Mieczysław Stolarczyk
"Polska droga do NATO. Listy,
dokumenty, publikacje", Jan
Nowak-Jeziorański, wybór i oprac.
Dobrosława Platt, wstęp Jerzy
Koźmiński, Wrocław 2006 :
[recenzja]
Studia Politicae Universitatis Silesiensis 3, 310-312
Jan Now ak-Jeziorański: Polska droga do NATO
Listy, dokumenty, publikacje.
Wybór i opracowanie
Dobrosława Platt. Wstęp Jerzy Koźmiński.
Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, Wrocław 2006, s. 704
Celem strategicznym realizow anym w polityce bezpieczeństw a Polski w la ta ch dziew ięćdziesiątych XX w ieku było członkostwo w NATO. Polska dyplom acja po roku 1989 stopniowo przygotow yw ała g ru n t m iędzynarodo wy do sform ułow ania tego celu. W ocenie ówczesnego m in istra spraw zag ra nicznych Polski, K rzysztofa Skubiszewskiego, w la tach 1989-1991 członko stwo Polski w NATO należało do sfery życzeń, nie zaś realnej polityki. Dopó ki bowiem istn ia ł ZSRR i rządził w nim M ichaił Gorbaczow, p ań stw a człon kowskie NATO naw et nie rozpatryw ały możliwości rozszerzenia NATO. Tak więc sp raw a p rzystąp ienia Polski i innych p ań stw do NATO podlegała ewo lucji. Do najw ażniejszych d eterm in a n t, od których uzależniony był postęp n a drodze Polski do członkostw a w NATO, należy zaliczyć: wolę kolejnych rządów III RP oraz zdecydowanej większości społeczeństwa polskiego do w łą czenia naszego k ra ju w euro atlan ty ck ie s tru k tu ry bezpieczeństw a; zm iany w środow isku m iędzynarodow ym Polski, w ty m przede w szystkim rozpad ZSRR w ro k u 1991; ewolucję postaw grup rządzących p ań stw członkow skich NATO w k ie ru n k u dojrzew ania Sojuszu Północnoatlantyckiego jako całości do otw arcia się n a nowych członków z Europy Środkowej.
Polska zgłosiła w y raźn ą wolę członkostw a w NATO w roku 1992. Od tej pory kolejne rządy III R P w ykazywały się d eterm in acją w dążeniu do osiąg nięcia wyznaczonego celu. Jed n y m z najw ażniejszych w yzw ań stojących przed dyplom acją polską było podejmowanie działań (m.in. przez dobór w ła ściwych argum entów ) skierow anych wobec zachodnioeuropejskich i am ery kańskich elit politycznych oraz środowisk opiniotwórczych zm ierzających do
Jan Nowak-Jeziorański: Polska droga do NATO.. 311
stałego zw iększania ich poparcia dla pierwszego rozszerzenia NATO w okre sie postzimnowojennym . Z asadniczą rolę w procesie rozszerzania NATO od gryw ały S tan y Zjednoczone jak o przyw ódca Sojuszu P ółn o cn o atlan ty c kiego. S tąd też w polskich dążeniach do członkostwa w NATO główna uw aga skupiona była n a pozyskaniu przychylności dla realizacji tego celu zarówno głównych decydentów polityki zagranicznej zarówno Stanów Zjednoczonych, ja k i większości am ery k ań sk ich elit politycznych oraz in telektualnych. J a k po d k reśla to Jerzy K oźm iński, były am b asad o r R P w S tan a ch Zjednoczo nych, polska gra o NATO toczyła się w Ameryce równolegle n a dwóch p łasz czyznach - n a jednej działali polscy politycy i dyplom aci, n a drugiej zaś - Polonia, a jednocześnie zw iązane z n ią ta k w ybitne postaci, ja k profesor Zbi gniew B rzeziński oraz J a n N ow ak-Jeziorański. Stopniowo angażow ały się kolejne ośrodki i osoby, zwłaszcza utw orzony w 1996 roku U S C om m ittee to E xpand NATO. J a n N ow ak-Jeziorański działał co najm niej w potrójnej roli: jako wpływowa osobistość z bardzo dobrymi kontaktam i, jako jeden z liderów Polonii - au to r lub w spółautor rozlicznych petycji, listów i kam panii, a także jako przedstawiciel Koalicji Europy Środkowej i Wschodniej, k tó ra obok Kon gresu Polonii Amerykańskiej reprezentow ała grupy etniczne związane z n aszą częścią Europy. Zw ieńczeniem tych wysiłków była raty fik acja 30 kw ietn ia 1998 roku przez S e n a t USA rozszerzenia NATO o 3 kraje: Polskę, Czechy i Węgry w iększością głosów 80 „za” i 19 „przeciw”. W d niu 12 m arca 1999 roku p a ń stw a te uzyskały członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim .
