Wpływ pochodzenia geologicznego skał macierzystych i składu granulometrycznego na zakwaszenie i efekty wapnowania gleb

(1)

.ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X V I, N R 1, S. 151—156, W A RSZA W A 1985

TERESA MOTOWICKA-TERELAK

WPŁYW POCHODZENIA GEOLOGICZNEGO SKAŁ MACIERZYSTYCH

I SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO NA ZAKWASZENIE

I EFEKTY WAPNOWANIA GLEB

Zakład G leboznawstwa i Ochrony Gruntów IUNG w Puław ach

Z badań nad kwasowością gleb naszego k raju wynika, że wartość

oraz zmienność pionowa wskaźników zakwaszenia w profilu glebowym za

leży od składu granulom etrycznego i pochodzenia skał m acierzystych [2].

Dotyczy to w szczególności gleb głęboko zakwaszonych, w ystępujących

na znacznych przestrzeniach w różnych regionach k raju [3, 4]. Na zna

czenie zakwaszenia głębszych poziomów glebowych z gleboznawczego

p u n k tu widzenia zwrócił uwagę S i u t a [4] w połowie lat sześćdziesią

tych. Dotychczas jednak zagadnieniem tym nie interesowali się bliżej ani

gleboznawcy, ani chemicy rolni opracowujący zalecenia nawozowe prze

de wszystkim w oparciu o właściwości wierzchniej w arstw y gleby.

Celem pracy było określenie w pływ u wskaźników zakwaszenia różne

go rodzaju gleb gliniastych i pyłowych na efekty wapnowania.

METODYKA I ZAKRES BADAŃ

Przedstawione w yniki są fragm entem badań nad potrzebami i sku

tecznością wapnowania kw aśnych gleb średnio ciężkich i ciężkich. Prze

prowadzono je na podstawie dokum entacji zgromadzonych w IUNG przy

sporządzaniu map glebowo-rolniczych oraz wyników doświadczeń polo-

wych z wapnowaniem gleb gliniastych i pyłowych. Doświadczenia zało

żono w 4 powtórzeniach metodą losowanych podbloków (czynnik I rzędu

— orka, czynnik II rzędu — dawka wapna) (tab. 1, 2). Plon globalny

w jednostkach zbożowych przedstawiono jako sumę plonów głównych na

stępujących roślin upraw nych: buraki pastew ne — korzenie, jęczmień

i pszenica — ziarno, koniczyna czerwona — siano. Analizy chemiczne

wykonywano według metodyki przyjętej w laboratoriach chemiczno-gle-

bowych.

(2)

152 T. M otowicka-Terelak

WYNIKI BADAŃ

Analizując pionową zmienność wskaźników zakwaszenia w profilu

glebowym (ryc. 1) stwierdzono w yraźny ich związek zarówno ze składem

granulom etrycznym , jak i pochodzeniem gelogicznym utworów macie

rzystych. Najwyższymi przeciętnym i wartościami kwasowości hydrolitycz-

nej w ymiennej i glinu ruchomego w całym profilu charakteryzują się

gleby gliniaste, a następnie pyłowe wietrzeniowe na fliszu; natom iast n aj

mniejszymi — utw ory pyłowe wodnego pochodzenia. W przypadku ostat

nich na podkreślenie zasługuje fakt, że kwasowość wym ienna i glin ru

chomy maleje, w przeciwieństwie do innych badanych gleb, z głębokością

profilu. Analogiczny układ wymienionych form kwasowości w profilu

Wskaźnik zakwaszenia niektórych rodzajów gleb o pHKci ^ 5,0 (wartości średnie

z badanych profilów)

Indices of acidification of some so.il kinds w ith pHKci ^ 5.0 (mean values from

investigated profiles)

w ykazują gleby lekkie o niskiej zawartości frakcji koloidalnej [1, 2]. Wią

że się to ze składem m ineralnym gleb i udziałem m inerałów ilastych

w tw orzeniu kwasowości wymiennej (1].

Odrębność badanych grup rodzajowych gleb pod względem kształto

w ania się wskaźników zakwaszenia w profilu glebowym znalazła potw ier

dzenie w w ynikach doświadczeń polowych z wapnowaniem. Po czterech

latach pod wpływem zróżnicowanych dawek i sposobów w apnowania n aj

skuteczniej odkwaszały się gleby pyłowe wodnego pochodzenia i gliniaste

na Pojezierzu Kaszubskim, natom iast n ajtru dn iej utw ory glebowe wie

trzeniowe na fliszu (tab. 1, 2). Bez względu jednak na uzyskany poziom

(3)

W pływ pochodzenia geologiczn ego..

