К. STA R ZY Ń SK I
W PŁY W W APN OW A NIA I W ŁAŚCIW O ŚCI GLEB NA D ZIA ŁAN IE NAW OZOW E W ODY A M O NIAK ALN EJ
(Z Z a k ła d u C hem ii R olnej S. G. G. W. — W arszaw a)
B adania n ad działaniem naw ozow ym w ody am oniakalnej prow adzone są w Polsce począw szy od re k u 1947. W iększość w yników z tych b a d a ń została opublikow ana w p rac y zbiorow ej pod red a k c ją prof. M. G ór skiego (1). B adania te w ykazały dużą w artość now ego środka nawozowego. W zw iązku z ty m pow stała kom isja p rz y P.K .P.G . pod przew odnictw em prof. M. Górskiego, m ająca za cel w p row adzenie w ody am o n iak aln ej -do p ra k ty k i rolniczej, ja k i organizow anie dalszych badań. W w y n ik u dzia łalności w spom nianej ko m isji ro lnictw o otrzym ało n ow y n a jta ń sz y naw óz azotow y, którego stosow anie w p ra k ty c e stale w zrasta.
W zrost znaczenia w ody a m o n iak aln ej jak o naw ozu, w sk azu je n a ko nieczność bliższego poznania w aru nk ó w , w k tó ry c h naw óz ten będzie w p e łn i w ykorzystany .
W Z akładzie C hem ii R olnej S.G.G.W . zajęliśm y się od ro k u 1951 w pływ em odczynu gleby n a działanie naw ozow e am oniaku. D ziałanie bow iem naw ozów azotow ych, ja k wiadom o, zależy od ich fizjologicznego odczynu i w zw iązku z tym od odczynu gleby.
P od ty m w zględem am oniak stanow i p ew ien w y jątek , gdyż w oda am o n ia k aln a je s t słabą zasad ą a więc różni się w y b itn ie od inn ych naw o zów am onow ych. S tąd w y n ik a konieczność poznania d ziałan ia wody am o n iak a ln ej w zależności od odczynu gleby.
Z anim przejd ziem y do przed staw ian ia naszych w yników , 'omówimy w k rótk ości losy am oniaku w glebie.
W glebie kw aśnej am oniak re a g u je z kw asam i i p o w staje jo n am o now y; będzie więc n astępow ało lo k aln e zo bojętnienie gleby, a j'en am o n ow y będzie zasorbow any przez kom pleks sorpcyjny.
W glebach obojętnych (2) zachodzić m ogą rea k c je podobnie ja k za chodzą m iędzy fosforan em dw u w apniow ym a am oniakiem .
A m o niak w glebie obojętnej dzięki ty m reak cjo m m oże by ć zasorbo w an y podobnie ja k w glebie k w aśn ej i sta je się nielotnym .
2NH3 + C a/H 2P 0 4/2 • 2 C aH P 0 4 pH = 7
C a/N H 4H P 0 4 /2 + 2 C a H P 0 4 p H = 8 - 9
228 К . S tarzy ń sk i
Stw ierdzono (2), że n a w e t gleby zasadow e, b og àte w w ęglan w apnia, dzięki zachodzącym reak cjo m m ogą sorbow ać am oniak, szczególnie gdy są zasobne w próchnicę. N iem niej n ależy się spodziew ać, że w glebach alk alicznych m oże istnieć NH3, k tó ry w specyficzny sposób m oże oddzia ływ ać n a roślinę, o ile n ie b ędzie reag o w ał z k w asem w ęglow ym , w y d zielan ym przez k o rze n ie roślin.
O dczyn g leby w p ływ ając siln ie n a szybkość n itry fik a c ji am o n ia k u w glebie m oże po śred nio oddziaływ ać n a w arto ść naw ozow ą w ody am oniak alnej w p o ró w n an iu do in n y ch naw ozów am onow ych. P ra c e F. T e r l i k o w s k i e g o , A. B y c z k o w s k i e g o , S. G ó r a l s k i e j i M. O s t r o m ę c k i e j (1) w skazują, że am oniak szybko w glebie u lega n itry fik a c ji i w zw iązku z ty m n a gleb ach o słab y ch w łasnościach b uforow ych m ożna obserw ow ać dość siln e zm ian y odczynu gleby.
Istn ieją rów nież d an e (3), k tó re pozw alają przypuszczać, że pod w p ły w em am o n iaku m oże zw iększać się akty w n o ść zw iązków n ad a ją c y ch gleb ie s tru k tu rę g ru zełk o w atą i pew ne u ru ch o m ien ie próchnicy, co m oże rów nież m ieć w pływ na jego d ziałanie naw ozow e.
BADANIA WŁASNE
1. D o ś w i a d c z e n i e z j ę c z m i e n i e m n a g l e b i e k w a ś n e j i z w a p n o w a n e j — 1951 r.
D ośw iadczenie polegało n a po ró w n an iu d ziałania am on iaku z działa n iem s a le try w apniow ej i siarczan u am onu n a glebie kw aśnej i zw apno- ^ w anej. Poza ty m w prow adzono n a glebie silnie zw apnow anej kom b inacje z rozdzieloną d aw ką naw ozów azotow ych n a pięć części, a b y przek o nać się ja k w p ły n ie rozdzielenie daw ek n a działanie naw ozów azotow ych; m ożna było się bow iem spodziewać, że n a glebie zw apnow anej m ogą za chodzić s tr a ty azotu z am o n iak u i siarczan u am onu.
D ośw iadczenie, w edług sc h em atu uw idocznionego w tab licy 1, zało żono w 4 -k ro tn y m p o w tó rzen iu w w azonach w agnerow skich n a glebie z w a rstw y ornej bielicy spiaszczonej z G rzym kow ic. G leba ta posiadała рНн.о 5,40 a pH Kci 4,35. J e j kw asow ość h y d ro lity c z n a w ynosiła 1,71 m il-rów /100 g g leb y a pojem ność w odna 30% . N a w azon dan o 7 kg pow. suchej gleby, p rzy czym podlew ano w azony do 60% pojem ności w odnej.
N aw ożenie podstaw ow e stanow iło 0,5 g P 205 i 0,5 g K 20 n a w azon w postaci w yciągu z su p e rfo sfa tu i soli potasow ej 17% — p rzy czym w ym ieszano «je z całą ilością gleby. W se ria ch z glebą w ap no w aną d ano w ęg lan w a p n ia strą c o n y w ilości 3 i 15 g, co odpow iada 0,5 i 2,5-krotnej kw asow ości hy d ro lity czn ej.
W pływ w ap n o w an ia i w łaśc. gleb n a dział, naw oź, w ody am o n iak a ln e j 229
N aw ozy azotow e w ilości 0,5 g N na w azon stosow ano w roztw orze w odnym z a w ierający m tę ilość azo tu w 100 ml., p rz y czym um ieszczano je n a głębokości 8— 10 cm. O dejm ow ano 3 kg gleby z przy p ad ającej ilości n a fwazon a n a w sypane do w azonu 4 kg gleby w ylew ano rów n o m iernie z p ip ety ro ztw ó r naw ozu azotowego, n a ty c h m ia st zasypując go w m iarę w yciekania pozostałą glebą. W tych w a ru n k a c h z rozcieńczonego ro ztw o ru am o n iak u n ie p o w in n y zachodzić istraty azo tu przez u latn ian ie.
W serii, w k tó re j daw ano 5 ra z y p o 0,1 g N, pierw szą d aw k ę dano w te n sam sposób, ja k daw kę nierozdzieloną, u zu p ełniając ilość ro ztw o ru 80 m l w ody d estylow anej. N astęp n e ilości azotu daw ano w te n sposób, że przez r u rk i w azonu w lew ano 20 m l ro ztw o ru naw ozów (0,1 g N) i n a ty ch m ia st w lew ano rów nież przez ru rk ę 200— 300 ml. w ody desty lo w a nej, podlew ając w azony do stałej wagi. P ierw szą daw kę azotu dano 26. IV., d ru g ą 5. V., trzecią 15. V., czw artą 21. V., a p ią tą 28. V.
W azony n ab ito 26. IV. 1951 r.; siew jęczm ienia „ Isa ria “ po 25 ziaren n a w azon d ok onano dnia 28. IV. P o czątek k rzew ien ia i p rze ry w k a do 22 ro ślin w w azonie — d nia 15. V. P o czątek kłoszenia — 12. VI., k w itn ie n ia — 15. VI. S p rz ęt — 21. VII.
P r z e b i e g w e g e t a c j i . W schody były rów nom ierne i nie w y stąp iły różnice w d ziałan iu nawozów. N a glebie niew ap no w anej w końcu m aja zauw ażono w yraźn ie lepszy w zro st roślin n a saletrze sodowej, n ie znacznie słabszy n a am o niak u a w y ra ź n ie gorszy n a siarczanie am on u (plam y n a liściach). N a glebie z d o d atkiem 3 g C a C 0 3 n a siarczan ie am o n u ro ślin y b y ły najw yższe, a le chorobliw e — tro ch ę niższe n a am o niak u a n ajn iższe n a sa le trz e sodow ej, p rzy czym te o sta tn ie m ia ły najlep szy w ygląd. N a glebie z d o d atk iem 15 g C aC 0 3 nie zaznaczyły się istotniejsze różnice. P od koniec m a ja stw ierdzono u sta le n ie i pogłębienie się różnic w w yglądzie roślin, z tym , że na glebie z d o d atk iem 3 g C a C 0 3 ro ślin y n a sa le trz e zrów nały się co do w zro stu z roślinam i n a am o niak u i siarczanie am onu , p rz y czym n a am o n iak u i siarczanie am o n u w y stąp iła w se rii bez w ap n ia i z m ałym d o d atk iem w apn ia — nekro za liści — silniejsza na s ia r czanie am onu niż n a am oniaku.
