Źródła mineralne Szczawnicy

ŹRÓDŁA MINERALNE SZCZAWNICY

W ody m ineralnie S zczaw nicy znane b y ły o ficjaln ie już w X V I w ieku.

D r T. D w o r s k i w sw oim o p raco w an iu ,pit. „Szczaw nica — Ilu s tro ­ w an y p rz e w o d n ik ”, w y d an y m w P rz e m y ślu w 1882 r. pisze: ... „kościół d zisiejszy po w stał w 1550 ir. ‘R ów nocześnie p ra w ie m u s ia ły być znane i w ody szczaw nickie, ja k teg o dow odzi p isem ko w X V I s tu le c iu d ru k o ­ w an e w sp o m in ające o źródłach kruszczow ych sło n o -k w aśn y ch w Szcza­

w nicy...” .

N ajd aw n iej zn an y m źródłem je st źródło „Jó zefin a”, k tó re g o w oda an alizo w an a [była po raz p ierw szy w r. 1810 p rzez d ra R o d i u s a . W ty m czasie — p rz y p rzy p ad k o w y m o b su n ięciu się g ó ry o d k ry to źródło

„S te fa n ” . Oditąd rozpoczyna się o k res w zm ożonych zain tereso w ań źród­

łam i, ic h sk ład em chem icznym i d ziałan iem n a organizm . O d k ry w a się c o ra z to now e źró d ła w Szczaw nicy.

W r. 1823 J. S a w i c z e w s k i , (profesor U n iw e rsy tetu Jagiellońskiego,

w y k o n u je po n o w n ie an alizę w o d y „Jó z e fin a ”, w 1824 r. zaś źródło o trz y ­ m u je now e ocem brow anie, a w 1828 r. F o n ib e r g i M i a n o w s k i w y k o n u ją jego analizę, k tó re j w y n ik i o g łaszają w D zien n ik u W ied eń sk im i w R ozm aitościach L w o w sk ich ( D w o r s k i 1'882; K o ł ą c z k o w s k i

1883).

W 1839 r. zostaje o d k ry te źródło „M agdalena” . J e g o a n a liz ę w ra z z an alizam i źró d eł „Jó z e fin a ” i „ S te fa n ” w y k o n u je T. T o r o s i e w i c z w r. 1840.

W 1857 r. A. A l e k s a n d r o w i c z a n a liz u je w ody źródeł „ W a ie ria ” i „S zy m o n ” . W r. 1865 S t o p c z a ń s k i w y k o n u je an alizy w ód „Jó ze­

fin a ” , „M agdalena” , „ S te fa n ” , „S zym on”, „W aieria” i „A n iela” , w r. 1866 zaś B r. R a d z i s z e w s k i w y k o n u je a n alizę w ody ze ź ró d ła „W an d a” .

Ź ródło „W an d a” u ję te zostało w p obliżu istn ie ją c y c h w ów czas źródeł

„ H e le n a ” i „A n iela” leżący ch obok siebie, k tó re p o u jęciu „W a n d y ” za­

n ik ły .

W r. 1893 iprof. d r J. S z r a m m p rzep ro w ad za analizę w ody ze źró d ­ ła „ J a n ” .

,Na p o czątk u bieżącego stu lecia w ła ta c h 1907— 1910 now oczesne b a ­ d a n ia w ód szczaw nickich ze źródeł „Jó z e fin a ” , „M agdalena” , „ S te fa n ” ,

„S zy m o n ” i W an d a” w y k o n ał prof. d r J. M a r c h l e w s k i . A n alizy M a r c h l e w s k i e g o p rz e z w iele ła t słu ż y ły jak o p o d staw a d o oceny fizy k o -ch em iczn ej w ód m in e ra ln y c h S zczaw nicy aż d o r. 1950, k ie d y to L a b o ra to riu m N aczelnej D y rek cji U zdrow isk P olskich — obecnie L abo­

ra to riu m PjP. O bsługa T echniczna U zdrow isk — rozpoczęło sy ste m a ty c z ­ n e b a d a n ia i an alizy fizyko-chem iczne źródeł szczawnickich!.

N a uw agę zasłu g u ją b a d a n ia p ro f. d r a S ta n isła w a D ą b r o w s k i e g o p ro w ad zo n e w o k re sie II w o jn y św iatow ej. P ro f. S. D ą b r o w s k i — p o w o jen n y re k to r U n iw e rsy te tu P o znańskiego — p rz e b y w a ł w S zczaw ni­

cy w latach 1940— 1943 i w spólnie z d re m A rtu re m W e r n e r e m w y ­ k o n a ł szereg b a d a ń i o b serw acji wód m in e ra ln y c h Szczaw nicy, m . in. b a ­ d a n ia ich w łaściw ości 'katalitycznych. O w y n ik ach sw oich b a d a ń sy g n ali­

zow ał w N ow inach L e k a rsk ic h (D ą b r o w s k i 1945 a, b).