₁₅₃

T a b e l a 1

Wpływ daw ki wapna i g ł ę b o k o ś c i w apnow ania na o d k w a s z e n ie g l e b g l i n i a s t y c h r ó ż n e g o p o c h o d z e n ia I n f l u e n c e o f th e lim e r a t e and th e l im in g d e p th on d e a c i d i f i c a t i o n o f lo a a y s o i l s o f d i f f e r e n t o r i g i n Obiekt Treatment Głębokoćć pobrania próbki cm Sampling dept:1. cm PHKC1 Hh Hw A lruch Plon Globalny To ta l y i e l d boczny p rzy ro st plonu Annual y i e l d increment с:ï/ 100 g w jedno stka ch zboż o- _{* ycii}

in grair. u n i t s I . 3 X3w;' x pæn .glxxxR : i l a xsx:: - Smołdzino,

wl'JO^d~j.îîC , P o j e z i e r z e Kaszubskie Kaszuby Lakeland

0 . CaCO., 0-20 4 , 5 3, 55 0 ,3 5 0 , 2 6 207 0 ^ _^

tf

_t' _20-40 _{4, 8} _{3 ,4 5} _{0, 44} _{0 , 3 7} . 1 . CaCO-«1- 1 J iś «

3 S S s ‘J'

2 . C a C 0 -jX X X A X ’ о ' ^ 1 ' 0- 20 20-40 0-20 t; 5»0 5 , 7 2, 60 3 , 0 7 1, 97 0,3 4 0 V 27 228 230 5 , 2 5 , 7 20-40 5 , 2 3 ,0 0 - -Ш 0 . CaCO-, ₃ e? _с -S _j4 o U; -.-t s \ в Æ у 5 o 1 i v r n О i* oat<u-, wiAHin J t£r"\ О.ГЛ О ХХХТ.ХХ ~ 1 ’S ‘ ? г'■ г о а? с О 4) 0-20 20-40 0-20 20-40 0- 20 20-40 5.1 5.1 5 .2 5 , 5 6 , 0 5 , 4 2 , 8 7 2 .8 5 2 , 9 0 2 , 3 0 1, 82 2 , 4 0 0 ,1 9 0,1 7 0 , 0 9

о,сэ

199 219 234 0 5 , 0 8 , 7 •в

_II

I I . 1 1xr)kxxgspxrx l\ TIIaxxxx - Równia, Bieszczad;/

Hównia, b.'.tdzczailj mountain в 0 . СаС03 ли М -* е с а „ х.:\'хх >i ü h^ü 1. CaCO-, * аз s: 3 N Ю в UV-TN_{OJ и \ СО} 2 . С С О , » » « 1 ' ° Г 0- 20 20-40 0-20 20-40 0 - i-J 4. 2 ■î, з 4.3 4, 3 4 ,5 4,f?2 3,9 6 4,

v;-I

1,12

I

1,- 1

I

1 /M i 1 , 06 I 0 ,5 3 0 ,9 1 1,03 0 , 8 7 0 , 6 1 0 ,3 5 173 189 2C1 ! 0 4 . 0 7 . 0 ьо 20-40 4, 3 з ,т ^

j

0,91 С .76 0 . СаС03 g ■н В

^

Е х х х х х •£,

° ° °

1. СаСО-, гм m q.lt> 3 Ьйгл 0- 20 20-40 0-20 4. 3 4.4 4. 4 4, 79 4 , 4 7 4, 5 0 0 /3 0 0 , . ; 0 ,0 2 I 0 ,5 3 0 , 4 0 167 186 0 4 , 7 О Т} a i с i 20-40 4, 5 3,9 2 0 , D 1 0, 43 ХХХХУ-Х м £ 2 . СаСО., 5 с* ь о о с 0- 20 20-40 4, 6 4 ,5 4 ,0 5 4 ,0 4 0, 45 0 , 6 0 0, 32 0 , 5 0 194 6 , 7 x Korapleks p r z y d a t n o ś c i r o l n i c z e j : C om plex o f a g r i c u l t u r a l u s a b i l i t y :

3 - p s z e n n y w a d liw y - w heak w h o a tla n d c o m p le x

4 - ż y t n i b a r d z o d o b r y / p s z e n n o - ż . y t n i / - v e r y good r y e la n d c o m p le x J 11 - z b o ż o w o -p a s te w n y g ó r s k i - m ou n tain c e r e a l - p a s t u r e c o m p le x

(4)