Do czasu sp rz ę tu różnice w w yglądzie ro ślin u trz y m a ły się w ty ch sam ych stosunkach, p rzy czym zauw ażono w cześniejsze zasychanie liści n a naw ozach am onow ych.
O m ó w i e n i e w y n i k ó w (tabl. 1). G leba grzym kow icka, ja k w y k a z u ją po m iary pH d o konane po sprzęcie roślin, w y kazała duże w łas ności buforow e. W se rii n ie w ap n ow an ej р Н к а w ahało się od 4,19 do 4,66 w zależności od naw ożenia; w se rii z daw ką w a p n a ró w n ą 0,5 kw . h y d ro - lityczn ej (3 g C a C 0 3 n a wazon) w g ran ic ac h 4,50 do 5,08 a w serii z 15 g C a C 0 3n a w azon (2,5 kw asow ości hydrolity cznej) — od 6,10 do 6,66,
230 К. S tarzy ń sk i
m im o że b a d a n ia w stęp n e w skazyw ały p rzy tej o statniej dawce, p o ty go d n iu d ziałan ia w ęglanu w ap n ia n a glebę, pH Kci około 7,2. N ależy n ie napom inać rów nież o tym , że gleba po p rzen iesien iu do w azonów posiada
in n y odczyn, niż w w a ru n k a ch n a tu ra ln e g o zalegania.
P lo n y na poszczególnych seriach p rze d staw ia ły się następująco: w szyst kie naw ozy podw yższyły silnie plony w sto su n k u do kom binacji bez azotu. Na glebie nie w apnow anej sa le tra w y k azała najlepsze działanie, tak jeżeli chodzi o plon z ia rn a ja k i słomy. A m oniak działał od niej nieco gorzej, d ając plon z ia rn a i słom y niższy (poza gran icam i przedziału ufn o ści). S iarczan am onu d a ł plon w y raźn ie niższy: około 60°/o p lo n u n a s a letrze a 75% w poró w naniu do am oniaku.
P ro cen to w a zaw artość azo tu w ziarnie i słom ie b y ła najw yższa n a ßiarczanie am onu a najn iższa n a saletrze, a n a am oniaku nieznacznie
wyższa niż n a saletrze.
Plon azotu, jeżeli chodzi o słom ę b y ł p raw ie jedn ako w y n a w szystkich naw ozach. P lon azotu w ziarn ie b y ł najw yższy na saletrze, p o tem n a am o n ia k u a najn iższy na siarczanie am onu, co zdecydow ało o różnicach w plo n ie azotu ogółem, a w rezu ltacie o tzw. w y k o rzy stan iu azotu z nawozów, k tó re b y ły n ajsłab sze z siarczan u am onu.
A m oniak w po ró w naniu do sa le try glebę lekko zakw asił, słabiej jed n ak niż siarczan am onu.
N a glebie zw apnow anej 3 g C a C 0 3 s a le tra sodowa dała najw yższy plon a am on iak i siarczan am o nu jednakow o niższe, przy czym różnice w plo n ie ziarna są (poza gran icam i p rzed ziału ufności) większie niż w plonie słom y (w g ran icach p rzed ziału ufności). P rzew ag a sa le try w plonie ziarn a <wynosi około 11% .
Różnice w procentow ej zaw artości azotu w ziarn ie i słom ie zm n iej sz y ły się, p rzy czym zaw artość procentow a azo tu w ziarnie n a saletrze i siarczanie am onu były p raw ie jednakow e a n a am oniaku nieco w iększe — św iadczy to o no rm aln y m d ziałaniu w szystkich trzech nawozów. W sło m ie procen tow a zaw artość azo tu b y ła nieco w iększa n a siarczanie am onu niż na saletrze i am oniaku. Z anikła n iep ro p o rcjonalnie w ysoka procen to w a zaw artość azo tu n a siarczanie am onu. D aw ka w apn a podw yższyła ty lk o b a rd zo nieznacznie plo n z iarn a i słom y w kom binacji foezazotowej, co odbiło się nieznaczn ym w zro stem plo n u azotu. Na kom binacjach n aw o żonych azotem plon w zrósł także b ard zo niew iele; rów nie n ieznacznie zw iększyło się w y k o rzy stan ie azo tu г nawozów, p rzy czym stosunki u trz y m ały się podobnie jak w .serii n a glebie n ie w apnow anej. T łum aczyć to m ożna tym , że odczyn środow iska dzięki buforow ości gleby tylk o n ie znacznie się zalkalizow ał, co zdecydow ało o d ziałan iu nawozów. W apno w anie pozwoliło usunąć szkodliw e zakw aszenie, w ystęp u jące przy n aw o
W pływ w a p n o w an ia i w łaśc. gleb n a dział, naw oź, w ody am o n iak a ln e j 231
żen iu siarczanem am onu, czego w y razem było podniesienie końcow ego р Н к ci gleby z 4,19 do 4,50.
S eria n a glebie z w apnow anej 15 g CaCOs (2,5 kw. h y d ro lity czn ej), cha ra k te ry zu je się w zrostem planów przeszło d w u k ro tn y m z w azonów nie naw ożonych azo tem w p oró w n an iu do serii bez w apna. M iało to swój w y raz rów nież w plonie azotu, k tó ry też w zrósł przeszło dw ukrotn ie. W ska zuje to n a lepsze w y k o rzy stan ie azo tu glebow ego przez u ru chom ienie go z próchnicy lub re sz te k pożniw nych; plon azo tu w zrósł o 205 m g z w azonu, to znaczy o ta k ą ilość azotu, k tó ra z n a jd u je się w około 5 g p ró c h n ic y •lub w iększej ilości re sz te k pożniw nych.
W skazuje to n a duży zapas unieruchom ionego azo tu w glebie uży tej do dośw iadczeń, k tó ry z pow odu kw aśnego odczynu b y ł u su n ię ty z obiegu składników . G leba ta w y k o p an a b y ła n a w iosnę z pola po ozim inie i m a kroskopow o w idać było duże ilości nierozłożonych re sz te k pożniw nych. N ależy zaznaczyć, że n a polu dośw iadczalnym Z ak ład u Chem ii R olnej S.G.G.W. n ie stw ierdzono (4) n a b ielic y silnie spiaszczonej, a b y n a po letkach , w ap no w an y ch i naw ożonych fosforem , potasem i azotem od 30 lat, b y ła m n iejsza zaw arto ść próchnicy.
N aw ozy azotow e dane jednorazow o spow odow ały dalszy nieznaczny w zrost plonów z ia rn a i słomy, w p o ró w n an iu do plonów n a naw ozach azotow ych w poprzednich seriach. W sto sun k u do kom bin acji bez azotu, naw ozy azotow e w y raźnie działały, podnosząc plon ziarn a ô około 70— 80% a plo n słom y o 100%. N ajsłabiej d z ia łał siarczan am onu, lepiej od niego am on iak a n ajlep iej saletra. Różnice w ziarnie są poza gran icam i p rze działu ufności, a w p lonie słom y w gran icach.
P rocen tow a zaw artość azo tu w plonach ziarn a i słom y z w azonów n a w ożonych sa le trą i am o n iak iem w zrosła w p oró w n an iu do poprzednich serii; w y k o rzy stan ie zaś azotu z naw ozów trochę zm niejszyło się. W ska zuje to, że ro ślin y m iały za dużo azo tu i in n e czy nniki ograniczały plon. Na siarczanie am onu procentow a zaw artość azotu w plonach ziarna i słom y była pośredn ia m iędzy zaw artością w se rii z glebą ń iew ap no w aną a w ap now aną m ałą d aw k ą w apna. J e ś t to w y n ik d ziałania dw óch czynników : odkw aszenia gleby i u ru ch o m ien ia azotu.
R ozdzielenie daw ki na pięć części w płyn ęło n a zw iększenie d z ia łan ia sa le try ta k na plon ziarn a i słom y jak i plon i w y k o rzy stan ie azotu z saletry .
Podobne zjaw isko obserw u jem y w m niejszym zakresie i w w azonach z siarczanem am onu, przy czym różnica w d ziałan iu siarczanu am onu i s a le try u trz y m a ła się.
R ozdzielenie daw k i am oniaku n a 5 części w płynęło obniżająco n a plony ziarn a i słomy. Z w iększyła się pro cen to w a zaw artość azotu w plonie ziarna i słom ie w p o ró w n an iu do kom b inacji z jednorazow ym daniem całej ilości
232 К . S ta rz y ń sk i
azotu; plon a z o tu ogólny nieco się obniży ł i(w g ran ic y błędu). A m oniak dziiałał gorzej niż siarczan am onu. W skazuje to, że am o niak w w a ru n k a ch w azonow ych n ie n a d a je się d o pogłów nego naw ożenia. N iem niej am oniak działał tu tak , ja k d aw ka sia rc za n u am o n u d a n a w całości jednorazow o.
Streszczając w yniki, m ożna pow iedzieć że;
1) A m oniak n a kw aśnej glebie działa ty lk o nieco gorzej niż sa le tra sodowa, a w y raźn ie lep iej niż siarczan am onu.
2) M ała d a w k a w ap n a (0,5 k!w. hydrol/itycznej) spow odow ała, że am o n ia k i siarczan a m o n u d z ia ła ją jednakow o, a le słabiej niż s a le tra sodowa. 3) Z w apnow anie g leby w ęglanem w ap nia w ilości 2,5 k ro tn e j k w aso wości hy d ro lity czn ej spow odow ało u ru ch o m ien ie azo tu w glebie. N a j lepiej działała sa le tra , potem am o n iak a n a jsła b ie j siarczan am onu.
4) R ozdzielenie d a w k i azotu n a pięć części spow odow ało n a glebie o bo jętnej obniżenie działania am o n iak u a zw iększenie działan ia s a le try i siarczan u am onu.
