STUDIA Z PRAWA WYZNANIOWEGO Tom 10 - 2007
ZDZISŁAW ZARZYCKI
W S P Ó Ł D Z IA Ł A N IE K O SC IO Ł O W I IN N Y C H Z W IA Z K O W W Y Z N A N IO W Y C H W Z A K R E S IE W Y C H O W A N IA W T R Z E Z W O S C I
I P R Z E C IW D Z IA Ł A N IA A L K O H O L IZ M O W I.
W Y B R A N E Z A G A D N IE N IA P R A W N E
1. WSTEP
Z pream buły do ustawy z dnia 2 października 1982 r. o wychowa
niu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. D z.U . z 2002 r., n r 147, poz. 1231 ze zm .)1 dowiadujem y sie, źe polski ustaw odaw ca uznał „źycie obywateli w trzeźwości za niezbedny w arunek m oralne
go i m aterialnego dobra N aro d u ” . W ydaje sie, źe norm a ta m a cha
rak te r celowościowy i znaczący wpływ na interpretacje treści całej ustawy2.
Przedm iotem regulacji omawianej ustawy jest dosyć specyficzna sfera stosunków społecznych, takich jak: ograniczanie spożycia n a
pojów alkoholowych3 oraz zmiany struktury ich spożywania, inicjo
1 Dalej: ustawy.
2 I. Skrzydło-Niżnik, Preambuła, w: I. Skrzydło-Niżnik, G. Zalas, Ustawa o wy
chowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Komentarz, Zakamycze 2002, s. 27-28.
3 Art. 46 ust. 1 ustawy: „Napojem alkoholowym w rozumieniu niniejszej ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rol
niczego w steżeniu przekraczającym 0,5% objetościowych alkoholu”. Ustawa rozróż
nia „stan po użyciu alkoholu”, który zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:
w anie i w spieranie przedsięwzięć mających na celu zm ianę obycza
jów w zakresie sposobu spożywania napojów alkoholowych, działa
nia na rzecz trzeźwości w miejscu pracy, przeciwdziałania pow staw a
niu i usuwania nastepstw nadużywania alkoholu, a także w spierania w tym zakresie działalności organizacji społecznych i zakładow pracy (art. 1, ust. 1 ustawy).
Powyżej zdefiniowany zakres obowiazkow społecznych przejeło na siebie panstw o, a ich realizacje nałożyło na organy administracji rzadowej i organy jed n ostek sam orządu terytorialnego4. Przedm iot tych czynności wykonawczych m a polegać na obowiązku:
a) popierania w tw orzeniu i rozw oju organizacji społecznych, ktorych celem jest krzew ienie trzeźwości i abstynencji, oddziaływa
nie na osoby nadużywające alkoholu oraz udzielanie pom ocy ich rodzinom , jak również zapew nienie w arunkow sprzyjających działa
niom tych organizacji;
b) wspołdziałania z Kościołem katolickim i innymi Kościołami oraz związkami wyznaniowymi5 w zakresie wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizm owi (art. 1 ust. 3).
1) steżenia we krwi od 0,2 do 0,5 alkoholu albo
2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 (art. 46 ust. 2 ustawy) oraz „stan nietrzeźwości”, ktory zachodzi, gdy zawartość alko
holu w organizmie wynosi lub prowadzi do:
1) steżenia we krwi powyżej 0,5 alkoholu albo
2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 (art. 46 ust. 3 ustawy).
4 I. Skrzydło-Niżnik, Preambuła, s. 32.
5 Ustawa, wymieniając podmioty konfesyjne, z ktorymi panstwo wspołdziała w realizacji wymienionych zadali, operuje pojeciem „Kościoł katolicki i inne kościoły oraz zwiazki wyznaniowe”, zamiast utrwalonym (po 1989 r.) pojeciem „kościoł i inny zwiazek wyznaniowy”. Być może, wymieniając Kościoł katolicki wprost z nazwy indy
widualnej, chciano wyróżnić jego role; dziejowa i wspołczesna w realizacji zadan za
kreślonych omawiana ustawa.
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 25
2. GW ARANCJE D LA KOŚCIELNEJ DZIAŁALNOŚCI W ZAKRESIE PRZECIW D ZIA ŁA NIA ALKOHOLIZM OW I
I WYCHOW ANIU W TRZEZW OSCI
2.1. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Z D NIA 2 KW IETNIA 1997 R.6
Kościelny obow iązek wychowania w trzeźwości i przeciwdziałanie alkoholizm owi w prosty sposób nawiazuje do wyrażonej w pream bule do Konstytucji R P zasady pomocniczości (subsydiarności) „um acnia
jącej upraw nienia obywateli i ich w spolnot” oraz wezwanie „o za
chowanie przyrodzonej godności człowieka”. K onstytucja polska w prost nie m oże pozbawiać lub ograniczać praw obywatelskich p o przez zabranianie spożywania lub nadużyw ania alkoholu, niemniej wśrod praw podm iotowych człowieka gw arantow anych w tym dok u
m encie znalazło sie praw o do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 k o n
stytucji)7. Prawo to należy rozpatryw aś na dwoch poziom ach troski prawodawcy: 1) prewencyjnym, poprzez realizow anie zadan, celów i kierunkow działalności w przedm iocie wychowania w trzeźwości i abstynencji, jak i 2) nastepczym , tj. pom ocy (w wym iarze indywi
dualnym ) dla osob już uzależnionych od alkoholu i ich rodzin, a także (w wym iarze ogolnospołecznym ) przeciwdziałania alkoholizmowi i jego skutkom 8.
W realizacji przez panstw o obydwoch wyżej wymienionych grup zadan dostrzega sie znaczaca role wspołdziałania organizacji poza
rządowych, w tym Kościoła katolickiego oraz innych Kościołów i zwiazkow wyznaniowych. Pom im o b rak u ustawowych precyzji
6 Dz.U. nr 78, poz. 483 ze zm. Na temat charakteru wstepu do konstytucji zob. W.
Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2000, s. 10-11 oraz P. Winczorek, Dyskusje konstytucyjne, Warszawa 1996, s. 115.
7 Zdaniem A. Surówki (Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 stycznia 2004 r., K 14/03, „Przeglad Sejmowy” 2004, nr 6, poz. 172), prawo do ochrony zdrowia zapisane w art. 68 ust. 1 Konstytucji chroni abstrakcyjnie pojmowane dobro, jakim jest zdrowie. Ochrona tego dobra przyznana została wszystkim jednostkom ludzkim i słuzy pełniejszej ochronie życia oraz godności ludzkiej.
8 I. Skrzydło-Niżnik, Preambuła, s. 45 i n.
w określaniu wzajemnej relacji podm iotów rządow ych i pozarządo
wych w realizacji zakreślonych celow, tru dno sobie wyobrazić ich oparcie inaczej niż na zasadzie dobrowolności i partnerstw a9. D o takiego poziom u wzajem nych relacji tych podm iotów zobowiązują m.in. konstytucyjne zasady dem okratycznego panstw a praw a (art. 2) i wspołdziałania [panstwa z Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi] dla dobra człowieka i dobra wspolnego (art. 25 ust.
3) oraz to, że Kościoły i inne związki wyznaniowe dostrzegają p o trzebie realizacji zadan z zakresu wychowania w trzeźwości i przeciw
działaniu alkoholizmowi albo w ram ach prow adzonej przez siebie działalności oświatowo-wychowawczej (cel prewencyjny), albo cha- rytatyw no-opiekunczym (cel nastepczy).
D zielenie sie panstw a zadaniam i z zakresu wychowaniu w trzeź
wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z organizacjami pozarządo
wymi (w tym ze związkami wyznaniowymi) jest zjawiskiem zazwyczaj praktykow anym w paristwach o m odelu stosunkow paiistwo-Kościół określanych term inem separacja skoordynow ana, a tym samym co
raz bardziej zauważalnym w naszym paiistw ie10, k to re w zasadzie zmierza w tym kierunku. Sprzyjać tej relacji m aja zarow no om awiane regulacje praw ne, jak i sama aktywności podm iotów wyznaniowych11.
