). R ó w n ie ż k .p .k . n ie m ie c k i z 1877 r. w y p o s a ż a ł p rz e w o d n ic z ą c e g o w7 p o d o b n e u p r a w n ie n i a .14 W y ją tk ie m je s t s to s o w a n ie k a r p o rz ą d k o w y c h . N a le ż y to d o s ą d u .15 W p r o c e s ie n ie m ie c k im s ą d p e łn i ro lę in s ta n c ji o d w o ła w c z e j w s to s u n k u d o z a r z ą d z e ń p rz e w o d n ic z ą c e g o <§ 238 z d a n ie d ru g ie ). N ie w ie le p o d ty m w z g lę d e m o d b ie g a ł od p ro c e s u n ie m ie c k ie g o p ro c e s ro s y js k i, o p a r t y n a c a r s k im k .p .k . z 1864 r. (dziś m a ją c y ju ż ty lk o z n a c z e n ie h is to ry c z n e ). T a k ż e t u t a j p rz e w o d n ic z ą c y k ie r o w a ł p o s tę p o w a n ie m d o w o d o w y m i s to s o w a ł p r z e p is y p o rz ą d k o w e . W n ie k tó r y c h je d n a k w a ż n ie js z y c h k w e s tia c h d e c y d o w a ł sąd , n p . z a r z ą d z a ł n ie ja w n o ś ć r o z p r a w y (§ 620, 621, 622), p r z e r y w a ł r o z p r a w ę c e le m ś c ią g n ię c ia d o w o d ó w (§ 634), o d r a c z a ł lu b p o s ta n a w i a ł o d a ls z y m b ie g u w r a z ie n ie o b e c n o ś c i w s z y s tk ic h ś w ia d k ó w (§ 640).
P r z e r ó ż n e b y ły m o ty w y , k tó r y m i tłu m a c z o n o o b o w ią z y w a n ie te g o czy in n e g o s y s te m u . W lite r a t u r z e a n g ie ls k ie j d o m in u je p o g lą d , że u p o w a ż n ie n ie sę d z ie g o do ■większej in g e r e n c ji w to k p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o d o p ro w a d z iło b y do n a r u s z e n i a ró w n o w a g i s tr o n .16 N a to m ia s t z w o le n n ic y s y s te m u k o n ty n e n ta ln e g o są z d a n ia , ż e ty l k o s ą d z a p e w n ia p e łn ą b e z s tro n n o ś ć p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o , że s tr o n y m a j ą z w y k le n a o k u sw ó j w ła s n y in te r e s i że n ie z aw sze za le ż y im n a c a łk o w i ty m w y ś w ie tle n iu p r a w d y .17
N a o s o b n y m m ie js c u tr z e b a p o s ta w ić s y s te m ra d z ie c k i, a sz czeg ó ln ie s y s te m p r z y j ę ty w p rz e p is a c h k .p .k . R S F R R z 1960 r. N a p ie r w s z y r z u t o k a m o g ło b y się w y d a w a ć , że k .p .k . R S F R R s z c z e g ó ln ie u p r z y w ile jo w u je p rz e w o d n ic z ą c e g o (ta k j a k b u r ż u a z y j n y s y s te m k o n ty n e n ta ln y ) . A r ty k u ł 243 głosi, że k ie r u je on r o z p r a
w ą s ą d o w ą i s to s u je w s z e lk ie p rz e w id z ia n e w n in ie js z y m k o d e k s ie ś r o d k i po to , a b y o k o lic z n o śc i s p r a w y z o s ta ły w y ja ś n io n e w s z e c h s tro n n ie , w y c z e r p u ją c o i b e z s tr o n n ie o r a z a b y p r a w d a z o s ta ła u s ta lo n a , u s u w a ją c z a ra z e m z p rz e w o d u s ą d o w e g o w s z y s tk o , co n ie d o ty c z y s p r a w y , i z a p e w n ia ją c w y c h o w a w c z e o d d z ia ł y w a n i e p rz e w o d u są d o w e g o . S z e re g je d n a k in n y c h p rz e p is ó w w s k a z u je , że s ą d o w i p o z o s ta w io n o n ie ty lk o d e c y d o w a n ie o o d r a c z a n iu (a rt. 246, 247), o u d z ia le s t r o n w ro z p r a w ie (a r t. 250, 251), o w n io s k a c h s tr o n (a r t. 276), o p r z e p r o w a d z a n i u d o w o d ó w z u r z ę d u (a rt. 276), a le i o p o d e jm o w a n iu k r o k ó w n a p o d s ta w ie p r z e p i s ó w p o rz ą d k o w y c h . Z a s a d ą je s t, że p r z e w o d n ic z ą c y m o że ty lk o u p o m n ie ć , s ą d z a ś n a k ła d a k a r y p o rz ą d k o w e (a rt. 263). W n io s e k s tą d , że r o la p rz e w o d n ic z ą c e g o s p r o w a d z a się do d e c y d o w a n ia o f o r m i e p ro c e s u . R o lę z a s a d n ic z ą p e łn i są d . V. P r z e jd ź m y te r a z do zw ię z łe g o p r z e d s ta w ie n ia u p r a w n ie ń p rz e w o d n ic z ą c e g o i s ą d u w p o ls k im p ro c e s ie k a rn y m . P r z e w o d n i c z ą c y : 1) u s t a la i p r z e s tr z e g a p o r z ą d k u r o z p r a w y , a z w ła sz c z a w y w o łu je ro z p r a w ę , s p r a w d z a o b e c n o ść o só b w e z w a n y c h do s ą d u (a rt. 285), z a rz ą d z a p r z e r w y r o z p r a w y (a rt. 308), z a rz ą d z a i z a m y k a p o s tę p o w a n ie d o w o d o w e (a rt. 295), z a d a j e p y n 238. D i e l e i t u n g d e r V e r h a n d l u n g , die V e r n e h m u n g d e s A n g e k l a g t e n u n d d i e A u f n a h m e d e s B e w e i s e s e r f o l g t d u r c h d e n V o r s i t z e n d e n ij P r z e p is y k .p .k . z 1877 r. i u s ta w y o u s t r o j u s ą d ó w w te j m ie rz e s ą n ie c o n ie ja s n e . P a t r z : L, ö w e -R o s e n b e r g : D ie S tr a f p r o z e s s o r d n u n g u n d G e r ic h ts v e r f a s s u n g s g e s e tz , K o m m e n t a r , B e rlin 1953, s. 579.
i« E. W. P u t t k a m e r : op. c it., s. 199 i n.
