Leszek SAWICKI
Seria zieleńcowa w warstwach andelohorskich*
(Sudety Wschodnie)
W górnej części warstw andelohorskich, występujących na· terytorium polskim na południowy zachód od Prudnika, istnieje w okolicy Pokrzyw- nej seria wapnistych zieleńców, miąższości około 100+200 m (fig. 1). Ba- dania g€ologiczne niemieckie i C'zeskie dotychczas nie doprowadziły do dostatecznego określenia pozycji stratygraficznej i tektonicznej tej serii lub przedstawiały ją w sposób niewłaściwy, a ni~kiedy ·nawet sprzeczny.
Serię zieleńcową otaczają warstwy andelohorskie, składające się z na-
przemianległych warstw łupków fylitowych i szarogłazowych. Ich wiek
'Został określony przez H· Schmidta (1927) jako górny dewon, na podstawie znaleziska faunistycznego w Detfichovicach (Dittersdorf), w okolicy An~
delskiej Hary (m. in. Manticoceras intumescens B e y r.). Wiek ten jest jednak zagadnieniem spornym.
Nadkład warstw andelohorskich stanowi seria "warstw beneszow- skich", zaliczana do naj niższej części dolnego karbonu.
Wapniste zieleńce, występujące w warstwach andelohorskich. w oko- licy Pokrzywnej, paralelizowano z zieleńcami i diabazami pasma bE'me- 5zowsko-szternberskiego, wynurzającymi się spod. warstw beneszowskich
w .środkowej części Moraw. Obie serie zieleńcowe identyfikowano pod
względem petrograficznym i stratygraficznym. J. Stejskal (1929), badając zieleńce z okolicy Pokrzywnej, Janova i Lichnova (CSR) , przyrównuje
zieleńce z Pokrzywn:ej do utworów naj młodszej (trzeciej) fazy wulkaniz- mu środko~o-dewońskiego, opisanego szczegółowiej na obszarze pasma beneszowsko-szternberskiego przez F. Kretschmera (1917). Pod względem
tektonicznym zieleńce z Pokrzywnej uważano za utwory wypiętrzone
przez fałdowanie z głębszego podłoża warstw andelohorskich w formie
"pasa skałkowego" (J. Stejskal, 1929; F. Stook, 1943). Kontakty zieleń
c6w z otoczeniem uznano za tektoniczne, bez udowodnienia, jedynie na podstawie analogii do . pasma beneszowsko--szternberskiego. Zieleńce te miały być sfałdowane w bretońskiej fazie orogenezy waryscyjskiej, a na-
•. Streszczenie referatu wYgłoszonego .na Posiedzeniu. Naukowym Dolnośląsk1ej. stacji Te- renO'tvej' l. o. we· Wrocławiu w dniu· 21.1.1958 r.
26 Leszek Sawicki
o .... - - _ . 1 0 . - ' 250 _ _ _ _ _ ' o 5DDar
•
.
: ....:
".:.
" ' , ' ... .' . ' " o •
... '.
•• ' .' .' 0° : • ",' •• : •
. >.:':'::.:.\,:/: ~~: :
lo • • • . 0.· ••
... .
°0 •v
. ,':
...
;".''": :
':~:':'.'::.':':'""
". :'::'.:\:.: ~.: i {~.~.:~
:::: ...
:.. .
Fig. ;1. Szkic geologiczny występowania skał zieleńcowych w okolica-ch Pokrzyv(rnej Geological \S'ketch map of the occurrence of greenstone rocks in the vicinity
of Pokrzywna .
Czwartorzęd: 1 - mvtry, piaski i gliny; Dewon górny: 2 - szarogłazy, 3 -
zieleńce wapniste, 4 - fyl1ty,. 5 - otwory wiertnicze, 6 - rozmieszczenie· rowów ba.-
dawczych . .
Quaternary: 1 - gravels, sands and clays; Upper Devonian: 2 - greywa.cke rocka, 3 - ca.lca.reous greenstones, 4 - phyllites, 5 _ bore-holes ,6 - location ot teął
d1tcbes .
..stępnie przykryte sedymentacją kulmową. Ich obecne położenie wśród
warstw andelohorskich miało być wynikiem fałdowań sudeckiej -fazyoro-
..
