Nowe znalezisko Inoceramus balticus J. Böhm w warstwach inoceramowych płaszczowiny skolskiej w okolicy Birczy

T o m ( V o l u m e ) X X X V I — 1966 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 4 K r a k ó w 1966

JA N U SZ KOTLARCZYK, FELIKS MITURA

N O W E Z N A L E Z I S K O

INOCERAMUS BALTICUS

S K O L S K I E J W O K O L I C Y B I R C Z Y (2 fig.)

Nouvelle decouverte d ’Inoceramus balticus J. Bóhm dans les couches a Inocerames de la nappe de Skole, environs de Bircza

(2 fig.)

Skam ieniałość, o k tó re j m ow a w nin iejszy m kom unikacie, została zna­

leziona 1 p rzed k ilk u la ty w m iejscow ości K orzeniec, około 2 km na w schód od B irczy (paw . P rzem yśl). W polskiej części płaszczow iny skoLskiej zna­

leziono w cześniej ty lk o jeden n iew ątp liw y okaz tego g atu n k u w okolicy P ru ch n ik a ( H o r w i t z , 1935). N atom iast nie je st pew ne, czy cytow ane inioceram y z Ł opuszki i L eszczyn ( W i ś n i o w s k i , 1918) jako osobniki Inoceram us crippsi a u c t. re p re z e n tu ją p rzed staw icieli opisanego niżej g atu n k u , czy też należą do gatunków innych. W ydaje się, że autom atyczna id e n ty fik ac ja z daw nych oznaczeń ty ch dw óch gatunków w senonie, jak to np. podali S. G e r o c h , L. K o s z a r s k i i M. K s i ą ż k i e w i c z (F. B i e d a et al., 1963, s tr. 60) w odniesieniu do form y opisanej p rzez W. F r i e d b e r g a (1908) z K ąkolów ki, m oże być niew łaściw a, gdyż w tym p rzy p ad k u oznaczony okaz jak o Inoceram us crippsi M a n t . n ależy do ga­

tu n k u Inoceram us w egneri K o p 1 i t z (1921, str. 30, ta b l. III, fig. 6) o za­

sięgu w iekow ym : san ton górny — kam pan dolny.

N iezależnie od ty c h w ątpliw ości we w szystkich om ów ionych p rzy p ad ­ kach, jak i w w iększości starszy ch znalezisk innych gatunków fau n y , b rak je st dokum entacji geologicznej, co u tru d n ia lub w ręcz uniem ożliw ia ich w łaściw e w ykorzystanie dla stra ty g ra fii. Z tego w zględu uw ażam y za sto ­ sow ne podanie dokładniejszego opisu sy tu a cji geologicznej, m im o iż zn a­

lezisko dotyczy ty lk o jednego egzem plarza.

Inoceram us balticus J. B o h m, 1909 (fig. 1)

1836 Inoceramus crippsi, G o l d f u s s : Petref. Germ. 2, str. 116, tabl. 112, fig. 4b, c.

1909 Inoceramus balticus, B o h m : In. cr ip si auct., str. 47, tabl. II, fig. 2, 2a; tabl.

12, fig. 1, la.

1912 Inoceramus balticus, W o o d s : Cretaceous Lamellibr. 2, str. 293, fig. w tek ­ ście 51— 53.

M a t e r i a ł

O środka części p rzed n iej skorupy p raw ej, wy®. 10 cm , z częściow o za­

chow aną sk o ru p ą p rzy brzegu dolnym . R zeźba okazu dobrze zachow ana.

1 Przez studentów AGH Leszka D y b c z a k a i S tan isław a G ę g ę .

— 544 —

Form a duża, w ypukła o ściance skorupy cienkiej 0,2 m m . R zeźba okazu składa się z grzebieni przyrostow ych i lin ii przyrostow ych. O stre żebra zw ane grzebieniam i przyrostow ym i biegną w reg u larn y ch , k o ncentrycz­

nych, płaskich łukach, w odstępach 5 m m , poszerzających się ku dolnem u O p i s

Fig. 1. Inoceramus balticus J. B o h m , w ielk ość n a­

turalna; ośrodka skorupy prawej; Korzeniec, santon górny — kam pan dolny

Fig. 1. Inoceramus balticus J. B o h m , dim ensions na- turelles; m oulage de la v a lv e droite; Korze- miec, Santonien superieur — Campanien in fe-

rieur

X '

brzegow i 8— 10 mm. W płaskich 'bruzdach m iędzygrzebieniow ych w idać w części dolnej okazu biegnące p araleln ie, a dalej ku przedniem u brzegow i nieco ukośnie do grzebieni, d elik atn e gęste iin ie przyrostow e w odstępach

0,5 mm. W górnej części okazu obserw uje się ch arak tery sty czn ą dla tego g atu n k u dichotom ię żeberka.

