Janusz Lehmann
Międzynarodowe sympozjum w
Bolonii na temat konserwacji
kamienia
Ochrona Zabytków 29/1 (112), 66-67
sen czy Gotha, posiadają w obrębie granic m iasta średniowiecznego po kilkaset budynków mieszkalnych, przeważnie o konstrukcji szkieleto- w o-ram ow ej, pochodzących z XV'— —X IX w. Często wznoszone były one na romańskich piwnicach z XII
—XIII w. z m urowanym i przyzie m iam i z XIV—XVI w. Wobec zni szczeń ostatniej wojny w miastach niem ieckich zabudowa ta ma u ni katowe wartości historyczne, które powinny być szczególnie chronione. N iestety część domów (np. „Dom
Królewski” w Gotha) ze względów techniczno-ekonomicznych musi ulec rozbiórce. W bezpośrednim niemal sąsiedztwie zespołów zabudowy h i storycznej powstają 11-kondygnacyj- ne bloki mieszkaniowe (np. Erfurt), zmieniając układ i sylw etę miast.
Wojciech Kalinowski
K O NFER EN CJA W PA R Y Ż U K O M ITETU EK SPERTÓW K O N SE R W A C JI K A M IE N IA
Pierw sze posiedzenie utworzonego przez UNESCO Kom itetu Eksper tów K onserwacji Kamienia odbyło się w Bolonii w dniu 22 czerwca 1975 r. Posiedzenie to m iało cha rakter organizacyjno-konsultacyjny. W dniach 1—3 października 1975 r. w Paryżu odbyło się posiedzenie robocze Komitetu. Obradom prze wodniczył Gerard Bolla — zastęp ca Dyrektora Generalnego UNESCO oraz Raymond Lemaire — przewod niczący ICOMOS-u. W spotkaniu w zięli udział liczni przedstawiciele UNESCO, przedstawiciele instytucji zajmujących się sprawami konser w acji kamienia w obiektach zabyt kow ych oraz reprezentanci w ię
kszych koncernów chemicznych pro dukujących m ateriały stosow ane w konserwacji kamienia; jako przed staw iciel Polski uczestniczył w po siedzeniu konserwator Janusz Leh mann z Muzeum Narodowego' w Poznaniu.
Przedyskutowane w czasie konfe rencji zalecenia postulują:
— opracowanie i rozpowszechnienie norm jakościowych m ateriałów sto sow anych w konserwacji kamienia; — zorganizowanie stałej informacji technicznej o produktach i m eto dach stosowanych w konserwacji m ateriałów kam iennych w zabyt kach;
— prowadzenie szkolenia specjalis tów zajmujących się konserwacją kamienia;
— popieranie badań teoretycznych i zastosowań w dziedzinie konser w acji kamienia oraz stworzenie m iędzynarodowego programu w tym
zakresie.
Odnośnie do opracowania norm ja kościowych m ateriałów i udzie lania stałej informacji technicznej przedstawiciele przemysłu postulo w ali organizowanie okresowych kon ferencji poświęconych wyłącznie tym zagadnieniom.
Janusz Lehmann
M IĘD ZYNARO DO W E SY M PO ZJU M W BO LO N II N A TEM AT K O NSER W AC JI K A M IEN IA
W dniach 19—21 czerwca 1975 r. w Bolonii zorganizowane zostało przez Centrum dla Konserwacji Rzeźby w Ekspozycji Zewnętrznej (Centro per la Conservazione delle Sculture aH Aper to), pod auspicjami ICOM-u, ICOMOS-u i Międzynarodowego Centrum K onserw acji w Rzymie, sympozjum poświęcone problemom konserw acji kamienia. Centrum dla Konserwacji Rzeźby jest instytucją samorządu m iejskiego w Bolonii kierowaną przez prof. Cesare Gnu- di i dr R affaellę Rossi-Manaresi. Prowadzi ożyw ioną działalność nau kową i artystyczną na sk alę m ię dzynarodową, podejm uje poważne prace konserwatorskie, przy któ rych zatrudnia wielu w ybitnych specjalistów o światow ej renomie; współpracuje ściśle z uniw ersyteta mi w Bolonii i w Padwie. Sesje naukowe sy m p o zju m odbywa ły się w nowej sali wykładowej w Pinacoteca Nazionale (galerii m alar stwa) w Bolonii. Sala ta została zbudowana i wyposażona przy oka zji m odernizacji gmachu pinakoteki. Modernizacja pozostawiła nienaru szone jedynie zewnętrzne m ury za bytkowego obiektu. Większość e le m entów konstrukcji budynku oraz całe w yposażenie wewnętrzne w y m ieniono na nowe. Założono nową, stalow ą konstrukcję dachu i nowe poszycie. W ymieniono na betonowe
w szystkie stropy i ściany działowe. Wykonano nowe górne naświetla sal z automatyczną regulacją inten syw ności św iatła dziennego. W sta wiono n ow e okna i drzwi z alum i nium i szkła, ściany, sufity i po sadzki wykonano bądź z w ykładzi ny m arm urowej, bądź z lastryko na białym cemencie, bądź też z betonu surow ego lub białego. Budynek wyposażono w centralnie sterowaną klim atyzację.