Niemniej dostrzega sie negatyw ne zjawisko b rak u skoordynow ania wspołpracy podm iotów pozarządowych (w tym wyznaniowych) z ad
9 W trosce o należyte realizowanie zadali ustawowych paiistwo posiłkuje się;
organizacjami pozarzadowymi na wielu frontach zadan społecznych, m.in. takie roz
wiązania spotykamy w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593 ze zm.); zob. Z. Zarzycki, Rola Kościołów i związków wyzna
niowych w realizacji wybranych zadani z ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2005, nr 8, s. 73-102. Wiecej na temat zasady pomocniczości zob. S. Kawula, Pomocniczość i wsparcie. Kategorie pedagogiki spo
łecznej, Olsztyn 2002, s. 77-80.
10 Rownież w krajach zachodnioeuropejskich na coraz wieksza skale; widoczna jest pluralizacja podmiotów świadczących publiczne usługi społeczne, w tym z zakresu zwalczania patologii związanych z nadużywaniem napojow alkoholowych.
11 A. Rutkowska, Pedagodzy społeczni - woluntariusze organizacji pozarzado- wych działajacych w środowisku lokalnym, w: Pracownicy socjalni i woluntariusze a możliwości reformy pomocy społecznej, red. K. Marzec-Holka, Bydgoszcz 1998, s. 229.
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 27 m inistracją publiczną i sam orządow ą, szczególnie na etapie finanso
w ania zadań z zakresu wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi. Sytuacja ta jest wynikiem b rak u praw nego sprecyzo
w ania w omawianej ustawie możliwości w spom agania przez budżet panstw a lub sam orządu terytorialnego podm iotów niepublicznych (wyznaniowych). Możliwości takiej, niestety, nie zapew nia na dosta
tecznym poziom ie gwarancji ani ustaw a o pom ocy społecznej z 12 m arca 2004 r. (art. 2 ust. 2)12, ani też inne ustawy (np. z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o w olontaria
cie)13, w tym indywidualne regulujące sytuacje poszczególnych K oś
ciołów w Polsce.
Z atem rola podm iotów pozarządowych, w szczególności Kościo
ła katolickiego (i innych Kościołów) i związków wyznaniowych w sfe
rze wykonywania zadari z om awianej ustawy jest funkcja realizacji zasady subsydiarności (pomocniczości), jako jednej z naczelnych we współczesnej nauce społecznej Kościoła katolickiego14 i innych Koś-
12 Dz.U., nr 64, poz. 593 ze zm. Bynajmniej teoretycznie, mozliwość taka została przewidziana np. w ustawie o pomocy społecznej, dopiero od 1 stycznia 1999 r. Otóz art. 25 ust. 1 obowiazujacej ustawy o pomocy społecznej przewiduje, że „Organy administracji rzadowej i samorządowej moga zlecać realizacje; zadania z zakresu po
mocy społecznej, udzielając dotacji na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zleconego zadania:
1) organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie pomocy społecznej,
2) osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o stosunku Panstwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, stosunku Panstwa do innych kościołów i zwiazków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmuja prowadzenie działal
ności w zakresie pomocy społecznej”.
13 Dz.U., nr 96, poz. 873 ze zm. Jednakże pod warunkiem, że ich cele statutowe obejmuja prowadzenie działalności pożytku publicznego (art. 3 ust. 3 pkt 1).
14 Zasada subsydiarności znana była w filozofii starożytnej Grecji. W nauce ka
tolickiej dostrzega sic; ja w poglądach o naturze społeczności, a przede wszystkim w filozofii św. Tomasza z Akwinu. Kościelne rozumienie zasady pomocniczości spre
cyzował papież Pius XI w encyklice Quadregesimo A nno z 1931 r. (wyd. „Znak” 1982, nr 7-9, s. 708). Zgodnie z zasada pomocniczości wyrażona w encyklice Jana Pawła II Centesimus Annus (1991): „Społecznoćć wyższego rzedu nie powinna ingerować w wewnetrzne sprawy społeczności niższego rzedu, pozbawiając ja kompetencji, lecz
ciołow, zauważalnej także w sferze publicznoprawnej w Polsce, szcze- golnie po zm ianach ustawy z dnia 8 m arca 1990 r. o samorządzie gm innym (t.j. Dz. U. z 2001 r., n r 142, poz. 1591 ze zm .)15. Z drugiej strony zasada ta oznacza granice wzajemnej ingerencji organow rzą
dowych (organizujących i świadczących pom oc z zakresu wychowa
nia w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi) w stosunku do podm iotów pozarządowych (np. wyznaniowych).
Należy zauważyś, ze konstytucja polska z 1997 r. gw arantuje praw o do wolności w wym iarze indywidualnym (art. 53 ust. 1): „K aż
dem u zapew nia sie wolności sum ienia i religii”. Oznacza to, że każda osoba ludzka, także ta, k to ra nadużywa alkoholu czy też cierpi na chorobce alkoholow a lub inne jej skutki oraz członkowie rodziny, m aja praw o do określonego wyżej praw a (podstaw ow ego praw a czło
w ieka)16. F ak t nadużywania alkoholu nie m oże byś kryterium d e te r
m inującym zakres praw a do wolności religijnej lub innych praw. N ie
mniej w yrażona w przepisie art. 53 ust. 6 konstytucji gwarancja, że:
„N ikt nie m oże być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestni- czenia w praktykach religijnych”, w pewnych okolicznościach je d nostkow ych m oże być ograniczona. U praw nione do tego panstwowe organy przym usu m oga skłonie: osobe, bedaca pod wpływem alkoho
lu, do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. Z reszta pew ne zachow ania osoby, bed^cej po spożyciu alkoholu, m oga wypełniać znam iona przestepstw (wykroczeń)17.
raczej winna wspierać ja w razie konieczności i pomoc w koordynacji jej działań z działaniami innych grup społecznych, dla dobra wspolnego”.
15 Art. 7 ust. 1 pkt 18 i 19.
16 H. Misztal, Konstytucyjne podstawy polskiego prawa wyznaniowego, w: Prawo wyznaniowe. Stan prawny na 1 lipca 2003 r., wyd. 2 zmienione i zaktualizowane, red.
H. Misztal, P. Stanisz, Lublin 2003, s. 191.
17 Np. ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U. nr 12, poz. 114 ze zm.). Wśrod wykroczeń przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu wymieniono (art. 51 § 1): „Kto krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłoca spokój, porzadek publiczny, spoczynek nocny albo wywołuje zgorszenie w miejscu publicz
nym, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. § 2. Jeżeli czyn określony w § 1 ma charakter chuligański lub sprawca dopuszcza sie; go, bedac pod wpływem alkoholu, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. § 3.
Podżeganie i pomocnictwo sa karalne”.
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 29
2.2. USTAWA Z 17 M A JA 1989 R. O GW ARANCJACH WOLNOŚCI SUMIENIA I W YZNANIA18
Jednym z podstaw owych zadan panstw a wyrażonych w ustawie z dnia 17 m aja 1989 r. o gwarancjach wolności sum ienia i wyznania jest wspołdziałanie z Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi w zwalczaniu patologii społecznych (art. 16 ust. 1). W tym celu m oga byś, na zasadach w zajem nego uzgodnienia, tw orzone rózne, w tym stałe formy wspołdziałania (art. 16 ust. 2).
Działalności Kościołow i innych zwiazkow wyznaniowych skiero
w ana na przeciwdziałanie patologiom społecznym i ich skutkom za
liczana jest do szeroko pojetej swobody pełnienia funkcji religijnych.
W tym celu m ożna w szczegolności tworzyć organizacje, m ające na celu działalności na rzecz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom , a także prowadzić działalnośc oświatowo-wychowaw
cza i charytatyw no-opiekuncza, a także korzystaś przy tym ze środ- kow m asowego przekazywania. Z reszta korzystanie z tej swobody o p arte jest na zasadach rów noupraw nienia (art. 19 ust. 1), jest zrów
nane pod wzgledem praw nym z działalnością instytucji panstwowych, jeżeli służy analogicznym celom (art. 21a) i odbywa sie zgodnie z ogolnie obowiązującymi przepisam i, chyba że ustawy stanow ia ina
czej (art. 27 ust. 2).
W celu realizacji działalności charytatywno-opiekuńczej Kościoły i inne związki wyznaniowe m aja praw o zakładaś i prowadziś, na zasadach określonych w ustawach, odpow iednie instytucje, w tym zakłady dla osob potrzebujących opieki, szpitale i inne zakłady lecz
nicze, żłobki i schroniska dla dzieci (art. 24 ust. 1)19.
