ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LV NR 2 WARSZAWA 2004: 201-208
ZB IG N IEW K A C ZM A R EK *, JERZY M IC H A LIK **, W A LDEM AR SPY CH A LSK I *
WYBRANE WŁAŚCIWOŚCI CHEMICZNE
I ZAWARTOŚĆ ROZPUSZCZALNYCH W WODZIE
SKŁADNIKÓW W GLEBACH LEŚNYCH POŻARZYSKA
POTRZEBOWICE W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU
REKULTYWACJI
SELECTED CHEMICAL PROPERTIES AND CONTENT
OF WATER SOLUBLE CONSTITUENTS OF FOREST SOILS
IN POTRZEBOWICE POST-FIRE AREA IN RELATION
TO THE METHOD OF RECLAMATION
* K atedra G leboznaw stw a Akadem ii Rolniczej im. A ugusta Cieszkow skiego, **Zakład M orfologii Zw ierząt U niw ersytetu im. A dam a M ickiew icza
w Poznaniu
Abstract: The perform ed investigations included: determ ination o f pH, organic carbon and
nitrogen contents as well as concentrations o f selected w ater soluble constituents in surface and sub-surface forest soil layers in the Potrzebowice post-fire area. The examined region is situated in the N otecka Primeval Forest (sandr plain). The post-fire area was subjected to 8-year long reclam ation process, which employed three different soil preparation procedures: holes dug with a spade, complete tillage using a disk plough and plowing o f furrows com bined with their deepening as well as two planting procedures - scots pine and black alder. The obtained results were compared with appropriate values o f individual properties for soils o f natural sites, which were not disturbed by a fire. In the case o f the post-fire area, significantly lower content values o f all the examined water soluble constituents: organic carbon and crude nitrogen and higher pH values were found when compared with corresponding values observed in soils o f natural forest sites. None o f the applied soil preparation procedures was distinguished as the most advantageous. Black alder was found to have a positive influence on soil chemistry.
Słowa kluczow e: pożarzysko, rekultywacja, nasadzenie, składniki wodorozpuszczalne. K ey words: post fire area, reclamation, plantings, water-soluble components.
202 Z Kaczmarek, J. Michalik, W. Spychalski
WSTĘP
P o żary c a łk o w ite p o w o d u ją g w a łto w n e, często n ie o d w ra c a ln e , z a k łó c e n ia funkcjonow ania ekosystem ów leśnych. Istotnym elem entem degradow anego biotopu je st gleba. W skutek spalenia substancji organicznej dochodzi w niej do uw olnienia składników m ineralnych w formie tlenków, co pow oduje w zrost pH [Olejarski 1999]. Spada zaw artość azotu [Bar i Vega 1983], zw iększa się tem po w ym yw ania składników rozpuszczalnych [Levis 1994], zm ieniają się w zajem ne relacje ilościow e i jakościow e makro- i m ikroelementów [Barros i in. 1982]. Oprócz zmian chemizmu gleby degradacja popożarow a negatyw nie w pływ a rónież na szereg innych cech gleby. M iędzy innym i spada ich aktywność mikrobiologiczna [Januszek 1999], modyfikacji ulegają właściwości fizyczne (przepuszczalność wodna, retencja) [Austin, B asinger 1955; Tarrant 1956].
Fazą gleby, w której zachodzi większość reakcji chemicznych, jest roztw ór glebowy. To on przede wszystkim odpow iada za rozm ieszczenie składników rozpuszczalnych w w odzie w obrębie pedonu [Smal 1999]. W przypadku gleb zdegradow anych w w yniku pożaru, a następnie poddanych rekultuw acji, zaw artość określonych jo nó w w fazie ciekłej gleby - w odniesieniu do stanu przed degradacją- może być cennym wskaźnikiem zaaw ansow ania procesów rewitalizacji.
N iniejsza praca zawiera wyniki dotyczące zróżnicowania odczynu, zawartości С org. i azotu oraz stężenia i rozmieszczenia wybranych składników rozpuszczalnych w wodzie w powierzchniowych i podpowierzchniowych (0-30 cm) warstwach gleb rekultywowanych w różny sposób przez osiem lat po pożarze całkowitym lasu w porównaniu z podobnymi pod względem genezy i uziam ienia glebami naturalnych siedlisk leśnych.
