Wojciech Jankowski
Ochrona zabytków Białostocczyzny
w XXX-leciu PRL
Ochrona Zabytków 29/2 (113), 143
ce. O pracow any przez niego p ro je k t rezerw atu architektonicznego w O li wie je st inicjaty w ą niezw ykle c e n ną. Na szeroką skalą ew idencjono w anie a rc h ite k tu ry X IX i XX w. podjęła P racow nia D okum entacji H istoryczno-N aukow ej przy k r a kow skim oddziale PKZ z inicjatyw y W ojewódzkiego K o nserw atora Z a bytków w K atow icach m g ra A. K u dły oraz konserw atorów m iasta K rakow a: m gra J. Kossowskiego i m gra A. K udera. Do tej pory w y k o nana została ew idencja zabytków a rc h ite k tu ry Bytom ia, n a ukończe niu jest Chorzów, zaaw ansow ane B ielsko-B iała, rozpoczęte zostaną Gliwice. W K rakow ie gotowa jest ew idencja a rc h ite k tu ry Podgórza. Był to niejako poligon dośw iadczal ny, k tó ry poprzedził p rzystąpienie do prac w innych, tych n ajbardziej nasyconych om aw ianą a rc h ite k tu rą dzielnicach m iasta.
Nie b ęd ę tu om aw iał różnic, ja k ie w y stę p u ją w k a rta c h i sposobie ew idencjonow ania w poszczególnych regionach — jest to te m a t odrębny — ale sp raw a ta była żywo o m a w ian a i d y skutow ana na sesji. C ho dziło o w znow ienie problem u: jak n ajlep iej ew idencjonow ać n iezw y k le liczne obiekty a rc h ite k tu ry z k o ń ca X IX i początku X X w., o ileż
4. K r a kó w , ul. Reja, b u d y n e k T o w a rzystw a Lekarskiego, balustrada го klatce schodowej p ro je ktu St. W y s piańskiego (fot. J. Gajdziński)
liczniejsze od tych, któ re n a naszych ziem iach p rze trw a ły z innych epok, ja k ew idencjonow ać 'w yłam ujące się ze schem atów stosow anych u przednio, a więc także ze sc h em a tó w in w entaryzacyjno-ew idencyj- nych? Być może n a w iele tego typu pytań sesja nie przyniosła zadow a lających odpowiedzi, niem niej je d nak rozm aitością prezentow anych zagadnień w niosła w iele nowego do
naszej wiedzy o om aw ianej tu p r o blem atyce. U jaw niła także koniecz ność ogólnopolskich decyzji i dzia łań w k ie ru n k u rozeznania się w
m asie zabytków , k tó ra w ciąż jeszcze stanow i d la nas w ielką niew iadom ą. Rozeznanie to pozwoliłoby w y zn a czyć sensow ne strefy ochronne i w ytypow ać n ajcen n iejsze dzieła po szczególnych epok i stylów . Do tego w łaśnie dąży P raco w n ia D okum en ta c ji krakow skiego PK Z, n ie o g ra niczając się do w ykonyw ania k a r t dla poszczególnych k am ienic i b u dowli publicznych, ale rów nocześnie s ta ra ją c się ew idencjonow ane obiek ty k lasyfikow ać i w te n sposób u łatw ić k o nserw atorom chronienie tego, co najcenniejsze.
Sesja m iała p onadto c h a ra k te r p ro pagandow y: jej celem było im. in. uśw iadom ienie now ych zadań sto jących przed k o n serw ato ram i. Sze roki ich udział w im prezie świadczy, że cel został osiągnięty. K rakow ska sesja była k o n ty n u a cją inicjatvw , k tó re trw a ć b ęd ą ta k długo, ia k d łu go problem a rc h ite k tu ry X IX i XX w. nie zostanie uchw ycony zarów no z naukow ego, ja k i k o n se rw a to r skiego p u n k tu widzenia.
Tadeusz Chrzanowski
OCHRONA ZABY TK Ó W BIAŁO STO CCZYZNY W X X X -L E C IU PRL
S taran iem M uzeum O kręgow ego w B iałym stoku, W ojewódzkiego K o n se rw ato ra Z abytków oraz B iura B a dań i D okum entacji Z abytków w dniu 19 listo p ad a 1975 r. w salach M uzeum O kręgow ego w B iałym stoku o tw a rta została w ystaw a o b razu jąca 30 la t działalności k o n serw ato rsk iej na te re n ie b. woj. b ia łostockiego Białostoccizyźnie. Na przeszło 200 zdjęciach fotograficz nych, rysunkach, a także przy po mocy m odeli i oryginalnych ekspo natów pokazano dorobek k o n se rw a torski w dziedzinach: archeologii, a rc h ite k tu ry i sztuki. Poprzez u m ie ję tn ie dobrany m a te ria ł w y staw a ukazała nie ty lk o szeroki zakres prac w ykonyw anych w X X X -leciu, ale ta k że in te resu ją cy zestaw za b ytków z te re n u b. w oj. biało sto c kiego i ich bogatą różnorodność w y raż ają cą się obiek tam i te j klasy, co pałac B ranickich w B iałym stoku i p ark w Choroszczy, wielom a c ie k a w ym i przy k ład am i budow nictw a lu dowego, ja k np. lam usy w S trabli,
Knyszynie, K alinów ce K ościelnej czy istniejące jedynie na ty m te re nie d rew n ian e m eczety. Zespół fo r tów w P ątn ic y pod Łom żą r e p r e zentow ał X IX -w ieczne budow nictw o obronne. Z zabytków tech n ik i i sztuki inżynierskiej pokazano m ało znane, rzadko sp o ty k an e w Polsce m u ro w an e w iad u k ty kolejow e o dużych rozpiętościach przęseł w S tańczykach i K iepojciach, a p rz e de w szystkim czołowy zabytek te go ro d za ju — K a n a ł A ugustow ski. In teresu jąc y m działem w ystaw y były zab y tk i archeologiczne, sta n o w iące najliczniejszą grupę obiektów chronionych. J e s t to dorobek a rc h e ologicznej służby k onserw atorskiej pow ołanej na te re n ie b. w ojew ódz tw a białostockiego w 1955 r. G ru pę zabytków m a larstw a re p re z e n to w ały m. in. fre sk i u rato w a n e przez służbę k o n se rw ato rsk ą ze zniszczo nej w ezPisie o statniej w ojny cerkw i w S upraślu.
Na uw agę zasługuje w soom niany już tra fn y dobór m ateriału ,
czytel-Fragment ekspozycji „Ochrona za b y t k ó w Białostocczyzny w X X X - l e ciu P R L " (fot. W. Wołkow)
na ekspozycja i w ysoki poziom p la styczny. S taw ia to białostocką w y staw y w rzędzie n ajlep szy ch im prez tego rc d z a ju w ostatnich latach. S cenariusz w ystaw y opracow ała J a nina Hościłowicz, a opraw ę p la sty czną K rzysztof T ur. .
Wojciech Ja n k o w sk i