5) W yb itny w p ły w fizjologicznego odczynu porów n yw an ych naw ozów azotow ych n a plon jęczm ien ia w y stąp ił p rz y pH 4— 4,5; p rzy odczynie bardziej o bojętnym n ie ty lk o odczyn fizjologiczny ale i form a w jak iej w y stę p u je a zo t w pływ a n a d z ia łan ie naw ozów azotow ych.
6) Po sprzęcie roślin naw ożonych am o n iak iem odczyn gleby je s t ty lk o nieznacznie niższy, o d odczynu gleby p rzy naw ożeniu sa le trą sodową a w yraźn ie w yższy niż p rzy stosow aniu sia rc za n u am onu.
2. D o ś w i a d c z e n i e z j ę c z m i e n i e m n a g l e b i e k w a ś n e j i z w a p n o w a n e j — 1952 r.
W dośw iadczeniu z 1951 r. stw ierdzono, że w początkow ym okresie ' w eg etacji n a am o n iak u ro ślin y b y ły lepsze n iż n a saletrze, a d opiero później w zrost ro ślin n a saletrze doró w ny w ał roślinom n a a m o n iak u i w ostateczn y m rez u lta c ie s a le tra działała lepiej. D la w y jaśn ien ia takiego w y n ik u założono dośw iadczenie w 8 p o w tó rzeniach w celu d o k o nania cięć i stw ierd zenia tem p a w zro stu ro ślin i tem pa po b ieran ia azotu. R ów nież chodziło o to, że w dośw iadczeniu z 1951 r., m im o zastosow ania daw ki w ap n a w w ysokości 2,5-ikrotnej kw asow ości hy d ro lity czn ej, stw ie rd z i liśm y po sp rzęcie roślin, że pH к ci p rzekroczyło 7. C hcieliśm y przek o n ać się, ja k będzie działał am oniak, gdy pH g leby będzie pow yżej 7.
W celu silniejszego uw idocznienia działan ia alkalizującego am oniaku, w prow adzono k o m b in acje z kw asem azotow ym , jako źródłem azotu. Cho dziło tu o stw ierdzen ie o ile rów n o w ażn a ilość am o n ia k u i k w a su azoto wego w płynie, przez sw oje d ziałan ie alk alizu jące w zględnie zakw asza jące, n a działanie azo tu w n ich zaw artego.
D ośw iadczenie to b yło w y k o n an e częściowo jak o p rac a m ag istersk a przez inż. A. T y s z k o - Z a p a ś n i k o w ą , k tó ra w spółpracow ała przy
W pływ w a p n o w an ia i w łaśc. gleb n a dział, naw oź, w ody am o n iak a ln e j 233
założeniu dośw iadczeń, pielęgnow ała w azony w czasie w egetacji, doko n a ła sp rz ę tu i w yko n ała większość analiz.
D ośw iadczenie założono w edług sch em atu uw idocznionego w tabl. 2 i 3, w w azonach w agn erow skich n a glebie z w a rstw y ornej bielicy pyłow ej śred n iej z R eguł o pH H,o— 5,2; p H KCi— 4,6; kw asow ość h yd ro lity czn a w y nosiła 2 ,4 0 m il-ró w n a 100 g gÿleby a pojem ność w odna 34% . N a w azon
d an o 7,0 kg p. suchej gleby, p rzy czym podlew ano do 60% pojem ności w odnej.
W seriach o ty m sam ym schem acie spow odow ano różne odczyny gleby, ta k ja k w u p rze d n im dośw iadczeniu, przez dodanie w ę g la n u w ap n ia (strą conego) w ilości 0,5 i 2,5 k w a so ty h y d ro li tycznej, co w ynosiło 5 g C a C 0 3. B adania w stępn e przeprow ad zo ne n a 0,5 kg próbkach glebow ych z k tó ry m i w ym ieszano odpow iednie ilości w ęglan u w apnia w ykazały, że w ten sposób u zy sk ano odczyn g leb y około pH 5,5 i pow yżej pH 7,0.
N aw ożenie podstaw ow e dano w postaci w yciągu z su p e rfo sfa tu i 20% soli potasow ej zaw ierającego 0 ,4 g .P g 0 5 i 0,4 K 2O w 50 m l, k tó rą to ilość d aw an o n a w azon. N aw ozy potasow e i fosforow e ja k rów nież i w ęglan w ap n ia w y m ierzan o z całą ilością gleby.
N aw ozy azotow e stosow ano rów nież w postaci ro ztw o ru wodnego, p rzy czym d aw k ę w w ysokości 0,5 g N n a w azon zaw ierało 50 m l roztw oru . N aw ozy azotow e w prow adzano do gleiby zn ajd u jącej się w w azonach, p rzy pom ocy p ip e ty n a głębokość 5— 6 cm prow adząc p ip e tę po całej po w ierzch n i w azonu.
W azony w 8-k ro tn y m p o w tó rzen iu n apełniono 3 m aja. Jęczm ień „Isa- r ia “ w y sian o 8 m aja, którego w schody zanotow ano 13 m aja. P rz ery w k ę dokonano 23 m aja, po zostaw iając po 19 roślin.
W celu stw ie rd z en ia tem p a w zro stu i p o b ieran ia a z o tu w czasie w ege tacji, dokonano cięć 19 czerw ca (koniec krzew ienia) i 4 lip c a (kłoszenie) sp rzątając po 2 w azony z każdej kom binacji. W ym yto rów nież korzenie, k tó re zważono i zanalizow ano.
S p rz ętu d o jrzały ch ro ślin po 4 w azony z każdej k o m binacji d okonano 31 lipca.
O b s e r w a c j e : W e w szystkich seriach naw ozy azotow e siln ie dzia łały. P rz y w schodach n ie zanotow ano różnic; do p iero w czasie krzew ie n ia i kło szen ia zaznaczyły się w y ra ź n ie różnice n a korzyść am oniaku. Różnice te począw szy od końca fazy kłoszenia zacierały się i przed sprzę tem n ie m ożna było stw ierd zić o ptycznie różnic w d ziałaniu p o ró w n y w a ny ch nawozów, z w y ją tk ie m k w asu azotowego, k tó ry n a glebie n a tu ra ln e j kw aśn ej spow odow ał w y raźn ie słaby rozw ój roślin.
O m ó w i e n i e w y n i k ó w : n a glebie kw aśnej (niew apnow anej) w stad iu m k rzew ien ia (I-sze cięcie) p lony części n ad ziem n ej i k o rzen i n a am oniaku b y ły tak ie sam e jak n a saletrze sodow ej, n a to m ia st n a
siarcza-234 It. S tarzy ń sk i
n ie am onu p lo n y by ły daleko m niejsze. W yd aje się, że lepsze działanie am o niaku spow odow ane b yło z a n a liz o w a n ie m g leby przez am oniak i bio logiczną kw asow ością sia rc za n u am onu.
P rocen tow a zaw artość azotu b yła «jednakowa n a am oniaku i sa le trz e sodow ej a na siarczanie am onu o w iele wyższa, co w skazuje n a zakłócenie procesów biologicznych spow odow anych zb yt k w aśn y m odczynem śro dow iska. P lo n y azotu n a saletrze sodowej i am o n iak u b y ły w g ran icach p rzed ziału ufności jednakow e, w y raźn ie w yższe niż plo n n a siarczanie am onu. P rzeciw staw n ie do am o n ia k u w y stąpiło siln e u jem n e działanie zakw aszające kw asu azotowego, na k tó ry m plony b yły najniższe. D zia łanie to było bardziej u jem n e niż dodatnie działanie alk alizujące am oniaku.
W fazie kłoszenia (Il-gie cięcie) różnice n a niekorzyść siarczanu am onu w y stę p u ją nieco słabiej niż w p ierw szym cięciu, ale rów nież poza g ra n i cam i p rzed ziału ufności. S a le tra sodow a w y k azuje nieco lepsze działanie w gran icach p rzed ziału ufności.
P lon ziarn a i słom y je s t n a am on iak u nieco niższy niż na sa le trz e (w g ran icach p rzed ziału ufności). Różnica n a niekorzyść siarczanu am o n u je s t isto tn a p rzy p o ró w n an iu z s a le trą a n ieisto tn a g dy porów n yw u jem y z plonem n a am oniaku.
P rocen tow a zaw artość azo tu w ziarn ie jest najw yższa n a kw asie azo tow ym ; n a sa le trz e i am o n iak u jednakow a, ty lk o nieznacznie niższa niż n a siarczanie am onu. W słom ie n a saletrze najniższa, n a am o n iak u i sia r czan ie jed n ak ow o nieco w iększa a w y b itn ie w iększa na kw asie azotow ym . O gólny plon azo tu (ziarno + słoma) je s t najw yższy n a saletrze a n a am o n iak u i siarczanie am onu m niej w ięcej jed nakow o niższy. P odobnie u k ład a się tzw. w y k o rz y sta n ie azotu z p oró w n y w an y ch naw ozów .
N a glebie słabo kwaśnej, zw apnow anej (0,5 kw. hydrolityczînej) n a j w yższy plon ta k części nad ziem n ej ja k i korzeni w fazie krzew ien ia b y ł n a am o n iak u (poza granicam i p rzed ziału ufności); sa le tra i siarczan am on u d a ły plony jednakow e. K w as azotow y d a ł p lon y najniższe.
P ro cento w a zaw artość azotu jest w części n adziem nej najniższa n a am oniaku; w k orzen iach je s t n a am o n iak u i saletrze p raw ie jednakow o niższa niż n a siarczanie am onu. Na kw asie azotow ym procento w a za w a r tość azotu b yła w ysoka — n a tym sam ym poziom ie co w serii n iew apn o- w anej.
S iarczan am onu i sa le tra sodowa działały podobnie, z czego w y n ik a łoby, że d aw ka w ap n a w y starczy ła ab y usunąć u je m n e działanie fizjolo gicznej k w asoty siarczanu am onu w pierw szym okresie w egetacji. M ała d a w k a w apna nie u su n ęła u jem n eg o działan ia k w asu azotow ego.