OBIEKT BADAŃ I METODYKA
Badania przeprowadzono na terenie N adleśnictwa Potrzebowice (gm ina W ieleń) obejmującego swym obszarem środkowo-północnączęść Puszczy Nadnoteckiej (równina sandrowa). Badane pożarzysko powstało w 1992 roku w wyniku pożaru całkowitego 5500 ha drzewostanu sosnowego III klasy wieku, na siedlisku boru świeżego [Ceitel i in. 1997]. Próbki do analiz pobrano z trzech powierzchni (I, II, III), będących częścią doświadczenia założonego w 1994 r. przez Katedrę Hodowli Lasu AR w Poznaniu, w Oddziale 114d. Dodatkową powierzchnię (SI), reprezentującą sukcesję naturalną, wyznaczono w oddziale 114. Jako materiał porównawczy wykorzystano próbki z kompleksu naturalnych gleb leśnych (L), nienaruszonego przez pożar, sąsiadującego bezpośrednio z pożarzyskiem. Badane gleby reprezentowały typy gleb rdzawych i bielicowych. Poziom zalegania wód gruntowych mieścił się w przedziale od 2,6 do 3,2 m p.p.t.
N a każdej z rekultyw ow anych powierzchni zastosow ane zostały odm ienne sposoby przygotow ania gleby, odpowiednio: I - jam ki w ykopane łopatą; II - pełna płytka orka pługiem talerzowym ; III - wyoranie bruzd dwuodkładnicow ym pługiem leśnym wraz z ich pogłębieniem . W obrębie każdej z pow ierzchni do badań przyjęto dwa w arianty nasadzeń: sosną (Is, lis, Ills) oraz olszą szarą (Io, IIo, IIIo). W ym iary poszczególnych poletek w ynosiły 20 x 25 m (500 m 2). N a każdym z nich - w pięciu punktach - z poziom ów powierzchniowych i podpowierzchniowych pobrano próbki gleby, w których oznaczono (w trzech pow tórzeniach) w ybrane w łaściw ości fizyczne i chem iczne.
W pływ reku ltyw a cji g leb leśnych p o ża rzyska na ich w łaściw ości. 203
Analogicznie pobrano próbki z powierzchni kontrolnej. Zamieszczone wyniki są średnią geom etryczną w artości uzyskanych dla poszczególnych w łaściw ości na określonych płaszczyznach badaw czych. W próbkach oznaczono: skład granulom etryczny m etodą B ouyoucosa w m odyfikacji Prószyńskiego; odczyn m etodą potencjom etry czną; N - N 0 3 k o lo ry m etry c zn ie przy za sto so w an iu siarczan u b ru cy n y ; N -N H 4 k o lo rym etrycznie z odczynnikiem N eslera; K, Na, Ca m etodą fotom etrii płom ieniow ej (Flapho-4); M g m etodą spektrom etrii absorpcji atomowej na aparacie Varian 220FS [M ocek i in. 2000]; węgiel organiczny i azot ogólny m etodą analizy elem entarnej na aparacie Vario Max. Składniki ropzuszczalne w wodzie oznaczono w ekstrakcie wodnym przy stosunku gleby do wody 1:1.
WYNIKI I DYSKUSJA
S kład g ra n u lo m e try czn y w szy stk ich bad an y ch gleb w y k a zy w ał u z ia rn ie n ie kw alifikujące je (wg PTG) do podgrupy piasku luźnego (tab .l). Ilościow y udział poszczególnych frakcji w obrębie podgrupy był charakterystyczny dla gleb w ystę pujących na obszarze Puszczy Nadnoteckiej [Sienkiewicz 1992].
O dczyn kontrolnych gid) leśnych można uznać za typowy dla gleb rdzawych i bielicowych siedliska bom świeżego. Oznaczone w mdi wartości pH byty zbliżone do uzyskiwanych przez wielu autorów na podobnych starowiskadi[Czmpińskaih 1999;KomiaBeÜeyiin 1999;MSdralik2001;Sim^ 1992].Stwierfzmo wyraźny spadekzakwaszenia w glebach rekultywowanego pożaizyska w stosunku do gleb kontrolnych.