Sęria zieleńcowa w warstwachandelohorskich . 27
genezy waryscyjskiej. Badania geologiczne związane' z kartowaniem tego obszaru w 1954· r· oraz wyniki wierceń wykonywanych przez Zakład Złóż
Kruszców I. G., pozwoliły skorygować błędny pog1.ąd na położenie zie-
leńców. Mianowicie zieleńce wapniste, stanowiące serię tufogeniczną z wy- lewnymi wkładkami o charakterze diabazowym, zostały zmetamorfizowane wraz z całym otaczającym kompleksem w warunkach strefy ep:;.,m~tam:)r.:.
fic:mej (zieleńco.wa faeja . metEMnorficzn,a wg P. Eskoli) i podlegały tym samym procesom oro.genicznym, co. otaczające je warstwy andelohorskie.
ZO'3tały zatem sfałdowane w wielkiefałdv (o kierunku osi fałdów NNW- SS;E) oraz sfałdowane powtórnie tzw. "fałdo·waniem poprzecznym" w drob- ne izoklinaJne fałdy (o kierun.ku WSW-ENE). Ponadto zieleńce i warstwy 4nde1.onorskie zostały w tej samej mierze złupko.wane. - .
Obecnie seria zieleńcowa - niezależnie od drobnych sfałdowań -
leży monoklinalnie, zapadając' k~ wschodowi i północnemu wschodowi.
W spągu i stropie zieleńców, na ich konta~cie z fylitami warstw andel~
horskich, wykonano dwa rowy 'badawcze, po 9 m długości (na ENE zbo- czach góry01szak i w pobliżu schroniska turystycżnego w Pokrzywnej).
W rowach tych stwierdzono wyraźne sedymentacyjne przewarstwianie
się łupków zieleńcowych z łupkami fylitowymi (przekrój l i 2). Ponadto w wierceniu wykonanym na obszar.'le występowania zieleńców, w . odle-
głości około 150 m na południe od kąpieliska wPokrżywnej, natrafiono na głębokości 75,0+100,1 ID na przewarstwienia łupku fylitowego zwap-
nisŁymi zieleńcami. ' _ .
Wnioski płynące z powyższych faktów pozwalają określić serię zieleń
.cową-jako wkładkę stratygraficzną (o charakterze nieciągłym) w górnej
części warstw andelohorskich~ Jest to osad tufitowy, przewarstwiający się z niegrtibymi podmorskimi wylewemi diabazowymi. Osadzaniu się tu- fitów towarzyszyła -sedymentacja ilasto-wapienna. Cała seria, wraz z ni-
żej i wyżejle~łymi czę,ściami warstw andeloho·rskich, została poddana w m lodszym paleozoiku .identycznym procesom petrogenicznym i tekto- nicznym, gdyż wszystkie pasy skal zieleńcowych z Pokrzywnej (a nawet i sąsiednie na terenie czeskim, mianowicie pasy koło Janova i Lichnova)
sąz.!:(odne z kierunkami tektonicznymi otaczającvch je warstw andelohor-.
skich.JeŚli natomiast chodzi o pasmo beneszowsko-szternberskie, to wy;"
stępuje ono wśród szarogłazów beneszowskich (kulmo,wych) i niezgodnie wynurza się spod nich. .
Reasumując przytoczone powyżej obserwacje należy stwierdzić, że:
l) seria zieleńcowa z· Pokrzywnej nie stanowi 'tektonicznego odpo- wiednika beneszowsko-szternberskiego "pasa. skałkowego", lecz graniczy z otocZeniem w sposób _ zgodny;
2) serii tej nie należy zaliczać do środkowego dewonu, lecz powinno
się ją uważać za sedymentacyjną wkładkę w warstwach andelohorskich,
tj. 'za g·órny dewon. _
Opisane zjawisko występowania wulkariizmu zasadowego w okresie sedymentacji górnodewońskiej w Sudetach Wschodnich nie jest wydarze- niem' odosobnionym. Ma ono paleogeograficzny odpowiednik w Sudetach Zachodnich. Mianowicie w pogórzu Jested występuje seria łupkowo-ilasta przewarstwiająca się z tufami diabazowymi -i diabazami; jej górnode-
woński wiek Został określony przez J~ Kolihę (1929)-na podstawie znale~
ziska fauny piętra Cheiloceras w kamieniołomie Vapenny koło Jitravy.
28
PRZEKRÓJ ,1, rów A (od NNE końca IJ."OWU ku SSW)
Odległość w m Opis
. 0,0
+
4,0 Łupki fylUowe czarne, połyskujące, nieldi!dy z zielonkawymi pla-mami 4;0+41,1'5
4,1~"f-4,50
4,50+4,75 4,75~5,OO 5,00-;-6,30 5,30+5,50 15;510+7,00 . 7,00+9,00
skały zieleńcowe barwy brunatnozielonej, z wżerami po zwietrza-
łych pirytach
łupki fylitowe
, mpki zieleńcowe naprzemianlegle warstwowane z łupkami fy1itowym1
_ . szarogłazy drobnoziarniste, szare, z limonitowymicentkam!