N r 10 (82) K ie r o w a n ie r o z p r a w ą są d o to ą 37 t a n i a , z e z w a la s tro n o m n a z a d a w a n ie p y ta ń i u c h y la p y ta n ia n ie s to s o w n e ( a r t. 26-5), ro z s trz y g a o w n io s k a c h s tr o n (a rt. 267), u d z ie la g ło su s tro n o m (a rt. 315), k i e r u j e p rz e b ie g ie m n a r a d y i g ło s o w a n ia o ra z o g ła s z a o rz e c z e n ia i sw o je z a r z ą d z e n ia ( a r t. 45 , 265 , 335); 2) p o d e jm u je k ro k i m a ją c e n a c e lu w y m u s z e n ie p o r z ą d k u p o d c z a s r o z p r a w y ( a r t. 268, 269, 270, 271 i 35 u.s.p.). S ą d: 1) s ta n o w i ja k b y o rg a n o d w o ła w c z y w o b e c z a rz ą d z e ń p rz e w o d n ic z ą c e g o ( a r t. 274); 2) p o d e jm u je d e c y z je w e w s z y s tk ic h ty c h k w e s tia c h , k tó r e ju ż p r im a ja c ie m o g ły b y d o ty c z y ć ż y w o tn y c h in te r e s ó w i g w a r a n c ji p ro c e s o w y c h s t r o n o r a z m ie ć w p ły w n a tr e ś ć w y r o k u . T y lk o s ą d d e c y d u je o o d r o c z e n iu ro z p r a w y ( a r t. 286, 290, 310 § 1), o p r z y ję c iu p o w ó d z tw a c y w iln e g o l u b p o z o s ta w ie n iu go b e z r o z p o z n a n ia (a rt. 289, 332), o o g r a n ic z e n iu p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o (a rt. 296), o z a lic z e n iu p r o to k o łó w w p o c z e t u ja w n io n y c h n a ro z p r a w ie ( a r t. 299 § 6), o p r z e k a z a n iu s p r a w y p r o k u r a to r o w i celem u z u p e łn ie n ia ś le d z tw a lu b d o c h o d z e n ia ( a r t. 305), o w y z n a c z e n iu sę d z ie g o c e le m d o k o n a n ia o g lę d z in (a rt. 306), o p r z e r w ie c e le m d o k o n a n ia c z y n n o śc i w tr y b ie p o m o c y s ą d o w e j (a rt. 307) lu b w w y p a d k u n ie s ta w ie n n ic tw a ś w ia d k a a lb o b ie g łe g o (a r t. 290), o w z n o w ie n iu p r z e w o d u są d o w e g o ( a r t. 324 § 1 i 2), j a k ró w n ie ż p o s ta n a w ia o p ro w a d z e n iu r o z p r a w y p r z y d rz w ia c h z a m k n ię ty c h (a rt. 277, 278); 3) s to s u je r ó w n ie ż — o b o k p rz e w o d n ic z ą c e g o — p rz e p is y p o rz ą d k o w e . M o ż e w y d a lić o b ro ń c ę l u b p e łn o m o c n ik a z s a li s ą d o w e j, g d y m im o u p o m n ie n ia p r z e w o d n ic z ą c e g o z a c h o w u je s ię n ie w ła ś c iw ie (a rt. 271), o ra z — a fo r tio r i — i n n y c h u c z e s tn ik ó w p ro c e s u (a rt. 35 u .s.p.), z w y ją tk i e m je d n a k o s k a r ż y c ie li (w y n ik a to z. w ą s k ie g o z a k r e s u n o r m y a r t. 271 k .p .k .).18 M oże w ię c u s u n ą ć ś w ia d k a , b ie g łe g o , tłu m a c z a , k o n w o je n ta M O , p r o to k o la n ta . W ra z ie cięż szeg o n a r u s z e n ia p o w a g i, s p o k o ju l u b p o r z ą d k u c zy n n o ści s ą d o w y c h a lb o u b liż e n ia s ą d o w i, in n e j w ła d z y lu b o so b o m b io r ą c y m u d z ia ł w s p r a w ie s ą d m o ż e s k a z a ć w in n e g o n a g rz y w n ę d o 500 z ło ty c h lu b n a k a r ę p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i d o tr z e c h d n i, a o so b ie u w ię z io n e j są d m o ż e w y m ie rz y ć k a r ę p rz e w id z ia n ą w p r z e p is a c h w ię z ie n n y c h (a rt. 36 u .s.p .). N ie m o ż n a je d n a k s k a z a ć n a ż a d n ą z ty c h k a r c z ło n k a s k ła d u są d z ą c e g o i p r o k u r a t o r a . W z w ią z k u z o s ta tn im z n o w e liz o w a n y m a r t. 38. u .s.p. (u s ta w a z d n i a 19.X II.1963 r.) a d w o k a ta ja k o r z e c z n ik a s t r o n y m o ż n a o b e c n ie s k a z a ć n a g r z y w n ę . N o w e la z lik w id o w a ła w ię c ó w s w o is ty im m u n ite t a d w o k a ta w z a k re s ie p r z e p i só w p o rz ą d k o w y c h , p r z y z n a n y m u u s ta w ą z 29.V.1957 r. o z m ia n ie u.s.p. (D z.U . N r 31, poz. 133). P o n a d to , w r a z ie n ie w ła ś c iw e g o z a c h o w a n ia się, s k ła d s ą d z ą c y m o ż e w y d a lić z s a li c a łą p u h lic z n o ść (a rt. 39 u.s.p.).