W glebach kontrolnych pH H0Q było zdecydow anie najniższe (4,12 dla próbek pobranych z głębokości 0 -1 0 cm i 4,98 - z głębokości 10-30 cm). We w szystkich glebach rekultywowanych - na porównywalnych głębokościach - wystąpił wzrost pH H2Q do w artości m ieszczących się w przedziałach, odpowiednio: dla epipedonów - od 4,87 (SIII, głęb. 0 -1 0 cm) do 5,25 (S il, głęb. 0 -1 0 cm) oraz dla poziom ów położonych głębiej - od 5,07 (Ol, 15-30 cm) do 5,25 (SI, 15-30 cm). Skrajnie niskie p H H2Q ektopróchnicy nadkładowej - 3,67 (L, głęb. + 5 -0 cm) można porównywać z wartościami uzyskanym i na pow ierzchniach, na których w arstw a pow ierzchniow a gleby została podczas zabiegów rekultyw acyjnych naruszona w najm niejszym stopniu, w zw iązku z czym w górnych partiach w ystępującego tam poziom u Ah zaczęły się w ykształcać zaczątki poziom u Olf. Proces ten stw ierdzono w przypadku pow ierzchni I, a w artości pH H20 w ynosiły tam odpowiednio: 4,83 (SI, głęb. 0-3 cm) i 4,85 (Ol, głęb. 0 -3 cm). Z podobnych przyczyn na pow ierzchni s ukcesji naturalnej (S I) p H H2Q na głębokości 0 -1 0 cm m iało w artość 4,65. Zależności takie stw ierdził rów nież Januszek [2001] podczas badań przeprow adzonych na pożarzysku Rudy R aciborskie oraz Olejarski [2003] na podobnym obiekcie w N adleśnictw ie Cierpiszewo. W badanych glebach, skrajnie ubogich w koloidy m ineralne (tab. 2) czynnikiem decydującym o zdolnościach sorpcyjnych i buforow ych jest substancja organiczna [M ocek i in. 2000]. Zubożenie w ten składnik - w skutek pożaru - musi więc pow odow ać opisane powyżej zmiany.
N ajw yższą zawartość w ęgla organicznego - na wszystkich badanych głębokościach - stwierdzono w glebach nienaruszonych przez pożar (L). Ektopróchnica leśna zawierała ponad 26% С org. (L, + 5 -0 cm). Była to wartość ponad ośm iokrotnie w yższa od m aksym alnych zaw artości w ęgla w glebach pożarzyska. Po upływ ie dziesięciu lat od degradacji zauważalny jest wyraźny proces odbudowy substancji organicznej w glebach
TABELA 1 Skład granulometryczny badanych gleb TABLE 1 Texture of investigated soils
Płasz czyzna Plots Głębokość pobrania Sanpling depth [cm]
Zawartość frakcji [%] o średnicy w mm - Fraction content [%] of diameter in cm Grupa granuL
(PTG) Textural group 2,00-0,50 0,50-0,25 0,25-0,10 0,10-0,05 0,05-0,02 0,02-0,005 0,005-0,002 < 0,002 L +5-0 - - - ektopróchnica L 0-10 17,27 37,56 27,17 6 7 2 1 2 piasek luźny L 10-30 24,22 41,13 23,65 4 2 3 1 1 piasek luźny SI 0-3 3,35 35,10 46,55 7 3 3 0 2 piasek luźny SI 3-15 3,62 40,15 43,23 7 2 1 0 3 piasek luźny SI 15-30 2,75 27,32 55,93 10 1 1 0 2 piasek luźny
SII 0-10 3,70 36,50 47,80 6 1 1 2 piasek luźny
SII 10-30 3,27 35,42 51,31 6 1 1 1 1 piasek luźny
SIII 0-10 4,97 29,00 50,03 10 2 1 1 2 piasek luźny
SIII 10-30 1,85 19,67 67,48 8 0 1 0 2 piasek luźny
01 0-3 3,70 54,18 28,12 6 3 1 1 3 piasek luźny
01 3-15 3,37 57,51 28,17 5 2 1 0 3 piasek luźny
01 15-30 2,92 53,36 28,72 8 4 1 0 2 piasek luźny
Oil 0-10 3,57 36,67 46,76 7 2 1 1 2 piasek luźny
Oil 10-30 2,60 31,95 48,45 11 2 1 1 2 piasek luźny
OUI 0-10 3,42 34,12 50,46 7 2 1 0 2 piasek luźny
OUI 10-30 2,17 28,50 56,33 9 0 1 1 2 piasek luźny
SI 0-10 4,40 46,25 32,35 8 5 1 1 2 piasek luźny SI 10-30 1,90 46,35 37,75 8 3 1 0 2 piasek luźny 20 4 Z K a c zm a re k , J. M ic h a li k , W . S p y c h a ls k i
W pływ reku ltyw a cji gleb leśnych p o ża rzy sk a na ich w łaściw ości.. 205
rekultyw ow anych oraz na pow ierzchni naturalnej sukcesji. A nalizując zaw artości С org. - na porów nyw alnych głębokościach - trudno było dostrzec w pływ sposobu przygotow ania gleby na tę właściwość. Zauważalna była natomiast zależność zawartości w ęgla od zastosowanego nasadzenia. M ichalik [2001] opisał korzystny w pływ nasadzeń olszą szarą na środow isko glebowe pożarzysk przez intensyfikację tem pa akum ulacji m aterii organicznej, na terenach rekultyw ow anych w różny sposób. N a obiekcie badań w pływ tego czynnika był w yraźny na pow ierzchni O il (tab. 2).
