Andrzej Orczykowski
"Dzieła. Nauczanie 1897-1948", T. 1,
August Hlond, Toruń 2003 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 46/3-4, 299-303
odbyto się w W atykanie 2-4 grudnia 1996 r.); instrukcję o pow ołaniu teologa w K o ściele D onum veritatis z 24 m aja 1994 r.
Z ap rezentow ane opracow anie stanow iące dokum entację ogólnopolskiej sesji naukow ej wykładowców praw a kanonicznego w wyższych sem inariach duchow nych z całej Polski je st publikacją ważną, potrzebną i godną zauw ażenia i polece n ia nie tylko kanonistom , ale i teologom . Przedstaw ione referaty, jakże interesują ce i aktualne w swej tem atyce, stanow ią w ażne treści, które zapew ne okażą się po m ocne tak w dydaktyce praw a kanonicznego, ja k też w posłudze dla Kościoła przez dzisiejszych alum nów, a w przyszłości kapłanów . Zam ieszczony w trzeciej części publikacji bogaty zbiór norm praw nych i dokum entów Stolicy A postolskiej w odniesieniu do prym atu i nieom ylności papieża, au to ry tetu Nauczycielskiego U rzędu Kościoła, ochrony wiary, zasad badania praw ow ierności nauki i pow ołania teologa w Kościele czynią książkę jeszcze bardziej atrakcyjną. M am nadzieję, że refleksja nad zamieszczonym i w opracow aniu referatam i uśw iadom i wszystkim zajm ującym się dydaktyką i badaniam i teologicznym i, a szczególnie kanonistom i teologom ważność i odpow iedzialność ich pow ołania i pracy. Z apew ne będzie także stanow iła bogaty i ważny m ateriał do przem yśleń i podejm ow ania wyzwań tak dla sem inariów duchownych, wydziałów teologicznych, ja k i uniw ersytetów .
Ks. Janusz Gręźlikowski
August Kardynał Hlond Prymas Polski, Dzieła. Nauczanie 1897-1948, t. I, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń 2003, ss. 928.
Jed n ą ze szczególnie znaczących postaci w historii Kościoła w Polsce je st Sługa Boży A ugust H l o n d . Swoją działalnością - najpierw jako ad m in istrato r apostol ski G órnego Śląska oraz pierwszy biskup diecezji katowickiej, zaś później m etro polita Poznania, G niezna i Warszawy, Prym as Polski i K ardynał - w pisał się tw ór czo i dynam icznie w dzieje Polski. Z ainteresow anie badaw cze spuścizną Wielkiego
Prymasa I I Rzeczypospolitej - ja k nazw ał Kard. H l o n d a papież J a n P a w e ł l l -
jest bardzo duże, zatem z zainteresow aniem została przyjęta decyzja o publikacji całości jego zachow anej spuścizny.
Prezentow ana pozycja - redagow ana przez ks. Ja n a K o n i e c z n e g o SC hr - stanow iąca I tom D ziel m a przypom nieć wkład, jaki włożył K ard. A. H 1 o n d w kształt wiary i religijności Polaków. O publikow any tom o raz zapow iedziane ko lejne są ow ocem kilkuletnich prac R edaktora, który w dochodzeniu diecezjalnym postępow ania kanonizacji Sługi B ożego A ugusta H l o n d a pełnił funkcję n o ta
3 0 0 RECENZJE [10]
riusza, zaś obecnie je st w icepostulatorem tegoż postępow ania w K ongregacji Spraw Kanonizacyjnych.