N a tl e ta k ie g o w y lic z e n ia m o ż n a p rz y z n a ć r a c j ę K . C z a łc z y ń s k ie m u , k tó r y p i s a ł, że w r a m a c h p o lic ji s e s y jn e j p rz e w o d n ic z ą c y w y k o n y w a p rz e d e w s z y s tk im
u p r a w n ie n i a p r e w e n c y jn e z p o m in ię c ie m r e p r e s ji , że m o ż e u p o m in a ć , z a k a z y w a ć i u p rz e d z a ć , ale n ie sk a z y w a ć . D o p ie ro s ą d m o ż e s to s o w a ć ś r o d k i m a ją c e c h a r a k t e r r e p r e s y jn y .19
M im o to m o ż n a m ie ć w ą tp liw o ś c i, czy z a w s z e p o d z ia ł k o m p e te n c ji p o m ię d z y p rz e w o d n ic z ą c e g o a s ą d z o s ta ł p rz e p r o w a d z o n y p ra w id ło w o . W ą tp liw a je s t z w ła sz c z a z a s a d n o ś ć w ła ś c iw o ś c i fu n k c jo n a ln e j p rz e w o d n ic z ą c e g o w r a z ie u s u n i ę cia o s k a r ż o n e g o z s a li n a z a s a d z ie a r t. 270 § l k . p i . N ie m a l id e n ty c z n a s y t u a c ja
P rz e p is a r t . 271 k .p .k . t o l e x sp e c ia lis w o b e c a r t . 35 u .s.p .
38 S t a n i s ł a w W a l t o ś N r 10 (82) w y w o ła n a p rz e z o b ro ń c ę je s t r o z s tr z y g a n a p rz e z s ą d (a rt. 271 k .p .k .), k tó r y m a w y łą c z n e p ra w o u s u n ą ć o b ro ń c ę o d u d z ia łu w s p r a w ie . D e leg c fe r e n d a p o w in n a t u n a s tą p ić z m ia n a n a rz e c z u p r a w n ie ń s ą d u , s k o r o d e c y z ja o w y d a le n iu c z a so w y m o s k a r ż o n e g o je s t b a rd z o b r z e m ie n n a w s k u t k a c h . O s k a rż o n y n ie s p o ty k a się np. b e z p o ś re d n io z d o w o d a m i, t r a c i m o ż liw o ść z a d a w a n ia p y ta ń , a p o in f o rm o w a n ie go p o p o w ro c ie n a s a lę o ty m , co z a sz ło w c z a s ie je g o n ie o b e c n o śc i, n ie ró w n o w a ż y u tr a c o n e j m o ż liw o śc i b e z p o ś r e d n ie g o u d z ia łu w c zy n n o ści. P o z a ty m „ z a k łó c a n ie p o r z ą d u r o z p r a w y ” i „ u b liż a n ie p o w a d z e s ą d u ” to z w ro ty u s ta w o w e o d z n a c z a ją c e się w y r a ź n ie o c e n n y m c h a r a k te r e m . D e c y z ja s ą d u g w a r a n tu j e tu w ię k s z ą b e z s tro n n o ś ć o cen y .
V I. P rz e p is y k.p .k . d o ty c z ą c e k ie r o w a n ia r o z p r a w ą b u d z ą w k ilk u p u n k ta c h n ie j e d n ą w ą tp liw o ś ć .
C z y n n a r o la s ą d u w d o c h o d z e n iu p r a w d y o b ie k ty w n e j i o b o w ią z e k in ic ja ty w y d o w o d o w e j s ą d u s ta n o w ią p o w sz e c h n ie u z n a n e c e c h y k o n tr a d y k to r y j n o ś c i p ro c e s u t y p u s o c ja lis ty c z n e g o , a w ię c i p o lsk ieg o .
O b o w ią z e k s ą d u i p rz e w o d n ic z ą c e g o do s p r a w d z a n i a d o w o d ó w n ie z a le ż n ie o d w n io s k ó w s tr o n w y w o d z i s ię z a z w y c z a j z p rz e p is u a r t . 260 k .p .k .20 J e d n a k ż e p r z e p is te n je s t a d r e s o w a n y ty lk o d o p r e z e s a s ą d u i n o r m u je w y łą c z n ie s y t u a c ję p o w s ta ł ą p o d c z a s p rz y g o to w a n ia ro z p r a w y , a poza ty m d a j e t u p re z e s o w i z a le d w ie p r a w o , n ie w y r a ż a ją c e x p r e s s is v e r b is ż a d n e g o o b o w ią z k u . T o że p rz e p is te n o d n o s i s ię ty lk o d o p re z e s a s ą d u i do p rz y g o to w a n ia ro z p r a w y , n ie p rz e s z k a d z a jeszcze d z is ie js z e j w y k ła d n i. M o ż n a się tu po p r o s tu p o s łu ż y ć ro z u m o w a n ie m a m in o r i ad m a iu s , ja k o że r o z p r a w a g łó w n a n a p e w n o j e s t c zy m ś is to tn ie js z y m o d o k r e s u ją p o p rz e d z a ją c e g o , a s ą d i p rz e w o d n ic z ą c y są b a r d z ie j w ła ś c iw i do p o d e jm o w a n ia d e c y z ji w s p r a w ie d o w o d ó w .21 Z a s a d n ic z y s z k o p u ł tk w i w o w y m u p r a w n ie n iu , k tó r e — rz e c z ja s n a — n ie o z n a c z a jeszcze o b o w ią z k u . P o z o s ta je a k tu a l n ie c h y b a ty lk o je d n o w y jś c ie z te g o im p a s u . P rz e p is te n t r z e b a ś c iś le w ią z a ć z z a s a d ą p r a w d y o b ie k ty w n e j, g d y ż n a k a ż d y m o r g a n ie p ro c e s o w y m cią ż y o b o w ią z e k u s ta le n ia s ta n u zg o d n eg o z rz e c z y w is ty m . W te d y z w ro t „ m a p r a w o ” b ę d z ie o z n a c z a ł o b lig a to r y jn o ś ć p o s tę p o w a n ia ta m , g d zie s y t u a c ja p r o c e s o w a b ę d z ie w y m a g a ć in t e r w e n c ji o r g a n u p ro c e s o w e g o . T e n s a m z w r o t z re s z t ą b ę d z ie w s k a z y w a ć o rg a n o w i p ro c e s o w e m u n a m o ż liw o ść n ie s p r o w a d z a n ia d o w o d ó w w te d y , g dy s ta n s p r a w y n ie b ę d z ie teg o w y m a g a ł. M o żn a z a te m p o w ie d z ie ć , że w ś w ie tle ta k ie j w y k ła d n i m ie lib y ś m y do c z y n ie n ia z f a k u l ta t y w n o ś c ią d z ia ł a n ia p re z e s a , p rz e w o d n ic z ą c e g o ro z p r a w y i s ą d u . śc iśle z a le ż n ą o d s t a n u d o w o d o w e g o s p r a w y .