O becnie w Szczaw nicy zn an e i u ję te są n a stę p u ją c e źródła: „ J a n ” ,

„ Jó z e fin a ” , „M agdalena”, „ S te fa n ” , „S zym on” , „W aieria” , „W an d a” i „ Jó ­ zefina I I ” — n a P jtoniaków ce. W ody szczaw nickie m a ją stężen ie od1 2,3 g /ł — 14 g /l sk ad n ik ó w stały ch , wśtóld k tó ry c h p rz e w a ż a ją : w odoro­

w ę g la n i ch lo re k sodu. Z a w ie ra ją one od 1200 m g /l do 3500 m g /l w olnego d w u tle n k u w ęg la i od 0,6 m g /l d o 3,9 m g /l jodu. N a te j .podstaw ie w ody S zczaw nicy o k re śla się ja k o s z c z a w y w o d o r o w ę g l a n o w o - - c h l o r k o w o - s o d o w o - j o d l k o w e .

Ź r ó d ł o „ J a n ” . W edług an alizy z r. 1962 w oda ze źró d ła „ J a n ” zaw iera 4 g /ł sk ład n ik ó w stały ch , w śród k tó ry c h p rz e w a ż a ją jo n y : w odo­

ro w ęg lan o w y H 0 0 3_ — 73,22% m iliw ali, c h lo rk o w y Cl- — 26,63% m ili- w ali i sodow y N a + — 78,03% miiliwaili. W oda zaw iera 1500 mg/1 w olnego dw utleinku w ęg la ( 0 0 2). J e s t to 0,4% 'szczawa w o d o row ęglanow o-chlorko- w o-sodow a.

T e m p e ra tu ra w o d y w y n o si 10° C.

Wydajmość m ierzona n a p rzelew ie 1,5 l/m in.

20°

C iężar w łaściw y 1,0004---C.

4°

S u c h a pozostałość po o d p aro w an iu i w ysuszeniu w te m p e ra tu rz e 105°

— 3215 m g/l. 1 ,

W p o ró w n an iu z w y n ik am i a n a liz y z ro k u 1893 m in e ra liz a c ja w ody ze źródła „ J a n ” je st obecnie o około 18% niższa, je d n a k w zajem n e sto ­ su n k i poszczególnych sk ład n ik ó w p o zo stały p ra k ty c z n ie b io rąc n iezm ie­

nione. W sto su n k u d o w yn ik ó w a n a liz z la t 1956 i 1961 w a h a n ia stężen ia w ody n ie p rz e k ra c z a ją 10%.

W p o ró w n an iu z in n y m i źró d łam i S zczaw nicy stężen ie w ody „ J a n ” n a p rz e strz e n i la t uległo stosu n k o w o n ied u ży m zm ianom .

Ź r ó d ł o „ J ó z e f i n a ” . W oda ze źródła „ Jó zefin a” w edług an alizy z 1962 r. zaw iera 5,8 g /l sk ład n ik ó w stały ch . W śród anio n ó w p rze w a ż a ją : jon w odorow ęglanow y H 1 G O 3 “ — 52,44% m iliw ali, jo n ch lo rk o w y C l“ — 41,29% m iliw ali. W śród k atio n ó w p rzew aża jon sodow y N a + — 79,38%

m iliw ali. W oda p o n ad to zaw iera 1,48 mg/1 jonu jodkow ego oraz 880 m g w olnego d w u tle n k u w ęgla. Ilość C 0 2 uzy sk an a w te j analizie je st sto su n ­ kow o m ała, a m ianow icie poniżej 1000 m g/l, ale p rz e c ię tn ie b io rąc z a w a r­

tość d w u tle n k u w;ęgla w w odzie „ Jó zefin a” je s t w yższa od 1 g/l. N a te j p o d staw ie w o d ę ze źró d ła „ Jó zefin a” o k reśla się ja k o szczaw ę w o d o ro - w ęglanow o-chilorkow o-sodow o-jodkow ą.

T e m p e ra tu ra w o d y w ynosi lii— 15° C zależnie od te m p e ra tu ry p o - m ieszczenia-pijalni, w k tó r y m źródło się zn ajd u je.

W ydajność źródła 0,6 l/m in.

2 0°

C iężar w łaściw y w ody 1,0035 C.

W p o ró w n an iu z w y n ik am i p ierw szy ch an aliz te j w o d y z r. 1863, 1907, 1911, o becne stężen ie je s t o około 40% niższe od początkow ej w artości.

W zestaw ien iu w yników b a d a ń z r. 1962 i z la t 1950— 1961 stw ie rd z a się b ard zo d u że w a h an ia m in eralizacji wody, dochodzące d o 90% p o czątk o ­ w ej w artości.

