Prace kodyfikacyjne i projekt nowego kodeksu karnego Węgierskiej Republiki Ludowej : [recenzja artykułu S. Hałasza opublikowanego w "Acta Juridica", T. 3, 1961, nr 3-4]

Prace kodyfikacyjne i projekt nowego

kodeksu karnego Węgierskiej

Republiki Ludowej : [recenzja

artykułu S. Hałasza opublikowanego

w "Acta Juridica", T. 3, 1961, nr 3-4]

Palestra 6/3-4(51-52), 152-155

152 Z z a g r a n i c z n e j p r a s y p r a w n i c z e j _{N r 3—4 (51— 52)}

zadaniom w dziedzinie w alki z przestępczością, polegającym na zaipobieganiu przestępstw om . W w ięk szości prac om aw iających ten tem at pisze Się tylko, że w system ie środków stosow anych w w a lc e z przestępczością ma czoło w ysuw ają się te, których celem jest jej zapobieganie. Praktycznie jednak zagadnienie to n ie było dotychczas szerzej badane, m im o że zarów no organy państw ow e, jak i organizacje społeczne oczekują od przedstaw icieli krym inalistyki opracowań w tej m aterii. W szczególności chodzi o opracow anie urządzeń sygnalizacyjnych, specjalnych środków ochrony w ażnych obiektów, o zapobieganie podrabianiu do­ kum entów , o organizację zew nętrznej służby strażniczej itd.

S p ecjaliści iz zakresu krym inalistyki m ogą, zdaniem autora, na podstaw ie m a­ teriałów ispraw karnych n ie tylko opracow ać techniczne m etody zapobiegaw cze, lecz także — przez w skazani« źródeł przestępczości — um ożliw ić skuteczną w a l­ kę z przestępstw am i.

Sądy i organy śledcze bardzo często korzystają z ek sp ertyzy sądowej. Stąd też in stytu ty zajm ujące się- tym i spraw am i p ow inn y izwracać w iększą uw agę na roz­ w iązyw an ie zagadnień zw iązanych z zapobieganiem przestępczości. Jeżeli n aw et w e w niosku o dokonanie ek sp ertyzy brak jest p ytan ia w tej m aterii, ekspert pow inien w yjść, zdaniem autora, poza granice żądań organu odw ołującego się do ekspertyzy sądowej i w yjaśnić w swej op in ii przyczyny i warunki, które um ożli­ w iły dokonanite danego czynu przestępnego.

Autor podaje n astępn ie kilka przykładów tych osiągnięć, jak ie uzyskały z e ­ społy badaw cze in stytu tów krym inalistycznych w dziedzinie zapobiegania prze­ stępczości. Na przykład C entralne Laboratorium K rym inalistyczne, uogólniając doświadczenie i praktykę w ielu zakładów krym inalistycznych, w ykazało, że je ­ dnym z istotnych warunkowy stw arzających podatny grunt do dokonywania gra­ bieży m ienia społecznego jest pow szechnie stosow ana niepraw idłow a praktyka sporządzania dokum entów , stw ierdzających obrót wartości m aterialnych i środ­ ków pieniężnych w n iew łaściw ej, zbyt uproszczonej form ie (nip, w skutek skła­ dania przez w łaściw e osoby n ieczytelnych podpisów w form ie jakichś znaków, n ie pozw alających na odczytanie ich nazw iska). W rezu ltacie przestępcom udaje się bardzo łatw o podrabiać tego rodzaju dokumenty. Laboratorium to dokon?ło także bardzo pożytecznego uogólnienia praktyki w ym iaru spraw iedliw ości i d o­ św ia d cz eń krym inalistycznych w d ziedzinie przestępczości zw iązanej z ruchem

pojazdów m echanicznych, przyczyniając s ię dzięki swym pracom do w prow a­ dzenia szeregu nowych środków zm ierzających do lepszego zapobiegania prze­ stępstw om kom unikacyjnym .

Z faktów tych autor w zakończeniu sw ych rozw ażań w ysu w a generalny w n-o- sek, że zadania, jak ie stoją przed w szystkim i, coraz liczniejszym i w ZSRR in ­ stytucjam i ek sp ertyzy sądowej, p olegają p rze d e w szystkim ma podnoszeniu po­ ziomu naukow ego prowadzonych przez n ie badań oraz na w szechstronnym rozw i­ janiu prac w dziedzinie zapobiegania przestępczości.