N ie b u d z ą c e je d n a k w ą tp liw o ś c i ro z s trz y g n ię c ie n a le ż y ja k z w y k le do u s t a w o d a w c y . N a le ż a ło b y ro z w a ż y ć p o tr z e b ę w ło ż e n ia o b o w ią z k u d o c h o d z e n ia p r a w d y
o b ie k ty w n e j n ie ty lk o n a p rz e w o d n ic z ą c e g o , a le i n a c a ły są d . M o żn a z a r y z y k o w a ć h ip o te z ę , że w p e w n y m — b y ć m o że n ie d u ż y m — s to p n iu n a b e z c z y n n o ść s ę d z ió w w o ta n tó w i ła w n ik ó w w cza sie p rz e w o d u s ą d o w e g o w p ły w a f a k t, że ty l k o p rz e w o d n ic z ą c e g o o b a r c z a się o b o w ią z k ie m d o c h o d z e n ia p r a w d y o b ie k ty w
20 s . K a l i n o w s k i : op. c it., s. 198. P o r. te ż : w y r o k S.N . z 31.X.1950 r. K 860/50 (Z O
1951 r . f jpoz. 51); p o s ta n . S. N . z 17.IV .1953 r. IV K 380,52/1 (O SN 1953 r., poz. 35); w y r o k S. N. z 9.IX.1955 r. IV K 490/55 (OSN 1956 r., poz. 10). *
n S łu sz n ie je d n a k S. K a l i n o w s k i p rz y p o m in a , że p r e z e s w y d z ia łu t o p rz e d e w s z y s t k im o r g a n a d m in is tr a c y jn o - s ą d o w y , a p rz e w o d n ic z ą c y r o z p r a w y j e s t ty m , k t ó r y w d a n y m p r o c e s ie j e s t g o s p o d a rz e m s p r a w y (op. c it., s. 470—471). T e r m in u , .p re z e s w y d z ia łu ” u ż y w a m z g o d n ie z te k s te m o s ta tn ie j n o w e li d o u .s.p . z 19.XII.1963 r.
N r 10 (82) Kierowanie rozprawą sądową 39
n e j. P ro p o n o w a n e ro z s z e rz e n ie o b o w ią z k u n a w s z y s tk ic h c z ło n k ó w s k ła d u s ą d z ą cego — k to w ie czy n ie p rz y c z y n iło b y s ię d o s p r a w n ie js z e g o k i e r o w a n i a r o z p r a w ą . T u je d n o ty lk o z a s trz e ż e n ie . A k ty w n o ś ć s ą d u n ie p o w in n a w ż a d n y m r a z ie p ro w a d z ić d o in k w iz y c y jn o ś c i r o z p r a w y , d o o s ła b ie n ia k o n tr a d y k to r y j n o ś c i p r o - -cesu. I n i c ja t y w a d o w o d o w a o r g a n u p ro c e s o w e g o m a b y ć ty lk o k l a p ą b e z p ie c z e ń s tw a n a w y p a d e k , g d y b y s tr o n y n ie p o d ję ł y w ła ś c iw y c h k r o k ó w z m ie r z a ją c y c h d o w y ja ś n ie n ia o k o lic z n o śc i s p r a w y . Ż eb y to o s ią g n ą ć , w y d a je się j e d n a k r z e c z ą n ie o d z o w n ą z m ia n a d o ty c h c z a s o w e j k o le jn o ś c i p o d m io tó w z a d a ją c y c h p y t a n i a p o d c z a s r o z p r a w y s ą d o w e j. R rz e c z ja s n a . je s t to m o ż liw e ty lk o d e le g e fe r e n d a . O tóż o s k a r ż o n e m u , ś w ia d k o m i b ie g ły m p y t a n i a p o w in n i z a d a w a ć k o le jn o : ■oskarżyciel, p o w ó d c y w iln y , o b ro ń c a , o s k a r ż o n y , a w k o ń c u p rz e w o d n ic z ą c y i c z ło n k o w ie s ą d u . K o le jn o ś ć t a k a o b o w ią z y w a ła b y w r a z ie p r z e p r o w a d z a n ia d o w o d ó w w y m ie n io n y c h w w y k a z ie d o w o d ó w z a łą c z o n y c h d o a k tu o s k a r ż e n ia i s t a n o w iła b y lo g ic z n ą k o n s e k w e n c ję o g ó ln ie p r z y z n a n e g o o s k a r ż o n e m u p r a w a o s t a t n ie g o g łosu. N a to m ia s t w s to s u n k u d ó d o w o d ó w z g ła s z a n y c h p r z e z in n e s tr o n y p o z a o s k a r ż y c ie le m p o w in n a o b o w ią z y w a ć in n a k o le jn o ś ć p y ta ń . P ie r w s z a w ię c p o w in n a z a d a w a ć p y ta n ia ta s t r o n a , k tó r a d o w ó d z g ło s iła .22 N ie j e s t to ja k a ś d r u g a , o d m ie n n a re g u ła , a le ty lk o p r o s te n a s t ę p s tw o p o p r z e d n i e j z a sa d y .