B ezpośredni w p ły w n a obniżenie m in e ra liz a c ji w o d y m a ją o p a d y d e ­ szczowe o raz w iosenne ro zto p y . N a p rz y k ła d w r. 1961 zanotow ano sp a­

dek m in e ra liz a c ji dochodzący d o 1/10 stę ż e n ia początkow ego. Pow odem tego b y ło sp iętrzen ie w okół źródła wód g ru n to w y ch p rz e z w y b u d o w an ie w p obliżu u jęcia m u ru oporow ego i p rz e z to zachw ianie ró w n o w ag i h y ­ d ro staty czn ej w źródle „ Jó zefin y ” i „ S te fa n a ” . W oda ze źródła „ S te fa n ” w y k azała w ty m czasie znaczny w zro st stężen ia sk ład n ik ó w stały ch .

W okresie suszy lu b w zim ie w czasie m rozów , k ie d y poziom wód g ru n to w y ch je s t niski, m in e ra liz a c ja w zrasta. A naliza fizyko-chem iczna w ody „Jó z e fin a ” p o b ra n e j w e w rześn iu 1959 r. p o d łu ższy m o k resie su szy w y k a zu je w zro st stężen ia do poziom u 8 g ram ó w sk ład n ik ó w sta ły c h n a litr.

P rz y n iew ielk ich w a h an ia c h m in e ra liz a c ji sto su n k i poszczególnych sk ład n ik ó w n ie u le g a ją zm ianom . W p rz y p a d k u zaś znacznej d e m in e ra li- zacji w ody w z ra sta u d ział w ap n ia i m ag n ezu k o sztem obniżenia się za­

w arto ści sodu. W anionach p ra w ie d w u k ro tn ie zw iększa się p ro cen to w a zaw artość H C 0 3“ a m a le je do 50% u d ział jo n u chlorkow ego. Z aznacza się tu ta j d u ż y w p ły w w ody g ru n to w e j z p rzew ag ą w odorow ęglanu w ap n ia.

O d u ży ch w ah an iach m in e ra liz a c ji wód S zczaw nicy pisze D ą b r o w s k i (1955 ib) podając, że zm iany stę ż e ń sk ła d n ik ó w stały ch doch o d ziły w ok re­

sie p rzep ro w ad zan y ch p rz e z niego b a d a ń (1940— 1943) d o 200%, w ah an ia zaś d o p ły w u w o d y w źró d le w y n o siły do 300%. Z pow yższego w y n ik a, że obecne u jęcia n ie zabezpieczają n ależy cie wód m in e ra ln y c h p rz e d w p ły ­ w am i wód g ru n to w y c h i opadow ych.

Ź r ó d ł o „ M a g d a l e n a ” . W oda ze źródła „M ag d alen a” w ed łu g an alizy z 1962 r. zaw iera 9,4 g /l sk ła d n ik ó w stały ch . W śród anionów p rz e ­

w a ża ją jo ny: w odorow ęglanow y H C 0 3_ — 55,93% m iliw ali i jo n ch lo rk o ­ w y c i - — 43,45% m iliw ali, w śród k atio n ó w przew aża jo n sodow y N a + — 87,11% m iliw ali.

W oda zaw iera 1284 m g w olnego d w u tle n k u w ęg la (C 0 2) i 3,9 m g/l jo n u jodkow ego. W oda „M ag d alen a” je s t h y p ero sm o ty czn ą (0,94%) szcza­

w ą w odorow ęglanow q-chlorkow o-sodow o-jodkow ą.

T e m p e ra tu ra w ody w y n o si 8° C.

W ydajność 0,2 l/m in.

20^° C iężar w łaściw y 1,0051 —— C.

S u ch a pozostałość p o o d p aro w an iu i w y su szen iu w te m p e ra tu rz e 105° C — 8455 m g/l.

P rz e c ię tn e stężenie w ody „M agdalena” w la ta c h 1863, 1951, 1956, 1959, 1960 w ynosiło 10— 14 g sk ła d n ik ó w s ta ły c h n a litr . W y jątk o w o d u ż e s tę ­ żenie w o d y „M agdalena” zanotow ano w r. 1913: 16,7 .g/l (analiza M a r ­ c h l e w s k i e g o ) . W la ta c h 1961— 62 m in e ra liz a c ja w y nosiła 8,7— 9,4 g/l.

S p ad ek zaw arto ści sk ład n ik ó w sta ły c h i w olnego d w u tle n k u w ęgla w w odzie n a s tę p u je — podobnie ja k u „ Jó zefin y ” — w o k re sac h o b fitu ­ jący ch w opady.

Ź r ó d ł o „ S t e f a n ” . W edług an alizy (1962 r.) stężen ie w ody

„ S te fa n ” w y n o si 9,2 ig sk ład n ik ó w s ta ły c h n a litr. W śród1 anionów p rz e ­ w ażają: jo n w odorow ęglanow y H C 0 3~ — 58,94% m iliw a li o ra z jo n c h lo r­

k o w y C l" — 40,71% m iliw ali. W śród k atio n ó w p rzew aża 'jon sodow y N a + — 87,07% m iliw ali. W oda zaw iera 1460 m g /l w olnego d w u tle n k u

w ęgla o ra z 2,48 m g /l jodui.

