Ryszard Sztychmiler
"Konkordaty współczesne. Doktryna,
teksty 1964-1994", Józef Krukowski,
Warszawa 1995 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 38/3-4, 251-254
1995
zredagow ane przez członków Komisji. W rozdziale czwartym części drugiej zostały podane i om ów ione norm y praw ne i inne form alności dotyczące przyjm ow ania do instytutu zakonnego, zamieszczone w Kodeksie Praw a K anonicznego z 1983 roku.
R easum ując m ożna bez popadnięcia w przesadę stwierdzić, że rozpraw a doktorska L. S a b b a r e s e pow inna być polecona wszystkim przełożonym wyższym, do których zgodnie z kan. 641 K odeksu Praw a Kanonicznego z 1983 roku należy przyjmowanie do instytutu (tj. do nowicjatu) oraz wychowawcom odpowiedzialnym za formację. D obrze dob ran a i wyczerpująca bibliografia w sposób jasny i przejrzysty ukazuje stałą troskę Kościoła o dobór odpowiednich kandydatów do życia zakon nego. D okładna analiza dysertacji prow adzi do oczywistego wniosku - od prze strzegania wytycznych Kościoła dotyczących kryteriów, którym powinni odpow iadać przyjmowani do instytutu zakonnego, zależy w znacznym stopniu przyszłość in stytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego oraz dobro osobiste osoby przyjmowanej.
Ks. Julian Katowski M IC
Józef K r u k o w s k i , Konkordaty współczesne. Doktryna.
Teksty (1964-1994), Warszawa (Wydawnictwo Civitas Christiana) 1995 ss. 495. N ajnow sza książka ks. prof. J ó z e f a K r u k o w s k i e g o Konkordaty współczes
ne, jest solidną odpowiedzią na wielkie zainteresowanie społeczne problem atyką
um ów konkordatow ych w ogóle i sprawą ratyfikacji k o nkordatu polskiego z 1993 r. w szczególności.(zob. s. 9-10).
Sygnalizowana pozycja wyszła spod pióra jednego z najznakom itszych znawców problem atyki konkordatow ej. Ks. Józef К r u к o w s к i jest profesorem zwyczajnym nauk praw nych, pracującym na stanow iskach profesora zwyczajnego w K atolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz w Akadem ii Teologii Katolickiej w Warszawie. Jest on przedstawicielem Episkopatu Polski przy Komisji K onstytucyjnej Zgrom adzenia N arodow ego RP oraz ekspertem Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji ko nkordatu między Stolicą A postolską a Rzecząpospolitą Polską. Ks. prof. K rukow ski od wielu lat jest konsultorem działającej przy Stolicy A postols kiej Papieskiej Rady do spraw W ykładni Tekstów Praw nych, a wyrazem jego pozycji w śród praw ników w Polsce jest fakt, iż jest on prezesem dynamicznie rozwijającego się Stowarzyszenia K anonistów Polskich.
Zasadnicza treść publikacji Ks. K r u k o w s k i e g o poprzedzona została słowem wstępnym autorstw a J.Em . Ks. K ardynała Józefa G lem pa, Prym asa Polski i wybit nego kanonisty (s. 5-7). W itając z radością ukazanie się tej książki Ks. Prym as wyraził opinię, iż „publikacja ta, zawierająca jasny wykład zagadnień współczesnego praw a konkordatow ego, napisana w stylu i w duchu V aticanum II, może spełnić pozytywną rolę w pokonyw aniu trudności, na jakie napotyka proces norm alizacji stosunków między państwem i Kościołem na etapie budow y podstaw demokracji w Polsce” .
Praca podzielona została n a dwie zasadnicze części, poprzedzone W prowadzeniem A utora (s. 9-11). Część pierwsza, zatytułow ana D oktryn a praw a konkordatow ego, jest wprowadzeniem do części drugiej, zatytułow anej T eksty konkordatów (1 9 6 4 -1 9 9 4 ).