O g ó ln ie w ię c m o ż n a b y p o w ie d z ie ć , że k t o p ie r w s z y p o w o łu je s ię n ą ja k i e ś f a k ty . te n — ja k o p ie r w s z y — p>owinien p r z y to c z y ć d o w o d y n a ic h p o p a rc ie . D y r e k ty w a ta , b ę d ą c a w sw e j is to c ie n ic z y m in n y m j a k z a s a d ą c ię ż a ru d o w o d o w e g o , n ie n a r u s z a z a s a d y d o m n ie m a n ia n ie w in n o ś c i, a ty m w ię c e j n ie 'p o c ią g a za s o b ą •obarczenia o s k a rż o n e g o p o w in n o ś c ią d o w o d z e n ia s w e j n ie w in n o ś c i. F a k t e m je s t, że o r g a n y p ro c e s o w e , a w ię c w s t a d iu m ju r y s d y k c y jn y m są d , p rz e w o d n ic z ą c y o ra z o s k a r ż y c ie l p u b lic z n y , m a j ą o b o w ią z e k w y c z e r p a n ia w s z y s tk ic h m o ż liw o śc i d o w o d o w y c h w ce lu w y ja ś n ie n ia o k o lic z n o ś c i is to t n y c h d la s p r a w y n ie z a le ż n ie o d teg o , czy i k tó r a ze s tr o n p o d n o s iła d a n ą o k o lic z n o ść , o ra z n ie z a le ż n ie o d te g o , n a c z y ją rz e c z d a n a o k o lic z n o ść p r z e m a w i a .23 T e n o b o w ią z e k p ro c e s o w y w y s ta rc z a ją c o z a p o b ie g a n ie b e z p ie c z e ń s tw u p r z e r z u c e n ia n a o s k a rż o n e g o w y łą c z n e g o d o w o d z e n ia n ie w in n o ś c i. Z m ia n a k o le jn o ś c i osób z a d a ją c y c h p y t a n i a m u s i w k a ż d y m p ro c e s ie — i to b ez ż a d n e g o w y ją tk u — p o z o s ta w a ć w z g o d z ie z r e g u ł ą , w m y ś l k tó r e j z a w s z e n a p o c z ą tk u p ro c e s u p ie r w s z y z a d a je p y t a n i a o s k a r ż y c ie l, b o to o n je s t ty m , k tó r y p o d n o si z a r z u t w s to s u n k u d o o s k a r ż o n e g o i ty m s a m y m p o w o łu je d o w o d y n a p o p a rc ie z a rz u tu . Z a p r z e d s ta w io n ą w y ż e j p ro p o z y c ją p r z e m a w ia , j a k s i ę w y d a je , je s z c z e coś i n n e g o . O tó ż d o ty c h c z a s o w a k o le jn o ś ć o s ó b z a d a ją c y c h p y ta n i a w p ły w a n a o s ł a b ie n ie a k ty w n o ś c i p r o k u r a to r a (d o ty c z y t o p r z e d e w s z y s tk im jego) i in n y c h s t r o n . K a ż d a o so b a, ja k o ta k o o b z n a jm io n a z a tm o s f e r ą s a li s ą d o w e j, w ie , że p r z e w o d n ic z ą c y p y ta n ia m i sw y m i u p r z e d z a p y t a n i a p r o k u r a t o r a , a n ie r a z s w ą p o s t a w ą n ie ś w ia d o m ie w p a d a w je g o ro lę . M o ż n a t u p o w o ła ć s ię n a d o ś w ia d c z e n ia t e o r ii s p r a w n e g o k ie r o w n ic tw a . N a d m ie r n a i n t e r w e n c ja k ie r o w n ik a d z ia ł a n ia o s ła --2 P o d o b n ą p ro p o z y c ję w y s u n ą ł te ż J . R a w i c z : D la z a p e w n ie n ia r ó w n o w a g i s t r o n w p ro c e s ie , „ P r a w o i Ż y c ie ” 1962, n r 6, s. 5. M . C i e ś l a k : Z a g a d n ie n ia d o w o d o w e w p r o c e s ie k a r n y m , W a rs z a w a 1955, s . 147 i n .
40 S t a n i s l a w W a l t o i N r 10 (82> b ia w u c z e s tn ik a c h g r u p y p o c z u c ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i za sw e d z ia ła n ie , p o w o d u je , że p r z y n a j m n i e j n ie k tó r z y u c z e s tn ic y w c a ło ś c i z d a ją s ię n a k ie r o w n i k a .24
W z w ią z k u z p y ta n i a m i n a s u w a s ię je s z c z e je d n a k w e s tia . C h o d z i m ia n o w ic ie ' o p r a w o p rz e w o d n ic z ą c e g o i c z ło n k ó w s ą d u d o w łą c z a n ia się w p y ta n ia z a d a w a n e p rz e z s tr o n y i d o p r z e r y w a n i a ic h g ło só w . W p o ls k im p iś m ie n n ic tw ie m o ż n a tu w y ró ż n ić d w ie g r u p y p o g lą d ó w . N ie k tó r z y a u to r z y są z d a n ia , ż e j e s t p o ż ą d a n e , ż e b y p rz e d e w s z y s tk im p r z e w o d n ic z ą c y z a d a w a ł p y ta n ia , ż e b y w łą c z a ł s ię d o p y ta ń z a d a w a n y c h p rz e z s t r o n y , c h y b a że p y ta n i a te tw o r z ą p r a w id ł o w y s y s te m . P is a n o te ż , że p rz e w o d n ic z ą c y m a p r a w o z w ró c ić u w a g ę s t r o n ie w r a z ie n a r u s z e n ia p o r z ą d k u c z y n n o śc i s ą d o w y c h , w y p o w ie d z e n ia o b r a ź liw y c h z w r o tó w p o d a d re s e m s t r o n lu b ś w ia d k ó w , z b ę d n y c h d y g r e s ji itp . 