W oda „ S te fa n ” je s t obecnie h y p ero sm o ty czn ą {0,92%) szczaw ą w odo- row ęglanow o-chlorkow o-sodow o-,jodkow ą.

T e m p e ra tu ra w ody w y n o si 9,6° C. >

W ydajność 0,6 l/m in . '

2 0^° C iężar w łaściw y 1,007 3

S u ch a pozostałość ipo o d p aro w an iu i w y su szen iu w te m p e ra tu rz e 105° C — 8400 m g/l.

W p o ró w n an iu z w y n ik a m i z la t 1863, 1956, 1959, 1960, 1961 o sta tn io m in e ra liz a c ja w zrosła o około 30%. O becne stę ż e n ie w ody je s t n ie m a l id en ty czn e ja k stężen ie w o d y „ Jó zefin a” z r . 1863 z ty m , że w zajem n e stosunki poszczególnych sk ład n ik ó w w o b y d w u w o d ach s ą n ieco różne.

O gólnie b io rąc m in eralizacja w źró d le „ S te fa n ” n a p rz e strz e n i la t o d zn a­

cza się d u żą stabilnością, a w o sta tn ic h d w ó ch (latach w y k a zu je zn aczn y w zro st stężenia.

Ź r ó d ł o „ S z y m o n ” . W oda ze źró d ła „S zy m o n ” w ed łu g an alizy z r. 1962 zaw iera 3,08 g/l sk ład n ik ó w stały ch . W śród anionów p rz e w a ż a ­ ją jony: w odorow ęglanow y H C^{0 3} - ■— 66,72% m iliw a li i jon ch lo rk o w y Cl" — 31,9% m iliw ali. W śród k atio n ó w p rzew aża jo n sodow y N a + — 67,78% m iliw a li o ra z jo n w ap n io w y C a ++ — 23,39% m iliw ali. W oda za­

w iera p o n a d to 1248 m g /l w olnego d w u tle n k u w ęgla.

J e s t to hypoosm otyczna (0,3%) szczaw a w odorow ęglanow o-chlorkow o- -s odow o-w apniow a.

T e m p e ra tu ra w ody w ynosi 10,8° C.

W ydajność 7 l/m in.

W oda ze źródła „S zym on” je s t n a js ła b ie j stężo n ą spośród wód S zczaw ­ n ic y i o nieco o d ręb n y m c h arak terze. W śród skład n ik ó w sta ły c h zaznacza

24 R o c z n ik P T G

Zestawieniewynikówibadańwódmineralnychw Szczawinicy

CM

F-Hcd

<D

cd Eh

£ ca !§ 'Я

I й

^ ■ S s^rM КЛ

MK/l

>>

r*r<

cd

O

u

o

05

N W Oi

со см т *

oCM

•3 h ° o eiZ и ^ N O 5 ä СО (О Ю5 H H H

'Ü

00 £> ^ ф o 05

«OD-CMt^OOCrTcMO ЩСМ1- Н- НЮОСОО ł - HOsę^t ^osł - HOCo

O)6)O)<0t *(OHlO

со о о 'ф o

CM O O Г-ł o CФ (O co co oto fjj oNJ

з s

o » CM^ W T-H^

о ? со ю t p m о ^ оз"

0 5 ^ н c o o > o o o ~h

O) t* H t» O) W t* ^

и « ^ О И ^ 0 0 05

Tf c c

CM IO

O 00

rf CM co

o ^ o o О 1Л 05 O TP о ю t* eo co H ^ CSI O N

W) e

“O*CG

o cd

£cd N

++

cd U

004*

CS]CD CO

и a ^

T* co CO

oo

CM

l£ ^ C O

и co CD со ю co

О 05ж С5л и «о M o Tt<

cJ1 H H co OO*4 IO OJ C- OO05 00 00CM00

O O) ^ ^{0 0} O N ®

i-H rH (M ю 05 ^ CO

O5 C0 C0 OO0 0 C- 0 0

H N N N W H rH

N N H ^ 00л H N CO t>~ 00Ю t*" IO IO N COCM O CM CO 05 O*' «

CM fr- CO co

Ю 00

0 0 C O o T f C O tF 0 0 1-1

o CDCO CO CM Ю

f Ю c o

+cd

2

О о СМ 00

05 05 со

О i-Н

о 05 05

1-Н н

o 0 5 Ю ^ ^

1 Л О С 0 0 5 т ^ Ю 0 0 5

05 и O CO CO CO Tt< Ttf Tf со О Ю CM CM (M r4 CM ^c-4*

0 0 o o? r-TO CM

Ю r>

CO ^

l£^ СОл CM^

CO Iff 1гГ 05 С"^ 00

(N 05 СО СО и И t - 0 5 СО Ю ^ СО СО СМ 00 СО CSJ см

*ю t ' со ю 05 СО

О О О

Tf1

1-1 N N• » * . * . *4 со ю см «>

о ^ю

*05 05 гн

<Э СО

т * СО О О r H N H t * ^ 0 5 СО СО CO i-н СМ СО

о

ю тр rt*

см см ю H CO Ü i > o o o o c o c M r j T c o c d "