Opic sform ułow ał dla gleb użytkow anych rolniczo zasadę w zrostu pH oraz spadku zaw artości С org. w przypadku zastosow ania m etod uprawy: uproszczonej i zerowej w p o ró w n a n iu z m e to d ą trad y c y jn ą. G leb y o b iek tu b ad a ń , na k tó ry c h w a rstw a pow ierzchniow a została naruszona w najm niejszym stopniu, to płaszczyzny I oraz S 1, a przekształcone m echanicznie najsilniej to: III (wyoranie bruzd), a w szczególności II (upraw a b ro n ą talerzow ą). Przyjm ując taki punkt odniesienia, zależności tej nie stw ierdzono w badanych glebach leśnych.
Z aw artości azotu ogólnego były m ało zróżnicow ane. We w szystkich glebach pożarzyska (z wyjątkiem płaszczyzny SIU, głeb. 0-10 cm) pierwiastka tego było znacznie mniej niż w glebach kontrolnych, a jego zawartość spadała wraz ze wzrostem głębokości. Różnice w zawartości N og. zależnie od sposobów przygotowania gleby i zastosowanych nasadzeń były niewielkie. Czynniki te nie w płynęły na tę w łaściw ość gleby.
K onsekw encją opisanych zm ian było zaw ężenie stosunku C:N w porów naniu z glebam i siedlisk naturalnych.. Jedynym w yjątkiem były płaszczyzny OUI i SIU, na k tó ry ch zaw arto śc i С i N by ły n ajbardziej zb liżo n e do stw ierd z o n y ch w n ie- przekształconych glebach leśnych (L) (tab.2).
Stężenie N -N H 4 w roztw orach wodnych gleb rekultyw ow anych w ahało się od 3,61 m g/kg (Ol, głęb. 15-30 cm) do 12,06 mg/kg (SI, głęb. 0 -3 cm). Zawartości tego kationu na poszczególnych płaszczyznach utrzym ywały się na podobnym poziom ie. N a uw agę zasługuje jego w ysoka zaw artość w w arstw ach pow ierzchniow ych na płaszczyznach: SI - 12,06 m g/kg (głęb. 0-3 cm), SIU — 11,30 m g/kg (głęb. 0 -1 0 cm), O l - 10,12 m g/ kg (głęb. 0 -3 cm) oraz SI - 11,82 m g/kg (głęb. 0 -1 0 cm). W tych przypadkach ograniczona do m inim um ingerencja antropogeniczna pow odow ała praw dopodobnie n a jm n ie jsz ą d y n am ik ę p rz em ian m aterii o rganiczn ej oraz o g ra n ic z a ła p ro c esy nitryfikacji. O dw rotną sytuację zaobserw ow ano na stanow isku S il (6,89 m g/kg, głęb. 0 -1 0 cm), gdzie zabieg pełnej upraw y (brona talerzow a) spow odow ał rów nom ierne rozproszenie m aterii organicznej w obrębie epipedonu. O bserw acja ta nie potw ierdziła się jednak w przypadku kombinacji OIL Zdecydowanie najwięcej amonu zakumulowane było w glebach kontrolnych (L). N a porów nyw alnych głębokościach były to stężenia około dwu-, trzy- lub czterokrotnie wyższe niż w glebach rekultyw ow anych (tab.2).