P lo n azotu je st najw yższy n a am oniaku a n a saletrze i siarczan ie am onu jednakow o niższy, ale w yższy niż n a kw asie azotow ym .
W pływ w ap n o w an ia i w łaśc. gleb n a dział, naw oź, w ody am o n iak a ln e j 235
W fazie kłoszenia n a am oniaku i siarczanie am onu, plon b y ł w yższy niż n a sa le trz e sodowej, ale w g ran icach p rzedziału ufności. K w as azo to w y d a ł plon trochę, niższy poza g ran icam i przed ziału ufności.
P ro cen tow a zaw artość azo tu b y ła n a sa le trz e nieco w yższa niż n a s ia r czanie am onu i am oniaku; w y b itn ie zm niejszyła się p rocentow a zaw artość azo tu n a kw asie azotow ym , ubliżając się do poziom u n a sa le trz e sodowej.
P lo n azotu b y ł nieznacznie w yższy n a sa le trz e niż na am oniaku i s ia r czanie am onu. N a k w a sie azotow ym b y ł nieznacznie niższy niż n a innych naw ozach.
T ak w ięc do m o m en tu kłoszenia się roślin nie w idać gorszego dzia łan ia am oniaku.
P lo n y ziarn a i słom y są najw y ższe n a saletrze sodow ej; n iem n ie j róż nica n a niekorzyść am oniaku leży w gran icach p rze d z ia łu ufności. S ia r czan am o n u i kw as azotow y d a ły plony jednakow o niższe. Ze w zględu n a niższą pro centow ą zaw artość azotu w ziarn ie n a am oniaku, plon ogólny azo tu na am o n iak u jest niższy niż n a saletrze, a jed n ak o w y z ko m b in acją n a siarczanie am onu. W zw iązku z w ysoką p ro cen to w ą zaw artością azotu ta k w ziarn ie i słom ie kom bin acji z kw asem azotow ym , plon a z o tu n a k w asie azotow ym jest zbliżony do p lo n u д а saletrze sodowej.
Na glebie zw apnow anej w ęglanem w ap nia w ilości 2,5 kw asow ości h y d ro lity czn ej, p lo n części n adziem nej w fazie k rze w ie n ia je s t najn iższy n a am oniaku, n a to m ia st siarczan am on u działa podobnie do .saletry sodo w ej. W fazie kłoszenia siarczan am onu działa w y raźn ie słabiej niż saletra, n a to m ia st am o n iak zajm u je m iejsce pośrednie. K w as azotow y ze w zględu n a dużą d aw k ę w ęglanu w ap nia d z ia łał ja k saletra. P lony azotu p rz e d sta w ia ją się analogicznie.
W stadiu m dojrzałości plony z iarn a n a am on iaku i siarczanie am onu są w yraźn ie niższe niż n a saletrze, p rzy czym siarczan am onu d a ł niższy plo n słom y niż am oniak.
P ro cen to w a zaw artość azotu na w szystkich naw ozach je s t p raw ie jed nakow a. P lon azotu (ziarno i słoma) je s t w yraźnie w yższy na saletrze niż n a am o n iak u i siarczanie am onu.
Z m ierzony odczyn gleby w w azonach po sprzęcie ro ślin w skazuje, że w dośw iadczeniu ty m m ieliśm y końcow e р Н к а w poszczególnych seriach nieco wyższe niż w doświadczeniu. z ro k u 1951, tak że n a daw ce w apn a ró w n ej 2,5 kw asow ości h y d ro lity czn ej p H Kci było pow yżej 7.
S a le tra w ykazała sw oje d ziałan ie a n a liz u ją c e a siarczan am onu w y kazał działanie zakw aszające, silniejsze od działania zakw aszającego am o n iak u a n a w e t k w asu azotow ego.
Streszczając w yniki dośw iadczeń m ożna powiedzieć:
1. N a glebie kw aśnej am oniak działał tylko nieco gorzej niż s a le tra sodow a a trochę lepiej niż siarczan am onu.
236 К . S tarz y ń sk i
»
2. Z w apnow anie gleby m ałą d a w k ą w a p n a (0,5 kw . h y drolity cznej) pow oduje jed n ak o w e działanie am o n iak u i sia rc za n u am onu, słab sze niż s a le try sodowej.
3. Z w apnow anie gleby (2,5 kw . hydrol.) pow oduje uruchom ienie azotu. P rz y odczynie o b o jętn y m lek k o zasadow ym , sa le tra sodowa działa lepiej niż am oniak. S iarczan am onu d a je p lo n y ty lk o nieznacznie niższe niż am oniak.
4. P rzep ro w ad zone cięcia w stad iu m k rzew ien ia i kłoszenia w ykazały, że a m o n iak d aje plo n y tak ie ja k sa le tra , albo w yższe. T ru d n o w yjaśnić, dlaczego ostateczn e p lo n y są niższe n a am o n iak u niż n a saletrze. N ależy przypuszczać, że jest to zw iązane z fo rm ą am onow ą i przem ianam i, jak ie ta fo rm a azotu przechodzi w glebie i roślinie.
5. P lo n y z iarn a i słom y w skazują, że poza odczynem gleby, in n e czyn n ik i w p ły w a ją n a różnice w d ziałaniu naw ozów azotow ych.
3. D z i a ł a n i e a m o n i a k u n a r ó ż n y c h g l e b a c h — 1953 r. D ośw iadczenia p o p rzednie w yk o nan e n a g leb ach kw aśn y ch i w ap n o w anych w ykazały, że n ie ty lk o odczyn gleby w p ły w a ma różnice w dzia ła n iu am oniaku, s a le try sodow ej, siarczan u am onu. Różnice n a korzyść a m o n ia k u w p o ró w n a n iu d o siarczan u am onu w y stąp iły p rze d e w szy st k im n a glebie siln ie kw aśnej, niem n iej i n a glebie zw apnow anej am o n iak tro ch ę lepiej d z ia łał niż siarczan am onu. A m oniak w ty ch dośw iadcze n iach Jak i in n y ch (1) w y k azu je zm ienną w a rto ść w p o ró w n an iu do sa le try , d ziałając lepiej, jedn ak ow o lu b niedo gorzej od saletry , p rzy czym różnice w y stę p u ją rów nież w zależności od ro d za ju roślin (1).
W celu prześled zen ia d ziałania a m o n iak u w zależności od odczynu i in n y ch w łaściw ości gleb założyliśm y dośw iadczenie n a 9 glebach. Cho dziło tu o p o ró w nanie d ziałania naw ozów w id en ty czn y ch w a ru n k a ch technicznych, a b y n ie było w ątpliw ości, że różnice są w yw ołane tylk o różnicam i w e w łaściw ościach gleb, tj. różnicam i odczynu gleb, w łaści w ościam i so rpcy jn ym i w sto su n k u d o am oniaku, tem pem w d o starczan iu roślinom p o k arm ó w (w pływ n a asym ilację), różnicam i w ilościow ych sto sun kach k atio nó w dw uw artościow ych i jednow artościow ych, oraz a n io nów (5), zm iennym i w aru n k a m i d la procesów m ikrobiologicznych.
N a trzech g lebach dokonaliśm y cięć, a b y stw ierdzić tem po w zro stu ro ślin i ilości pobranego azotu. W c e lu zw iększenia różnic w d ziałan iu naw ozów zm niejszyliśm y daw kę azo tu z 0,5 do 0,3 g n a wazon.
W a r u n k i z a ł o ż e n i a d o ś w i a d c z e ń : gleby w zięto z w a r stw y ornej dziew ięciu różnych gleb. C h a ra k te ry sty k ę ty ch gleb z a w iera
W pływ w ap n o w an ia i w łaśc. gleb n a dział, naw oź, w ody a m o n iak a ln e j 237
ta b lic a 4 (przy om aw ianiu w yników będziem y się posługiw ali k o lejny m n r gleb).
N a ogół są to gleby lek k ie (od 10 do 21°/o części spław ialnych), o za w artości p ró chnicy (węgla w p rzeliczen iu n a próchnicę) od 0,8 do 2°/o. O dczyn ich m ierzo n y w zaw iesinie n KC1 w a h a ł się od pH 4,3 ipopnzez 5,5 i 5,9 do pH = 7,6. K w asow ość h y d ro lity c z n a w ynosiła w n ich od 0,47 do 3,67 a w y m ien n a od 0,04 do 1,10 m il-ró w n a 100 g gleby. S um a zasad w y m ienn ych w ah ała się. od 4,2 do 26,1 m il-ró w n a 100 g gleby.
N aw ożenie p odstaw ow e w ilości 0,3 g P 2O5 i 0,3 g K 20 n a w azon dano w postaci w yciągu ż su p e rfo sfa tu i sia rc za n u potasu, m ieszając je z całą ilością gleby. T e ilości naw ozów p o w inn y zapew nić dostateczne zaopa trz e n ie ro ślin w fosfor i potas. N aw ozy azotow e (am oniak, sa le trę w ap niow ą i siarczan am onu) d an o w ro ztw o rach zaw ierający ch 0,3 g N w 50 m l, p rzy czym ro ztw o ry te w prow adzano do g leby um ieszczonej w w azonie n a głębokości 8— 10 cm p rzy pom ocy p ip ety rozprow adzając je po całej pow ierzchni gleby.
W azony napełniono 9 m a ja dając od 6,9 do 7,4 k g różnych gleb n a w azon, p rzy czym n a 6 glebach w 4-k ro tn y m pow tó rzen iu a n a 3 w 6-k ro tn y m . Jęczm ień ,,Isa ria “ w ysiano po 24 z ia rn a n a w azon d n ia 12 m aja. D nia 4 czerw ca p rze rw a n o ro ślin y pozostaw iając p o 20 ro ślin z w y ją tk ie m dośw iadczenia n a b ielicy ъ P ran d ö to w a (18 roślin). S p rzętu dokonano od 30 lipca do 2 sierp n ia z w y ją tk ie m dośw iadczenia n a glebie z P rand o to w a, k tó re sp rz ą tn ię to 17 sierp n ia.