C O C O C O C * O O t * H O O

0 5 l > t - C M l O O r H r 4

С О О 0 0 ^ CM 0 0 i n

C O Ю C O C O C O

1— I О »— • Ю С— C O ^ *-H 05 t - 0 5 n IA 0 0 СО О

CM CO N W N CM H CM

о

cd

а >>

ca ca N

Ö 'JZ

« о я

О л Д>> СО

£

ca са

| ч°

° 1 0 0 с м ю с о 00л 0 0 °0л с о °1^{г - л о с м}

СО с м IO 0 5 0 0 ю с о i n о 0 0 с о с о СО*4 с м о о с о 0 0 со о

с о 0 5 о о 0 0 см о ^ н 0 5 см с - о с о т * г Н г Н с о

с— ю с м с о с о с о с о с м 0 5 о с о ш см ю см н о с о о ^ н

с м с м с м с м Tł< т Р с о с о с о с м ю | > с о с о ю ю с о Tf<

cdс ł-Э

со н см со о см о ю со о ^н см

ю со со ю ^{к о} со со ю 05 ю со со со

и см

051-Н 05 1-Н 05

гЧ со

со t - о и 05

т-Н 05ю 05т-Н 05

1-Н 05

1-Н со

со со 05 ł-H 05

^Н 05 т*Н 05Ю

05i-Н 05 1-Н 0500 со со 00* 00

^“ł 05 1-Н 05

гН со 05

н D4- со 00* 00 1-Н 05

1-Н

wi-Н со 1> 051-Н со 00

н о о о 05 о см о О) £> о

со н гЧ со rH ^н см см со ^Н ^н

cdfi

•мЧ-f 0) юN

* -5.

cd

z

T h 0 5 c o l >

c o 0 0 IO IO

i o c o 0 5 c o c * H c o C O Tj< 0 0

c o IO c o CO c o 0 5

t- O N O lO co c- 00 O *

00 N r- Th N CO t> 00 o o N . co 00 coO co N 00 N O c— rji co H 05 lo N 00 co N CO CO Tfł O co o N I> c- t- N H CO N N N co CO co ^{T h} C- 00 05 o

cg

C O t - D -

toIO

o 0 5

CO

COCO

o

0 5

I O o o o

t>* Tt^ 05 Th Th O t* h CO O H ęo O ^ t- W O TP

( N H H N N H

oj 05 Th © n o C O c o T h * T h | > c o * 0 0 0 0 0 0 C O IO H T * 0 0 0 0 t > C O © © N

c o o o

c i c m ^ c i t o C O ^ O l W N I O N

°- °- °- *

T h C O C O « j

co cm c- g CO CO Cl fi _^

o '- i .

> » C O

a o o

3 ^{1 0} TJ ^

t - c o C -

N N W H ⁰⁰fc N W W f* rf 00 H 10 c o c ~ c o t - o

CO 0> 00^ N 1> « N00

CO 1-T co' csT o csf CO ^ N CO ^

l > c -^ c o

Th CO 00 CO fr* ^ 05

O) ^

c i co Th'

t > C O 0 0

IO o N

o IO C D

0 0 0 0 0 0

lO ^ l f ^ CO IO N c i c o ir T i - T O ) C O N c o N C D

H N N N N N

^ CO D-

lO O 00 CO CO co^

O O O ) C '" c o c o w

CO CO H CD C—N H CO 05H

0 5 T h C O 0 5 N O i— < N *""*

0 5 c o i n t - 0 0 co ^N

T h CO r - 0 0 £ > t -

N c o 0 5 0 5 r H r H

N i-H t— i r H H ca N

lO^ O

©

T h 0 5

N O 00 O 05

T h »— i o c o o

CO CO CO CO t- Th

^ ^ N

N N 0 5

IO 05^ O C O 0 5 O c i o f c o c o " C O N ~ CO Th Th ł-H ^ O Th c o c o c o i o i o i n c o