Kościoły i inne związki wyznaniowe w zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom m aja praw o wydaw ania prasy, ksiażek, drukow, z zachow aniem obowiązujących w tym zakresie przepisow praw a (art. 25 ust. 1). P onadto m aja praw o do emitow ania w radiu i telewizji program ow religijno-m oralnych, społecznych i kul
18 T.j. Dz.U. z 2005 r., nr 231, poz. 1965 ze zm.
19 Przykładowe wyliczenie środkow na realizacje; powyższej działalności znajduje sic; w art. 24 ust. 2.
turalnych w sposób określony w porozum ieniach między władzami danego Kościoła lub innego zwiazku wyznaniowego a jednostkam i publicznej radiofonii i telewizji (art. 25 ust. 4).
Niemniej działalności Kościołow i innych związkow wyznanio
wych w powyższym zakresie nie m oże naruszać przepisow ogolnie obowiązujących ustaw chroniących bezpieczenstwo publiczne, porzą
dek, zdrowie lub moralność: publiczna, władze rodzicielska albo p o d
stawowe praw a i wolności innych osob (art. 27 ust. 1).
N a powyższe, ogolne przepisy ustawy o gwarancjach wolności sum ienia i wyznania m oga powoływać sie wszystkie Kościoły i inne związki wyznaniowe w Polsce, tj. m ające regulacje w form ie ustawy indywidualnej, gdzie ten rodzaj działalności jest im w prost zagw aran
towany, jak i te, ktore nie m aja takich gwarancji w prost wyrażonych (m uzułm anie, karaim i i staroobrzedow cy)20 oraz przede wszystkim te związki wyznaniowe, k to re działaja na podstaw ie wpisu do „R e
jestru kościołow i innych zwiazkow wyznaniowych”21.
2.3. KONKORDAT POLSKI Z 28 LIPCA 1993 R. I KOŚCIELNE USTAWY INDYW IDUALNE
Z nakom ita wiekszośc działających w Polsce Kościołow i zwiaz- kow wyznaniowych za jed en z głównych celow pozareligijnych sta
wia sobie rozwijanie działalności opiekuńczo-charytatywnej i oświa
towo-wychowawczej22, a w ich ram ach m oże realizować rozm aite
20 Ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Paiistwa do Muzułmaiiskiego Zwiazku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 30, poz. 240 ze zm.);
ustawa z dnia 21 kwietnia 1936 r. o stosunku Paiistwa do Karaimskiego Zwiazku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 30, poz. 241 ze zm.); rozporządze
nie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o stosunku Paiistwa do Wschodniego Kościoła Staroobrzedowego, nie posiadającego hierarchji duchownej (Dz.U. nr 38, poz. 363 ze zm.).
21 Szczegołowe uregulowanie zadan mniejszościowych Kościołow i zwiazkow wy
znaniowych w Polsce z zakresu wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoho
lizmowi znajdziemy w statucie każdego z nich.
22 Działalność charytatywno-opiekuncza kazdego z Kościołow i zwiazkow wy
znaniowych ma własne podłoże religijne i doktrynalne. W przypadku Kościoła kato
w s pOł d z i a ł a n i e k o ś c i o łOw ii n n y c hz w i ą z kOw w y z n a n i o w y c h 31 zadania z zakresu przeciwdziałania alkoholizm owi i wychowania w trze śwo ści.
U dział Kościołów i innych zwiazków wyznaniowych w realizacji zadani z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości (na etapie prew encyjnym i opieki zdrow otnej) jest przede wszystkim cześcia realizacji paiistwowych zadań z zakresu pom ocy społecznej i przez jej pryzm at należy charakteryzow ać udział podm iotów ja organizujących i świadczących.
Kościelne (katolickie) doświadczenia z przeszłości dalszej i bliż
szej w omawianej problem atyce sa na tyle znaczące, że znalazły od
pow iednie odzwierciedlenie w treści K onk o rd atu polskiego z 1993 r.23 K onk ord at gw arantuje, że odpow iednie instytucje kościelne m aja praw o prow adzenia, każda zgodnie ze swa natura, działalności o cha
rakterze misyjnym, charytatywnym i opiekunczym 24. W tym celu m oga one tworzyć: struktury organizacyjne i urzadzaś publiczne zbiórki (art. 21 ust. 1)25.
Podobne w treści przepisy o wyznaniowej działalności charyta
tywno-opiekuńczej w tym w zakresie przeciwdziałania alkoholizm o
wi i wychowaniu w trzeźwości znajdziemy w wielu ustaw ach indywi
dualnych, regulujących położenie Kościołów i zwiazków wyznanio
wych w Polsce26. Podstawce do tego rodzaju działalności spotykam y
lickiego bedzie to nakaz majacy źródło np. w Biblii, Katechizmie Kościoła katolickiego (nr 2447), Kodeksie Prawa Kanonicznego (kan. 222 § 2, kan. 529 § 2).
23 Dz.U. z 1998 r., nr 51, poz. 318.
24 Art. 22 ust. 1 Konkordatu: „Działalność służąca celom humanitarnym, chary
tatywno-opiekuńczym, naukowym i oświatowo-wychowawczym, podejmowana przez kościelne osoby prawne, jest zrównana pod wzgledem prawnym z działalnością służa- ca analogicznym celom i prowadzona przez instytucje państwowe”. J. Krukowski, Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych, Lublin 2000, s. 324.
J. Krukowski (Kościół i paiistwo, s. 324; tenze, Polskie prawo wyznaniowe, wyd. 3, Warszawa 2006, s. 181), podniósł, że normy konkordatowe w tym zakresie sa potwierdzeniem przepisów art. 7 ust. 12 pkt 2-4 i ust. 3 pkt 7-9 oraz art. 38-40 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP.
26 M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, wyd. 3, Warszawa 2005, s. 277; także, W. Bar (Charytatywna działalnośś Kościołów i innych zwiazków wyznaniowych, w: Prawo wyznaniowe, red. H. Misztal, P. Stanisz, wyd. 2 zmienione i zaktualizowane, stan prawny na 1 lipca 2003 r., Lublin 2003, s. 350-351) wymienia działalność charytatyw
no-opiekuńcza w ustawach o stosunku Państwa do nastepujacych Kościołów w RP:
także w ustaw ie z 17 m aja 1989 r. o stosunku Paiństwa do Kościoła K atolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 29, poz. 154 ze zm.). W ustaw ie tej (art. 36) w prost przew iduje sie, że organizacje, ktorych celem jest krzew ienie trzeźwości, oddziaływanie na osoby nadużywające alkoholu lub używające narkotykow oraz udzielanie pom ocy ich rodzinom , m oga być tw orzone takze w form ie organizacji kościelnych, o jakich mowa w art. 34 [ustawy], lub organizacji k a to lickich, o jakich mowa w art. 35 [ustawy]. T aka możliwości posiadają także inne osoby praw ne Kościoła katolickiego27. Z resztą ram y or
ganizacyjno-funkcjonalne działalności charytatywno-opiekunczej Kościoła zakreślono w rozdziale 6 tej ustawy, w trzech artykułach (38-40).
W praktyce kościelna działalność: na polu przeciwdziałania alko
holizmowi i wychowaniu w trzeźwości świadczona zazwyczaj w ra m ach pom ocy społecznej i socjalnej jest m ocno zróżnicow ana28.
O procz Kościoła katolickiego w Polsce praw o tw orzenia organi
zacji prowadzących działalności m.in. o charakterze charytatywnym ,
Ewangelicko-Augsburskiego (art. 25), Ewangelicko-Reformowanego (art. 10, 20-21), Polskokatolickiego (art. 11, 28-29), Starokatolickiego Mariawitów (art. 11,18, 27-28), Katolickiego Mariawitów (art. 17), Zielonoświątkowego (art. 24), Adwentystów Dnia Siodmego (art. 20-22, 28 ust. 5, 29-30), Chrześcijan Baptystów (art. 22 ust. 2-3, 23-24, 33 ust. 5, 34-35), Ewangelicko-Metodystycznego (art. 22, 24, 29 ust. 5, 30-31), Gmin wyznaniowych żydowskich (art. 18).
27 Art. 38 ust. 1 ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Painstwa do Kościoła Kato
lickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 29, poz. 154 ze zm.).