N a końcu części pierwszej (s. 212-224) zamieszczony został wykaz źródeł i literatury dotyczących problem atyki konkordatow ej, zaś na końcu pracy dwa indeksy: osobowy i rzeczowy (s. 460-464).
W części pierwszej (s. 13-211) doktryna konkordatów współczesnych opracow ana została w trzech rozdziałach. W rozdziale pierwszym, zatytułow anym P odstaw ow e pojęcia i zasady praw ne (s. 15-66) A u to r porusza tam m.in. takie ciekawe zagadnienia jak: geneza, rozwój i n a tu ra umów konkordatow ych. Charakteryzuje też dokładnie obie strony umów konkordatow ych: Stolicę A postolską i jej podm iotow ość publicz nopraw ną oraz różne modele państw współczesnych. O kreśla też przedm iot umów konkordatow ych, zasady ich interpretacji oraz stosunek k o nkordatu do praw a wewnętrznego.
W rozdziale drugim (s. 67-97) opracow ał A u to r wnikliwie Z a sa d y relacji państ- w o -K o śció ł w doktrynie Soboru W atykańskiego I I i ich implikacje dla praw a konkor datow ego. Omówił tutaj takie zagadnienia jak: podstawy, podm iot, przedm iot i zakres wolności religijnej, kom petencje i obow iązki państw a wobec wolności religijnej, zasadę wzajemnego poszanow ania autonom ii i niezależności K ościoła i państw a, zasady w spółdziałania K ościoła i państw a, wpływ doktryny soborowej na praw o konkor datow e oraz wpływ konkordatów na sytuację praw ną innych Kościołów. A utor przekonująco wykazał, że współczesne konkordaty nie są zbiorem przywilejów udzielanych sobie wzajemnie przez władze państw oraz najwyższą władzę Kościoła katolickiego. Również ko n k o rd at polski nie m a takiego charakteru. Współczesne umowy konkordatow e stanow ią natom iast gwarancję wolności religijnej, a przynajm niej deklarację państw a o ochronie tej wolności, k tó ra jest jednym z. podstawowych praw człowieka, wynikającym z jego osobowej godności, a także stanowią bodziec do uznania takiej samej wolności religijnej wyznawców innych Kościołów.
W najobszerniejszym rozdziale trzecim (s. 98-211) przedstaw iony został proces recepcji doktryny Soboru W atykańskiego II w konkordatach współczesnych. N aj pierw ukazał A utor podstawow e zasady relacji K ościół-państw o w konkordatach posoborow ych. W yróżnił tu następujące grupy państw: państw a m uzułmańskie (Tunezja, M aroko), państw a kom unistyczne (Węgry, Jugosławia), państw o Izrael, państw a katolickie form alnie lub tylko faktycznie (w Ameryce Łacińskiej oraz w Europie Zachodniej), państw a, których posoborow e umowy konkordatow e nie wprowadziły większych zmian (A ustria i kraje niemieckie) oraz państw a, które zawarły nowe i oryginalne umowy ze Stolicą A postolską. D o tych ostatnich należą: R epublika Kości Słoniowej (1992) i Polska ( 1993). O kazuje się, że Sobór nie zakończył epoki konkordatów , lecz spow odował radykalną zmianę przedm iotu umów k onkor datowych. W dalszej części tego rozdziału A u to r prezentuje regulację różnych kwestii praktycznych w poszczególnych um ow ach konkordatow ych. C harakteryzuje u nor m ow ania dotyczące takich kwestii jak: 1) ochrona autonom ii wewnętrznej Kościołów przejawiającej się w wolności kom unikow ania się, praw ie do stowarzyszania się,
możliwości opieki duchowej w zakładach zamkniętych oraz w wojsku (s. 120-136), 2) wolność Kościoła w zakresie spraw m ajątkow ych (s. 137-156), 4) wolność Kościoła w dokonyw aniu zmian organizacyjnych i personalnych (s. 157-173), 5) ochrona małżeństwa i rodziny (s. 174-186), 6) możliwość prow adzenia szkół i uczelni katolickich oraz nauczania religii we wszystkich szkołach publicznych (s. 187-211).