U w a g i

W szystkie pow yższe cechy gatunkow e, pom im o niekom pletności okazu, pozw alają na stw ierdzenie identyczności naszego ułam ka z częścią przednią holotypu z D ulm en, przedstaw ionego u B o h m a (1909) oraz z typoidam i W o o d s a (1910— 1913). W edług B ó h m ą (1909) w szystkie form y senoń- skie, oznaczone przez różnych autorów (S c h 1 ii t e r, 1877; G o l d f u s s ,

Fig. 2. Mapka geologiczna i przekrój rejonu Korzeńca. 1 — m iejsce znalezienia fa u ­ ny; 2 — zapadanie w arstw normalne; 3 — zap ad an ie w a rstw odwrócone;

4 — ułożenie w a rstw pionowe; 5 — lin ie nasunięć stwierdzone; 6 — lin ie n a- sunięć przypuszczalne; 7 — w a rstw y krośnieńskie (P — przekrój, M — mapa);

8 — pstre łupki eoceńskie; 9 — pstry paleocen (w arstw y pokuckie) z pozio­

m em detrytycznych w apieni litotam niow ych; 10 — w a rstw y inoceram owe:

piask ow ce cienkoław icow e i łupki; 11 — soczew ki m argli bakulitow ych; 12 — w arstw y inoceram owe: kom pleksy łupkowe; 13 — w a rstw y inoceram owe:

piaskow ce gruboław icow e; 14 — soczew ki w a rstw typu babickiego (ławice osuwiskow e) w różnych poziomach stratygraficznych

Fig. 2. Carte geologique et coupe de la region de Korzeniec, 1 — lieu de la decou- v erte de faunę; 2 — couches normales; 3 — couches renversees; 4 — couches verticales; 5 lignes constatees du chevauchem ent; 6 — lignes probables du chevauchem ent; 7 — couches de Krosno; (P — coupe, M — carte); 8 — schistes de l ’Eocene varioles; 9 — P aleocene variole (couches de Pokucie) avec la zone des calcaires detritiques a Lith o ta m n ium ; 110 — couches' a In o­

cerames: gres a banc fin et schistes; 11 — lentilles des m arnes a Baculites;

12 — couches a Inocerames: com plexes schisteux; 13 — couches a Inocerames:

gres a gros bancs; 14 — lentilles du typ e des couches de Babice (bancs de glissem ent) dans- diverses zones stratigraphiques.

— 546 —

1840) jak o In. crippsi M a n t . , nie należą do tego gatu n k u , lecz są różnym i odm ianam i In. regularis d’0 r b . lub In. balticus B ó h m ,

S t r a t y g r a f i a

G atunek ten w y stęp u je w A nglii ( W o o d s , 1913), w N iem czech ( B o h m , 1909; H e i n z , 1928; H e i n e , 1929; W o l a n s k y , 1932) oraz w Polsce c e n traln e j ( R ó ż y c k i , P o ż a r y s ki , M a z u r e k , K o w a l ­

s k i ) i w P ieninach (Srom ow ce W yżne, K s i ą ż k i e w i c z, M i t u r a , 1964), obejm ując sw ym zasięgiem w iek santonu górnego, kam panu i niż­

szego dolnego m astry ch tu (S e i t z, 1956).

U m i e j s c o w i e n i e

O dkryw ka z inoceram em zn ajd u je się na lew ym brzegu K orzeniów ki u zbiegu z lew obocznym dopływ em (czw artym licząc od B irczy), w sk a r­

pie n ad te ra są (fig. 2). W arstw y inoceram ow e zostały tu lep iej odsłonięte w czasie w ykonyw ania w ykopów gospodarczych. W najbliższym sąsiedz­

tw ie b rak innych dobrych odsłonięć tych w arstw . L i t o l o g i a z ł o ż a

Inoceram znajdow ał się w ew nątrz grubej ław icy różnoziam istego p ias­

kow ca o ch arak terze szarogłazow ym , z licznym i frag m en tam i łupków ciem nych i glaukonitem . Lepiszcze w apniste n ie sp aja w idocznie zbyt dobrze skały, gdyż ta łatw o rozpada się na n ie re g u larn e spłaszczone ok ru ­ chy. Na jed n ej z odsłoniętych płaszczyzn oddzielności stw ierdzono obec­