CO*

O T h lO T h i o c o

T h IO T h C ™ o c - Ł > 0 5

r“H 0 5 N O t - c o 0 0 C O

N C r lO c o H lO TJ< C O

O c o T * 0 5 o T h T h

tH N CM C i N C 3 N

c o

00 c o 05 to

r H c i

0 0 IO ^ H N

IO CO Th Th N CO

O t-T o o o o o

c o c o o O t o 1^-H

N

C M °0 N O)

r t * N N r H c o

c i N

^ c o ^ c o

o T 00 1-1 c o c o c o

Ifl C* O CO CO N H Oł N H N 00

I> CO 05 00 N TF i-h

o o i o o o c o c o

N N CO ^ t- N CO

t o i o i o c o c o c o ^

£> t> N N 00 00* trS co

H h i f i 0 0

M N D- ^

0 5 c o o o H o

r H c o N c o • H o

C O N IO 0 0 O t '-

t - H O T ji 0 0 I >

r H N CM H r H H

^ Th lf5 o co 00 o T H c o o f © U ) IO C O 0 0 ( O c o O 0 5 1-H C O lO IO

CO N CO CO CO ^

0 5 IO IO T h O o T T h I C 0 5 0 0 c o 0 0 N l > C O ^ N O E >

O H C ' T jł T f C O

0 5 N c o o N C O N C O

c o T h H c o tF i o m 05 ^{i n}

N O CM co 10 ^N 05 o ^{C O »-H}

o ^{T T} o 10 ^{N i o IT5 0 5 T h IO}

c o c o N c o T h T h T h 0 0 T h T h

00CO

c o O H N o H N

m C O c o C O c o c o CO

0 5

H 0 5

IO 0 5

H 0 5 0 5

H c o

c o c o t -

o o H

0 5 H

0 5 tH 0 5

r H

T h 0 5

H co’ c d 0 0 0 0 0 0 0 5

r i 0 5

H C O 0 0

O 0 5 o 0 5 0 5 O

C O H H 1-H

i H N CO co

w o 2 2

<o <o

co 00 eó

»—i »-i ^ w

tr- O

C

<wco

(U W

oG a

&

w

f-l

IB

CO

£

H co IO

c o t-

0 5 0 0 0 0

H H rH

w-i N r H

c o C O c o

0 5 0 5 0 5

H i H

C O o o C D

O o O

N H CM

n3cd

aco

£

24*

*) Uwaga:wartości dla joduw analizach z roku1892źródła„Jan“ i z 1863r.źródła„Magdalena” są.prawdopodobnieprze­ stawionewskutek błędudrukarskiegow publikacjachźródłowych.

się u d ział w a p n ia w ilości po w y żej 20% m iliw ali. B ezw zględna ilość w ap ­ n ia w w odzie „S zy m o n a” je s t zbliżona do zaw arto ści te g o jo n u w w odzie

„M ag d alen a”, „Jó z e fin a ” i „ J a n ” , aile p rz y rów noczesnej m n iejszej za­

w a rto ś c i so d u ta ilość wapnia: m a w p ły w n a c h a ra k te r w ody.

W p o ró w n a n iu z w y n ik am i an aliz p o p rz e d n ic h oibecne stężen ie je s t n ajw y ższe.

Ź r ó d ł o „ W a le lia ” . O d czasu d ru g ie j w o jn y św iatow ej w oda „W ałe- r i a ” n ie b y ła e k sp lo ato w an a z p o w o d u zakażenia; z te g o te ż w zględu n ie w y k o n y w an o an aliz chem icznych. P o zlikw idow aniu szam b a n a d źródłem i podłączeniu sąsiedniego b u d y n k u d o sy ste m u k a n a liz a c ji w o sta tn ic h la ta c h w oda n ie b u d zi zastrzeżeń pod w zględem h ig ien iczn o -san itarn y m .

P ie rw sz ą p o o sta tn ie j w o jn ie an alizę w ody w y k o n an o w r. 1961, a po­

w tó rzo n o w, r . 1962. Wedlłuig an alizy z 1962 r. ogólne stężen ie sk ład n ik ó w sta ły c h w y n o si 7,3 g/1. W śród anionów p rz e w a ż a ją jo ny: w odorow ęglano­

w y H C 0 3" — 58,13% m iliw a li i c h lo rk o w y 01“ — 41,56% m iliw ali. W śród k atio n ó w p rzew aża jo n so d o w y N a + — 81,21% m iliw ali.

W oda zaw iera 1292 mjg/1 w olnego d w u tle n k u w ę g la i 2,2 m g /l jodu.

W oda „W a le ria ” je s t hypoosm otyczną (0,73%) szczaw ą w odorow ęglano- w o-chlorkow o-sodow o-jodkow ą.

T e m p e ra tu ra w o d y w y n o si 11° C.

20^* C iężar w łaściw y 1,005 C.

W p o ró w n a n iu z w y n ik a m i b a d a ń z r. 1863 i 1865 oibecne stę ż e n ie jest o 10% w yższe, p rz y czy m w zajem n e sto su n k i poszczególnych sk ład n ik ó w s ą zbliżone. P e w n ą an o m a lię sta n o w i w y n ik z r. 1961 o 45% n iższy od w y n ik u z r. 1962. B y ł to je d n a k ro k (1961) o b fitu ją c y w d łu g o trw a łe o p a d y deszczow e,

Ź r ó d ł o „ W a n d a ” . W oda źródła „W an d a” zaw iera 9,05 g /l sk ła d ­ n ik ó w stały ch , w śród k tó ry c h pr'zew ażają jony: w odorow ęglanow y H C 0 3~

— 58,97% m iliw a li i ch lo rk o w y C l“ — 40,89% m iliw ali, o ra z jo n sodow y N a + — 85,55% m iliw ali. Z aw arto ść w olnego d w u tle n k u w ęg la w ynosi 1588 m g/l, jo d u — 2,,3 m g / l J e s t to izoosm otyczna (0,9%) szczaw a w odo- r o w ęgl anow o-chl orkow o-sodow o-jodkow a.