- ' łupki fylitowe . .
- ; zieleńCe .
- naprzemianległe drobne warstWy łupku szarego (fylitowe~o)' i zie-
; lonego (zieleńcOwego) .
- zieleńce sIlnie zwietrzałe, słabo złupkowalle.
PRZEKRÓJ 2, rów B (od północnego końca rowu ku południowemu)
Odległość w m
0,0+~,o
3,0+4,0 4,0+4,9 4,9+5,'5 5,5+9,0
Opis
.zieleńce. masywne,' afaniczne, barwY seledynowozielonej, ,. o' słabo
~aznaczającej się oddzielności złupkowania 95/70 N. Na Odległości
.,od 1,5 do 3,0 ni występuje w zieleńcach du*a ilość w*erów wela-
zionych, owalnych, wydlu*onych w płaszczyźnie złupkowania .
.zieleńce', jak wy:rej, barwy niebieskoszarej.
zieleńce jak wy*ej, barwy szarej
łupki fylitowe matowe, zielonawos~are,graniczące z zieleńcem wzdht* płaszczyzn złupkowania [90/70 N].
łupki fylitowe :błyszczące, ,na przemian szare i zieionk:awe.
. .
Trudno n,a razie rozstrzygnąć czy opisywany wulkanizm górnodewoń
ski istniał również i na obszarze Sudetów! Srodkowych. Interesującym
zagadnieniem' byłoby jednak zbadanie niektórych serii skalnych Sudetów Srodkowych z punktu widzenia ewentualnej przynależności' występują
cych tam wylewów diabazowych do górnego dewonu. Ich prZynależność
stratygraficzna jest dotychczas niedos~atecznie sprecyzowana.
DolnoślIlSka Stacja Terenowa I. G.
Nadlisłano dnia 4 lutego 1958 r,;
KOLIHA J. (1929)- Svrchni devon V pohoii Jelitedskem. Vest. stśtn. Geol. 'Ost..
5, nr 1, p. 286-29Z. Praha.
KRETSCHMER F., (1917)1 - Die, erzfiihrende Diapas- und Schalsteinzone Stem~
berg -'- BennisC:h. Arch. Lagerstlittenf. Berlin.
Summary 29
SCHMIDT H. (1927) - StratigraphiseheBeObachtungen im> ostsudetischen Palaeo- zoikum. Na·chrichten der Ges. der WisselllSch. zu GOttingen., math.-phys..
. Kl., p. 347-362. Getyn~a. , ,
STEJSKAL J. (1929) - Severni pokracO'Vani devonskeho pruhu sternbersko-bene- sD'Vskeho ve Slezsk.u. SpisyPrir. Fakult. M.as;arykovy Univ., n!L' 1l3~
p. 21. Brno.
STOCK F. (1943) - Das Devon des Bischofkoppen - Gebietes in Oberschliesien.
N. Jb. Min., [B], 88, p. '>2i29~251ł. stuttgart
Lesrek SA WIeKI
GREENSTONE SERIES IN TBE ~DELSKA BORA BEDS (EASTERN SUDETEN) SUmmQT.y
In 19514, geologtcal inveiS~ations' were underlaken on the are'a of the green- stone series' which in the vicinity of Pokrzywna (Wildgrund) appears in the Andelska Hora ,beds. Heretofore this greenstone series had been looked upon' as a Middle Devonian deposit, e1ev'ated, due to foWing, from the SlUbmatum in the' shape of a "Klippenbelt" - idenUoally as. the greelllStone aud diabase irooks of the BeneSov-
Sternberk ridge. '
E1eld observations made in test ditches, dug down tn the top and bottom layers of ~he greenstone series on the alleged' tectonic ccinta~ts, indicate the sedimentary character of the contact between the greenstone and the pby11ites of the Andelska Hora beds. Similar were the results: of observations obtained -from abore-hole sunk at Pokrzywna.
, Thus the greenstone series is an stratigraphical intercalation within'the Andelska Hora beds; therefore it should not be considered identical with the gl'eenstone beds of, the BeneSD'V - Sternbe.rk !L'1dge,neither as· to ib tectonias nor its stratigraphy.