D o tej pory spośród caiości bogactw a nauczania K ard. A. H 1 o n d a drukiem ukazały się następujące pozycje: Z Prymasowskiej Stolicy (Poznań 1936); N a straży
sum ienia narodu (R am sey, N. J. 1951); D aj m i duszę (Łódź, 1979) i W służbie Boga i Ojczyzny (Poznań 1988). P onadto niek tó re pojedyncze teksty zostały w ydane
w form ie broszury w okresie II wojny światowej przez Polską Misję K atolicką w Londynie. O pracow ana przez ks. Stanisław a K o s i ń s k i e g o SD B Bibliografia
prac kardynała Augusta Hlonda, prym asa Polski za lata 1897-1951 opublikow ana w: N asza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce (42: 1974,
ss. 25-60) - ja k w spom niano w N ocie edytorskiej (s. 10) - zaw ierała także w skaza nie obszarów poszukiwawczych. Należy rów nież dopow iedzieć, że ks. Stanisław K o s i ń s k i SD B przez w iele lat z w ielką starannością zajm ował się grom adze niem m ateriałów dotyczących życia i działalności K ard. A. H 1 o n d a, zaś niew ąt pliwym sukcesem jego działalności je st stw orzenie zbioru - z zastosow aniem ukła du rzeczow ego - składającego się z 101 tom ów, nazw anego: A cta H londiana. M a
teriały do życia i działalności Kardynała Augusta H londa Prymasa Polski. Chociaż
zbiór: A cta H londiana istnieje na praw ach rękopisu - i sam A u to r określił go jako:
materiały surowe, pozbaw ione aparatu naukowego w postaci objaśnień czy przypisów - odgrywał znaczącą rolę w badaniach naukow ych, zaś w postępow aniu kanoniza
cji Sługi Bożego A ugusta H l o n d a został dołączony do akt procesowych. Bazę źródłow ą obecnego w ydania tekstów nauczania pasterskiego K ard. A. H 1 o n d a stanow iły czasopism a: Pokłosie Salezjańskie później W iadomości Sa
lezjańskie, Rozporządzenia Adm inistracji Apostolskiej Śląska Polskiego, Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej i Gnieźnieńskiej oraz Wiadomości Archidiece zjalne Warszawskie. C ennym i do kom pletow ania zbioru okazały się drukow ane po
uroczystościach kongresowych Pamiętniki zaw ierające m ateriały z danego wyda rzenia, w tym przem ów ienia K ardynała Prym asa. W iele Odezw opublikowanych zostało w tygodnikach katolickich: G ość Niedzielny i Przewodnik Katolicki oraz dziennikach: Kurier Poznański i D ziennik Poznański. Z ostały zgrom adzone rów nież pism a z innych publikatorów . Teksty Sługi Bożego A ugusta H l o n d a - zarów no w cześniej publikow ane, ja k i zam ieszczone w autentycznym odpisie - w p rezen to wanym zbiorze zostały o p atrzo n e adresem edytorskim .
P rezentow ana pozycja - czytamy w nocie edytorskiej (s. 9) - zaw iera teksty n a uczania pasterskiego A ugusta K ard. H l o n d a publikow ane za jego życia zebrane z różnych wydawnictw i zgrom adzone w jednym tom ie. C ałość om aw ianego zbioru zaw iera 555 tekstów , datow anych od lipca 1897 r. do 12 października 1948 r. Są to zwłaszcza zachow ane: hom ilie, kazania, listy pasterskie, orędzia, odezwy, apele, przem ów ienia, ośw iadczenia, wskazówki, zarządzenia, rozporządzenia, dekrety,
akty pośw ięcenia, modlitwy, prym asow skie błogosławieństwa, depesze, telegram y, słow a w stępne do różnych książek, teksty przygotow ane dla różnych czasopism , wywiady, różnego rodzaju listy, pism a gratulacyjne oraz spraw ozdania z uroczysto ści z udziałem K ard. A. Η 1 o n d a zaw ierające streszczenia jego przem ów ień. Po m inięte natom iast zostały niek tó re dekrety i rozporządzenia podpisane przez K ar dynała odnoszące się do działalności adm inistracyjnej, np.: podziału czy erygow a nia parafii.
Prezentow ana pozycja zaw iera kolejno: Słowo wstępne Józefa K ard. G l e m p a , Prym asa Polski (s. 5); życiorys A ugusta H l o n d a (ss. 6-8); Notę edytorską zakoń czoną wykazem skrótów (ss. 9-10); teksty Sługi Bożego A. Η 1 o n d a publikow ane za jego życia zestaw ione chronologicznie z zastosow aniem podziału na pięć części:
Część 1. Okres salezjański 1897-1922 (ss. 11-74), Część 2. Rządca diecezji śląskiej 1922-1926 (ss. 76-156), Część 3. Arcybiskup gnieźnieński i poznański, Prymas Polski 1926-1939 (ss. 157-668), Część 4. Prymas rzecznikiem wolności Ojczyzny 1939-1945
(ss. 669-758), Część 5. Prymas obrońcą zasad katolickich 1945-1948 (ss. 759-890);
Indeks nazwisk (ss. 891-898); Spis treści (ss. 899-928).