ność ośródki m ałża. S korupka odpadła w cześniej i nie udało się je j odna­

leźć. B rak s tru k tu r osuw iskow ych w ław icy piaskow ca, a także fa k t zacho­

w ania się d elik atn ej skorupy p raw ie w c a ło śc i1 w śród osadu piaszczystego zdaje się w ykluczać m ożliw ość redepozycji okazu z osadów starszych, a naw et w iększego przem ieszczenia horyzontalnego.

P o z y c j a g e o . l o g i c z n a

Ł aw ica ze skam ieniałością w y stęp u je w kom pleksie piaskow ców g ru - boław icow ych, należącym do w schodniego zredukow anego sk rzy d ła łuski Sufczyny, k tó ra nasuw a się na synklinę B rzuski. Ze w zględu n a siln e za­

burzenia w arstw w sąsiedztw ie nasunięcia n ie je st w yjaśniona ostatecznie budow a geologiczna te j części łuski, a co za ty m idzie, dokładna pozycja straty g ra ficzn a ław icy z fauną.

Na załączonym p rzek ro ju (fig. 2) przedstaw iono następ stw o stra ty g ra ­ ficzne rozm aitych kom pleksów litologicznych k red y i paleogenu oraz jedną z m ożliw ych in te rp re ta c ji budow y geologicznej, w ysuniętą n a podstaw ie szczegółow ego zdjęcia geologicznego w iększego obsizaru. W tym u jęciu kom pleks piaskow ców gruboław icow ych m ożna uw ażać za należący do środkow ego ogniw a w arstw inoceram ow ych. M ożliwość w ystępow ania w om aw ianej sy tu a cji gruboław icow ych piaskow ców znanych z górnego ogniw a (p atrz p rzek ró j), gdzie tow arzyszą one soczewkom m arg li b ak u li- tow ych, zdaje się być w ykluczona.

W i e k w a r s t w i n o c e r a m o w y c h K o r ż e ń c a

Poniew aż w m arglach bakulitow ych, w ystępujących w identycznej po­

zycji co n a zam ieszczonym p rzek ro ju ty lk o nieco d alej na p o łu d n iu — w W oli K orzenieckiej, znaleziono dolnom astrychcką fau n ę am onitów H a- m ites cf. cylindraceus i P achydiscus cf. colligatus (W i ś n i o w s k i , 1908),

1 Brak części tylnej jest praw dopodobnie w ynik iem pęknięcia i odpadnięcia kaw ałka piaskow ca ze ścianki odkrywki.

m ożem y dzięki obu znaleziskom określić z pew ną dokładnością w iek w arstw inoceram ow ych w p rzek ro ju K orzeniów ki.

Z zasięgu wiekowego' Inoceram us balticus w ynika, że w iek gruboław i- cow ych piaskow ców , w chodzących w skład środkow ego ogniw a w arstw inoceram ow ych, nie m oże być starszy od górnego santonu. W przypadku dopuszczenia in n ej m ożliw ości, tj. w ystępow ania inoceram a n a w tórnym złożu, w iek om aw ianych piaskow cow m usiałby być jeszcze m łodszy. Rów­

nocześnie ze w zględu n a znaczną odległość w pionie od horyzontu z m ar- glam i bakulitow ym i środkow e ogniw o nie pow inno sięgać do m astry ch tu .

W ydaje się, że w om aw ianym p rzek ro ju w arstw inoceram ow ych ogniw o górne rep rezen tu je w iek m astry ch tu — górnego kam panu, środkow e: dol­

nego kam panu-santonu, dolne (cienkoław icow e piaskow ce i łu p k i zastę­

p u jące tu facjaln ie w yższą część m arg li krzem ionkow ych): k o n iak u -tu ro n u . Podobne zaszeregow anie poszczególnych kom pleksów litologicznych przeprow adził n a podstaw ie m ikrofauny H. J u r k i e w i c z (1960) w re ­ jonie nasunięcia W ary. W yższa część w arstw inoceram ow ych łupkow o- -piaskow cow a obejm uje tam w iek m astry ch tu — górnego kam panu, niższa zaś piaskow cow o-łupkow a (odpow iednik środkow ego ogniw a) dolny kam - p an -san to n . N ajw yższa łupkow a część w arstw inoceram ow ych z W ary w ieku paleoceńskiego odpow iada osadom p streg o paleocenu n a naszym p rzek ro ju .

