"O właściwą interpretację finalizmu tomistycznego", Edmund Morawiec, "Roczniki Filozoficzne" T.12 (1964), z.1 : [recenzja]

(1)

T. Żeleźnik

"O właściwą interpretację finalizmu

tomistycznego", Edmund Morawiec,

"Roczniki Filozoficzne" T.12 (1964),

z.1 : [recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 1/1, 247-248

(2)

[9] Z zagadnień m etafizyki i teorii poznania 247 w form owaniu definicji", druga nosi tytui : „związek przyczyny z dowodzeniem naukowym u Arystotelesa".

W trakcie badania dochodzi do następujących konkluzji. Stwierdza, że gdy idzie o pro ces definiowania, Arystoteles n a pierwszym m iejscu uwzględnia przyczynę form alną, chociaż nie chce wykluczać całkowicie przyczyny materialnej pojętej najbardziej ogólnie, oraz przyczyn zewnętrznych. Gdy chodzi natom iast o sylogizmy, wyróżnia takie, w których rola przyczyny nie daje się zauważyć, oraz sylogizm w których przyczyna znajduje właściwe sobie zastosowanie. Te ostatnie są środkam i wyjaśniającymi fakty przyczynowo. Tylko one są prawdziwie naukowym i sylogizmami, bo one tylko wskazują przyczynę. W nich właśnie znajduje zastosowanie na pierwszym m iejscu przyczyna form alna.

Podwstawową rolę przyczyny formalnej w koncepcji nauki Arystotelesa widzi autor w dziedzictwie Platona, dla którego ideałem nauki była m atematyka. I chociaż Arystoteles kreśląc program naukowego dociekania ma n a myśli wszystkie przyczyny jako czynniki wyjaśniające, to jednak w praktycznym zastosowaniu, zarówno w definicji, jak i dowodzeniu naukowym główną i zasadniczą rolę odgrywa przyczyna formalna.

Edm . Morawiec

Żeleźnik T.

O w łaściw ą interpretacją fin a liz m u tom istycznego, „R oczniki Filozoficzne" XII (1964) z. 1, 53—63

Na skutek rozwoju nau k przyrodniczych oiaz powstania, w czasach nowożytnych, nowych teorii nauki, pogląd arystotełesowski w sprawie związku przyczynowania sprawcze go z celowością spotkał się z ostrą krytyką. K rytyka ta idzie głównie od strony nauk przy rodniczych. Mniejsza grupa przeciwników celowości wywodzi swoje poglądy z pewnych prekoncepcji filozoficznych. A utor artykułu zajmuje się zagadnieniem celowości, o ile mianowicie pozostaje ono w relacji do filozoficznej interpretacji przyrody.

Treść artykułu, prócz uwag końcowych, dzieli n a trzy części. W pierwszej precyzuje problem y oraz w sposób ogólny omawia stan zagadnienia. W części drugiej omawia za gadnienie m etody rozpracowania tego problem u i po krótkiej ale gruntownej analizie możliwości różnych sposobów podejścia stwierdza, że zagadnienia związku przyczynowania sprawczego z celowością nie można rozwiązywać jedynie w oparciu o obserwację rze czywistych skutków działania; że przypadkowość skutków w zjawiskach przyrody, tak samo jak w działaniu ludzkim , nie może służyć jako argum ent przeciw finalistycznemu tłumaczeniu tych zjawisk, oraz że występujący w świecie porządek nie uprawnia od razu do uznania zjawiska za celowe, lecz prowadzi, jedynie do stwierdzenia że mają one swe źródło w wewnętrznej organizacji rzeczy, czyli w naturze. Powyższe metodyczne rozgra niczenia naprowadziły autora n a zagadnienie, czy stwierdzenie takiej organizacji rzeczy w obecnym etapie rozwoju świata lub odpowiednio innej w jakimkolwiek momencie jego dziejów, może być podstawą do pełnej, filozoficznej interpretacji zjawisk w sensie finali- stycznym. To zagadnienie staje się przedm iotem rozważań następnej części artykułu zatytułowanej: „Celowy charakter determ inacji każdego działania". W wyniku rozpraco

(3)

wania tego zagadnienia autor konkluduje, że celowość analogicznie pojęta, z uzwględnie- niem specyficzynch różnych stopni bytowania, nie jest czymś dodanym sztucznie do rze czywistości, lecz elem entem tłumaczenia tej rzeczywistości w jej aspekcie dynamicznym. Odrzucenie takiego tłumaczenia lub ograniczenie go stanowi co najm niej rezygnację z szukania uzasadnień ostatecznych, co jest zrozumiałe na terenie n au k szczegółowych, ale nie filozoficznych.

E dm . M orawiec

Z ZAGADNIEŃ FILOZOFII PRZYRODY

C y g a n J. — Metodologiczne i metafizyczne podstawy kosmologii W aleriana Maniego (1587—1661)

R u t o w s k i T. — Inform acje o artykułach z „Philosophia N aturalis" V II, zz. 1— 1961. Ś l a g a S z . W. — Geneza wirusów u Kazuo Yamafuji

M ETODOLOGICZNE I M ETAFIZYCZNE PODSTAW Y KOSMOLOGII W ALERIANA MAGNIEGO (1586 + 1661)

1. Wykaz i omówienie lite ratu ry : źródła i opracowania. 2. Występ. 3. Przedm iot kosm o logii: definicja i podział filozofii; definicja i podział kosm ologii; stosunek kosmologii do metafizyki i logiki. 4. Metoda kosm ologii; naczelne praw idła; zasady sylogizm u; m e toda kompozytywna i rezolutyw na; problem indukcji i abstrakcji. 5. Metafizyczne zało żenie kosm ologii; naczelne aksjom aty filozofii; prawdy bezpośrednio oczywiste nieko nieczne; rola idei B ytu Najdoskonalszego w poznaniu; teoria b y tu ; pojęcie b y tu ; za gadnienie różnic; byty k onkretne i ogólne; b yt w akcie i byt w możności. 6. P odsu

mowanie.

1. W ykaz i omówienie literatury:

A) Źródła

D zieła filozoficzne drukowane

1. Magni Valerianus, De Luce m entium et eius imagine, Romae 1642, Franc. Caballi. Następne wydanie: Antwerpia 1643 (?); W iedeń 1645, M atbaeus R ictus; Bononia 1886.

2. Magni Valerianus, De Luce m entium e t eius origine ex sanctis P atribus Augus tino et Bonaventura, Viennae 1646, M. Rictius.

3. Magni Valerianus, Philosophiae pars prim a, in qua tractatus De P eripatu, De Logica, De Per se notis, De Syllogismo dem onstrativo, Varsaviae 1648, P etrus Elert.

Traktaty stanowią pewną całość, istnieią też wydane osobno. Są powtórzone w Magnie go Opus philosophicum i w rękopisie L В Hannower, Ms. IV 313. (Por. niżej). 4. Magni V alerianus, Principia et specimen philosophiae, Coloniae Agripinae 1652,