N ajstarszym tekstem Sługi B ożego A ugusta H l o n d a zam ieszczonym w o m a wianym zbiorze jest artykuł: Z Foglizzo do redakcji „W iadomości Salezjańskich” opublikow any w W iadomościach Salezjańskich [1: 1897 n r 8, ss. 216-218], zaś naj nowszym: Przemówienie podczas uroczystego przeniesienia relikwii Ы. Władysława
z Gielniowa wygłoszone w kościele akadem ickim pw. św. A nny w W arszawie 12
X 1948 r. drukow ane w Słowie Powszechnym [2 (1948) n r 281 (558)]. Publikow ane teksty przybliżają Czytelnikowi osobę i dzieło Sługi Bożego A ugusta H l o n d a . P rezentują wielość kwestii jego życia oraz problem ów , z którym i zm agał się w tym okresie Kościół w Polsce, a jednocześnie odzw ierciedlają jego dynam izm duszpa sterstw a. Przypom inają w kład, jaki włożył K ard. A. Η 1 o n d w kształt wiary i reli gijności Polaków. U kazują przed e wszystkim K ard. A. Η 1 o n d a jak o Pasterza za troskanego o każdego człowieka, szukającego na polskich drogach zagubionych
owiec. Postawa Sługi Bożego A ugusta H l o n d a poznaw ana podczas lektury jego
tekstów m oże stanowić cenną w skazówkę - zarów no dla duchownych, ja k i świec kich - ustawicznego poszukiw ania nowych rozw iązań realizacji posłannictw a K o ścioła.
Je d n a k podczas lektury całości zbioru nasuw ają się pew ne pytania, wątpliwości czy niejasności, zwłaszcza m etodologiczne i form alne. Rodzaje zamieszczonych tekstów A. Η 1 o n d a w skazują, że zakres publikow anego m ateriału jest szerszy niż zapow iada go tytuł tom u: Nauczanie 1897-1948. Z akres tytułu tom u rozszerza ją rów nież zam ieszczone w nim: K om unikat Polskiej Agencji Telegraficznej (s. 164),
L ist Episkopatu Polski (s. 318), L ist nuncjusza apostolskiego w Polsce (s. 455-456), L ist pasterski biskupów z Jasnogórskiego Synodu Plenarnego (ss. 545-548), spraw oz
3 0 2 RECENZJE [12]
danie z uroczystości z udziałem kard. A. H 1 o n d a i streszczenie jego przem ów ie nia (ss. 559-560), Orędzie E piskopatu Polski (ss. 836-841) oraz korespondencja Piusa X II - zam ieszczona przez am basadora K azim ierza P a p e ć w pozycji: Pius
X I I a Polska 1939-1945. Przemówienia, Listy, Komentarze (Rzym 1954) oraz w A ctes et Documentes du Saint Siège relatifs à la seconde guerre m ondiale (Rzym 1967,1 .13)
- zarów no do K ard. A. H 1 o n d a oraz innych ordynariuszów w Polsce (ss. 9-10). Wycfaje się, że - zam iast w prow adzania do zbioru: A ugust K ardynał H l o n d Pry m as Polski, Dzieła. N auczanie 1897-1948 wyżej w ym ienionych pozycji - korzyst niejszym byłoby utw orzenie po zasadniczym bloku treściow ym A n eksu zaw ierają cego te teksty. K olejne znaczące zwiększenie zakresu zbioru zw iązane jest z ro zu m ieniem pojęcia: nauczanie. Tytuł tom u: N auczanie 1897-1948 oraz zapowiedź:
,X>ziela. N auczanie 1897-1948” zawiera teksty nauczania pasterskiego Augusta Kard. H londa... (s. 9) sugerują, że szesnastoletni A. H 1 o n d publikując artykuł: Z F o - glizzo do redakcji „W iadom ości Salezjańskich” (ss. 13-14) w ypełnia nauczycielskie
zadanie Kościoła. Z am ieszczenie tej kategorii tekstów zwiększa zbiór objętościo wo. R odzi się rów nież pytanie: czy w tak bogatym i różnorodnym m erytorycznie dziele nie należało opracow ać kom pletnego wykazu źró d eł? W ydaje się, że n iek tó re adresy edytorskie w ym agają nieznacznego dopracow ania (np.: ss. 73, 145, 175, itd.). W ykaz skrótów (s. 10) nie je s t kom pletny. N iejasności budzi dobór klucza ję zykowego publikacji tekstów A. H 1 o n d a. Z asadniczo - niezależnie od języka w jakim w ystępują teksty w oryginale - w zbiorze opublikow ano je w j. polskim - co zakłada dokonanie licznych tłum aczeń - jed n ak bez w skazania tłum acza czy źródła tłum aczenia. Jedynym nie przetłum aczonym tekstem w zbiorze (ss. 682-701) jest:
Situation religieuse dans les Archidiocèses de G niezno et de Poznan, ze w skazaniem
