Przegląd Chemiczny : organ Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego w Polsce oraz Centralnego Zarządu Przemysłu Chemicznego w Polsce , 1946.09-10 nr 1-2

Rok IV. wrzesień październik 19fMfee!ra

U n iw e r s y t e iy ^ ^ - t c J ^ o p e r n łl«

W T e ra n iu , u:. Grudziądzka nr f

P R Z E G L Ą D CHEM4 CZNY

Stowarzyszenia Inżynierów i Techników P r z e my s ł u Che mi c z ne go w Pol sce

oraz

C e n t r a l n e g o Z a r z ą d u P r z e m y s ł u C h e m i c z n e g o w P o l s c e

m i e s i e c z n i k

3 U

aj

E

3 3

-cn

a>

u

H

Str.

S łom o m s t ę p n e ... 1 W s p o m n ie n ie p o ś m i e r t n e ... 2 Śp. T a d e u sz K u c z y ń s k i ... 3 Z ja z d In ż y n ie ro m i T e c h n ik o m P rze m ysłu C h e ­

m ic z n e g o m P o l s c e ...

S p ra m o zd a n ia Z je d n o c z e ń P rze m ysłu C h e m i­

cznego za okre s 1945/6 ...

P rof. d r W ik t o r J A K Ó B : W s p ó łcze sn e c ię ­ żary' a to m o m e . . . ...

P rzegląd l i t e r a t u r y ...

W ia d o m o ś c i b i e ż ą c e ... ... . . K o m u n i k a t y ...

K ro n ik a a k a d e m i c k a ...

R e d a k c j a

• Administracja

G l i w i c e Politechnika

P R Z E G L Ą D C H E M I C Z N Y

organ

Stowarzyszenia Inżynierów i Techników P r z e m y s ł u C h e m i c z n e g o w Pol sce

oraz

Centralnego Zarządu Przemysłu Chemicznego w Polsce

K o m i t e t R e d a k c y j n y : Błasiak E u g e n iu s z , Bobrownicki W ło d z im ie r z , Hawliczek J ó z e f, Joszt A d o lf, Kluczycki K a z im ie r z , Leśniariski W acJaw, Pukas

TadeusjŁ,»S M fnicki J ó z e f, Wnęk M ieczysła w .

R o c z n i k 4

Za rok 1946

•m

V , A *

■ k

GLIWICE 1946

NAKŁADEM STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW PRZEMYŚLU CHEMICZNEGO ' W P O L S C E

R E D A K C J A I A D M IN IS T R A C J A : G L IW IC E P O L IT E C H N IK A .

o 40V2

ODBITO W DRUKARNI '(NR. 4, GLIWICE, UL. M. STRZODY 9. TEL. 24-06.

/

SPIS IMIENNY

A b r a m s o n E. vide W e n g e r P...

A k a d e m i a N a u k Z S S R. Nauçzno-isledowatel- skije raboty chimiczeskich instytutów i tabora- toryj Akademii Nauk ZSSR. za 1941—1943 (J. P.) A l e x a n d e r M a r y vide C o r b i n N a n c y . AI q u i st F. N. vide W a s c o J. L ...

A p p l e z w e i g N o r m a n i R o n z o n e S i l ­ v i o E.: Zastosowanie procesu wymiany jonów do ekstrakcji alkaloidów kory chinowej. (Rec.

P re b e tid o w ski)... ...

B a u e r W. H. vide B e 11 i n g e r F.

B e c k O.: Nowa zasada frakcjonowania pierwiast­

ków ziem rzadkich (Rec. L i ) ...

B e l l i n g e r F., F r i e d m a n H. B., B a ‘u‘e‘r W. H., E a s t es J. W., E d m a n d s S. M.: Chemiczne środki napędowe (Rec. Błasiak) . .

B e r h e n he Z. F. i B r i t t o n E. E.: Wpływ p li na szybkość hydrolizy kwasu chlorooctowego (Rec. B ła s ia k ) ...