P r z e b i e g w e g e t a c j i . W schody ró w n o m iern e n a w szystkich glebach z w y ją tk ie m bielicy n r 4. Początkow o ro ślin y w kom binacjach bez azo tu b y ły wyższe, ale za to jaśniejsze, niż naw ożone azotem . N a gle b ie z P ra n d o to w a (nr 4) ro ślin y b y ły w y raźnie słabsze n a siarczanie am onu. Na czarnej ziem i (nr 1), bielicy pyłow ej (nr 7), bielicy le k kiej (nr 8), i b ielicy próchnicznej (nr 9) najsłab iej d ziałała sa le tra w apniow a.
W końcu okresu krzew ien ia n a am o n iak u w zrost ro ślin b y ł najlep szy n a glebach: bielicy z P ra n d o to w a (nr 4), b ielicy n a glinie spiaszczonej z Kociszew a (nr 6), bielicy pyłow ej z R eguł (nr 7), zaś n a glebie n r 2 (m ada piaszczysta) najlepiej, działał siarczan am onu. N a pozostałych gle bach n ie w y stąp iły w y b itniejsze różnice w działan iu naw ozów (nr 1, 3, 5, 8 i 9).
W fazach strz e la n ia w źdźbło i kłoszenia w y stąp iły n a stę p u jąc e róż nice w działan iu naw ozów : cz arn a ziem ia (nr 1) — w ysokość ro ślin n a w szystkich naw ozach jednakow a a n a sa le trz e ro ślin y ciem niejsze, w m a sie liści różnice nieznaczne; n a m adzie piaszczystej lek k iej n r 2 (р Н к а 5,5) n a am o n iak u ro ślin y najw yższe, n a sa le trz e znacznie niższe ale ciem niej sze; n a m adzie piaszczystej! (nr 3) о р Н к а 7,2 n a am oniaku i siarczanie
238 К . S tarzy ń sk i
am o n u ro ślin y jed nak o w e a n a s a le trz e tro ch ę niższe ale ciem niejsze; bielica z P ra n d o to w a (n r 4) w y k azała w y b itn ie gorsze działanie siarczan u am onu niż am o n iak u i sa le try w apniow ej, k tó ra d ziała słabiej znów niż am oniak; n a glebie n r 5 p o b ran ej z u g o ru (bielica n a g linie zw ałow ej — рЯксп 7,0) — re a k c ja n a a z o t b y ła słabsza niż n a in n y ch glebach, ro ślin y b y ły n ajw yższe n a siarczan ie am o n u; bielica lek k a z K ociszew a (n r 6) — n a am oniaku ro ślin y n ajlep sze i najw y ższe a n a sia rc za n ie a m o n u n a j gorsze, n a saletrze trochę niższe niż n a am o n iaku; bielica pyłow a z R eguł (n r 7) — n a a m o n iak u ro ślin y n ajlep sze a n a siarczanie am o n u n a js ła b sze; n a bielicy z M akow a (n r 8) n a w szystkich naw ozach ro ślin y w y ró w nane, ale n a s a le trz e ciem niejsze; bielica le k k a p ró chniczna (nr 9) — ro śliny lepiej rozw inięte n a am o n iak u i sa le trz e niż n a siarczanie am onu, m im o że n a siarczanie am o n u najw yższe.
Ogólnie przeb ieg w eg etacji c h a ra k te ry z o w a ł się tym , że am on iak dzia łał szybcieji (tem po w zro stu ro ślin było szybsze) -niż sa le tra w apniow a, p rzy czym n a n iek tó ry ch glebach siarczan am o n u w ykazyw ał podobne właściwości. W późniejszym okresie n a n iek tó ry ch glebach ro ślin y n a wożone s a le trą w apniow ą zró w n ały się w zrostem z roślinam i n a am o niaku. Nie n a w szystkich kw aśny ch glebach obserw ow ano gorszy w zrost ro ślin naw ożonych siarczanem am onu.
O m ó w i e n i e w y n i k ó w rozpoczniem y od dośw iadczeń w k tó ry ch d okonaliśm y cięć ro ślin pod koniec k rze w ie n ia (na po czątk u s trz e lan ia w źdźbło). W yniki ich zestaw ione są w tab licy 5, J a k w idać z tego zestaw ieńia n a b ielicy pyłow ej k w aśn ej (n r 7) p lo ny ro ślin ściętych pod koniec k rzew ienia są najw yższe n a am oniaku, nieznacznie niższe n a s a letrze, a w y raźn ie niższe n a siarczan ie am onu. N a dw óch pozostałych glebach bielicy lek kiej z M akow a (nr 8) i b ielic y próchnicznej z K oci szew a (nr 9) najn iższe plony są n a sa le trz e w apniow ej; n a k w aśn iejszej z nich bielicy n r 7 siarczan am o n u działa słabiej a n a b ard ziej zasadow ej (nr. 9) lepiej niż am oniak. Znalazło to odbicie w plonie azotu n a glebach n r 7 i 9, zaś n a b ielicy n r 8 plon azo tu je s t jed n ak o w y n a w szystkich n a wozach.
R o zp atru jąc plo n y ziarn a i słom y w ty ch trzech dośw iadczeniach w i dzim y, że na bielicy n r 7 różnice w d ziałan iu naw ozów zm niejszyły się pod koniec w egetacji, niem niej n a siarczanie am o n u plony są najn iższe ale różnica leży w g ranicy p rzedziału ufności.
W p o ró w n an iu do w y n ik u n a tej sam ej glebie uzy sk an y m w ro k u 1952, n ależy pow iedzieć, że zm niejszenie d aw k i azo tu z 0,5 do 0,3 g n a w azon w y b itn ie zm niejszyło szkodliw e d ziałanie zakw aszające siarczan u am onu.
W pływ w ap n o w an ia i w łaśc. gleb n a dział, nawoź, w ody am o n iak a ln e j 239
W w y p ad ku bielicy n r 8 — n ie m niej kw aśnej niż p oprzednia gleba, gorsze działanie sa le try sodow ej uw id aczn ia się w plonach z ia rn a i słom y; n a a m o n iak u i siarczanie am o n u p lo n y w yró w nały się.
N a bielicy lekkiej próchnicznej (nr 9) sa le tra dała plony z ia rn a i słom y tak ie sam e ja k am oniak, m im o że plony ro ślin zielonych ibyły n a sa le trz e najniższe. P lo n y ziarn a n a siarczanie am onu b y ły niższe .poza g ran icam i p rzedziału ufności. Taik więc w p rzy p a d k u gleby n r 9 rośliny naw ożone sa le trą w y ró w n ały końcow e plony z ro ślinam i naw ożonym i am oniakiem podobnie ja k to m iało m iejsce w dośw iadczeniach z roku 1951 i 1952.
Przechodząc do om ów ienia w yników n a pozostałych glebach, należy stw ierdzić n a podstaw ie plonów i pro cen to w ej zaw artości azo tu w z ia r nie i słomie, że na bielicy spiaszczonej z P ra n d o to w a (nr 4)i p an o w a ły n ien o rm aln e w a ru n k i dla rozw oju ro ślin i w yników z dośw iadczenia przeprow adzonego n a tej glebie n ie n ależy brać pod uw agę. J e s t to gleba k tó rą n a le ż y się zająć osobno. R ośliny n a tej glebie długo nie m ogły do j rzeć: sp rz ę t opóźnił się o przeszło 2 tygodnie.
N a in n y ch glebach n ie w y stą p iły w iększe zakłócenia w rozw oju roślin. L ekkie zw iększenie procentow ej zaw artości azotu w z ia rn ie i słom ie ob se rw u je się na m adzie piaszczystej о рНксп 5,5 (nr 2) i bielicy pyłow ej o pHicci 4,7 (n r 6) gdzie k w aśn y odczyn h am o w ał w zrost roślin. N ie znaczne podw yższenie procentow ej zaw artości azo tu o b serw u je się ró w nież n a zasobnej w azot bielicy n r 5, k tó rą pobrano z ugoru. N a tej glebie p lo n jr b y ły najw y ższe i w ystąpiło nieznaczne przeazotow anie.
B iorąc pod uw agę w yn ik i dośw iadczeń przeprow adzonych n a S gle bach w idzim y: że n a czarnej ziem i (nr 1) o odczynie alkalicznym , m adzie piaszczystej i(nr 2), słabo kw aśnej o b o jętn e j m adzie piaszczysto^gliniastej (nr 3), k w aśn ej bielicy pyłow ej (n r 7) am oniak, sia rc za n am o n u i s a le tra w apniow a d a ły tak ie sam e p lo ny z ia rn a i słom y w gran icach przedziału ufności. Na glebie kw aśnej (nr 7) i glebie 9łabo k w aśnej (nr 3) zazna czyła się ten d e n c ja do gorszego d z ia łan ia siarczanu am onu, je d n a k ró ż nice w plonie ziarn a i słom y leżą w g ran icach p rze d z ia łu ufności.
A m oniak i sa le tra działały jed n ak ow o a siarczan am o n u gorzej, jeżeli chodzi o plon ziarna, ty lk o w dośw iadczeniu w yżej już om ów ionym p rze prow ad zo nym n a g leb ie n r 9.
Z n am ienn e je s t tro ch ę gorsze działanie sa le try w apniow ej (ale poza p rzedziałem ufności) w p o ró w n a n iu do am o n iak u i sia rc za n u am onu w p rz y p a d k u już om ówionego dośw iadczenia n a glebie n r 8 i dośw iad czeń założonych n a obojętnej bielicy z R aszyna (nr 5) i k w aśn ej bielicy z Kociszew a (nr 6). W ty ch dw óch dośw iadczeniach różnice n a niek o rzyść sa le try leżą rów nież poza g ran icam i p rzed ziału ufności bądź to w p oró w n an iu do am oniaku, bądź to w sto su n k u do siarczan u am onu.