T e m p e ra tu ra w o d y w ynosi 11° C.

W ydajność około 1 l/m in.

2 0^° C iężar w łaściw y 1,008 - ^ - C .

O becne stężen ie w o d y w p o ró w n an iu ze stężen iem z la t 1-863, 1911 n ie w y k azu je znaczniejszych odchyleń, ja k to m iafo m iejsce w p rz y p a d k u źródeł „Jó z e fin a ” i „M agdalena” . W y raźn e różnice stę ż e ń w y s tę p u ją p r z y zestaw ien iu w y n ik ó w z r. 1875 (10783 m g /l składników" stały ch ) i 1961 (7767 m g /l sk ład n ik ó w stały ch ). N ależy tu t a j zaznaczyć, że r. 1961 b y ł o b fitu ją c y w o p ad y i, ja k ju ż w spom niano, w szy stk ie w o d y m in e ra ln e u leg ły b ard zo znacznem u rozcieńczeniu.

O bok u ję c ia źródła „W an d a” n a zew n ątrz b u d y n k u u ję ty je st wypływ:

w o d y m in e ra ln e j tzw . „W anda-dziikie” . S k ład Chem iczny te j w o d y je s t b ard zo zbliżony d o w o d y „W anda” .

Ź r ó d ł o „ J ó z e f i n a I I ” (nazw a prow izoryczna). J e s t to źródło odw iercone w u ję c iu źródła tzw . „ P ito n ia k ó w k i” . M in eralizacja te j w ody je s t zbliżona d o m in e ra liz a c ji źródła „M ag d alen a” , a n a w e t p rzew y ższa ją pod w zg lęd em zaw a rto śc i w olnego d w u tle n k u w ęgla i ogólnego stęże­

nia. Ze w zględu n a a w arię u jęcia w oda u leg ła d em in eralizacji, w sk u te k

Fig. 5. Graficzna ch arakterystyka Fig. 6. G raficzna .charakteryisityka ch am icz- chlemliczina źflódeł szczaw n ick ich na źródeł szczaw nickich. A — Źródło JtM a- A — źródlło „Józefina”; B — źró- gdaletna”; B — źródto ,,Sitefan”. Jony w % dło „Jan”; C — źródło „Szym on”, m iliw a li, OOz i H²S i 0³ w m iligram ach.

Jony w % malowali, COz i H ^iO g S k a l a : 1 mim² = 4 mgi, d la F e + + i J + —

■w (miliigralmaich. S k a i l a : 1 m m2 = 1 imim = 0,02/o imilawali

= 4 m g, d la F e + + i J+ — 1 m m =

= 0,02% m iliw a li Fig. 6. G raphic irepresemltaition o f 'chemical properties of m in eral w a ters a t Szczaw nica.

Fig. 5. Graphic representation o f A — Spring ’’M agdalena”; B — Spring ch em ical propertied o f m ineral „S tefan ”. Ions in per cent m illiv a ls, C 02

w aters ait Szczaw nica. A — S pring and H2S i03 in mig. S c a l e : 1 m m2 = 4 m g,

’’Józefina”; B — Spring ”J an ”; for F e + + and J+ — 1 -mm = 0,0'2% m illivals C — Spring ’’Szyimon”. Ions in per

cen t milliValis, C 02 and H2Si!03 in m,g. S c a l e : 1 m m² = 4 m g, for F e + + and J+ — 1 m m = 0,02%

m illiv a ls

Fig. 7. Graficzna charakterystyka chem iczna źródeł szczaw nickich.

A — źródło „W anda”; B — źródło

„W aleria”. Fig. 5-7 opracow ała m gr inż. A. Jennerow a. O bjaśnienia jak

na fig. 5, 6

Fig. 7. Graphiic representation of geochem ical ipropertiets¹ o f m ineral w aters at Szczaw nica (Figs. 5-7 after A. Jennerow a). A — Spring

„Wanda” ; B — Spring „W aleria”.

For explanations s e e Figs. 5, 6

czego d o czasu re k o n s tru k c ji źródła nie w y k o n u je się an aliz w ody, gdyż n ie o d zw iercied lały b y one fak ty czn eg o sk ła d u chem icznego.