Część druga omawianej pracy m a charakter źródłowy. Zaw iera ona teksty konkordatów „generalnych” oraz szczegółowych umów i układów z poszczególnymi państwam i. N iektóre z nich (np. A ustria i Bawaria) zawarły w okresie posoborow ym po 7-8 szczegółowych układów , a wszystkie one zostały w tej cennej publikacji przytoczone w dobrym polskim tłumaczeniu.
Znalezienie odpowiedniego tekstu źródłowego ułatw ione zostało przez A utora pracy przez to, iż teksty um ów zamieścił on według porządku alfabetycznego państw zawierających umowy ze Stolicą A postolską oraz według dat ich podpisania. W sumie praca zawiera teksty posoborow ych umów Stolicy Apostolskiej z 29 państwam i i krajam i.
Należy zauważyć, iż praca Ks. Prof. J. K r u k o w s k i e g o jest pierwszym tak źródłowym i systematycznym opracow aniem wszystkich dotychczasowych k onkor datów posoborowych. A u to r z wielkim znawstwem i swobodnie porusza się po opracowywanej materii. Słowa „ k o n k o rd at” używa nie tylko w sensie wąskim, gdy dokum ent tak jest nazw any, ale także w sensie szerszym, na oznaczenie każdej umowy jakiegoś państw a ze Stolicą A postolską, bez względu na jej oficjalną nazwę lub tytuł.
Bez w chodzenia w bogatą problem atykę konkordatow ą przedstaw ioną w prezen towanej pracy, podkreślić tu należy choćby jej najważniejsze walory. Teksty k onkor datów przedstawione zostały w dobrym tłumaczeniu, z precyzyjnym używaniem polskich term inów prawniczych. Poprzez prezentację tekstów źródłowych A utor najlepiej przyczynił się do obalania błędnych i czasem ze złą wolą pow tarzanych stereotypów o charakterze um ów konkordatow ych, ich nieaktualności oraz szczegóło wych rozwiązaniach. Systematyczne i gruntowne opracow anie szczegółowej p ro blematyki konkordatow ej umożliwia czytelnikowi zorientow anie się we współczes nych tendencjaęh norm atyw nych dotyczących różnych aspektów życia Kościoła w relacji do władzy państwowej. K onkordat polski z 1993 r. uznaje A u to r za jeden z najnowocześniejszych i wzorcowych. Trudności z jego ratyfikacją nie w ynikają ani z jego nieaktualności, ani braku precyzji, lecz z pow odu „brak u woli politycznej partii tworzących większość parlam entarną” w polskim Sejmie (s. 119). Świadczy o tym uchw ała sejmowa z 1 lipca 1994 r. o odłożeniu ratyfikacji K onkordatu. D o zawarcia k o nkordatu konieczna jest d obra wola obydw u układających się Stron. Stronie polskiej, a zwłaszcza polskiemu parlam entow i, ja k dotąd, takiej woli brakuje.
Najlepszym podsum owaniem zaw artości i wielkiej wartości opracow ania Ks. Prof. J. Krukowskiego są słowa K siędza Prym asa J. Glempa: „L ektura tej publikacji /.../ dowodzi, ja k błędne są poglądy niektórych publicystów głoszących, że Sobór W atykański II zakończył epokę konkordatów . Należy bowiem stwierdzić, że Sobór ten spowodował rewizję konkordatów zaw artych wcześniej z państw am i katolickimi i otworzył możliwości zawierania konkordatów z państw am i laickimi, o ile respektują
one zasadę poszanow ania wolności religijnej i odrzucają politykę separacji wrogiej wobec religii i Kościoła. M am nadzieję, że lektura tej publikacji przyczyni się do poszerzenia horyzontów poznawczych wszystkich jej czytelników”