W YKAZ LITERATURY BIBLIOGRAPHIE

B i e d a F., G e r o c h S., K o s z a r s k i L., K s i ą ż k i e w i c z M., Ż y t k o K.

(1963), Stratigraphie des Karpates E xternes Folonaises. Biul. Inst. Geol. 181, W ar­

szawa.

B o h m J. (1909), Inoceramus cripsi auct. Abh. preuss. geolog. L. A., N. F. 56, Berlin.

F r i e d b e r g W. (1908), Drobny przyczynek do fauny w a rstw inoceram owych.

S p r a w . K o m . Fizj. PA U , 42, Kraków.

G o l d f u s s A. (1834—40), Petrefacta Germ aniae 2, Dusseldorf.

H o r w i t z L. (1935), Przyczynki do stratygrafii Karpat (Contribution a la stratigra­

p h ie des Karpates). Pos. nauk. P a ń s tw . Inst. Geol., nr 42, W arszawa.

J u r k i e w i c z H. (1960), Otwornice z w arstw inoceram ow ych regionu skibowego W ary i Tem eszow a (Foraminifers from Inoceram us beds of the „Skiba” region in the vicin ity of Wara and Tem eszów). A cta geol. poi. 10, nr 2, W arszawa.

K ó p 1 i t z W. (1921), Uber die Fauna des oberen U ntersenon im Seppenrade — D ulm ener Hohenzuge. M unster in Westf.

K s i ą ż k i e w i c z M., M i t u r a F. (1964), Sur quelques Inocerames de la zone de Pieniny. Bull. Acad. Polon. Sci., Ser. sci. geol. geogr. 12, nr 4, Warszawa.

S e i t z O. (1956), Uber Ontogenie, V ariabilitat und Biostratigraphie einiger Inoce- ramen. Palaont. Z. 30 Sonderheft, Stuttgart.

W i ś n i o w s k i T. (1908), A tlas geologiczny Galicji. Tekst do z. 21. Kom. Fizj. Ak.

Um., Kraków.

W i ś n i o w s k i T. (1918), Fauna m ałżów górnej kredy karpackiej okolicy Przem yśla (Sur quelques Lam ellibranches de Senonien dans les couches carpatiques des e n ­ virons de Przemyśl), K o sm o s 43/44, Lw ów.

W o o d s H. (1910— 1913), A m onograph of the cretaceous Lam ellibranchia of England, vol. 2, Palaeontogr. Society, London.

K a t e d r a Geologii A k a d e m ii Górn iczo-H utn iczej I n s t y t u t N a f to w y

K r a k ó w

— 548 —

RESUM E

L e d e c rit Inoceram us (fig. 1) c’eist le deuxiem e specim en de l ’espece Inoceram us b alticu s tro u v e, ap res la decouverte d e L. H o r w i t z (1935), dans; la p a rtie polonaise de la nappe de Skole.

Le banc avec ce fossile p a ra it dans le com plexe d e g res a bancs gros, qui p eu v en t e tre consideres com m e la p a rtie m oyenne des couches a Ino­

ceram es (fig. 2).

De l ’etendue d ’age d ’Inoceram us b alticu s — Santoniien su p e rie u r — M aestrichtien in ferie u r, le p lu s bas, (O. S e i t z , 1956) re su lte que l ’age de la p a rtie m oyenne des couches a Inoceram es d an s la region B ircza-K o- rzeniec ne p e u t e tre p lu s ancien que le Santonden isiuperieur. D’a u tre p a rt, la presence dans c e tte region d an s la p lu s h a u te p a rtie des couches a Ino­

ceram es (niveau des m arn es a B aeulites) des A m m onites de M aestrichtien in ferie u r: H am ites cf. cy lin d raceu s et P achydiscus cf. co llig atu s (T. W i ś- n i o w s k i , 1908), p erm et de sujpposer que la p a rtie moyenme des couches a Inoceram es citee p lu s h a u t ne dievrait p as e tre p lu s jeune que le C am - panien in fe rie u r.

II en resu lte, que l ’age de d ec rit Inoceram us p e u t e tre d eterm in e com ­ me S antonien su p e rie u r — C am panien in ferie u r.

La Chaire 'de Geologie

de VAcademie des Mines et de Metallurgie L’Institut de Petrole

C r a c o v i e