154 T. M otow icka-Terelak

c d . t a b e l i 1 **Тур g le b y - S o i l ty p e A i - g le b a płowe, w lu ś c iw a /p n e u d o b ie l i c o w a / t y p ic e .l l o a o lr a s o l l /paaudopcdzo.'Lj.c c o i l / R-и - g le b a b ru n a tn a w yługow ana i с-ach ed brown s r .t l Bk - g le b a brunat-.-.a k raśn a a c id brewn uc.L I

« “ S k ła d g r a n u lo m e t r y c z n y : - G ran ulcno t r i c c o m p o s it io n :

p g n .g l - p ia s.? k ę l i r . i a e i y c o c n y p r z e c h o d z i w g l i n £ le k k ą do 50 era / z r a ł o w y / ii9 ü ;y loamy nc.:’d p a s s in g i n t o l i g h t lo a n to 50 ca / b o u l d e r / g e p - g l i n a ś r r S n ia p y lß o t a / w i e t r z e n io w a z f l i s z u /

□ediuzi t:.‘ .J. у 1оал /from v;e tithe red f l y o h / p ł z - utw ór pyłorcy z - y k ł y /p o c h o d z e n ia w o d n e g o /

a i l t / o t ’ -.7t.ter o r i g i n /

p ł i - u t* ó r pył-ол;- .i V io ty /«^••'t г гг n i c -ягу z f l i r . z u / с lHye«jOf tii I t / / г о т v r ea ta ered f l y e h / x x x x X la s a bo:v. t u c y jn a : - L1 'r .it 'it io n c le o : j :

H I l i a , H l i l t , H I / n

x x x x x Dawka wapr.a w e d łu g 1 lih /.<wa:?ovości h y d r o lity c z ii'.- j / do g ł ę b o k o ś c i 20 cn Lin-.: r a ta a c c o r d in g to 1 Hh / h y d r o l y t i c a c i d i t y / t o th e d e p th o f 20 cm x x x x x x Dfv»ka wapna w ed łu g 2 У h A c/m sow ości h y d r o lit y c ; : p e v1 / do y bo ko ść i 40 си

L in e r a te a c c o r d in g to 2 Hh / h y d r o l y t i c a c i d i t y / го th e d sp th o f 40 со

neutralizacji kwasowości wapnowanie, zwłaszcza dawkami uw zględniają

cymi zakwaszenie podglebia (pod orkę pogłębioną do 35 cm), było zabie

giem korzystnie działającym na plonowanie roślin n a glebach gliniastych

i pyłowych głęboko zakwaszonych.

Reasum ując należy stwierdzić, że zarówno stopień odkwaszenia gleb,

jak i efekty produkcyjne wapnowania zależą od wartości i kształtow ania

się wskaźnika zakwaszenia w profilu glebowym. W związku z tym zja

wisko to powinno być brane pod uwagę przy określaniu ilościowych po

trzeb wapnowania jako zabiegu podnoszącego produkcyjność gleb kw aś

nych oraz w przypadku utw orów gliniastych i pyłowych zmieniającego

na korzyść ich rolniczą przydatność.

LITERATURA

:[1] G o r b u n o w i iin.: Poczowied. 1981, 1, 150—150.

[2] M o t o w i c k a - T e r e l a k T.: Komisja Chemii Gleb. Mat. z sym pozjum Sęko-

cin 28—29 listopada 1978, 105—122.

[31] P o in d e l Ы,, i tin.. Pa mi. puł., Suplem ent do zesz> 71, 1979.

[4] S i u t a J., A d a m c z y k Z.: Pam. pł. 18, 1965, 129—138.

(5)

Wpływ pochodzenia geologicznego ...