28 Por. M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, s. 276. Np. zakony katolickie lub pra
wosławne prowadza działalność charytatywno-opiekuncza w zakresie określonym w ich statutach lub odpowiednich aktach wewnetrznych. Podobnie organizacje kato
lickie lub prawosławne bractwa cerkiewne moga prowadziś działalność charytatywno- -opiekrnicza w zakresie określonym w ich statutach. Kościelne przeciwdziałanie pato
logiom społecznym i ich skutkom w szczegolności może polegac (art. 39) m.in. na:
organizowaniu pomocy sierotom i prowadzenie zakładow dla sierot, prowadzeniu szpitali i innych zakładow leczniczych, organizowaniu pomocy w zakresie ochrony macierzynstwa oraz znajdującym sic; w trudnym położeniu materialnym lub zdrowot
nym rodzinom i osobom, w tym pozbawionym wolności; prowadzeniu żłobkow, ochro
nek, burs i schronisk, udzielanie pomocy w zapewnianiu wypoczynku dzieciom i mło
dzieży znajdującym sic; w potrzebie; krzewienie idei pomocy bliźnim i postaw społecz
nych temu sprzyjających.
w s pOł d z i a ł a n i e k oSc i o łOw ii n n y c h ZW IĄ ZK Ó W w y z n a n i o w y c h 33 oświatowo-wychowawczym i kulturalnym m aja zapew nione także inne Kościoły mniejszościowe o uregulow anej sytuacji praw nej w for
m ie ustawy indywidualnej. W niektórych ustaw ach w prost zagw aran
tow ano praw o tw orzenia organizacji prowadzących działalności prze
ciwdziałających patologiom społecznym i ich skutkom (np. adw en
tyści, prawosławni, baptyści, luteranie, metodyści, kalwini, zielono
świątkowcy, wyznawcy Kościoła m ariawickiego, staromariawickiego, polskokatolickiego, gmin żydowskich)29. W wiekszości przypadków działalnośc ta obejm uje w szczegolności prow adzenie zakładow dla sierot, osob potrzebujących opieki, prow adzenie szpitali, zakładów i przychodni leczniczych, ośrodkow zdrowego życia, oświaty zdro
wotnej oraz przeciwdziałania patologiom społecznym, organizow a
nie pom ocy w zakresie m ałżenstwa, m acierzynstwa i rodziny, prow a
dzenie żłobkow, ochronek, burs i schronisk oraz popularyzow anie postaw prozdrow otnych30. D la przykładu Kościoł zielonoświątkowy
29 Art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siodmego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 97, poz. 481 ze zm.); art. 31 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. nr 66, poz. 287 ze zm.); art. 13 ust.
1 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 97, poz. 480 ze zm.); art. 25 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 73, poz. 323 ze zm.); art. 14 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 97, poz. 479 ze zm.); art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rze
czypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 73, poz. 324 ze zm.); art. 21 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Pol
skiej (Dz.U. nr 41, poz. 254 ze zm.); art. 17 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 41, poz. 252 ze zm.); art. 11 ust. 1, art. 17 i art. 18 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r.
o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 41, poz. 253 ze zm.); art. 11 ust. 1 i art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospo
litej Polskiej (Dz.U. nr 97, poz. 482 ze zm.); art. 18 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r.
o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 41, poz. 251 ze zm.).
30 Np. art. 21 adwentystów; art. 23 baptystów; art. 22 ust. 1 metodystów; art. 17 staromariawitów; art. 18 ust. 2 polskokatolików.
prowadzi specjalna Misje Charytatyw na i ośrodki odwykowe dla al- koholikow i narkom anow m.in. M isja wśrod U zależnionych od A l
koholu „Nowa N adzieja”31.
Kościoły te m aja praw o em itow ania w publicznych środkach m a
sowego przekazu nabożenstw oraz swoich program ow religijno-m o
ralnych, społecznych i kulturalnych32, a także publikow ać czasopisma i inne druki33.
3. ZA DA N IA Z ZAKRESU PRZECIW D ZIA ŁA N IA ALKOHOLIZM OW I
Z adan ia z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi w ykonuje sie przez odpow iednie kształtow anie polityki społecznej, w szczegolności (art. 2 ust. 1):
1) tw orzenie warunkow sprzyjajacych realizacji potrzeb, ktorych zaspokajanie motywuje powstrzymywanie sie od spożywania alkoholu,
2) działalności wychowawcza i informacyjna,
3) ustalanie odpow iedniego poziom u i właściwej struktury p ro dukcji napojow alkoholowych przeznaczanych do spożycia w kraju,
4) ograniczanie dostepności alkoholu,
5) leczenie, rehabilitacje i reintegracje osob uzależnionych od alkoholu,
6) zapobieganie negatywnym nastepstw om nadużywania alkoho
lu i ich usuwanie,
7) przeciwdziałanie przem ocy w rodzinie.
Powyższe wyliczenie zadan z zakresu różnorodnych postaci kształtow ania polityki społecznej m a charakter przykładowy, nie
mniej ustaw odaw ca w ten sposob probuje sprecyzowaś je i jednocześ
nie ulegalizowac w om aw ianym zakresie formy działania adm inistra
cji publicznej i podm iotów wyznaniowych. W kazdym b^dź razie działania wszystkich podm iotów w realizacji zadan z zakresu p rze
31 W. Bar, Charytatywna, s. 354.
32 Np. art. 23 ust. 1 polskokatolicy; art. 21 ust. 1 gmin żydowskich.
33 W sposob określony w porozumieniach miedzy władzami danego Kościoła lub innego zwiazku wyznaniowego a jednostkami publicznej radiofonii i telewizji (art. 25 ust. 4 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania).
w s pOł d z i a ł a n i e k oSc i o łOw ii n n y c hz w i ą z k ó w w y z n a n i o w y c h 35 ciwdziałania alkoholizmowi m usza byś oparte na konstytucyjnej za
sadzie praw orządności działania34.
Z atem w spom niana ustaw a wyznacza zakres działania nie tylko administracji publicznej (tj. sam orządow ej, rządow ej, opieki społecz
nej, czy też podległej m inistrowi właściwego ds. ochrony zdrowia, Panstwowej Agencji Rozwiązywania Problem ów A lkoholow ych35), ale także organizacji pozarządowych oraz Kościołow i innych zwiaz- ków wyznaniowych w zakresie inicjowania, w spierania oraz pom a
gania w zakresie szerzenie trześwości i abstynencji, np. kluby absty
nenta, anonim owych alkoholików oraz grupy samopom ocowe.
4. ZASADY USYTUOW ANIA PUNKTÓW SPR Z E D AŻY I POD AW A NIA NAPOJÓW ALKOHOLOW YCH
O m aw iana ustaw a w prost nie precyzuje liczby i zasad usytuow a
nia punktów sprzedaży i podaw ania napojów alkoholowych w te re
34 I. Skrzydło-Niżnik, Preambuła, s. 45 i nast. znajdującej oparcie w art. 7 Kon
stytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., zgodnie z którym: „Organy władzy publicznej działaja na podstawie i w granicach prawa”, a także w treści art. 6 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postepowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 ze zm ), który stwierdza, iż: „Organy administracji publicznej działaja na podstawie przepisów prawa”.
35 Regulamin Organizacyjny Państwowej Agencji Rozwiazywania Problemów A l
koholowych (został wydany w formie załacznika nr 2 do Zarzadzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie Panstwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (Dz.Urz.MZ. nr 9, poz. 43)) określa zadania Agencji w zakresie realiza
cji zadali z omawianej ustawy m.in. poprzez wspieranie społeczności lokalnych w roz- wiazywaniu problemów alkoholowych i przeciwdziałaniu nietrzeźwości w miejscach publicznych. W tym zakresie Agencja powinna współpracować z organizacjami poza
rządowymi działającymi na rzecz profilaktyki i rozwiazywania problemów alkoholo
wych, w szczególności z Ruchem Abstynenckim, w tym klubami i stowarzyszeniami abstynenckimi oraz organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi w środowisku Koś
cioła katolickiego, innych Kościołów oraz wspólnot wyznaniowych (§ 1 pkt. 6 lit. j).