N akładem Tow arzystw a Przyjaciół O ssolineum u k azała się bardzo in te resu jąca k siążka pt. J a n N ow ak-Jeziorański: Polska droga do NATO. Listy,
dokum enty, publikacje. P rac a zaw iera m ateria ły zgrom adzone przez J a n a
N ow aka-Jeziorańskiego w archiw um własnym . Celem publikacji je st poka zanie różnorodnych form działalności J a n a N ow aka-Jeziorańskiego w sp ra wie w łączenia Polski do NATO. J a k pisze D obrosława P latt, k tó ra dokonała wyboru i opracowała publikowane w zbiorze materiały, każda z tych form była w ażna dla osiągnięcia końcowego efektu: przekonyw ania nieprzekonanych, organizowania zwolenników przyjęcia Polski do NATO w ta k i sposób, aby s ta nowili znaczącą grupę nacisku, inform owania zarówno Polaków w kraju, jak i Polaków w S tanach Zjednoczonych o problemach, ale i postępach w tej sp ra wie. Do najw ażniejszych d ziałań podejm ow anych przez J a n a N ow aka-Je- ziorańskiego n a rzecz rozszerzenia NATO należy zaliczyć przede w szystkim w yw ieranie n ie ustannej presji n a am erykańskie ośrodki i polityków, od k tó rych bezpośrednio lub pośrednio zależało rozszerzenie NATO (m.in. n a adm i nistrację B. Clintona, Senat, media oraz środowiska i grupy interesów w USA).
O m aw ian a p u b lik acja zaw iera rozliczne d o k u m en ty pokazujące ro z m ach, z jak im J a n N ow ak -Jeziorań sk i angażow ał się w la ta c h 1993-1999 w proces p o szerzenia NATO: pro jek ty rezolucji, listy, polem iki prasow e, m em o ran d a do decydentów polityki zagranicznej S tanów Zjednoczonych.
312 Recenzje i omówienia M ateriały te uporządkow ane zostały najpierw w edług k ry teriu m chronolo gicznego (poszczególne lata), a n a stę p n ie zostały zam ieszczone w edług ich rodzaju, a więc: korespondencja, dokum enty, publikacje. W dziale K ore
spondencja znajdziem y listy p isan e przez J a n a N o w ak a-Jezio rań sk ieg o
m iędzy in n y m i do: p rez y d e n ta W. J . C lintona, w icep rezy d en ta A. G ore’a, doradcy p re z y d e n ta ds. bezpieczeństw a narodow ego A. L ak e’a, s e k re ta rz s ta n u M. A lbright, doradcy p rezy d e n ta ds. bezpieczeństw a narodow ego S. B erg era, s e n a to r B.A. M ikulski, se n a to ra J . B idena oraz p reze sa K on g resu Polonii A m erykańskiej E .J. M oskala. W dziale D okum enty zam iesz czone zostały w y stąp ien ia J a n a N o w ak a-Jezio rań sk ieg o w czasie k o nfe rencji prasow ych oraz uchw ały i in n e d o k u m en ty K ongresu Polonii A m e ry kańsk iej w sp raw ie ro zszerzenia NATO. Z kolei w bardzo in teresu jący m i najbardziej obszernym dziale Publikacje znalazły się arty k u ły a u to rstw a J a n a N ow ak a-Jeziorań skieg o zam ieszczone zarów no w p rasie polonijnej i am ery k ań sk iej, ja k i w czasopism ach w ydaw anych w Polsce („W prost”, „G azeta W yborcza”, „R zeczpospolita”). A naliza tych arty k u łó w u k azu je niezw ykle ro zb u d o w an ą arg u m en tację, k tó r ą posługiw ał się J a n Nowak- - Jez io ra ń sk i w swoich zabiegach o przyjęcie Polski do NATO.
L e k tu ra p racy w pełn i po tw ierd za opinię Zbigniew a B rzezińskiego, że J a n N o w ak -Jez io rań sk i odegrał w ie lk ą rolę w m obilizow aniu Polonii am erykańskiej oraz w przekonyw aniu opornych senatorów am erykańskich, że obecność P olski w Sojuszu leży w isto tn y m in te re sie sam ych USA.
Poza w łaściw ym u k ład em k siąż k i zn a la z ła się k o respondencja J a n a N ow aka-Jeziorańskiego z Strobe’em T albottem , zastęp cą se k reta rza s ta n u USA, k tó ry początkow o przeciw ny był ro zszerzen iu NATO, lecz z czasem zm ienił zd anie w tej kw estii. W szystkie te k s ty publikow ane s ą w dwóch językach: polskim i angielskim . Pom ieszczone w opracow aniu dok u m en ty sta n o w ią ciekaw y i w ażny m a te ria ł inform acyjny d la każdego in te re s u ją cego się wpływem jednego z najw ybitniejszych Polaków XX w ieku n a człon kostw o P olski w NATO. Jednocześnie s ą o n e bardzo w artościow ym m a te riałem badaw czym zarów no dla politologów, ja k i historyków dziejów n a j nowszych. Obok aktyw ności J a n a N ow aka-Jeziorańskiego k siążk a u k a z u je d u ż ą rolę Polonii am ery k ań sk iej i o rganizacji polonijnych w Am eryce, k tó re organizow ały lobby wokół sp raw y w łączenia 3 nowych p a ń s tw do NATO. P rezen to w an e w tom ie m a te ria ły d o k u m e n tu ją szczególną akcję Polonii am ery k ań sk iej, podczas któ rej w szy stk ie jej k ręg i zorganizow ały się w tym celu, aby uczestniczyć w przedsięwzięciu włączenia Polski w stru k tu ry obronne Zachodu i doprow adzić ty m sam ym do zakończenia ja łta ń - sko-poczdam skiego podziału Europy.