B e r r y G; C.: Nowoczesne młyny do wielkich roz­

drobnień (Rec. B ł a s i a k ) ...

B e s s o Z. vide W e n g e r P . ...

B ł a s i a k Inż. E u g e n i u s z : Energia atomowa i jej pokojowe zastosowanie...

B o w o 1 e n R. H. vide ü r i s w a l d J. •

B o y k S. i H a s s A. B.: Wegiel aktywny z węgla kamiennego przqz chlorowanie (Rec. Błasiak) B r i t t o n E. E. vide B e r h e n h e Z. F.

' i

C a i m o n M. R. vide M o s k e r H. S...

C a n n o n M. R. vide G i n s b u r g A ...

C h i e n - H o u - C h a n g vide G o n g - J e n - S u C o n v o y E. A. vide M o s k e r H. S...

C o r b i n N a n c y , A l e x a n d e r M a r y , E g l o f f G u s t a v : Objętość molarna jednordzeniowych węglowodorów aromatycznych (Rec. Prebend.) . D o k it e n M. N. vide M i 11 e r P...

E a s t e s J. W. vide B e 11 i n g e r F...

E d m a n d s S. M. vide B e l l i n g e r F. ■ E g a u E. P„ P a t t s J. E.,. P o t t s G. D : Prężność

dyssocjacji karbaminianu amonowego (Rec. hm sj

E g l o f f G u s t a v vide C o r b i n N a n c y . • • F r a n t z R u s s e l K. vide R u e g g e b e r g W a l­

t e r H. C. : • ■ • •

F r i e d m a n H. B. vide B e 11 i n g e r F. . G a r r i s o n F. G. vide H e i n e m a n n G. .

42

138 135 88

137 90

42

90

87

135 42

1.02 89

136 87 137 '

89 134 137

135 136 90 90

87 135

136 90 88

G i n s b u r g A., R u e g g e b e r g W. H. C„ T h a r p 1. D„ C a n n o n M. R. i 19 współpracowników: . Otrzymywanie chlorku benzylu przez chlorome- tylowanie benzenu (Rec. Prebendowski) . G i n s - b u r g A b r a m vide R u e g g e b e r g W al ­

t e r H. C...

G o d l e w s k i Prof. Dr. E m i l : Pogadanka o pokar­

mach roślinnych i sztuczn. nawozach (Rec. W. L.) G o r / g - J e n - S u i C h i e n - H o u - C h a n g : Uogól-

% nienie równania van der Waals’a dla gazów rze­

czywistych (Rec. B ła sia k)...

G o r d o n A. S.: Reakcja gazu ziemnego z parą wodną (Rec. B ła s ia k )...

G o r i n M. H. vide O b i a d A. G...

Gr i s w a i d J. i B o w o l e n R. H.: Oczyszczenie handlowego benzenu przez destylację azeotro- pową (Rec. Błasiak) ...

H a b e r P. A. vide H e i n e m a n n G ...

v. H a l b an H. i współpracownicy: Polarograficzna metoda badania struktury ciał organicznych (Rec. L i . ) ...

H a s s A. B. vide B o y k S...

H e i n e m a i i n G . , G a r r i s o n F. G., H a b e r P. A.:

Korozja stali gazowym chlorem (Rec. Prebend.) H i r s c h l e r A. D. vide M i 11 i s I. W ...

.) a k ó b Prof. Dr W i k t o r : Współczesne ciężary a t o m o w e ... ...

K a t z D. L. vide P o c t m a n n F. H...

K l i n e G. M.: Masy plastyczne w Niemczech w okresie 1939—1945 (Rec. L i . ) ...

K o n a r z e w s k i Dr Inż. J e r z y : Przemysł mate­

riałów ogniotrwałych w P o ls c e ...

K u h n W e r n e r i współpracownicy: 'Ieoria frak­

cjonowanej destylacji (Rec. L i . ) ...