Także do obowiazków Działu Edukacji Publicznej, Analiz i Współpracy z Zagra
nica (§7 pkt. 8) i Działu Programów Lokalnych (§11 pkt. 6) należy m.in. współpraca ze stowarzyszeniami abstynenckimi oraz organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi w środowisku Kościoła katolickiego, innych Kościołów oraz wspólnot wyznaniowych.
nie. W ustaw ie znajdujem y za to delegacje dla rady gminy (miasta) w kierunku ustalania, w drodze uchwały, dla teren u gminy (miasta):
1) liczby punktów sprzedaży napojów zawierających powyżej 4,5% alkoholu (z wyjątkiem piwa), przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży, jak i w miejscu sprzedaży (art. 12 ust. 1 usta- wy)36,
2) zasad usytuow ania na terenie gminy miejsc sprzedaży i p o daw ania napojów alkoholowych (art. 12 ust. 2 ustawy).
W tak określonym przepisie ustawowym dostrzec m ożna pozy
tywne działania prawa, jak i pew ne jego niedoskonałości. W śród tych m ankam entów m ożna zauważyć, ze kom petencje rady gminy do określenia w drodze uchwały w arunków sprzedaży napojów alkoho
lowych na terenie gminy nie obejm uja reglam entow ania godzin sprzedaży tych napojów 37. Oznacza to, że rad a gminy nie m oże za- b ron iś otwarcia sklepu i sprzedaży alkoholu w czasie, kiedy w m iej
scowym kościele odbywa sie cotygodniowa (niedzielna) celebra litur
gii mszalnej lub inna obrzedow ośc religijna. Z atem rad a gminy, re a lizując jakiś własny plan wychowania w trzeźwości, nie m oże wiec w prow adziś powszechnej prohibicji ani też zakazać sprzedaży alko
holu np. w niedziele, piątki lub k o n k retn e świeta lub uroczystości kościelne albo wrecz uchyliś sie od realizacji tego przepisu38.
W orzecznictwie N SA pod ustawowym pojeciem „zasad usytuo
w ania punktów sprzedaży napojów alkoholow ych” należy rozum ieć ich ro zmieszczenie w terenie, a w szczególności ich usytuow anie wzgledem miejsc chronionych, takich ja k miejsce kultu religijnego, szkoły, przedszkole (por. w yrok N SA z dnia 6 m aja 1994 r . SA /G d 2824/93, niepublikow any)39.
36 Przykładowo na terenie Miasta Krakowa uchwała Rady Miasta Krakowa z dnia 9 listopada 2005 r., nr XCIII/936/05 (Dz.Urz. Woj. Małop. nr 616, poz. 4244) ustaliła liczbę; punktów sprzedaży napojów alkoholowych na terenie Gminy Miasta Krakowa na 1000.
37 Por. wyrok NSA z 17 listopada 1998 r., II SA 1394/98, opublikowany w „Prawie Gospodarczym” 1999, nr 3, poz. 46.
38 Rozstrzygniecie nadzorcze wojewody z 16 grudnia 1996 r., nr ÓN.III.0903/12/
46/96, opublikowane w „Orzecznictwo w Sprawach Samorzadowych” 1997, nr 2, poz. 44.
39 I. Skrzydło-Niznik, Preambuła, s. 227.
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOSCIOŁOW I INNYCH ZW IA ZK O W W YZNANIOW YCH 37 W orzecznictwie sadowoadm inistracyjnym panuje zgodny po- gl^d, że rada gminy nie posiada kom petencji do określenia, jakie w arunki musi spełniać pun k t sprzedaży napojow alkoholowych, ta kich jak np. niekolidow anie p u nktu sprzedaży z realizacja w tym ak u rat miejscu własnych funkcji (religijnych czy pozareligijnych) przez Kościoły i inne związki wyznaniowe40. Z kolei w literaturze przedm iotu zwraca sie uwage na fakt, że rad a gminy pow inna spre
cyzować zasady określania punktow z geom etrycznego p unktu wi
dzenia, pom iedzy ktorym i m a być dokonywany pom iar odległości miedzy obiektem chronionym a punktem sprzedaży napojow alko
holowych, o jakim m owa w art. 91 ustawy41.
P onadto problem nadzoru nad uchwałam i rady gminy w tzw.
spraw ach alkoholowych w omawianej ustaw ie nie jest w prost uregu
lowany. Nie oznacza to, że przedm iotow e uchwały, jak o akty praw a miejscowego nie podlegają jakiem ukolw iek nadzorow i. N a pod sta
wie ustawy o sam orządzie gm innym nadzor taki spraw uje wojewoda w form ie rozstrzygniecia nadzorczego (rozdział 10 ustawy gminnej).
W ojew oda w term inie 30 dni od chwili przekazania m u uchwały przez wojta lub b u rm istrza (prezydenta m iasta) b ad a (art. 90)42 pod wzgledem jej legalności z przepisam i praw a powszechnie obo
wiązującymi i m oże orzec o jej nieważności43. Po tym term inie w oje
w oda m oże tak a uchwałe zaskarżyć do wojewodzkiego sadu adm ini
stracyjnego. Z kolei gminie także służy skarga do sadu adm inistra
cyjnego na rozstrzygniecie nadzorcze wojewody (art. 92a).
Z pozytywnych przejaw ow regulujących om aw iana ustaw e m oż
na wywieśc to, ze mimo wszystko rad a gminy dysponuje stosunkowo
40 Rozstrzygniecie nadzorcze wojewody z 18 marca 2003 r., nr ON.II.0911-10/10/
03, opublikowane w „Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych” 2003, nr 3, poz. 70.
41 I. Skrzydło-Niznik, Preambuła, s. 227. Wojewodzki Sad Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 02 marca 2005 r., VI SA/Wa 963/04, opublikowanym w „ZNSA” 2005, Nr 2-3, poz. 108 uznał, że odległości pomiedzy punktami sprzedaży napojow alkoholowych a obiektami o szczególnym znaczeniu, takimi jak m.in. szkoły, powinny byś mierzone wzdłuż osi drog publicznych, przy ktorych sa one usytuowane, nie zaś przez nieruchomości należące do osob prywatnych.
42 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r., nr 142, poz. 1591 ze zm.).
43 I. Skrzydło-Niznik, Preambuła, s. 235.
dużym zakresem władztwa praw otw orczego w przedm iocie w yboru i określenia tzw. obiektów chronionych, dzieki czem u m a prawny i faktyczny wpływ na kształtow anie sie przestrzennej siatki usytuo
w ania na terenie gminy punktow sprzedaży napojow alkoholowych.
4.1. PRZYKŁADY POZYTYW NOPRAW NYCH ROZW IAZAN UCHW AŁ RADY GMINY W ZAKRESIE OCHRONY MIEJSCA KULTU RELIGIJNEGO
R ad a M iasta K rakow a posiada Gm inny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problem ow A lkoholow ych uchwalany na określo
ny czas44. Celem jest prow adzenie profilaktycznej działalności infor
macyjnej i edukacyjnej w szczegolności dla dzieci i młodzieży, a także prow adzenie kursow i program ow profilaktycznych dla rodziców, dotyczących rozwijania um iejetności rozm aw iania z dziećmi na tem at alkoholu i problem ow alkoholowych, np. organizowanych na terenie szkoł, poradni psychologiczno-pedagogicznych, ośrodkow kultury oraz parafii.
Jednym z ważniejszych zadan rady m iasta (gminy) na gruncie om awianej ustawy jest praw o do podejm ow ania uchwał w sprawie określenia ogolnie obowiązujących zasad usytuow ania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podaw ania napojow alkoholowych45. T ytu
łem przykładu:
1) N a terenie Gm iny Miejskiej K raków 46 punkty sprzedaży na- pojow alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży (detal), za wyjatkiem napojow o zawartości alkoholu do
44 Np. na rok 2001 - uchwała nr LXXII/620/01 z dnia 14 marca 2001 r. (Dz.Urz.
Woj. Małop., nr 40, poz. 619).
45 Zazwyczaj działajac na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 lub art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r., nr 142 poz. 1591 ze zm.) i art. 12 ust. 2 i 3 omawianej ustawy.
46 Uchwała nr XXVIII/240/03, Rady Miasta Krakowa z dnia 22 października 2003 r. w sprawie zasad usytuowania na terenie Gminy Miejskiej Krakow, miejsc sprzedaży i podawania napojow alkoholowych (Dz.Urz. Woj. Małop., nr 403, poz.
4257).