Prace kodyfikacyjne i projekt nowego kodeksu karnego W ęgierskiej Republiki Ludowej

Zagadnienia te om awia S. H a ł a s z w opracow aniu opublikowanym w A cta Juridica (T. III, rur 3— 4 1961 r.), periodycznym w yd aw n ictw ie obcojęzycznym W ęgierskiej Akadem ii Nauk.

Na w stęp ie autor zapoznaje czytelnika z historią prac kodyfikacyjnych. Na Węgrzech obowiązuje dotychczas część szczegółow a kodeksu karnego z 1878 r., w ielokrotnie nowelizowana i uzupełniana postanow ieniam i w ielu ustaw szcze­ gólnych (ok. 50 u staw przed w yzw oleniem oraz 10 u staw , 35 dekretów z m ocą u staw y i przeszło 70 dekretów w ydan ych po w yzw oleniu kraju zaw iera przepisy z zakresu -tej części prawa karnego). N atom iast część ogólna tego kodeiks-u zo­ stała gruntow nie zm ieniona i uchw alona została w r. 1950 przez Zgrom adzenie Narodowe WRL w form ie now ej u sta w y 'No 11/1950.

W roku 1953 pow ołana zastała Kom isja K odyfikacyjna do opracowania n ow e­ go k.k. W 1956 er. przerw ała ona jednak swe prace. W rok później prace kody­ fikacyjn e zostały ponownie podjęte. R ezultatem ich sta ł isię projekt kodeksu karnego, opublikowany w lipcu 1960 r. i poddany publicznej dyskusji. Prace ko­ dyfikacyjne op arte były na następujących założeniach:

— uwzględniając postępow e tradycje, ograniczono się d o w prow adzenia do obo­ w iązującego ustaw odaw stw a jedynie zmian koniecznych, a to w związku ze zmianą ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego;

— Komisja stanęła na stanow isku, że kodeks karny powinien obejm ow ać sw ym i przepisami całość norm prawnokarnych, w łącznie z tym i, (które odnoszą się d o m ałoletnich i w ojskow ych ; .

— powinno się unikać nadm iernej kazuistyki, charakteryzującej obowiązujące- dotychczas ustaw odaw stw o;

— ustawa powinna być napisana językiem zw ięzłym , jasnym i łatw ym do zro­ zumienia;

— stosow nie do zasad dem okracji, charakteryzującej system rządzenia w pań­ stw ie ty p u socjalistycznego, w pracach nad stw orzeniem now ego kodeksu karnego (i to w e w szyskich fazach tych prac kodyfikacyjnych) powinna w sp ół­ uczestniczyć jak najw iększa liczba prawników;

— w procesie kodyfikow ania praw a karnego n ależy dążyć do zapew nienia jak najdalej idącego 'zharmonizowania postu latów doktryny i praktyki.

W publicznej dyskusji nad przepisam i projektu w zięła u dział ogromna liczba osób. Charakter i in tensyw ność tej dyskusji charakteryzuje najlepiej, zdaniem

autora, fakt, że spośród 330 artykułów projektu itylko kilka n ie w zbudziło za ­ strzeżeń.

Z teolei autor om aw ia pokrótce w ażn iejsze przepisy zaw arte w projekcie. Część ogólna zaw iera zasady ogólne i 8 rozdziałów.

Zasady ogólne określają zadanie u staw y (art. 1) oraz zaw ierają następującą definicję przestępstwa: „Przestępstw o jest to czyn społecznie niebezpieczny, zagro­ żony karą przez uistawę i popełniony u m yślnie, a także nieum yślnie, jeżeli u sta ­ w a przew iduje karę za n ieu m yślne jego p opełnienie”.

Spośród innych przepisów tej ogólnej części projektu na uw agę zasługuje art. 16. Określa on przestęp stw o um yślne jako przestępstw o popełnione przez spraw ­ cę, który przew idując społecznie niebezpieczne skutki sw ego czynu, pragnie je w yw ołać lub godzi się na nie. Zgodnie z art. 17 popełnia przestępstw o nieum yślne ten, kto przewiduje, że jego czyn m oże spowodować k onsekw encje niebezpieczne dla społeczeństwa, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że one nie nastąpią, albo k to nie przewidział tej m ożliwości z powodu braku należytej uw agi lub czujności, ja ­ kiej należało od n iego oczekiw ać.