Stężenie N - N 0 3 w roztw orach gleb pożarzyska było zdecydow anie w yższe w przypadku wszystkich kombinacji z nasadzeniem olszą niż sosną (z wyjątkiem kombinacji Sil, głęb. 10-30 cm). Tłumaczyć to m ożna zdolnościami wiązania azotu azotanowego przez system korzeniowy tego drzewa. N ajw yższą zawartość azotanów (11,98 m g/kg) oznaczono w ektopróchnicy leśnej (L, głęb. + 5 -0 cm). Była to wartość co najmniej siedmiokrotnie wyższa od wszystkich wyników uzyskanych w glebach rekultywowanych. Najniższe stężenia N -N 0 3 stwierdzono na płaszczyznach SIU i SI - 0,02 m g/kg (głęb.
TABELA 2 Wybrane właściwości chemiczne i zawartość rozpuszczalnych w wodzie jonów w glebach pożarzyska i kontrolnych glebach leśnych
TABLE 2 Some chemical properties and content of water-soluble ions in post fire and control forest soils
Płasz czyzna Plots Głębokość pobrania Sampling depth (cm) pH Corg. Org. С [ % ] N og Total N [ % ] C:N Zawartość - Content [mg/kg] H2° 1MKC1 Na К Ca Mg n-n h4 N-NO^ L +5-0 3,67 2,88 26,74 0,864 30,9 3,68 22,10 3,36 2,88 28,16 11,98 L 0-10 4,12 3,39 3,78 0,126 30,0 4,05 15,39 2,82 1,59 21,20 1,34 L 10-30 4,98 4,39 0,91 0,025 36,6 0,80 1,16 0,85 0,59 5,92 0,24 SI 0-3 4,83 3,78 2,57 0,102 25,3 0,70 2,36 0,55 0,73 12,06 0,52 SI 3-15 5,03 4,31 0,70 0,024 29,5 0,99 1,90 0,86 0,71 8,92 0,38 SI 15-30 5,25 5,04 0,24 0,017 14,5 0,57 0,34 1,49 0,20 5,85 0,04 SII 0-10 5,25 4,45 0,75 0,023 32,6 0,67 0,87 0,31 0,46 6,89 0,45 SII 10-30 5,17 4,85 0,42 0,015 28,0 0,60 0,29 0,34 0,19 4,50 1,61 SIII 0-10 4,87 3,82 2,39 0,150 16,0 1,06 1,25 1,23 0,69 11,30 0,59 SIII 10-30 5,08 4,93 0,31 0,018 17,2 0,61 0,44 1,17 0,19 4,50 0,02 01 0-3 4,85 3,79 1,94 0,079 24,7 0,86 3,09 1,52 0,80 10,12 0,86 01 3-15 5,23 4,66 0,76 0,025 30,4 0,76 1,71 1,96 0,41 5,62 1,07 01 15-30 5,07 4,89 0,22 0,011 20,0 0,87 0,54 0,23 0,36 3,61 0,76 Oil 0-10 5,16 4,21 1,18 0,055 21,5 1,02 1,76 0,36 0,57 7,62 0,59 Oil 10-30 5,13 4,91 0,36 0,019 18,9 0,46 0,65 0,54 0,21 4,20 0,04 OIII 0-10 5,02 3,91 3,07 0,108 28,5 0,71 1,93 1,30 0,51 9,44 2,30 OIII 10-30 5,22 4,55 1,05 0,023 45,7 0,48 0,52 0,40 0,46 7,88 0,38 SI 0-10 4,65 3,86 1,97 0,068 29,0 0,95 2,32 0,63 0,92 11,82 0,93 SI 10-30 5,14 4,92 0,62 0,028 22,1 0,57 0,37 0,77 0,21 4,61 0,02 20 6 Z . K a c zm a re k , J. M ic h a lik , W . S p y c h a ls k i
W pływ reku ltyw a cji g leb leśnych p o ża rzy sk a na ich w ła śc iw o śc i... 207
Stężenia rozpuszczalnych form: Ca, Mg, N a i К na w szystkich rekultyw ow anych płaszczyznach oraz na pow ierzchni sukcesyjnej były niższe w porów naniu z glebam i kontrolnym i (L). Najw yraźniej uwidoczniło się to w przypadku potasu. Zaw artość tego składnika w glebach nienaruszonych przez pożar wynosiła: 15,39 m g/kg (głęb. 0 -1 0 cm) i 11,16 m g/kg (głęb. 10-30 cm) oraz 22,10 m g/kg w ektopróchnicy (głęb. + 5 -0 cm). W glebach pożarzyska wartości takie wynosiły przykładowo: od 0,34 do 2,36 m g/ kg (SI) lub od 0,54 do 3,09 m g/kg (OIII).