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 39 4,5% oraz piwa, nie m oga byś zlokalizowane w odległości mniejszej niż 50 m47 m.in. od nastepujacych obiektów chronionych (§ 1 ust. 1 pk t 1-15): obiektów kultu religijnego, a także wszelkiego rodzaju (także kościelnych) przedszkoli, szkoł podstawowych, gimnazjów oraz szkcił ponadgim nazjalnych, ośrodkow szkolno-wychowawczych, placow ek zapewniających opieke i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zam ieszkania (internaty, bursy), dom ow dziecka oraz m atki i dziecka, schronisk dla nieletnich, pogotowi opiekuńczo-wychowawczych, policyjnych izb dziecka, za- kładow poprawczych, zakładow karnych dla m łodocianych. Przy czym odległośc 50 m etrow m ierzona m a byś najkrótsza droga dojścia (uwzgledniajaca przepisy o ruchu drogowym gw arantujące bezpie
czeństwo publiczne (ochrona życia i zdrow ia)) od wejścia do punktu sprzedaży do wejścia na tere n obiektu chronionego (§ 1 ust. 2)48.
2) N a terenie Gm iny W adowice49 pu nk t sprzedamy napojow al
koholowych o zawartości alkoholu do 4,5% oraz piwa, przeznaczo
nych do spożycia poza miejscem sprzedaży, nie m oże znajdow aś sie w odległości mniejszej niż 25 m od nastepujacych obiektów: przed
szkoli i szklił (w rozum ieniu ustawy o systemie oświaty), świetlic dla dzieci i młodzieży oraz placow ek opiekuńczych; a także kościołów, kaplic, cm entarzy (§ 1 ust. 1).
47 W poprzedniej uchwale Rady Miasta Krakowa nr LXXI/704/97 z dnia 19 lutego 1997 r. (Gazeta Urzedowa z dnia 4 marca 1997, nr 5) punkty sprzedaży napojow alkoholowych (detal) nie mogły być zlokalizowane w odległości mniejszej niz 100 metrow od ww. obiektow chronionych. W obowiązującej uchwale dopuszcza sie; (§ 2), po udokumentowaniu przez przedsiebiorce zapewnienia systemu ochrony placowki i po uzyskaniu opinii właściwej terenowo Rady Dzielnicy, odstąpienie od wymogow odległościowych, określonych w § 1 ust. 1, w odniesieniu do: obszaru położonego w obrebie Plant Krakowskich, rejonu Kazimierza i innych ulic i miejsc w Krakowie.
48 W poprzednio obowiązującej uchwale odległośc 100 metrow liczona miała byc najkrotsza droga dojścia od najbliższego wejścia na teren „chronionej” posesji, do wejścia do punktu sprzedaży napojow alkoholowych, z wyjatkiem obiektow wojsko
wych, gdzie odległośc liczona bedzie od jego ogrodzenia.
49 Uchwała Rady Miejskiej w Wadowicach z dnia 26 lutego 2004 r., nr XV/91/
2004 w sprawie określenia zasad usytuowania na terenie Gminy Wadowice miejsc sprzedaży i podawania napojow alkoholowych (Dz.U. Woj. Małop. nr 108, poz. 1446).
P unkt sprzedaży pozostałych napojów alkoholowych przeznaczo
nych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży (w tym piwa przeznaczonego do spożycia w miejscu sprzedaży) nie może znajdow aś sie w odległości mniejszej niż (§ 1 ust. 2):
a) 100 m - od przedszkoli i szkół (w rozum ieniu ustawy o systemie oświaty), świetlic dla dzieci i młodzieży oraz placów ek opiekuńczych,
b) 40 m - od kościołów, kaplic, cm entarzy50.
3) N a terenie Gm iny B obow a51 punkty sprzedaży napojów alko
holowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży nie m oga być usytuow ane w odległości mniejszej niż 30 m etrów od (§ 1 ust. 1): szkół i innych placów ek oświatowo-wychowawczych; kościo
łów; obiektów sportowych52.
4.2. PRÓBA DEFINIOW ANIA KOŚ CIELNYCH MIEJSC
CHRONIONYCH N A POTRZEBY PRZEDM IOTOW EJ USTAWY
W ydaw ane na podstaw ie om awianej ustawy uchwały rad gminy (m iasta) operuja takimi term inam i, jak: „kościół”, „miejsce kultu religijnego”, „ośrodki kultu religijnego” lub „obiektu sakralnego”
itp. Tym czasem om aw iana ustaw a w pierw otnym brzm ieniu art. 18 ust. 2 (Dz.U. z 1982 r., n r 35, poz. 230)53, jak i obecnym 54 ani wy
50 Odległośc, o której mowa w ust. 1 i 2, mierzona jest po gruncie, od wejścia do punktu sprzedaży napojów alkoholowych do wejścia do obiektu określonego w ust. 1 i 2, a w przypadku gdy obiekt, o którym mowa w ust. 1 i 2, jest ogrodzony odległośc mierzona jest do bramy wejściowej w ogrodzeniu (§ 1 ust. 3 i 4).
51 Uchwała Rady Gminy Bobowa z dnia 28 lutego 2005 r., nr XXIII/149/05 w sprawie zasad usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych (Dz.Urz. Woj. Małop. nr 158, poz. 991).
52 Punkty sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejs
cu sprzedamy nie moga być usytuowane w odległości mniejszej niż 100 metrów od ww.
wymienionych obiektów.
53 Art. 18 ust. 2 ustawy: „Nie wydaje sie; zezwolenia na prowadzenie sprzedamy napojów alkoholowych w pobliżu szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych i opiekuńczych, obiektów kultu religijnego, domów studenckich, hoteli pracowni
czych, zakładów opieki zdrowotnej i społecznej, izb wytrzeźwieli, dworców kolejo
wych, autobusowych, lotniczych i portowych, zakładów przemysłowych, obiektów
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 41 daw ane na jej podstaw ie uchwały rad gminy nie zawierają własnych autonom icznych definicji miejsc chronionych, także miejsc kultu re ligijnego czy obiektu sakralnego.
Z atem orzecznictwu N SA i wojewódzkich sadów adm inistracyj
nych pozostało m.in. zadanie deskrypcyjne tych pojeś, zgodnie z jego treścia posiadana przez nie w jezyku potocznym z uwzglednieniem aksjologii i celów odpowiednich regulacji praw a publicznego, w tym przede wszystkim omawianej ustawy55. Należy zauważyś, ze zasady usytuow ania punktów sprzedaży napojów alkoholowych stanow ią nieprzekraczalna granice uznania administracyjnego, jakie posiada organ administracyjny przy w ydaw aniu pozwolenia na sprzedaż n a
pojów alkoholowych56.
N SA w w yroku z dnia 17 czerwca 1991 r., II SA 391/91 (niepu
blikow anym ), określił, że „M iejscami kultu religijnego, w rozum ieniu ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi sa te miejsca, w których stale i sys
zajmowanych przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości, zakładów dla nielet
nich, zakładów karnych i aresztów sledczych oraz ośrodków przystosowania społecz
nego, obiektów wojskowych, sportowych, plaż, basenów i kapielisk oraz innych miejsc masowych zgromadzeń”.
54 Art. 18 ust. 2 ustawy: „Zezwolenie, o którym mowa w ust. 1 [Sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży może być prowadzona tylko na podstawie zezwolenia wydanego przez wójta (burmis
trza, prezydenta miasta), właściwego ze wzgledu na lokalizacje; punktu sprzedazy, zwanego dalej „organem zezwalającym”, wydaje sie na podstawie pisemnego wniosku przedsiebiorcy”.
55 I. Skrzydło-Niznik, Preambuła, s. 231.
56 W uchwale NSA z dnia 18 września 1995 r., VI SA 10/95, opublikowanej w „ONSA” 1995, nr 4, poz. 152, „Decyzja w przedmiocie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych jest decyzja o ograniczonym zakresie uznania administracyj
nego. Zawarte w art. 18 ust. 2 i 3 omawianej ustawy przesłanki dopuszczalności wy
dania takiego zezwolenia - liczba punktów sprzedaży ustalona dla terenu gminy oraz zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedazy - nie kwalifikują takiej decyzji jako decyzji w pełni związanej. Wyznaczają one materialnoprawne granice uznania organu wydającego decyzje;. Nie może on wydać zezwolenia, jeśli doprowadziłoby to do przekroczenia ustalonej przez rade gminy liczby punktów sprzedazy napojów al
koholowych lub było niezgodne z określonymi przez rade; gminy zasadami usytuowa
nia miejsc sprzedaży alkoholu. Natomiast organ nie ma obowiązku prawnego wydać zezwolenie tylko dlatego, że nie zachodza powyższe przeszkody”.
tem atycznie zbieraja sie wierni danej religii (wyznania) dla wziecia udziału w nabożenstw ach i innych zorganizowanych form ach u p ra w iania kultu religijnego. W rozum ieniu art. 18 ust. 2 cyt. ustawy nie sa miejscami kultu religijnego obiekty, symbole i znaki religijne, takie jak np. przydrożne kapliczki, któ re sa wprawdzie czczone przez w ier
nych, ale w których (obok których) nie zbieraja sie oni systematycz
nie dla upraw iania kultu w form ach zorganizow anych”57.