₁₅₅

Wpływ d aw k i wapna i g ł ę b o k o ś c i wa p no wa ni a n a o d k w a s z e n i e g l e b p y ł o w y c h r ó ż n e g o p o c h o d z e n i a I n f l u e n c e o f l i m e r a t e a nd l i n i n g d e p t h on d e a c i d i f i c a t i o n o f s i l t y s o i l 3 o f d i f f e r e n t o r i g i n O b i e k t T r e a t m e n t G ł ę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i c a Scjz’j? i n g de p e h . c a PHXC1 Iih Мл A1r u c h A*mob P l o n g l o b a l n y T o t a l y i e l d R o c z n y p r z y r o s t p l o n u A n n ua l y i e ü d i n c :roraen t me/ Ю Э g w J e d n o s t k a c h z b o ż o wy c h in g ru in u n it3 I I I . 4XAaXXp ł z XXXS I I I b x x x x -■ O l o a z y c e OLi j z y c c , P ł a s k o w y ż T a r n o g r o â z k i , T a r n o ^ ó ć p l a t e a u 0 . CaCO-j 2 в ьоа . ,, Х 7 ..1 Х Х >> Ü rH С O 1 > С 9 rj-rt J N LTV Ł3 X3 IT\ CM I-i M!CM a 0 3 T T T T T / i с с i 2 . CaC03x x x x x x S 'S. 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 4 . 5 4 . 5 5 , 9 4 , 7 6 , 1 5 , 2 2 , 9 4 1 / J 2 1 , 3 3 1 >л з 1 , 2 4 1 , b ? 0 , 5 7 0 , 3 1 0 , 2 1 0 , 3 5 0 , 2 2 0 , 1 1 2 86 2 85 3 10 0 0 6 0 . С î C O ■. « с 3 с -H ° •H bû XI в 3 ! . С а С С i гм* и 1-■> L; ;Г\ и.1Гк o n СЛ 1 О 1 2 . С * 0 3 1 1 о о <и ГЗ 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 л , 7 5 . 0 5 , 7 6 . 0 5 , 9 2 , 5 5 2 . 3 1 ;,.?9 1 , 2 6 1 j 33 1 . 3 1 0 , 2 2 0 , 2 0 0 , 11 0 , 10 2 7 7 2S5 312 0 2 9 , 7 I V . 1 1x Bwx x p ł i x x x S IV« - • f a s ^ c z e * , J a a z c s e n , P o g ó r z e C a r p a t h i K a rp a cl ’i e an üuui^ontane r e g i o n 0 . СаСО, 3 (3 е ь о е Ü U H C Ü >» аз -и 1 ГаГ'П 1 . N см я tijCM ■> 0 3 Ö 1 С О 1 h О, 2 . С аС03 ° 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 3 , 9 4 , 2 4 . 0 4 . 1 4 . 1 4 . 2 4 , 9 9 3 , 0 4 4 , 6 3 3 , 2 4 4 , 5 6 2 , 8 5 1 , 4 1 0 , 9 0 1 , 2 4 0 , 9 1 1 , 0 8 0 , 7 5 1 , 2 1 0 , 7 6 1 , 0 3 0 , 7 7 0 , 9 0 0 , 6 6 2 ?7 271 261 0 3 , 5 1 , 0 -» о о о » & о о о о и p o g łę b io n a - 35 cm ad p lo u g h in g - 35 cm 0 - 2 0 2 0 - 4 0 0 - 2 0 2 0 - 4 0 4 . 4 4 . 3 4 . 5 4 . 4 3 , 3 4 2 . 8 3 3 . 8 4 2 ; 59 0 , 5 6 0 , 7 0 0 , 5 4 0 , 4 7 0 , 4 6 0 , 6 0 0 , 4 5 0 , 4 1 2 8 7 3 2 7 0 1 0 , 0 2 . C.C03 5 £ О 4> T3 0 - 2 0 2 0 - 4 0 4 . 6 4 . 7 3 , 6 5 2 , 5 8 0 , 5 1 0 , 5 5 0 , 3 9 0 , 4 5 3 28 1 0 , 2 O b j a ś n i e n i a J ak w t a b e l i 1 - E x p l a n a t i o n a a i n T a b l e 1

(6)

156 T. M otowicka-Terelak

Т. МОТОВИЦКА ТЕРЕЛЯК

ВЛИЯНИЕ ГЕОЛОГИЧЕСКОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ МАТЕРИНСКОЙ ПОРОДЫ

И ГРАНУЛОМЕТРИЧЕСКОГО СОСТАВА НА КИСЛОТНОСТЬ ПОЧВ И РЕЗУЛЬТАТЫ

ИХ ИЗВЕСТКОВАНИЯ

Отдел почвоведения и зашиты земель Института агротехники, удобрения и почвоведения

в Пулавах

Р е з юме

Исследования показателей закисления и эффективности известкования суглинистых

и пылеватых почв разного происхождения проводились на основании документации на

копленной в Институте растениеводства, удобрения и почвоведения при составлении поч-

венно-сельскохозяйственных карт и проведения серии полевых опытов с известкованием.

Полученные результаты показали, что значение и вертикальная изменчивость таких

показателей, как pH в IN КС1, гидролитическая (Hh) и обменная (Hw) кислотность и по

движной алюжиний (AL) в профиле зависят от вида материнской породы. Это явление может

влиять на степень нейтрализации кислотности суглинистых и пылеватых почв вследствие

известкования и на производительиые эффекты мероприятия.

T. M O T O W IC K A -T E R E L A K