25 I n n i n a to m ia s t tw ie r d z ą , ż e „(...) p rz e w o d n ic z ą c y s k ła d u są d z ą c e g o m o ż e n a r u szyć k o n tr a d y k to r y j n y c h a r a k t e r p ro c e s u , g d y b e z p o d s ta w n ie p o z b a w ia s tr o n y- p r a w a b e z p o ś re d n ie g o z a d a w a n ia p y ta ń św ia d k o m , b ie g ły m lu b w s p ó ło s k a rż o - n y m ” ” , ż e r a c z e j n a le ż y u n ik a ć w łą c z a n ia się s ą d u z je g o p y ta n i a m i do p y ta ń je d n e j z e s tr o n .27 D o t e j g r u p y t r z e b a ta k ż e z a lic z y ć p o g lą d R . Ł y c z y w k a , że ,,w p ro c e s ie o c h a r a k t e r z e s k a r g o w y m sp o s ó b p rz e w o d n ic z e n ia n a ro z p r a w ie m u s i g w a r a n to w a ć d o s ta te c z n ą s f e r ę i n i c ja ty w y s t r o n i d a w a ć im p e łn ą m o ż liw o ść w y r a ż a n ia ic h w ł a sn e g o s ta n o w is k a w p ro c e s ie . R y g o ry fo r m a ln e , p r z y p o m o c y k tó r y c h s ą d w y z n a cza g r a n ic e d la w y p o w ie d z e n ia s ię s tr o n , n ie p o w in n y u t r u d n i a ć s tr o n o m p ro c e s o w y m s p e łn ia n ia ic h is to t n y c h f u n k c j i p ro c e s o w y c h .” 28 J a k to n a jc z ę ś c ie j b y w a — p r a w d a le ż y g d z ie ś p o ś r o d k u . S tr o n y m u s z ą m ieć- m o żn o ść z a d a w a n ia p y t a ń i w y p o w ia d a n ia s w y c h p o g lą d ó w , je ś li o b s ta je m y p rz y z a s a d z ie k o n tr a d y k to r y jn o ś c i. W f e r w o r z e ś c ie r a n ia się z d a ń p rz e c iw n y c h , w t r a k c ie w a lk i to c z o n e j z a p o m o c ą p y ta ń , w n io s k ó w czy o ś w ia d c z e ń ■— ła tw o o n a s t r o je , 0 o s trz e js z e , w ię c e j lu b m n i e j z ło ś liw e p o w ie d z e n ie . N a d m ie r n e k r ę p o w a n ie s w o b o d y d z ia ła n ia s t r o n y m o ż e d o p ro w a d z ić do b ie g u n a p rz e c iw n e g o w je j z a c h o w a n iu się, do a p a ti i i b e z c z y n n o ś c i. Ś w ia d c z y o ty m p r z y k ła d p o d a n y n a w s tę p ie. M ia ł w ię c r a c j ę L. S c h a f f tw ie r d z ą c , że „ p o rz ą d k o w e u p r a w n ie n i a p r z e w o d n ic z ą c e g o p o w in n y w y n ik a ć z te n d e n c ji d o s p r a w n e g o , a le z a ra z e m s p r z y ja ją c e g o p o z n a n ia p r a w d y p r o w a d z e n ia ro z p r a w y , tj. ta k ie g o je j p ro w a d z e n ia , k tó r e n i e d o p u sz c z a do p r z e w le k a n ia r o z p r a w y i s p r o w a d z e n ia je j n a to r y m a r g in e s o w e .”
J e d n ą z p o d s ta w o w y c h z a s a d p r a k s e o lo g ii i te o r ii s p r a w n e g o k ie r o w n i c tw a je s t z a s a d a d o k ła d n e g o o k r e ś le n ia u p r a w n ie ń o ra z o b o w ią z k ó w o r g a n ó w k ie r u ją c y c h 1 p o d w ła d n y c h .30 T y m c z a s e iti p r z e p is y k .p .k . p o z w a la ją ż y w ić w ą tp liw o ś c i co d o k o m p e te n c ji o r g a n u p ro c e s o w e g o p o d e jm u ją c e g o d e c y z je w z a k re s ie k i e r o w a n i a r o z p r a w ą . K to d e c y d u je o o d c z y ty w a n iu p r o to k o łó w i d o k u m e n tó w n a ro z p r a w ie , g d y za -Z. P i e t r a s i ń s k i : op. c it.,' s. 46—62. 25 J . B a f i a i z . K u b e c : „H . K e m p is ty : M e to d y k a p r a c y sę d z ie g o w s p r a w a c h k a r n y c h ” (rec ., N P 1957, n r 2, s. 93). 2« A. M u r z y n o w s k i : Z z a g a d n ie ń p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o n a r o z p r a w ie g łó w n e j, N P 1962, n r 3, s. 390. 27 H . K e m p i s t y : M e to d y k a p r a c y s ę d z ie g o w s p r a w a c h k a r n y c h , W a rsz a w a 1955, s. 113 2» R. Ł y c z y w e k : P o lic ja s e s y j n a w s to s u n k u d o o b ro ń c ó w , N P 1962 r ., n r 5. s. 670. P o d o b n ie ró w n ie ż L. S c h a f f : G lo sa d o w y r o k u S .N . z 19.1.1959 r. I I I K 59/58 (P iP 1959, n r 12, s. 1098) i J . S c h ü t z : U w a g i p r a k t y c z n e o p r z y g o to w a n iu i p r o w a d z e n iu r o z p r a w y k a r n e j, „ B iu le ty n M S ” 1962, n r 5, s . 73. 29 L . S c h a f f : op. c it., s. 1098. » Z. P i e t r a s i ń s k i : o p . c it., s . 75 i n .