154

Projekt podnosi dolną granicę odpow iedzialności karnej z la t 12, przewidzianych przez obow iązujące dotychczas prawo, do lat 14.

Istotne zm iany w stosunku do ob ow iązującego .prawa w n osi projekt w zakre­ sie system u kar. Art. 35 w ym ien ia kary następujące: kara śmierci, pozbawienie w olności, kara pracy wychowaw-czo-poprawczej i kara pieniężna.

K arę śm ierci uznaje projelkt za środek obrony społecznej, który jeszcze, n ie­ stety, jest nieodzow ny. Poniew aż jednak utrzym anie tej k ary uwarunkow ane jest w yłączn ie okolicznościam i aktuaiinie istniejącym i, przeto iprojekt przew iduje jej stosow anie w yłącznie w sytuacjach w yjątk ow ych i tylko alternatyw nie. Stąd też art. 64 zd. 2 projektu nakazuje sędziem u „zastosow ać k arę śm ierci w yłącznie w tedy, gdy c e l ukarania nie będzie m ógł ibyć osiągn ięty za pom ocą innej kary”. Karę śm ierci przew iduje projekt w yłącznie w w ypadkach uzasadnionych szcze­ gólną w agą przedm iotu ochrony praw nej. Za taki przedm iot uznaje się państw o

(porządek .społeczny, polityczny i ekonom iczny), życie, w łasn ość społeczną i dy­ scyplinę oraz zdolność bojow ą sił zibrojnych.

Projekt n ie przew iduje k ary dożyw otniego w ięzienia, w ychodząc z założenia, iż nie da się ona pogodzić z w ych ow aw czą rolą kary. N ajdłuższy okres pozba­ w ien ia w olności w razie skazania za ijedno p rzestęp stw o w yn osi 15 lat, a w ra ­ zie kum ulacji kar — 20 lait.

Projekt wprowadza karę pracy w ychow ania poprawczego w szerokim zakresie. Skazany obowiązany jest w ów czas do pracy wyznaczonej mu przez sąd za zm niejszaną odpłatnością, jednakże bez jakichkolw iek ograniczeń jego swobody osobistej. Projekt uznaje p racę za bardzo w ażny środek w ych ow aw czy i przy­ w iązu je szczególną w a g ę do pracy w ykonyw anej zespołowo. U regulow anie po­ w yższe opiera się na założeniu, że w socjalistycznym praw ie karnym należy stę uciekać do kary pozbaw ienia wialności tylk o w w ypadkach ciężkich, w pozosta­ łych zaś stosow ać kary, które n ie ograniczają wolności osobistej skazanego, nie odryw ają go od kręgu rodziny itd.

Projekt wprowadza także zm iany w zakresie m ożliw ości zaw ieszenia w ykona­ nia kary: obow iązujące dotychczas ustaw odaw stw o przew iduje ją tylk o w wypadku skazania na karę do 1 roku w ięzienia, p rojekt zaś podw yższył t ę granicę do 2 lat.

Część szczegółow a projektu składa się z 8 rozdziałów ,o ty tuląc ji: 1) p rzestęp ­ stw a przeciw ko państwu, 2) p rzestęp stw o p rzeciw ko pokojowi i ludzkości, 3) przestępstw a przeciwko adm inistracji i w ładzy publicznej, 4) przestępstw a prze­ ciw k o bezpieczeństw u i porządkowi publicznem u, 5) p rzestępstw a przeciwko go­ spodarce ludow ej, 6) przestępstw a przeciwko osobom, 7) przestęp stw a przeciwko rodzinie, m łodzieży i obyczajom , 8) p rzestępstw a przeciwko w łasności społecznej i dobrom indyw idualnym . Rozdział 9 zaw iera przestępstw a w ojskow e.