240 К . S tarz y ń sk i
P lo n azo tu w ziarnie je s t niższy n a saletrze niż n a am o niak u i siarczanie am onu, ale za to je s t w iększy w plonie słom y co w skazuje, że gorsze d ziałanie s a le try m ogło w y nikn ąć z pow olniejszego działania a z o tu d a nego w tej form ie roślinom niż w postaci naw ozów am onow ych. Może to m ieć m iejsce w p rzy p a d k u d a w a n ia am o n iak u lu b naw ozów am onow ych do gleby n a p ew n ą głębokość \(nawozy z n a jd u ją się w te d y w s tre fie ko rzeniow ej roślin). N ależy się z ty m liczyć p rz y stosow aniu w ody am o n iak a ln ej, k tó rą d ajem y do gleby p rzy pom ocy rozlew aczy n a głębokości 5— 10 cm.
Jeżeli chodzi o ogólny plon a z o tu w z ia rn ie i słom ie to w ty ch do św iadczeniach, podobnie do dośw iadczeń 1951 i 1952 roku, n a am on iaku je s t on z zasady nieco niższy niż n a saletrze i siarczan ie am o n u n a w e t w ty ch w y padkach, gdy na am o n ia k u plony są jedn ako w e a n a w e t w yż sze niż na sa le trz e i siarczanie am onu.
Streszczając w y n iki ty ch dziew ięciu dośw iadczeń przepro w adzo ny ch n a różnych glebach m ożna pow iedzieć, że:
1. Na czterech glebach am oniak, siarczan am o n u i sa le tra w ap n io w a w y kazały jed nak ow e działanie n a plon jęczm ienia, p rzy czym n a glebach kw aśny ch w y stąp iła ten d e n c ja do słabszego działan ia siarczanu am onu; n a jed n ej glebie siarczan am o n u d a ł w y raźn ie niższe plony niż am o n iak i sa le tra w apniow a, k tó re d ziałały jednakow o. N a trzech glebach s a le tra w ykazała słabsze d ziałan ie niż am o n iak i sia rc za n am onu.
2. Z eb ran e plony ro ślin w końcu k rze w ie n ia w ykazały, że n a am o n iak u i siarczan ie am o n u plony części n ad ziem nych i korzeni są w iększe niż n a sa le trz e w apniow ej z ty m zastrzeżeniem , że n a glebie kw aśn ej w jed n y m w y p ad k u n ajn iższy plon b y ł n a siarczanie am onu.
3. W iększa szybkość d ziałan ia am o n iak u i siarczanu am onu, p rzy w prow adzen iu naw ozów azotow ych do gleby n a głębokość 8 cm, by ła p raw dopodobnie p rzy czy ną lepszego d ziałania ty c h naw ozów w poró w n a n iu do sa le try sodowej.
W NIOSKI
W przeprow ad zony ch dośw iadczeniach w azonow ych z jęczm ieniem m ający ch na celu poró w n ąn ie działania am oniaku, sa le try w apniow ej (sodowej) i sia rc za n u am o n u w zależności od odczynu gleby stw ie r dzono:
1. A m oniak w y k azu je zbliżone działanie do sa le tr dając p lony nieco niższe, (jednakowe a rów nież i w yższe od p lonu n a sa le tra c h . Na róż n ice w d ziałan iu ty ch naw ozów w p ły w a ją w a ru n k i glebow e i w e g e tacyjne.
2. W p o rów n an iu do siarczan u am onu am oniak n a glebach kw aśny ch w ykazu je lepsze działanie, co w y stęp u je szczególnie w yraźn ie n a glebach
16 Ro c zn ik i G le b o z n a w c z e
D ziałanie nawozów azotow ych n a g lebie kw aśnej i w apnow anej — 1951 r. Jęczm ień — B ielica spieszczona z G rzym kow ic ( p H H > Q — 5,4, pH KC14,35) — N -0,5 g N
P - 0 , 5 g Р г05
К —0,5 g k 2o
T a b l i c a 1
Plon w g na wazon a. s. m. % azotu w a. s. m. Plon azotu w mg na wazon
PHKC1
PO sprzęcie L. p. K o m b i n a с j a
ogółem ziarno słoma ziarno słoma ziarno słoma ogółem pobrany
z nawozu
1
A. Gleba niew apnow ana
P K —bez azotu 16,1 7,8 8,3 1,49 0,45 116 37 153 . 4,56 2 P K + N —am oniak 49,0 21,3 27,7 1,53 0,49 325 136 461 308 4,41 3 P K + N —sal. sodowa 55,6 24,1 31,5 1,46 0,44 352 139 491 338 4,61 4 P K + s ia rc z a n am onu 33,0 14,7. 18,3 2,07 0,73 305 133 438 285 4,19 5 B. G leb a+ 3 g CaCOa (0,5 kw. hydrol.) P K —bez azotu 17,8 8,4 9,4 1,55 0,47 130 44 174 4,77 6 P K + N —am oniak 56,4 23,2 33,2 1,53 0,45 355 149 504 330 4,80 7 P K + N —sal. sodowa 60,9 26,2 34,7 1,42 0,47 372 163 535 361 5,08 8 P K + N —siarczan am onu 56,3 23,1 33,2 1,43 0,49 330 163 493 319 4,50 9 C. G le b a + 15 g CaCÔ3 (2,5 kw . hydrol). P K —bez azotu 36,7 16,6 20,1 1,65 0,42 274 84 358 6,32 10 P K + N —am oniak 65,9 25,6 40,3 1,78 0,51 457 205 662 304 6,44 11 P K + N —sal. sodow a 69,5 28,0 41,5 1,69 0,53 473 220 693 335 6,61 i 2 P K + N —siarczan am onu 62,0 23,1 38,9 1,94 0,56 448 218 666 308 6,10 13 P K + N —am oniak 5 X 0,1 g 60,2 23,7 36,5 1,82 0,60 432 219 651 293 6,35 14 P K + N —sal. sod. 5 X 0,1 g 74,2 30,8 43,4 1,68 0,57 517 - 247 764 406 6,66 15 1 P K + N —siarczan am onu 5X0,1 g 68,0 26,6 i 41,4 1,78 0,58 474 240 714 356 6,32 G eneralny b łą d ró ż n ic y : z ia rn a 1,11 g słom a 0,80 g W pł yw w a p n o w a n ia i w ła śc . gle b na d z ia ł, n a w o ź , w od y a m o n ia k a ln e j 2 4 1
D ziałanie naw ozów azotow ych n a glebie k w aśn e j i w ap n o w an ej — 195(2 r. T a b l i c a 2 Jęczm ień — Bielica pyłow a z Reguł (pHHe0 5,2 pHKC1 4,6) — N - 0,3 g N
P - 0 , 3 g P205
К - 0 ,3 g к 2о
Faza krzew ienia Faza kłoszenia
L. K o m b i n a c j a plon p. S. W g na wazon % azotu plon azotu w mg na wazon pion p. S. w g
na wazon % azotu plon azotu
P-c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie r a z e m <0 3 ' f U С N ko r z e n ie c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie r a z e m c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie 1 ra ze m | c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie r a z e m 1
A. G leba niew apnow ana
P K —bez azotu 5,i 3,9 9,0 1,39 0,67 70 26 96 9,1 4,0 13,1 1,01 1,30 92 52 144
2 P K + N —am oniak 15,5 7,5 23,0 2,04 0,76 315 57 372 31,7 6,6 38,3 1,19 1,34 377 89 466 3 P K 4-N —saletra sodowa 15,5 6,6 22,1 2,18 0,75 337 57 394 32,5 7,2 39,7 1,19 1,31 386 94 480 4 P K + N —siarczan am onu 8,8 4,0 12,8 3,00 1,06 265 42 307 24,5 5,8 30,3 1,37 1,42 335 82 417 5 P K + N —kw as azotow y 1,9 1,4 3,3 3,66 2,19 71 31 102 12,2 6,0 18,2 2,63 1,45 321 87 408 6 B. G le b a + 5 g C a C 03 (0,5 kw . hydrol.) P K —bez azotu 5,4 4,6 10,0 1,43 0,70 77 32 109 10,2 5,0 15,2 1,12 1,25 114 63 177 7 P K + N —am oniak 17,8 8,4 26,2 1,87 1,51 332 127 459 29,0 7,5 36,5 1,30 1,35 377 101 478
8 P K + N —sa le tra sodowa 14,5 5,1 19,6 2,31 1,47 334 74 408 28,2 6,0 34,2 1,47 1,43 415 85 500 9 P K + N —siarczan am onu 14,5 6,7 21,2 2,01 1,69 291 114 405 29,0 8,0 37,0 1,26 1,31 365 105 470 10 P K + N —kw as azotowy 8,0 3,7 11,7 3,57 2,10 284 78 362 24,7 5,4 30,1 1,48 1,49 365 81 446 И G. G le b a + 2 0 g C a C 03 (2,5 kw. hydrol.) P K —bez azotu 9,0 5,7 14,7 1,70 1,44 153 82 235 17,1 5,0 22,1 1,18 1,38 202 68 270 12 P K + N —am oniak 16,4 6,7 23,1 2,35 1,76 385 117 502 33,5 8,1 41,6 1,37 1,34 459 109 568 13 P K + N —sa le tra sodowa 18,1 6,5 24,6 2,28 1,83 413 118 531 34,6 8,0 42,7 1,39 1,35 482 109 591 14 P K + N —siarczan am onu 18,3 8,7 27,0 2,12 1,55 387 135 522 30,6 7,9 38,5 1,38 1,38 422 108 530 15 P K + N —kw as azotow y 18,6 7,2 25,8 j 2,19 1,75 408 126 534 34,7 7,6 42,3 1,38 1,29 479 99 578
G eneralny błąd różnicy : część n adziem na 0,93 korzenie 0,87 ^
G eneralny błąd różn icy : część nadziem na 1,17 k orzenie 1,01 24 2 К . S ta rz y ń s k i
1
6
*
D ziałanie naw ozów azotow ych na g lebie k w aśnej i w apnow anej — 1952 r.