Gospodarzami sympozjum b yli prof. Cesare Gnudi i dr RaffaeHa Rossi- -Manaresi. Międzynarodowe Cen trum Konserwacji w Rzym ie i K o m itet Konserwatorski ICOM repre zentow ał dr Giorgio Torraca, w ice dyrektor Centrum Rzymskiego, a ICOMOS — Piers Rodgers, kiero w nik biura w ykonawczego ICOMOS w Paryżu.
Tem atyka sympozjum obejmowała problem y teoretyczne i .praktyczne zw iązane z techniką konserw acji za bytków kamiennych. Wśród tych pierwszych najwięcej uwagi p o święcono' różnym zjawiskom w ob rębie naturalnych i przyspieszanych różnym i czynnikami procesów w ie trzenia m ateriałów kamiennych Czynniki te podzielono na fizyczne, chem iczne i biologiczne. D okładniej sze poznanie i określenie ich rob w procesach niszczenia kamienia o siągnięto dzięki zastosowaniu w o
statnim dziesięcioleciu nowoczesnych metod badawczych, przede w szyst kim mikroskopu elektronowego i dyfraktometru rentgenowskiej. Wyniki badań nad zjawiskiem ni szczenia kamienia przy udziale czynników fizycznych i chemicz nych zreferowano na pierwszej se sji; wygłoszono 7 referatów. Drugą sesję poświęcono zjawiskom w ie trzenia m ateriałów kamiennych przy udziale czynników biologicznych; na tej sesji wygłoszono 10 refera tów. Tematyka trzeciej sesji, obej mującej 9 referatów i 3 w ypow ie dzi o charakterze komunikatów, do tyczyła sposobów oceny praktycz nie stosowanych zasad i metod kon serwacji zabytków kamiennych. Najwięcej uwagi poświęcono zasto sowaniu katalizatorów rekrystaliza cji i ulepszonych żywic silikono wych.
Zagadnienia praktycznej konserw a cji były tematem czwartej, piątej i szóstej sesji. Na sesji czwartej w y głoszono 11 referatów omawiających różne zastosowania metod zabezpie czenia zabytków kamiennych przed działaniem fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników niszczą cych. Dyskutowano nad skuteczno ścią zabezpieczania kam ienia przed wilgocią, solami rozpuszczalnymi, agresywnym i zanieczyszczeniami
po-66
wietrzą, mikroorganizmami, poro stami, mchami i roślinnością. Na sesji piątej wygłoszono 9 refe ratów na temat m ożliwości skutecz nego zabezpieczania i wzmacniania zniszczonego przez wietrzenie k a mienia. Analizowano w yniki badań nad skutecznością zabiegów konser watorskich wykonanych różnymi metodami.
Na sesji szóstej dyskutowano na te mat różnych metod badania kamie nia i skuteczności zabiegów konser watorskich z punktu widzenia do konania ich selekcji i standaryzacji. W ostatnim dziesięcioleciu wykonano wielokrotnie więcej prac badaw czych dotyczących różnych zjawisk
wietrzenia, zabezpieczania i reno w acji zabytków kamiennych niż w poprzednim. Wzrost zainteresowa nia badaczy problemami tech n iczno-k on serwa t orskimi d oty czą - cymi zabytków kamiennych po zwala przewidywać, że ilość prac (badawczych z tego zakresu w następnym dziesięcioleciu jeszcze się zwiększy. W celu um ożli wienia szerszej popularyzacji w y konywanych prac, tworzenia zbio rów i zestawień w yników oraz w y ciągania prawidłowych wniosków przez szersze kręgi badaczy konie czne jest pewne ujednolicenie w y posażenia laboratoriów zajmujących się badaniem materiałów zabytków
kamiennych oraz pewna selek cja i standaryzacja metod badaw czych. Wiąże się to z potrzebą od powiedniej specjalizacji poszczegól nych laboratoriów i instytutów oraz koordynacji programów badań. P o za tym pożądane byłoby stworzenie m ożliwości dokształcania i podno szenia kwalifikacji personelu drogą stażów i kursów.
Po wyczerpaniu programu nauko wego sympozjum umożliwiono jego uczestnikom zwiedzenie najważniej szych zabytków w Bolonii i zorga nizowano wycieczkę do katedr ro mańskich w Modenie, Parmie i Fi- denzy.
Janusz Lehmann
OTWARCIE SĄDECKIEGO PARKU ETNOGRAFICZNEGO W dniach 24—28 września 1975 r.
dokonano otwarcia jeszcze jednej ekspozycji skansenowskiej będącej oddziałem Sądeckiego Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, znaj dującej się na terenie Fal'kowej, w odległości 4 km od centrum m ia sta.