N r 10 (82) K i e r o w a n i e r o z p r a w ą s ę d o tu ą 41
c h o d z ą w a r u n k i o k re ś lo n e w a r t . 299 § 1— 5 i a r t . 300 k .p .k .? Z p rz e p is ó w ty c h n ie w y n ik a , k to m a p o d ją ć d e c y z ję . P o n ie w a ż d e c y z ja o o d c z y ta n iu p ro to k o łó w i d o k u m e n tó w je s t d e c y z ją o k ie r u n k u ro z p r a w y , p o n ie w a ż d o ty c z y o n a k w e s tii d o w o d ó w , w ię c tr z e b a b y p rz y ją ć , że w c h o d z i o n a w z a k re s w ła ś c iw o ś c i r a c z e j s ą d u . P rz e p is a r t . 267 k .p .k ., z g o d n ie z k tó r y m p rz e w o d n ic z ą c y ro z s trz y g a o s t a te c z n ie o p r z y c h y ln y m z a ła tw ie n iu k a ż d e g o w n io s k u s tro n y , je ś li in n a s t r o n a s ię n ie s p r z e c iw i, n ie m a c h y b a t u t a j z a s to s o w a n ia . Z d a je s ię w s k a z y w a ć n a t o p r z e p is a r t. 44 § 1 k .p .k ., w m y ś l k tó r e g o są d p o s ta n o w ie n ie m „ z a rz ą d z a ” p r z e p r o w a d z e n ie d o w o d u . O d c z y ta n ie d o k u m e n tu lu b p r o to k o łu j e s t p rz e c ie ż te ż p r z e p ro w a d z e n ie m d o w o d u . W n o w y m k .p .k . p o w in n a j e d n a k z n a le ź ć ja s n e odbicie- z a s a d a , że ty lk o s ą d d e c y d u je o ty m . V II. J e ś l i k ie r o w a n ie r o z p r a w ą m a by ć s p r ę ż y s te (a ta k i e b y ć m u si), to tr z e b a p a n o w a ć n a d w a lk ą s tro n . J e ś li m a on o b y ć z a ra z e m w n ik liw e i a k ty w n e , b o t e g o z k o le i w y m a g a p r z y ję ty u n a s k s z t a łt k o n tr a d y k to r y j n o ś c i , to o r g a n je s p r a w u ją c y n ie p o w in ie n b y ć o b a rc z o n y o b o w ią z k a m i, k tó r e z p o w o d z e n ie m m ó g łb y s p e łn ia ć k to in n y . A k t o s k a r ż e n ia p o w in ie n m. zd. o d c z y ta ć o s k a rż y c ie l. T o o n p o n o si o d p o w ie d z ia ln o ś ć za je g o tr e ś ć i fo rm ę . T ezy a k tu o s k a r ż e n ia d o c h w ili w y r o k u s k a z u j ą c eg o n ig d y n ie są te z a m i są d u . J e ś li a k t o s k a r ż e n ia j e s t n a p is a n y n ie p o p r a w n ie , b łę d n ie , n ie c h o s k a r ż y c ie l w s ty d z i s ię z te g o p o w o d u , a le n ie sąd. D o ty c h c z a s o w ą p r a k t y k ę o d c z y ty w a n ia a k t u o s k a r ż e n ia p rz e z p rz e w o d n ic z ą c e g o tłu m a c z y s i ę z w y k le p o tr z e b ą z a c h o w a n ia b e z s tro n n o ś c i s ą d u , k o n ie c z n o ś c ią u n ik n ię c ia n a d m i e r n e j s u g e s tii o s k a r ż y c ie la n a s ą d ju ż n a w s tę p ie r o z p r a w y .31
N ie j e s t to a r g u m e n t p rz e k o n y w a ją c y . P rz e w o d n ic z ą c y , o d c z y tu ją c a k t o s k a r ż e n ia , s p r a w i a w ła ś n ie w r a ż e n ie — o c z y w iśc ie n a la ik a c h , a le o n ic h w ła ś n i e g łó w n ie ch o d z i — że w ja k im ś s to p n iu p o d z ie la p o g lą d w y ra ż o n y w ty m a k c ie . O b a w a p rz e d s u g e s tią je s t i t a k d a re m n a , g d y ż s ę d z io w ie m u s z ą w y s łu c h a ć a k tu b e z w z g lę d u n a to , k t o go o d c z y ta , a p rz e w o d n ic z ą c y te ż m o ż e c z y ta ć go w s p o s ó b s u g e s ty w n y . Z r e s z tą n ie w sz y sc y o s k a r ż y c ie le s ą d o b r y m i m ó w c a m i. N a d m ie n ić t u n a le ż y , że p rz e p is a r t . 293 k .p .k . n ie s ta n o w i, k t o m a o d c z y ta ć a k t o s k a r ż e n ia . N a w e t de le ge lata n ie m a p rz e s z k ó d d o z m ia n y d o ty c h c z a s o w e j p r a k t y k i. D r u g ą z b ę d n ą c z y n n o ś c ią je s t d y k to w a n ie p r o to k o łu . Z b ę d n o ść , n ie s te ty , a k t u a ln ie r a c z e j w z g lę d n a . G d y p r o to k o łu je a p li k a n t a lb o d o św ia d c z o n y p r a c o w n ik s e k r e t a r i a t u s ą d o w e g o , d y k to w a n ie je s t a b s o lu tn ie n ie p o tr z e b n e . O d w ra c a o no b o w ie m u w a g ę p rz e w o d n ic z ą c e g o o d to k u r o z p r a w y i p r z e d łu ż a cz y n n o śc i p r o t o k o ło w a n e . D y k to w a n ie s t a je się n ie s te t y s m u tn ą k o n ie c z n o ś c ią , g d y p rz e w o d n ic z ą c y m a d o c z y n ie n ia z n ie u d o ln y m p ro to k o la n te m .
Z w o le n n ik a m i d y k t a t u są z re s z tą i s tr o n y , i ic h p rz e d s ta w ic ie le . M a ją w ó w c z a s p e łn ą k o n tr o lę tr e ś c i p r o to k o łu . J e d n a k ż e p r a w a ic h w o w ie le je szcze w ię k s z y m s to p n iu z a p e w n iło b y p o d p is y w a n ie z a p ro to k o ło w a n y c h w y ja ś n ie ń , z e z n a ń i o p in i i p r z e z o s k a r ż o n e g o , ś w ia d k ó w i b ie g ły c h , t a k j a k m a to m ie js c e w p o s tę p o w a n iu a d m i n is tr a c y jn y m .32 W ó w czas p r o s to w a n ie p r o t o k o łu s p r o w a d z iło b y s ię ty l k o d o p r o s to w a n ia w części d o ty c z ą c e j f o r m p o s tę p o w a n ia i w y n ik u in n y c h d o w o d ó w . W k a ż d y m r a z ie d y k to w a n ie p ro to k o łu a p li k a n to w i p o w in n o ju ż te r a z z n ik n ą ć z p r a k t y k i s ą d o w e j. 31 T a k ie s ta n o w is k o . z a ję ła K o m isja K o d y f ik a c y jn a R P ( U z a sa d n ie n ie p r o j e k t u k .p .k ., W a rs z a w a 1926, s. 453). Id e n ty c z n ie te ż S. K a l i n o w s k i : op. c it., s. 241. ai P r o p o n o w a ł to ju ż d a w n o M. C i e ś l a k : P o d s ta w o w e z a g a d n ie n ia p ro to k o łó w w p r o c e sie c y w iln y m i k a r n y m , p i p 1955, n r 10, s. 606 i n.
42 S t a n i s ł a w W a l t o ś N r 10 (82)
V III. K ilk u jesz c z e słó w w y m a g a p ro b le m r e a k c j i s t r o n y n a n ie u z a s a d n io n ą , j e j z d a n ie m , d e c y z ję p rz e w o d n ic z ą c e g o lu b s ą d u .