Autor om aw ia następnie szereg przepisów tej części, zw łaszcza niektóre prze­ stęp stw a przeciw ko w oln ości narodów (np. art. 128: „Obywatel w ęgierski, który z w łasn ej w oli zaciąga się d o zgrupow ania zbrojnego zorganizowanego w celu uciskania narodu, podlega karze {»zb aw ien ia w oln ości od 6 m iesięcy d o 5 lat), lu ­ d obójstw o oraz p rzestępstw a popełnione w czasie w ojny. Autor podkreśla, że projekt w prow adził n ow e uregulow anie „przestępstw przeciwko m łodzieży” i

znacznie rozszerzył zakres jej ochrony prawnokarnej. Wśród tych przepisów na uw agę zasługu je art. 262 ust. 2 proj., który stanow i że „osoba dorosła, która u siłu je nam ów ić m ałoletn iego do popełniania przestępstw a albo do uprawiania nierządu, podlega karze do 3 la t”.

Autor w skazuje następnie na podstawową tendencję projektu zmierzającą do zastosow ania indyw idualnych k ryteriów przy rozpatrywaniu spraw i wymiarze kary. W związku z tym projekt wprow adza koncepcję „aktyw nego żalu (skru­ ch y )” przy popełnieniu p rzestęp stw iprzeciwko m ieniu, zgodnie z którą sąd może bez żadnych ograniczeń zm niejszyć w ym iar kary lub w ogóle nie karać osoby, jeżeli naprawiła ona szkodę w yrządzoną swym czynem przestępnym , zanim zo­

stał on w ykryty.

Projekt w zasadzie dopuszcza zm niejszenie wym iaru kary w stosuku io tych, którzy dopuścili się czynu przestępnego o n iew ielkiej szkodliw ości społecznej lub tylk o jeden raz zboczyli z drogi sw ych obowiązków,, przew idując jednocześnie zaostrzenie kar w stosunku do uporczywych przestępców.

P rojekt d aje rów nież nową d efinicję recyd yw istów i poważnych recydyw istów oraz wprowadza k oncepcję specjalnej recyd yw y w zw iązku z popełnieniem -czy­ nów św iadczących o pasożytniczym trybie życia oskarżonego. Art. 271 ust. Z proj.

st?nowi w związku z tym: „Jest irecydywistą, k to z powodu niebezpiecznego włóczęgostw a’ organizowania zakazanych gier hazardowych, zawodowej prosty­ tucji, zm uszania innej osoby do zaw odowej prostytucji, pomagania w w ykony­ w aniu zawodowej prostytucji, rajfurstw a lub stręczycieistw a był ukarany poz­ bawieniem w otoości i po odbyciu tej kary popełnił nowe przestępstwo przed upływ em 5 la t”. R ecydyw ę przyjm uje się w takim w ypadku niezależnie od tego, za jakie przestępstw o oskarżony był skazany poprzednim razem.

O chrona praw autorskich przy p rzekładzie dzieł literackich ?tancwi przedmiot rozw ażań K areia K n a p p a , opublikow anych w nrze 10 or­ ganu Słow ackiej Akadem ii Nauk „Pravny Obzor”.

Zagadnienia prawne w ynikające w związku z ■ przekładem dzieła literackiego należą do najtrudniejszych i najbardziej dyskusyjnych k w estii z zakresu prawa- autorskiego. Złożoność tej problem atyki prawnej prowadzi często do tego, że m iędzy uczestnikam i danego stosunku pow stają liczn e spory, które w w ielu wypadkach m uszą być rozstrzygane w drodze sądowej. Chodzi tu przede w szyst­ kim o takie k w estie, jak praw o do przekładu, tj. praw o do przełożenia dżieła lub u dzielenia zezw olenia n a ijego przekład, stosunki praw ne m iędzy autorem p ize - kładu a autorem oryginału d zieła itd.

Praw o do przekładu jest w yłącznym prawem autora danego d zieła, stanowiącym istotny elem ent jego prawa autorskiego. Zasada ta, której daje w yraz obow iązu­ jące w CSRS prawo autorskie, jest dzisiaj powszechnie uznana w e w szystkich nieom al państw ach w spółczesnych. Przełożenie ibowiem dzieła z obcego języka jest w sw ej istocie jednym ze sposobów jego w ykorzystania.

Od prawa do przełożenia dzieła lub udzielenia nań zezw olenia (prawo d o prze­ kładu) trzeba jednak odróżnić praw o d o dokonanego przekładu, który przysłu­ gu je tłum aczowi. Przekład dzieła jest stosow nie do art. 12 K onstytucji berneńskiej dotyczącej ochrony w łasności literackiej i artystycznej, sam odzielnym przedmio­