W zdecydow anej większości próbek pobranych z gleb rekultyw ow anych obniżyła się rów nież zaw artość Ca. Spadek zaw artości tego kationu był jed n ak relatyw nie najm niejszy, a w jednym przypadku zanotow ano w zrost jego stężenia (SI, głęb. 15-30 cm). Olejarski [2003] w glebach o podobnym uziam ieniu i genezie - rekultyw ow anych w niem al identyczny sposób - opisuje w zrost zaw artości w apnia w e w szystkich badanych glebach. W przypadku obiektu badań obserw acja ta nie potw ierdziła się.
Podsum ow ując m ożna stwierdzić, że zawartości rozpuszczalnych w w odzie jo nó w były na badanym obiekcie najwyższe w glebach kontrolnych (L), nienaruszonych przez pożar. W glebach pożarzyska nastąpił spadek ich zaw artości. Jony Ca, К i N 0 3 w ystępow ały w nich - w większości przypadków - w najw yższych stężeniach pod nasadzeniam i olszą. Zaw artości Mg były nieznacznie wyższe pod nasadzeniam i sosną. Jony К i N H 4 osiągały swoje m inim um w kom binacji S il, a N 0 3 w O li (pełna upraw a m echaniczna). N a tle pozostałych w yników nie pozw ala to jed n ak na stw ierdzenie, że najkorzystniejszy m ógłby być ten sposób przygotow ania gleby, który w najm niejszym stopniu narusza jej w ierzchnią warstwę. Stężenia sodu były zróżnicow ane i nie m ożna było zauważyć wpływu na nie żadnego z rozpatrywanych czynników. Opisane zależności pom iędzy kom binacjam i upraw ow ym i były w w iększości subtelne i m ało regularne. Bardziej czytelne związki stwierdzono w przypadku zastosowania odmiennych nasadzeń.
Teren, który zajm uje opisane dośw iadczenie, nie był w przeszło ści p od dan y szczegółow ym badaniom gleboznaw czym . Dlatego w pracy brak je st w yjściow ych danych w łaściw ości gleb, tzn. oznaczonych przed założeniem dośw iadczenia. W yniki takie nie istnieją. P ozw oliłyby one na precyzyjniejsze określenie w pływ u sam ej rekultyw acji na zm iany w łaściw ości gleb. Przedstaw ione w yniki u m ożliw iająjed yn ie analizę obecnego stanu gleb zdegradow anych przez pożar po ich przygotow aniu i zalesieniu w porów naniu z naturalną glebą leśną. Nie m ożna było na ich podstaw ie ocenić, jak i był rzeczyw isty w pływ rekultywacji, poniew aż nie w iadom o, jak i był stan gleb bezpośrednio przed zadrzewieniem. Bez kontrolnych danych wyjściowych nie była ró w n ie ż m o ż liw a o ce n a o d d zieln e g o o d d z ia ły w a n ia w p ły w u sam eg o p o ża ru , zastosow anych sposobów przygotow ania gleby i późniejszego w pływ u drzewostanów. W szelkie więc porów nania z „kontrolą” (L) należy traktow ać jak o odniesienie się do w arunków, do których hipotetycznie dąży rekultyw ow ana biocenoza.
WNIOSKI
1. W glebach zdegradow anych przez pożar, po ośm iu latach ich leśnej rekultyw acji, stwierdzono m niejszą zawartość węgla organicznego i azotu ogólnego, węższy stosu nek C:N oraz w yższe zaw artości pH w porów naniu z naturalnym i glebam i leśnym i.
208 Z. Kaczmarek, J. Michalik, W. Spychalski
2. Stw ierdzono w nich niższe zawartości składników rozpuszczalnych w w odzie niż w glebach nieprzekształconych przez pożar. N ajw iększe różnice w ystąpiły w przy padku potasu, najm niejsze - wapnia.