Z z a r z ą d z e n ia m i p rz e w o d n ic z ą c e g o s p r a w a j e s t p r o s ta , a le i z a ra z e m s k o m p li k o w a n a . R o z s trz y g a o n ty lk o w n io s k i n ie k o n tr o w e r s y jn e . J e ż e li in n a s t r o n a s p r z e c iw ia się w n io s k o w i, p rz e w o d n ic z ą c e g o z a s tę p u je są d , k tó r y w y d a je s to s o w n e p o s ta n o w ie n ie (a rt. 267 k .p.k.). P o z a ty m o b o w ią z u je o g ó ln a r e g u ła , że od z a rz ą d z e n ia p rz e w o d n ic z ą c e g o p r z y s łu g u je o d w o ła n ie d o s ą d u { art. 274 k .p .k .).
R zecz w ty m , że p rz e p is y te są w p r a k ty c e m a ło s k u te c z n e . J e s z c z e o d w o ła n ie d o z a w o d o w e g o s k ł a d u s ą d z ą c e g o m o ż e m ie ć j a k i e ś s z a n s e p o w o d z e n ia . P r z e c iw k o s t r o n ie lu b in n e m u u c z e s tn ik o w i, k tó r y o d w o łu je się , d z ia ła p o c z u c ie s o lid a rn o ś c i m a ł e j g ru p y , ja k ą s ta n o w i sąd.-13 S o lid a rn o ś ć w y n ik a ją c a z p r z e k o n a n ia o n ie z b ę d n o ś c i o c h r o n y p r e s tiż u p r o m o to r a m a łe j g r u p y b y w a p rz y c z y n ą n ie u w z g lę d n ie n ia c z a se m tr a f n e g o o d w o ła n ia , c h o c ia ż b y k a ż d y z w o ta n tó w b y ł p rz e k o n a n y o s łu s z n o ś c i o d w o ła n ia . N a to m ia s t z u p e łn ie b e z n a d z ie jn ie p r z e d s ta w ia się s z a n s a u w z g lę d n ie n ia o d w o ła n ia s k ie ro w a n e g o do s k ł a d u ła w n ic z e g o . N a 10 p r o k u r a t o r ó w i 10 a d w o k a tó w w K r a k o w ie z a p y ta n y c h p rz e z a u to r a w r. 1963 a n i je d e n z n ic h n ie s p o tk a ł się z w y p a d k ie m u w z g lę d n ie n ia ta k ie g o o d w o ła n ia p r z e z s k ł a d ła w n ic z y . P o tw ie r d z a to a n a li z a 50 a k t są d o w y c h s p r a w k a r n y c h S ą d u P o w ia to w e g o d la m ia s ta K r a k o w a z r o k u 1960. P ro to k o ły ś w ia d c z ą , że o d w o ła n ia ta k ie n ie b y ły n a w e t s k ła d a n e . W k w e s tia c h p r o c e d u r a ln y c h b o w ie m ła w n ic y z d a ją s ię n a w ie d z ę p rz e w o d n ic z ą c e - g o -s ę d z ie g o z a w o d o w e g o i w ty m te ż tr z e b a u p a tr y w a ć p rz y c z y n ę o s ta te c z n ą t a k ie g o s t a n u rz e c z y .34 P o z o s ta je ty lk o je d n a r a d a . S tr o n y p o w in n y ż ą d a ć p r o to k o ło w a n ia w n io s k u , z a r z ą d z e n i a p rz e w o d n ic z ą c e g o i p o s ta n o w ie n ia s ą d u . U p r a w n ie n ie ta k ie p r z y z n a je p r z e p is a r t . 223 k .p .k . W te d y u z y s k u ją o n i p o d s ta w ę do p o d n ie s ie n ia ty c h fa k tó w w s k a r d z e r e w iz y j n e j (a r t. 373 § 4 k.p.k.).
P r z e p is o o d w o ły w a n iu s ię o d z a rz ą d z e n ia p rz e w o d n ic z ą c e g o do s k ła d u s ą d u p o w in ie n n a to m ia s t z n ik n ą ć z t e k s tu k .p .k . P r i m o d la te g o , że je s t n ie r e a ln y w p r a k ty c e , s e c u n d o d la te g o , że sp rz e c z n y je s t z z a s a d a m i s p r a w n e g o k ie r o w n ic tw a . N ie n a le ż y b o w ie m z e z w a la ć n a o d w o ły w a n ie s ię o d d e c y z ji je d n e g o c z ło n k a z e sp o łu k ie r o w n ic z e g o d o in n e g o c z ło n k a te g o sa m e g o z e sp o łu . T łu m a c z y się to ty m , że p r z e c iw s ta w ia n i e d e c y z ji — n a z e w n ą tr z — je d n e g o c z ło n k a , n p . p rz y w ó d c y , d e c y z ji in n y c h c z ło n k ó w o s ła b ia p o z y c ję te g o p ie r w s z e g o i n a r u s z a jeg o a u to r y te t , k o n ie c z n y do p o p ra w n e g o k ie r o w n ic tw a .35
N a t e m a t s o lid a rn o ś c i m a łe j g r u p y p a tr z K. W . B a c k : W y w ie r a n ie w p ły w u w b e z p o ś r e d n ic h k o n t a k t a c h s p o łe c z n y c h (tłu m . z ję z . a n g .) — w z b io rz e p t. „ Z a g a d n ie n ia p sy c h o lo g ii s p o łe c z n e j” p o d re d . A. M a le w sk ie g o (W a rsz a w a 1982, s. 151 i n.). 34 A. M u r z y n o w s k i z a u w a ż y ł, że p r z e w o d n ic z ą c y r z a d k o p y ta ła w n ik ó w , c z y g o d z ą s ię n a o d c z y ta n ie d o k u m e n tó w , z g ó r y p r z e s ą d z a ją c ic h p o z y ty w n ą w te j s p r a w ie d e c y z ję („ O p e w n y c h n ie s łu s z n y c h u p r o s z c z e n ia c h w p o s tę p o w a n iu p r z e d s ą d e m I i n s t a n c j i ” , N P 1960, n r 11, S. 1494). 33 P e te r F. D r u c k e r : T h e P r a c tic e o f M a n a g e m e n t, N e w Y o rk 1954, s. 177.