J a k w y n ik a z zestaw ień dotychczasow ych analiz w ód szczaw nickich (tabela 2), m in e ra liz a c ja ich podlega stosunkow o d u ż y m w ahaniom . N aj­

w iększe zm iany m in e ra liz a c ji stw ierd zo n o w w odzie ze źró d ła „Jó z e fin a ” , dochodzące do 90% (w r. 1961). W śród sk ład n ik ó w sta ły c h n a jb a rd z ie j la b iln y m je s t jon chlorkow y. W w odzie „Jó zefin a” w r. 1961 zaw artość Cl" zm niejszyła się d o 1/12 początkow ego stan u . S to su n k o w o n a jm n ie j­

szym zm ianom ulega jon w apniow y.

Ź r ó d ł a K r o ś c i e n k a . Ź ró d ła m in eraln e o sk ład zie chem icznym zbliżonym do sk ład u w ó d Szczaw nicy w y stę p u ją ta k ż e w K ro ścien k u n ad D unajcem . S ą ta m u ję te tr z y źródła: „M ichalina” , „ S te fa n ” i „M aria” . D w a p ie rw sze są u ję te w p a w ilo n ie słu żący m ja k o p ija ln ia . Ź ró d ło „M a­

r ia ” z n a jd u je się n a d b rzeg iem potoku. Ź ró d ła „M ichalina” i „ S te fa n ” u ję te obok siebie m a ją zbliżony do sieb ie sk ład chem iczny. S u m a sk ła d ­ ników s ta ły c h w ynosi 8,2— 8,4 ,g/l.

P odobnie ja k w w odach Szczaw nicy, w szczaw ach K ro śc ien k a p rz e ­ w ażają jony: w odorow ęglanow y H1CO3- — ok. 64% m iliw a li i c h lo rk o w y Cl- — ok. 36% m iliw ali; w śród k a tio n ó w p rzew aża ;join sodow y N a + —

82% m iliw ali. W ody z a w ierają około 1,6 m g /l jo n u jodkow ego. Z aw arto ść w olnego d w u tle n k u w ęg la w ynosi w źródle „M ich alin a” 1400 m g/l, w źródle „ S te fa n ” 2014 m g/l. Z aw arto ść siarczan ó w w w odzie je s t 'bar­

dzo n iew ielka, rz ę d u 10 m g /l. Ilość żelaza w ynosi 0,16— 2,6 m g/l. W ap ń w y stę p u je w ilości 272—293 m g/l, m agnez — 77,5 m g /l i 80 m g/l.

W ody „iStefan” i „M ich alin a” są szczaw am i w odoro w ęg lan o w o -ch lo r- kow o^sodow o-jodkow ym i.

T rzecie źródło w K rościenku, „M aria”, je s t słab iej stężone. W oda jego z a w ie ra 3 g /l sk ład n ik ó w sta ły c h i 1854 m g /l w olnego d w u tle n k u w ęgla.

S to su n k i poszczególnych sk ład n ik ó w u k ła d a ją się tu ta j inaczej niż w p o ­ p rzed n ich dw óch źródłach. W anionach przew ag a w odorow ęglanów je st trz y k ro tn ie w ięk sza od chlorków : H C 0 3 :C1 = 77 : 2.2 = 3 : 1 , podczas gdy te n sto su n ek w w odach „M ichalina” i „ S te fa n ” p rz e d sta w ia się ja k 2 : 1. W k atio n ach w y stę p u je p rzew ag a jo n u w apniow ego C a++ — 45,8%

m iliw ali n ad sodow ym N a + — 41,54% m iliw ali.

W oda „M aria” jest szczaw ą w odorow ęglanow o-chlorków o'-w apniow o- isodow ą.

N a tabelli 3 zestawiiono sto su n k i m iliw ali poszczególnych sk ład n ik ó w w w odach S zczaw nicy i K ro ścien k a n a p o dstaw ie o sta tn ic h analiz. N a j­

niższą w artość d la k atio n ó w i d la anionów osobno p rzy jm o w an o ja k o 1.

W d an y m p rz y p a d k u Mg = 1 i C l = 1.

T a 'b e 1 a 3 StasiUinlki m iliw a li w w odach (mineralnych Szczaw nicy i Kroścremika na p od staw ie

ostatn ich analiz

Na + K Ca Mg Cl HC03

Suma składników

stałych

Jan 13 2 1 1 3 4024

Józefina 8 1,2 1 1 1,2 5800

Magdalena 13 1 1 1 1.3 9420

Stefan 13 1,5 1 1 1,4 9175

Szymon 8,5 2,7 1 1 2 3077

Waleria 11 1,5 1 1 1,4 7292

Wanda 15 1,5 1 1 1,4 9055

Michalina 14 2 1 1 2 8237

Stefan w

Krościenku 14 2 1 1 2 8406

Maria 3 3,7 1 3 3077

O prócz wód m in e ra ln y c h ty p u szczaw n a te re n ie S zczaw nicy i K ro ś­

cienka w y stę p u ją słabo zm inerallizow ane w ody siarczkow e o zaw arto ści H 2S około 1 m g/l.

Obsługa Techniczna U zd ro w isk W a rsza w a