Jęczm ień — bielica pyłow a z R eguł (pHHe0 — 5.2; pHKC1 — 4,6). N - 0 , 5 g , P - 0 , 5 g, К - 0 ,5 P20,56 K 20
T a b l i c a 3
Plon w g na w azon (a. s. m.) •/• azotu w a. s. m. Plon azotu w mg na wazon
PHKC1
po
sprzęcie L. p. K o m b i n a c j a
ogółem ziarno słoma ziarno słoma ziarno słoma ogółem pobrany
z nawozu
1
A. G leba niew apnow ana
P K —bez azotu 12,5 5.5 7,0 1,72 0,59 95 41 136 4,91
2 P K + N —am oniak 41,6 16,9 24,7 1,51 0,65 255 161 416 280 4,71
3 P K + N —sa le tra sodowa 46,4 18,8 27,6 1,53 0,62 288 171 460 324 5,02
4 P K + N —siarczan am onu 38,9 15,7 23,2 1,59 0,65 250 151 401 265 4,44 5 P K + N —kw as azotowy 21,6 6,7 14,9 2,11 1,43 142 212 354 218 4,55 1 B. G leb a+ 5 g CaCOs (0,5 kw. hydrol.) P K —bez azotu 13,9 6.3 7,6 1,84 0,54 116 41 157 5,44 2 P K + N —am oniak 40,0 15,4 24,6 1,53 0,73 241 180 421 264 5,46
3 P K + N —sa letra sodowa 42.8 17,0 25y8 1,67 0,71 284 183 467 310 5,75
4 P K + N —siarczan am onu 39,1 14,6 24,5 1,63 0,74 238 181 419 262 5,09 5 P K + N —kw as azotow y 37,6 14,5 23,1 1,71 0,90 247 208 455 298 5,31 1 C. G leba+ 2 0 g C aC 03 (2,5 kw . hydrol.) P K —bez azotu 25,7 10,8 14,9 3,06 0,63 330 94 424 7,19 2 P K +N—am oniak 42,5 15,8 26,7 2,97 0,84 469 224 693 269 7,26 3 P K + N —s a le tra sodowa 47,0 18,2 28,8 3,02 0,82 551 237 788 . 364 7,31 ' 4 P K + N —siarczan am onu 38,8 15,5 23,3 3,03 0,84 469 195 664 240 6,92 5 P K + N —kw as azotowy 45,7 18,2 27,5 3,14 0,82 jj 572 224 796 372 7,11 G eneralny b łą d ró żn ic y : ziarno 1,20 g słom a 1,11g W pł yw w a p n o w a n ia i w ła śc . gle b na d z ia ł, n a w o ź , w o d y a m o n ia k a ln e j 2 43
^ 4 ' T a b l i c a 4 N iektóre w łaściw ości gleb.-użytych w dośw iadczeniach z jęczm ieniem
Skład m echaniczny pH <e "05
3 &
piasek p y ł części spław ialne >>
i ea t fi >» N £ « Î2 C N g L. p. o m N O 1 ^4 O t Ю <UN 1П o © 1 • M ■ o 0 1 tn в <L> N to0 o^ ®~ 1 CM 1 <0 CM o e CM o В o tg w h,o . w KC1 . fi jj s 1 a - 3 S 2 § * В* M> rt и fi •fi o *o ° O 40 o 1 -с fi 0» T3 Ю o N O (0t-i O o o CUB o o o o o O V 2 m il-rów na 100 gl. uft ° 2 ft £ 1 C zarna ziem ia śre
dnia z B rw inow a 15,0 6,4 30,6 52 17 10 27 8 5 8 21 8,1 .7,6 — 0,47 26,1 2,4 34,0 2 M ada piaszczysta z m iej. Las 28,5 13,2 32,3 74 5 11 16V. 5 4 ; 1 10 6,3 5,5 0,04 1,54 4,2 i , i : 29,5 3 M ada piaszczysto-
gliti. z m iej. Las
7,6 6,9 28,5 43 20 21 41 6 4 6 16 7,7 7,2 1,27 21,0 1,5 30,5 4 Bielica lek k a z Prandotow a 25,3 13,5 30,2 69 8 9 17 7 2 5 ' 14 6,3 5,6 0,04 1,24 4,1 0,8 21,0 5 Bielica na glin ie zwałowej R aszyn 17,5 7,5 24,0 49 14 ' J7 31 9 5 6 20 7,3 7,0 0,09 0,56 12,4 1,1 25,0 6 Bielica na glinie spiaszcz.-K ociszèw 25,6 11,3 32,1 69 11 8 19 / 4 4 4 12 5,1 4,3 1,10 3,67 2,4 2,1 27,0 7 Bielica pyło w a- Reguły 8,3 3,3 ; i i 30,4 i 42 19 20 39 11 4 4 19 5,4 4,7 0,39 2,40 3,7 1,1 27,0 8 Bielica na glinie zwałowej -M aków 23,0 10,3 26,7 1 60 12 8 20 8 5 7 20 6,5 5,5 0,09 1,33 7,8 1,2 25,0 9 i B ielica lekka-próch n iczna K ociszew 23,0 ! 12,5 ;30,5 66 ' 8 11 19 6 3 6 15 6,6 5,9 0,02 1,54, 6,7 1,5 23,0
N a o trzym any w ynik silnie w pły n ęła duża zaw artość resz tek pożn iw n y ch
24 4 K . S ta rz y ń s k i
D ziałanie nawozów azotow ych n a różnych glebach Jęczm ień — 1953 r. P —0 ,3 g P20 5, K —0,3gK20 , N —0,3gN na w azon T a b l i c a 5 L. K o m b in a c ja K o n i e c k r z e w ie n i a D o jr z a ło ś ć p e łn a P l o n w g n a w a z o n °/oN P lo n N m g n a w a z o n P l o n w g n a w a z o n 0'10 N P lo n a z o t u m g n a w a z o n c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie o g ó łe m c z ę ść n a d z ie m n a k o r z e n ie c z ę ść n a z ie m n a k o r z e n ie 1 o g ó łe m z ia r n o (0 S o "w z ia r n o CO Ê o и zia r n o sł o m a 1 o g ó łe m
7. Bielica pyłow a z Reguł — pH KC14,7
1 P K 5,6 7,1 12,7 1,81 1,40 101 99 200 8,0 11,0 1,53 0,46 11 122 51 173
2 P K + N H s 11,0 10,0 21,1 2,66 1,71 293 171 464 15,8 21,9 1,61 0,52 255 114 369
3 p k + ( n h4)2s o4 7,5 5,8 13,3 3,17 2,05 238 121 359 14,9 20,7 1,72 0,57 256 118 374 4 P K + C a (N 03)2 9,2 10,3 19,5 3,12 1,81 287 186 473 15,6 21,9 1,72 0,58 269 127 396
błąd generalny 0,24 0,75 0,71 0,71
8. Bielica lekka z Makowa pH KC15,5
1 P K 3,3 3,6 6,9 1,72 1,35 57 45 106 4,2 1 6,5 1,76 0,47 75 30 105
2 P K + N H3 11,2 8,4 19,6 2,11 1,64 236 138 374 13,7 20,8 1,53 0,45 210 94 304
3 P K + (N H4)2SOj 10,4 6,8 17,2 2,45 1,71 255 116 371 13,9 21,1 1,54 0,47 214 99 313 4 P K + C a ( N 03)2 9,4 6,1 15,5 2,80 1,77 263 108 371 12,2 18,8 1,71 0,55 209 104 313
b łą d g en eraln y 0,64 0,63 0,89 1 0,40 0,48
9. Bielica lekka próchniczna z
• ; K ociszewa pH KC15,9 1 P K 6,2 4,5 10,7 1,61 1,47 100 66 166 8,1 11,1 1,55 0,47 125 52 177 2 P K + N H 3 13,8 7,7 21,5 2,04 1,87 281 144 425 18,8 25,2 1,35 0,45 254 113 367 3 P K + (NH4)2S 04 14,3 10,2 24,5 1,95 1,75 279 178 457 17,1 25,6 1,44 0,50 247 128 375 4 P K + C a (N 03)2 7,2 4,4 11,6 3,96 2,43 285 107 392 18,0 24,6 1,46 0,58 262 143 405 b łą d generalny 0,75 1,07 0,42 0,46 W pł yw w a p n o w a n ia i w ła śc . gle b na d z ia ł, n a w o ź , w od y a m o n ia k a ln e j 2 4 5
D ziałanie nawozów azotow ych na różnych glebach Jęczm ień 1953 r. P - 0 , 3 g P20 5, K - 0 , 3 g K20 , N - 0 ,3 g N
T a b l i c a 6!