Z kolei w wyroku NSA z dnia 5 sierpnia 1991 r., II SA 451/91 (niepublikowanym): „Pojecie obiektów sakralnych z art. 18 ust. 2 usta
wy z dnia 26 października 1982 r. (Dz.U. nr 35, poz. 230 ze zm.) dotyczy tylko obiektów sakralnych dostępnych dla wszystkich wyznawców da
nego kultu, w których odbywaja sie nabo^eristwa i inne zbiorowe uro
czystości. Chodzi wiec o kościoły, cerkwie, synagogi, meczety, itp. a nie przeznaczone dla wąskiej, z góry ograniczonej grupy wiernych, miejsca modlitwy. Ratio legis wskazanego przepisu polega bowiem na ochronie powagi i atmosfery koniecznej dla zbiorowych działań kultowych, a wiec słuzy zapewnieniu określonego porządku publicznego”58.
W innym swoim w yroku z dnia 19 listopada 1991 r., II SA 797
-798/91 (niepublikow anym ), N SA wyjaśnił, że „O biektem kultu reli
gijnego w rozum ieniu art. 18 ust. 2 ustawy jest również kaplica okreś
lona w akcie o jej założeniu jako kaplica półpubliczna i funkcjonująca w takim charak terze”59.
Z niepublikow anego w yroku N SA z dnia 22 lutego 1995 r., SA/
B k 188/94 wynika, że nie tylko kryterium odległości m oże byś w a
runkiem usytuow ania p unktu sprzedaży napojów alkoholowych, ale także kryterium kolizji w funkcjonow aniu tego punktu w stosunku do obiektu chroniononego. „Jeżeli treści uchwały rady gminy nie wyzna
cza kryterium odległości jak o w arunku usytuow ania pu nktu sprze
daży alkoholu, lecz kryterium kolizji w funkcjonow aniu tegoż punktu w stosunku do obiektu chronionego, to odległości miedzy nimi nie ma istotnego znaczenia”60.
57 I. Skrzydło-Niznik, Preambuła, s. 231.
58 Tamże, s. 231.
59 Tamże, s. 231-232.
60 Tamże, s. 230.
w s pOł d z i a ł a n i e k oSc i o łOw ii n n y c h ZW IĄ ZK Ó W w y z n a n i o w y c h 43
4.3. PRAW NE ZN ACZEN IE ZG OD Y LUB SPRZECIW U W ŁADZ KOŚCIOŁA LUB INNEGO ZW IĄZKU WYZNANIOW EGO NA USYTUOW ANIE MIEJSC SPR Z E D A ŻY I PODAW ANIA ALKOHOLU
Niestety, om aw iana ustaw a nie przew iduje wymogu zasiegania opinii właściwych władz Kościołow lub innych zwiazkow wyznanio
wych przy ustalaniu przez rade gminy (m iasta) liczby punktow sprze
daży napojow alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejs
cem sprzedaży, jak i w miejscu sprzedaży oraz w zakresie samego usytuow anie miejsc sprzedaży, podaw ania i spożywania napojow al- koholowych61.
Poczatkow o w orzecznictwie N SA panow ał pogląd, ze przy określaniu usytuow ania miejsc sprzedaży napojow alkoholowych i ich odległości od miejsc chronionych (np. kultu religijnego) ew en
tualny przejaw woli podm iotów dysponujących tzw. obiektam i chro
nionymi jest obojetny z praw nego punktu widzenia (tj. nie wywołuje skutkow praw nych)62: „W yrażenie zgody (lub wyraźnie wyrażony b rak sprzeciwu) przez właściwa jed n o stk e organizacyjna (osobe praw na) Kościoła lub związku wyznaniowego na usytuow anie pu n k tu sprzedaży napojow alkoholowych w odległości mniejszej niż 100 m etrow od obiektu kultu religijnego nie m a znaczenia dla wymogów określonych w art. 18 ust. 2 ustawy i w § 3 rozporządzenia M inistra.
H andlu W ew netrznego i Usług z dnia 6 m aja 1983 r.” (Dz.U. n r 25, poz. 119 ze zm.)63.
N atom iast w niepublikow anym w yroku z dnia 22 lutego 1995 r., SA /Bk 188/94, N SA zmienił poglad w tej sprawie i uznał, że „Skoro kierujący obiektem kultu i zdecydow ana cześc miejscowej społecz
ności sa przeciwni sprzedaży alkoholu w pobliskiej restauracji, to
61 Takie wymogi dotycza jedynie zasiegniecia opinii właściwych dowodcow gar- nizonow, w tych miejscowościach, w ktorych znajduja sie jednostki wojskowe (art. 12 ust. 3 ustawy).
62 Wyrok NSA z dnia 5 sierpnia 1991 r., II SA 504/91 („ONSA” 1991, nr 3-4, poz.
75), takze „Rejent” 1992, nr 9, s. 134.
63 I. Skrzydło-Niznik, Preambuła, s. 232.
oznacza to kolizje usytuow ania miejsca sprzedaży alkoholu w stosun
ku do lokalizacji obiektu k u ltu ”64.
4.4. ZASADY SPR Z E D A ŻY NAPOJÓW ALKOHOLOW YCH
Sprzedaż napojow alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży m oże być prow adzona tylko na podstaw ie zezwolenia (zawsze czasowego) wydanego przez wojta (burm istrza, prezydenta m iasta), właściwego ze wzgledu na lokaliza
cje p unktu sprzedaży (art. 18 ust. 1 ustawy). Przedm iotow e zezwole
nia wydaje sie (po uzyskaniu, w trybie art. 106 K.p.a., pozytywnej opinii gminnej komisji rozwiązywania problem ow alkoholowych o zgodności lokalizacji p unktu sprzedaży z uchw ałami rady gminy) oddzielnie na nastepujace rodzaje napojow alkoholowych (art. 18 ust. 3 ustawy):
1) do 4,5% zawartości alkoholu oraz na piwo,
2) powyżej 4,5% do 18% zawartości alkoholu (z wyjątkiem pi
wa),
3) powyżej 18% zawartości alkoholu.
W każdym przypadku prow adzenie sprzedaży w punkcie sprze
daży musi spełniaś wymogi określone przez rade gminy, na podsta
wie art. 12 ust. 1 i 2 ustawy. Sankcja nieprzestrzegania przepisów m oże być cofniecie zezwolenia. P onadto kazde z osobna wydanie zezwolenia i jego każdorazow a zm iana pow oduje obowiązek uiszcze
nia stosownej opłaty (art. 92).
4.5. SPRZED A Ż W INA M SZALNEGO
O sobnym problem em jest kwestia ustalenia zasad sprzedaży wina gronow ego przeznaczonego wyłącznie do celow liturgicznych (wina m szalnego) i czy wino mszalne jest napojem alkoholowym w rozum ie
niu om awianej ustawy. O tóz om aw iana ustaw a nie zawiera rozró^nie-
64 Tamże, s. 230.
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 45 nia napojów pod wzgledem ich hipotetycznego przeznaczenia do ce
lów związanych z obrzedem religijnym, lecz jedynie pod wzgledem zawartości alkoholu (do 4,5% , od 4,5% do 18% i powyżej 18%).