Skansen sądecki (SPE), którego bu dowę rozpoczęto przed kilku laty, będzie zrealizowany w całości do piero w 1985 r. W polskim muzeal nictwie skansenowskim przyjął się jednak słuszny zwyczaj udostępnia nia społeczeństwu do zwiedzania muzeum pozostającego jeszcze w trakcie realizacji, po ukończeniu mniej więcej 1/3 całości budowy (np. w Sanoku, Opolu). Zwyczaj o tyle słuszny, że budowa parków jest przedsięwzięciem wieloletnim . Mu zea na w olnym powietrzu budzą sze rokie zainteresowania m iejscowego społeczeństwa i wywołują ciekawość turystów ze względu na formę eks pozycji powiązaną z akcją budo wlaną na otwartej przestrzeni, mo żliwość 'uczestniczenia na bieżąco w twórczej koncepcji w ystawy archi tektury w plenerze, a także trady cyjne metody ciesielskie, którym można się do woli przyglądać w trakcie montażu czy też zabiegów konserwatorskich przy obiekcie. SPE reprezentuje tradycyjną kultu rę ludową czterech grup etnografi cznych. w tym dwu góralskich: Gó rali Łąckich i Łemków oraz dwu nizinnych: Pogórzan i Lachów. Skansen ten zajmuje obecnie 20 ha terenu o zróżnicowanej konfiguracji, co umożliwia wierne odtworzenie istotnych elem entów krajobrazu, w jakich kultura ludowa poszczegól nych grup powstała i rozwijała się. Udało się tutaj również zachować in situ zasadę rzeczywistego sąsiedz twa grup etnograficznych.
Autorem projektu zagospodarowania przestrzennego Parku Etnograficz nego jest mgr inż. arch. Wojciech Szczygieł z Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej, który oparł się w swym projekcie na m ateriale fak
granica Itr tn u ekspozycß obtekty istni9 jqc9 w SPE w 1975г. obftkty projektowane otm kty usługowe drogi i ic ie ż k i wody sady drzewostan im у
SI ele m e nty pejzażu wiejskiego
® studnie wody pitnej
(D schrony przeciwdeszczowe i ounkly sanitarne
1. Plan Sądeckiego Parku Etnograficznego w F alkowę j (oprać. Wojciech Szczygieł): 1. wejście główne do skansenu do roku 1980, 2. rynek ze stu dnią, 3. domy podcieniowe, 4. szkółka i remiza, 5. ulica stodolna, 6. w ia traki, 7. kościół i dzwonnica z Cerkwi, 8. plebania i lamus, 9. zagroda z Niecwi, 10. zagroda z Mszalnicy, 11. chałupa z Lipnicy Wielkiej, 12. dwór małopolski z Rdzawy, 13. dworskie założenie ogrodowe, 14. lamus dworski z Gołąbkowic, 15. kurnik dworski z Tymbarku, 16. stajnie i obo ra, 17. k r y ty kierat z Lipnicy Wielkiej, 18. stodoła dworska z K a m ie
nicy, 19. zagroda lachowska, 20. chałupa z Rogów, 21. dzwonnica prze- ciwburzowa, 22. chałupa z Podegrodzia, 23. zagroda z Gostwicy, 24. za groda z Kamienicy, 25. spichlerz z Zagorzyna, 26. zagroda z Zagorzyna, 27. spichlerz z Kiczni, 28. kuźnia i olejarnia, ze Słopnic, 29. zagroda gó ralska, 30. zagroda z Królowej Ruskiej, 31. zagroda z Łabowej, 32. cha łupa łemkowska, 33. spichlerz z Muszynki, 34. zagroda z Wierchomli Wielkiej, 35. lamus z Wierchomli Wielkiej, 36. cerkiew z Czarnej, 37. ku ź
nia z Czaczowa, 38. budownictwo pasterskie Górali, Łem ków i Pogórzan, 39. schron drwali, smolarnia, 40, gajówka, 41. tartak z Miodowa, 42. m ły n wodny, 43. folusz z Krościenka, 44. olejarnia, 45. kuźnia.
tograficznym dostarczonym przez założyciela Muzeum i byłego dyrek tora mgra Tadeusza Szczepanka. Najogólniej biorąc, koncepcja opie ra się na urbanistycznym kształcie wsi sądeckiej z XIX w., przy czym elementem organizującym przestrzeń jest tu zagroda; przeciętna wielkość działki (jednostki zagrodowej) w y niesie 0,5 ha. W projekcie znako m icie uwydatniono ważne dla ca łości obszaru punkty widokowe, gdzie usytuowane będą szczególnie
ciekawe obiekty architektury (np. dwór, cerkiew, kościół), w yekspono wano też jeziora (dwa, tzw. górne i dolne) a w ich pobliżu zlokalizo wany będzie przemysł ludowy, go spodarka wodna.
Przez w ejście główne, które w przy szłości ma się znajdować od w scho dniej strony terenu (tj. od istnieją cej szosy Nowy Sącz—Gorlice!, ciąg zwiedzania prowadzić będzie przez rynek m ałego miasteczka (umiesz czony tu będzie szereg warsztatów