L . p . K o m b in a c ja
P lo n w g n a w a z o n % N P lo n a z o tu m g
z ia r n o s ło m a z ia r n o s ło m a z ia r n o s ło m a r a z e m
1 . C zarna ziem ia średnia z B rw inow a, pH H, 0 ~ 8 , 1 3 pH Kc i —7 , 6 3
1 P K 6 , 8 8 , 8 1 , 6 3 0 , 5 2 1 1 1 4 6 1 5 7
2 P K + N - N H3 1 5 , 2 2 1 , 9 1 , 4 9 0 , 5 1 2 2 6 1 1 2 3 3 8
3 P K + N - ( N H4)2S 04 1 5 , 2 2 0 , 4 1 , 5 3 0 , 5 4 2 3 2 1 1 0 3 4 2
4 P K + N —C a(N 03)2 1 5 , 5 2 0 , 8 1 , 5 5 0 , 5 3 2 4 1 1 1 0 3 5 1
błąd generalny 0 , 7 7 0 , 4 8
2 . Mada piaszczysta z m iej. Las pH H>0- 6 , 3 3 pH k c i “ 5 , 5 2
1 P K 5 , 5 7 , 5 2 , 0 6 0 , 5 6 1 1 4 4 2 1 5 6
2 P K + N - N H3 1 5 , 2 2 1 , 6 1 , 6 5 0 , 4 8 2 5 1 1 0 4 3 5 5
3 P K + N - ( N H4)2S 04 1 5 , 6 2 2 , 6 1 , 7 1 0 , 4 8 2 6 7 1 0 9 3 7 6
4 P K +N —C a(N 03)2 1 4 , 6 2 2 , 3 1 , 7 9 0 , 5 5 2 6 2 1 2 2 3 8 4
błąd g e n e ra ln y 0 , 9 3 0 , 9 6
1 3 Mada piaszczysto-gliniasta pH Hi0—7 , 7 1 pH KC1—7 , 2 2
1 P K 1 1 , 6 1 7 , 6 1 , 6 7 0 , 4 4 1 9 4 7 7 2 7 1 2 P K + N - N H3 2 0 , 6 3 1 , 1 1 , 4 5 0 , 4 3 2 9 9 1 3 4
j
4 3 3 24 6 K . S ta rz y ń s k i3 P K + N - ( N H4)2S 04 19,8 30,0 1,49 0,45 295 135
4 P K + N - C a ( N 03)2 21,0 31,3 1,43 0,45 1 301 141
błąd gen eraln y 0,55 1 0,42
4. Bielica spiaszczona z Prandotow a, р ЯНз0 —6,35 pHKC1 —5,60
1 P K 4,1 5,6 2,19 0,71 89 40
2 P K + N - N H3 6,4 10,9 2,65 1,12 170 122
3 P K + N - ( N H4)2S 04 2,9 6,8 2,79 1,56 82 106
4 P K + N - C a ( N 0 3)a 3,7 10,0 2,80 1,71 105 171
błąd g eneralny 0,64 0,68
5. B ielica na glinie zwałowej z Raszyna, pH Ha0—7,30 pHKC1 —7,01
1 PK 20,8 29,5 1,51 0,64 313 189
2 P K + N - N H3 26,3 35,1 1,62 0,80 426 281
3 P K + N - ( N H4)2S 04 25,9 37,2 1,63 0,70 423 275
4 P K + N —C a(N 03)2 24,5 34,5 1,63 0,92 399 318
błąd g en eraln y 0,68 1,10
6. Bielica na glinie spiaszczonej z Kociszewa, pH Hj0—5,13 pH KC1—4,31
1 P K 9,9 14,3 1,43 0,49 142 70 2 P K + N - N H3 18,9 27,3 1,43 0,53 270 145 3 p k + n - ( n h4)2s o4 18,1 25,8 1,47 0,58 265 149 4 P K + N —C a(N 03)2 17,2 ♦ 24,6 1,44 0,69 248 170 błąd generalny 0,49 0,48 430 442 129 292 188 276 502 707 698 717 212 415 414 418 W pł yw w a p n o w a n ia i w ła śc . gle b na d z ia ł, n a w o ź , w o d y a m o n ia k a ln e j 24 7
248 К . S tarzy ń sk i
0 pHkci około 4,5. N a g leb ach o odczynie zbliżonym do obojętnego n a w ozy lte d z ia łają jednakow o, p rz y czym am o n iak częściej, d aje w yższe
plony niż sia rc za n am onu.
3. Cięcia dokonane w okresie k rzew ien ia i kłoszenia się roślin w sk a z u ją ’ że am oniak, p rzy w pro w ad zen iu naw ozów do gleby n a głębokość 8 cm, działa początkow o szybciej niż saletra, pow odując wyższe plony części nad ziem n ych i korzeni oraz zaw artego w nich azotu. Niższe k o ń cowe plony ziarn a i słom y n a a m o n iak u niż na sa le trz e należy tłum aczyć p rzem ianam i ja k im u leg a am o n iak w gleb ie i roślinie. P raw dopodobnie intensyw ność asym ilacji d w u tle n k u w ęgla w y w iera siln y w p ływ n a w ła ściw e w y k o rzystanie przez ro ślin y szybko p o bieranego azo tu z am oniaku. N iem niej n a n iek tó ry ch glebach szybsze d ziałanie am o n iak u m oże być praw dopodobnie p rzy czy ną jego lepszego d ziałan ia n a plon ziarn a i słom y w p o rów n an iu do s a le try w apniow ej. Może to m ieć znaczenie w w a ru n k ach polow ych p rzy stosow aniu w ody am o n iak aln ej, w p row ad zanej do gleb y za pom ocą rozlew acza n a głębokość 5— 10 cm.
S iarczan am onu, dan y do gleby n a głębokość 8 cm przy odczynie g leb y zbliżonym do obojętnego, w y k azuje podobne w łaściw ości do am o n iaku.
4. A m oniak w p o ró w naniu do siarczan u a m o n u w y kazuje o w iele m niejszą kw asow ość biologiczną. Po sprzęcie ro ślin naw ożonych a m o n ia k iem odczyn g leb y je s t tylk o nieznacznie niższy od odczynu g leb y n a w ożonej s a le trą w apniow ą a o w iele w yższy niż p rzy stosow aniu s ia r czan u am onu.
5. W apnow anie gleb k w aśn y ch nie u su w a całkow icie różnic w d z ia łan iu am oniaku, siarczan u am onu i saletry , po niew aż obok odczynu 1 in n e w łaściw ości gleb w p ły w a ją n a działanie ty ch nawozów.
DITERA TU RA
1. Z b i o r o w a p o d red. G ó r s k i e g o . Amonifik ja k o «nawóz azotow y, R. N. R. 56A, W arszaw a (1991), str. 91—279.
2. J a c k is o n M. L. A n h y d ro u s am m o n ia re te n tio n by soils as influenced by d e p th of aplication, soil te x tu re , m o istu re content, pH v a lu e a n d tilth , Jo u rn . A m er.
Soc. of A gr. 39 (Ш47), str. 623—^33.
3. P r i a n i s z n i k o w D , A zot w życiu ro ślin , P. W. R. i L., W arszaw a (1951), str. 154. 4. H e d r i c k R. M., M o w r y D. T. E ffe ct o f sy n th e tic polyelectroiytes on a g g re gation, a e ra tio n a n d w a te r rela tio n sh ip s of soil, Soil Sei. 73, B altim ore, (.1952), str. 427-441.
5. G ó r s k i M., K r ó l i k o w s k i L. Z aw artość izwiązków prólchnicznych w glebie w zależności od naw ożenia, Roczn. Glebozn. 2, W arszaw a (1952), str. 20—27.
Wpływ wapnowania i właśc. gleb na dział, nawoź, wody amoniakalnej 249 К. СТЯЖИНСКИ О ВЛИЯНИИ ИЗВЕСТКОВАНИЯ А
свойсть почв
Hfl УДОБРИТЕЛЬНОЕ ДЕЙСТВИЕ ВОДНОГО РАСТВОРА АММИАКА (Кафедра агрономической химми Варш авской Главной Сельскохозяйственной школы ) Р е з ю м е В опытах проведенных в сосудах сравнивалось удобрительное действие водного раствора аммиака, сульф ата аммония и кальциевой селитры. Опыты были проведены с ячменем на двух кислых почвах с прибавкой различны х доз углекислого кальция и кроме того на девяти почвах с различной их реакцией. При заделке азотистых удобрений в почву на глубину 8 см аммиак действовал в общ ем сходно с селитрой, давая урож аи в зависимости от условий то сниж енны е, то повы ш енные а такж е одинаковы е с урожаями от селитры . С равнительно с сульфатом аммония при аммиачном удобрении получаю тся повы ш енные урож аи особенно на кислых почвах. Собирая урож ай зеленой массы и отмытой корневой системы в период кущения и колош ения мы убедились, что аммиачным удо брением обусловливается б о л ее скорый рост растений, чем при удо брении селитрой. Этим можно объяснить б олее вы сокие урож аи на некоторы х почвах при аммиачном удобрении. Б ы ло вы явлено, что разница в удобрительном действии между различными азотными удобрениями обусловливается как почвенной реакцией, так и другими свойствами почв. К . STA R ZY Ń SK IIN FLU EN C E OF LIM IN G AND SO IL PR O PE R T IE S ON FE R T IL IZ IN G EFFEC T OF AM M ONIA LIQUOR
(In stitu te of A g ric u ltu re C hem istry C e n tra l College of A g ric u ltu re W arsaw )
S u m m a r y
P o t ex p erim en ts w ere c a rrie d out in o rd e r to com pare th e fertilizin g effect of am m onia liquor, am m on iu m sulphate, calcium a n d soda n itra te . E x p e rim en ts w ere c a rrie d out w ith b a rle y on tw o acid soils, w h ich w ere lim ed in tw o levels w ith calcium c a rb o n a te as w ell as o n n in e o th er soils of d iffe re n t pH w ith o u t usin g calcium .
250 К. Starzyński
The n itro gen ou s fertiliz e rs w e re /placed on th e d ep th of 8 cm. In those conditions am m onia liq u o r w as g e n e ra lly e q u a lly effective as n itra te fertilizers. In com parison w ith su lp h a te am m o n iu m th e yields w ith am m onium liq u o r w e re higher, specielly used on 'acid soils. Y ields in v esg at- ed in d iffe re n t stag e of p la n t d ev elo p m en t !(sprout a n d shoot in to e a rs- stage) show ed fa s te r a c tiv ity of liq u o r am m onia th a n n itr a te fertiliz e rs. A fa s te r developm ent of p la n ts fertilized w ith am m onia liq u o r m ay be th e cause of h ig h e r cro p s on som e soils.
I t seem s th a t a p a r t from pH also o th e r p ro p ertie s of soils h a v e in fluen ce in th e yield effect cau sed b y u sin g d iffe re n t nitro g en o u s f e rti lizers.