Stanowisko takie znalazło odzwierciedlenie w w yroku N SA z 22 paź
dziernika 1991 r., II SA 644/9165, z którego wynika, że „B rak jest podstaw praw nych do traktow ania wina m szalnego w sposób odm ien
ny od innego rodzaju napojów o tej samej zawartości alkoholu. U ży
w ane do celów liturgicznych wino gronow e jest napojem alkoholo
wym i zasady jego sprzedaży powinny byś zgodne z wym aganiami zawartym i w omawianej ustaw ie i wydanych na jej podstaw ie aktach w ykonawczych”. Oznacza to m.in., że placówki prow adzące sprzedaż artykułów dewocjonalnych nie m oga uzyskać zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, w tym także do celów liturgicznych. Bez zna
czenia jest tu okoliczność, ze wino takie m oże byś produkow ane w winnicach kościelnych (zakonnych) z zastosowaniem szczególnej technologii, i że nabywcami m oga być wyłącznie ksieza i zakonnicy.
5. PRZEDM IOTOW Y ZA K A Z SPR Z E D AŻY, PODAW ANIA I SPOŻYCIA NAPOJÓW ALKOHOLOW YCH
O m aw iana ustaw a zawiera przepisy o zróżnicowanej mocy cież- kości obowiązywania, k tó re w prost zabraniają sprzedaży, podaw ania i spożywania napojów alkoholowych w określonych miejscach chro
nionych. Stopień cieżkości tych zakazów jest zróżnicowany; od bez- wzglednych do wzglednych66.
W śród miejsc (obiektów ) objetych bezwzglednym zakazem sprzedawania, podaw ania i spożywania znalazły sie m.in. szkoły oraz inne zakłady i placówki oświatowo-wychowawcze, opiekuńcze i domy studenckie, tere n zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników, a także miejsca w czasie masowych zgrom adzeń (art.
14 ust. 1 ustawy).
65 Opublikowanym w „Orzecznictwo Naczelnego Sadu Administracyjnego”
1992, nr 3-4, poz. 70.
66 G. Zalas, w: I. Skrzydło-Niznik, G. Zalas, Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Komentarz, Zakamycze 2002, s. 260 n.
Z kolei samo spożywanie napojów alkoholowych jest zabronio
ne, oprócz miejsc wyżej wymienionych, także na ulicach, placach i w parkach, z w yjątkiem miejsc przeznaczonych do ich spożycia na miejscu, w punktach sprzedaży tych napojów.
P onadto sprzedać i podaw anie napojów zawierających wiecej niż 18% alkoholu zabronione jest także w ośrodkach szkoleniowych oraz w dom ach wypoczynkowych, a w tych pierwszych także jego spożywanie67. Z atem nie m a znaczenia, czy powyżej wym ienione miejsca sa we w ładaniu podm iotów publicznych, czy też prywatnych, w tym także należących do Kościołów i innych zwiazków wyznanio
wych oraz ich jed n ostek organizacyjnych.
W innych niewymienionych wyżej miejscach, obiektach lub na określonych obszarach gminy, ze wzgledu na ich charakter, rada gminy mo^e w prow adziś zakazy sprzedaży, podaw ania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych (art. 14 ust. 6 ustawy) o cha
rakterze:
1) czasowym (np. z okazji wizyty Ojca Swietego B enedykta XVI w Polsce68 lub z pow odu publicznego charakteru i znaczenia świeta religijnego69),
67 Sprzedaz, podawanie i spożywanie napojów zawierających wiecej niż 4,5%
alkoholu może sie odbywać na imprezach na otwartym powietrzu tylko za zezwole
niem i tylko w miejscach do tego wyznaczonych (art. 14 ust. 5 ustawy).
68 Np. na terenie Gminy Wadowice czasowy zakaz obowiązywał w dniu 27 maja 2006 r. w godz. od 6.00 do 15.00 i dotyczył (§ 1): sprzedaży i podawania - w punktach sprzedaży detalicznej i gastronomicznej; spożywania oraz wnoszenia - w miejscach pobytu Jego Swiatobliwości Papieża Benedykta XVI i w miejscach wzmożonego ruchu pielgrzymów, napojów alkoholowych o zawartości do 4,5 % alkoholu oraz piwa, po- wyzej 4,5 % do 18 % alkoholu z wyjatkiem piwa i powyżej 18 % alkoholu. Jednak zakaz nie dotyczył (§ 2) lokali gastronomicznych obsługujących zorganizowane im
prezy zamkniete, zlecone przed wejściem w życie niniejszej uchwały i lokali gastrono
micznych w obiektach hotelarskich, w zwiazku z obsługa gości hotelowych (uchwała nr XXXII/222/2006 Rady Miejskiej w Wadowicach z dnia 28 kwietnia 2006 r. w sprawie wprowadzenia na terenie Gminy Wadowice czasowego zakazu sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych (Dz.U. Woj. Małop. nr 316, poz.
2229)).
Podobny zakaz wprowadziła Rada Miasta Krakowa od dnia 26 maja 2006 r. godz.
18.00 do dnia 28 maja 2006 r. godz. 17.00 (uchwała nr CV/1064/06 z dnia 29 marca 2006 r., Dz.U. Woj. Małop. nr 191, poz. 1334) i Rada Miasta w Oświecimiu w dniu 28
W SPÓŁD ZIA ŁA N IE KOŚCIOŁÓW I INNYCH ZW IĄ ZK Ó W W YZNANIOW YCH 47 2) stałym70.
maja 2006 r., tj. w dniu wizyty Ojca Swietego w Oświecimiu (uchwała nr LIX/608/06 29 marca 2006 r., Dz.U. Woj. Małop. nr 212, poz. 1459).
Wymienione wyżej akty normatywne wydano na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2001 r., nr 142 poz. 1591, ze zm.) i art. 14 ust. 6 omawianej ustawy.
69 Na podstawie uchwały nr V/41/03 Rady Gminy w Lipnicy Murowanej z dnia 15 kwietnia 2003 r. (Dz.Urz. Woj.Małop. Nr 220, poz. 2667) wprowadzono czasowy zakaz sprzedaży detalicznej napojów alkoholowych oraz piwa (§ 1 ust. 1):
1) na terenie sołectwa Lipnica Murowana każdorazowo w niedziele;, w czasie której organizowane sa:
a) Małopolski Przegląd Grup Koledniczych, b) Konkurs Palm, do godziny 24.00,
c) Odpust ku czci Błogosławionego Szymona do godziny 13.00,
2) na terenie sołectwa Rajbrot każdorazowo w niedziele;, w czasie której organi
zowany jest: Odpust ku czci Narodzenia Najświetszej Marii Panny do godz. 13.00.
Zakazy powyższe wprowadzono z uwagi na to, iż wyżej wymienione imprezy i świeta maja publiczny charakter i szczególne znaczenie dla kulturalnego i religijnego charakteru Gminy Lipnica Murowana.
Ta sama Rady Gminy w Lipnicy Murowanej uchwała nr XIV/98/04 z dnia 27 kwietnia 2004 r. (Dz.Urz.Woj. Małop. nr 91, poz. 1237) wprowadziła czasowy zakaz sprzedaży detalicznej i gastronomicznej napojów alkoholowych oraz piwa w dniach 15 i 16 maja 2004 r na terenie sołectw: Lipnica Murowana i Lipnica Dolna z uwagi na odbywające sie w tych dniach uroczystości religijne poświecone czci św. Urszuli Ledó- chowskiej, majace publiczny charakter i szczególne znaczenie dla kulturalnego i reli
gijnego charakteru Gminy Lipnica Murowana (§ 1 ust. 1).
70 Rada Miejska w Żabnie uchwała nr XXIX/311/05 z dnia 23 czerwca 2005 r.
(Dz.Urz. Woj.Małop. nr 457, poz. 3432) wprowadziła stały zakaz spożywania napojów alkoholowych w nastepujacych miejscach położonych na terenie Gminy Żabno: cmen
tarze, place zabaw dla dzieci i drogi publiczne (§ 1).
Z kolei Rada Gminy w Moszczenicy uchwała nr XXX/191/06 z dnia 28 czerwca 2006 r. (Dz.Urz.Woj.Małop. nr 464, poz. 2849) wprowadziła czasowy zakaz sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych oraz piwa (§ 3 ust. 1):
1) na terenie sołectwa Moszczenica każdorazowo w niedziele;, w czasie której organizowane sa:
a) odpust ku czci Swietego Izydora do godziny 14.00;
b) odpust ku czci Matki Boskiej Szkaplerznej do godziny 14.00;
c) uroczystości Misji Swietych i Rekolekcji w czasie trwania nabożenstw i innych form kultu.
2) na terenie sołectwa Staszkówka każdorazowo w niedziele;, w czasie której organizowane sa:
a) odpust ku czci Swietego Wojciecha;