rów nież jego tytułu i ad resu edytorskiego w j. w łoskim (s. 682). N atom iast tekst, o któiym m owa drukow any byl w 1940 r. przez Polyglotta V aticana w czterech j ę zykach, tj.: w łoskim , francuskim , angielskim i hiszpańskim . W ydaje się, że w cało ści zbioru m ożna było przyjąć zasadę publikow ania tekstów w j. oryginalnych lub tekstów oryginalnych w raz z polskim i tłum aczeniam i. W związku z błędnie p o d a nymi datam i w zbiorze pojawiły się rów nież d ro b n e nieścisłości dotyczące n astęp stwa w ydarzeń historycznych. I tak, np.: ingres arcybiskupa A. H l o n d a do k a te dry w P oznaniu odbył się 17 X 1926 r., a zatem w ygłoszone przez niego: Przemó
wienie podczas ingresu do katedry w Poznaniu nie m ogło m ieć m iejsca 17 IX 1926
(s. 159). Tego rod zaju d ro b n e chochliki drukarskie spow odowały zmiany w kolej ności publikow anych tekstów , co m oże Czytelnikowi u tru d n ić odnalezienie poszu kiw anego m ateriału. R óżnorodnością w skazań nacechow any jest rów nież spis tre ści, bow iem , np.: w spom niane już: Przemówienie podczas ingresu do katedry w Po
znaniu w edług u k ład u w spisie treści wygłosił A. H 1 o n d jak o rządca diecezji ślą skiej (s. 901). W yraźną luką publikacji jest brak Indeksu rzeczowego, który byłby
cennym narzędziem bardziej tw órczego jej wykorzystania. W arto rów nież rozw a żyć słuszność opracow ania Indeksu geograficznego.
W artości prezentow anej pozycji n ie p rzek reślają poczynione wyżej krytyczne uw agi czy dyskusyjne zastrzeżen ia. C ennym elem en tem publikacji je s t Słowo
wstępne K ard. J. G 1 e m p a, P rym asa Polski zachęcające Czytelników do przypo
m n ien ia sobie na now o dziedzictw a pozostaw ionego przez Wielkiego Prymasa (s. 5). Zwięzły życiorys A u g u sta H l o n d a (ss. 6-8) - przypom inający ważniejsze w ydarzenia z jeg o życia o raz w zarysie p rezentujący jego działalność - przybliża Czytelnikow i osobę tego, który wiele lat tem u przysporzył chwały Kościołowi i roz
głosu Polsce. W artościowym ele m e n te m prezentow anej pozycji je st N ota edytor ska (s. 9-10) ukazująca elem en ty m etodologiczne i form aln e publikacji oraz
głów ne założenia redakcyjne. O d stro n y form alnej w ażnym u zu p ełn ien iem tom u je s t zam ieszczenie Indeksu nazw isk (ss. 891-897). W alor tak cen n ej publikacji - zaw ierającej bogactw o myśli Sługi B ożego A ugusta H l o n d a - dodatk o w o p o tęguje właściwa dla Oficyny W ydawniczej Kucharski staran n o ść w ydania.
D o rąk szerokiego g ro n a Czytelników trafił zwarty i bardzo interesujący zbiór tekstów , któ re są w ażnym elem en tem w poznaw aniu historii K ościoła w Polsce, a w znacznym stopniu rów nież i dziejów Polski oraz losów polskiej emigracji. E dy cja tekstów Sługi Bożego A ugusta H l o n d a stanowi ważny i cenny w kład w naj nowsze badania nad dziejam i K ościoła w Polsce oraz zjawiskiem polskiej emigracji i staje się cennym m ateriałem źródłowym , który dotąd był dostępny w znacznie m niejszym stopniu. O d tą d w ręcz nie możliwym jest pom ijanie tego źródła przy prow adzeniu badań naukow ych - także nad ogólnym i dziejam i polskiego n aro d u - tego okresu. O m aw iany zbiór je st rów nież narzędziem rozszerzenia naukow ej re fleksji o K ościele w Polsce w dw udziestym stuleciu na wszystkie dyscypliny nauk kościelnych oraz do prezentow ania studiów specjalistycznych. W szczególności m oże on służyć pom ocą w studium problem ów pastoralnych tego okresu. O m a w iana publikacja jest lek tu rą adresow aną nie tylko do profesjonalnych badaczy, ale z przekonaniem m ożna ja polecić rów nież Czytelnikom , którzy pasjonują się poznaw aniem dziejów K ościoła w Polsce i historii polskiego n arodu. Ponadto p re zentow ana pozycja m a szansę stać się ważnym instrum entem upow szechniania myśli Wielkiego Pasterza i m ęża stanu. Z pew nością wiele razy z tego opracow ania b ęd ą korzystać wszyscy, którym bliska jest osoba Sługi B ożego K ard. A ugusta H l o n d a .