3. Z punktu widzenia naprawy chemizmu rekultywowanej gleby popożarowej, nie można w yróżnić najbardziej korzystnego sposobu jej przygotow ania spośród trzech zasto sow anych w doświadczeniu.
4. N a terenach wielkoobszarowych pożarzysk leśnych poddaw anych rekultywacji celo w ym w ydaje się stosow anie nasadzeń olszą szarą jak o przedplonem .
LITERATURA
AUSTIN B.C., BASINGER D.H. 1955: Some effects o f burning on forest soil o f western Oregon and Washington. J. For. 4: 275-280.
BAR S., VEGA J.A. 1983: Effects o f wild-fires on forest soil in the northwest o f Spain. Freiburger
Waldschutz-Abhandlungen 4: 181-195.
BARROS N.F., PREIRA A.R., BARBA A.M.DE. 1982: Liberation o f mineral nutrients by bur ning. Revista Arvare 6: 84-89.
CEITEL J., SZYMAŃSKI S., BARZDAJN W., ZIENTARSKI J. 1997: Badanie różnych sposo bów wprowadzania lasu na obszary drzewostanów zniszczonych przez pożar w Nadleśnictwie Potrzebowice. Sprawozdanie końcowe z tematu koordynowanego przez IBL w Warszawie (BLP- 669). Katedra Hodowli Lasu AR w Poznaniu: 1-119.
CZĘPIŃSKA-KAM IŃSKA D., RUTKOWSKI A., ZAKRZEW SKI S. 1999: Sezonowe zmiany zawartości mineralnych związków azotu w glebach leśnych. Rocz. Glebozn. 50: 47-56. JANUSZEK K., LASOTA J., GRUBA R., DOMICZ D. 1999: Aktywność enzymatyczna wybranych
gleb leśnych Polski południowej po przejściu pożarów. Acta Agr. Silv. ser. Silv. 39:47-61. KONECKA-BETLEY K., CZEMPINSKA-KAM IŃSKA D., JANOW SKA E. 1999: Przemiany
pokrywy glebowej w Kampinoskim Parku Narodowym. Rocz. Glebozn. 50: 5-29.
LEVIS W.M. jr. 1974: Effects fire on nutrient movement in a South Carolina pine forest. Ecology 5:1120-1127. M ICHALIK J. 2001: Sukcesja roztoczy z rzędu Gamasida na terenie pożarzyska w Puszczy
Nadnoteckiej. Praca doktorska wykonana w Zakładzie Morfologii Zwierząt Instytutu Biolo gii Środowiskowej UAM w Poznaniu: 191 ss.
MOCEK A., DRZYMAŁA S., MASZNER P. 2000: Geneza, analiza i klasyfikacja gleb. Wyd. AR Poznań: 416 ss.
OLEJARSKI J. 2003: Wpływ zabiegów agrotechnicznych na niektóre właściwości gleb oraz stan upraw sosnowych na pożarzyskach wielkoobszarowych. Pr. Bad. Leś. A, 2(954): 47-77. OPIC J. 1996: Siew bezpośredni a właściwości chemiczne i aktywność biologiczna gleby. Zesz.
Probl. Post. Nauk Roln. 6/96.
SIENKIEW ICZ A. 1979: Wpływ różnych zabiegów agrotechnicznych na kształtowanie się che micznych właściwości gleb leśnych Puszczy Noteckiej. PTPN, Poznań 48: 133-149. SIENKIEWICZ A., 1992: Aktualny stan i możliwości rekultywacji siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej.
Puszcza Notecka, historia, stan obecny, perspektywy. 16-17.X.1992, Poznań-Smolamia: 57-64. SMAL H. 1999: Właściwości chemiczne roztworów glebowych gleb lekkich i ich zmiany pod
wpływem zakwaszenia. Rozpr. Nauk. AR w Lublinie (230): 108 ss.
TARRANT R.F. 1956: Changes in some physical properties after a prescribed bum in young pon- derosa pine. J. №/*.439-445.
d r Z bigniew K aczm arek
K atedra G leboznaw stw a AR, im. A ugusta C ieszkow skiego w Poznaniu ul. M azow iecka 42, 60-623 P oznań