K u h n W e r n e r i K u h n H a n s : Związek między lepkością a optycznymi własnościami roztworów ciał makrodrobinowych (Rec. L i. ) ...

K u r t z S. S. vide M i 11 i s 1. W...

L a u e n e r H. vide N i t s c h m a n n H a n s . . , . L e n a e u s G. A. vide M i 11 e r P. . ,

L e ś n i a ń s k i Prof. Dr Inż. W a c ł a w : Synte­

tyczne tworzywa organiczne .

L e w i s E. E. vide R e n f r e w M. M ...

L e w o n i e w s k a Dr. S t.: Życiorys Prof. Dr Emila Godlewskiego. Wstęp do książki Prof. Godlew­

skiego (Rec. W. L . ) ...

136

140

134

136 136

89 88

42 136

88 88

36 88

43

115

42

42 88.

43 136

53 138 89

140

I V PRZEGLĄD CHEMICZNY 4 (1946)

L i t y ń s k i Prof. Dr T a d e u s z : 0 możliwościach zużytkowania pewnych krajowych źródeł potaso­

wych dla celów nawozowych...107

— Metody określania żyzności gleby. Uzupełnienie pogadanki Prof. Godlewskiego (Rec. W. L.) . . 140 Mc. K c e R. H.: Zastosowanie roztworów hydro-

tropowych w przemyśle (zwłaszcza celulozowym) (Rec. Błasiak) . ' ...90 M a r c z e w s k i Inż. S t a n i s ł a w : Podstawy od­

budowy aparatury chemicznej w Polsce . . . 72 M i e s c h e r K.: Barwne reakcje substancyj steroi­

dowych (Rec. L i . ) ...42 M i l l e r P., L e n-a e u s G. A., S a e m a t i W. C.,

D o k k e n M. N.: Produkcja granulowanego azo­

tami amonowego dla celów nawozowych (Rec.

Błasiak) ... 136 M i 11 i s I. W., H i r s c h 1 e r A. D., K u r t z S. S.:

Związek między ciężarem drobinowym a fizycz- # nymi własnościami frakcyj ropy naftowej (Rec.

Błasiak) ...88 M o n n i e r D . , R u s s o n i Y . , W e n g e r P.: Kolory­

metryczne oznaczanie-jonu fluorowego (Rec, Li.) 42 M o s k e r H. S„ C a i m o n M. R., C o n v o y E. A.,

v o n S t r i e n R. E. i S p a 1 d i n g D. P.: Sporzą- dzanie technicznego D. D. T. (Rec. Błasiak) . . 137 N i t s c h m a n n H., L a u e n e r H.: Istotą utwar­

dzania kazeiny za pomocą aldehydu mrówkowego (Rec. Li.) ... 43 O b i a d A. G. i G o r i n M. H.: Izomeryzacja butanu

(Rec. B ła s ia k ) ... ... 136 0 ’K e 11 y A. A. i S u c h a n en A. N.: Alkilowanie

parafinów w obecności katalizatorów homogenicz­

nych: Synteza neo-heksanu i tryptarm (Rec. Prc- b e n d o w s k i)... ' . , 88 P a j © w s k i Inż. K a z i m i e r z : Szkolenie kadr na

terenie Zjednoczenia Przemysłu,Farb i Lakierów 125 Lakiernictwo. Podręcznik dla inżynierów, lakier- ników i malarzy (Rec. W. K . ) ... 139 P a t t s i. E. vide E g a u E. P... 87 P o e t m a n n E. H. i K a t z I), L.: Dwutlenek węgla

w kondensacie gazu ziemnego (Rec. Błasiak) . . 88 P o t t s (i. D. vide E g a n E. P. . . . 87 R a c z y ń s k i Inż. S t e f a n : Rozwój syntezy orga­

nicznej w programie trzyletnim . . . 119

R e n f r e w M. N. i L e w i s E. E.: Politetrafluoro- etylen (Reę. B ła s ia k ) ...138 R o n z o ń e S i l v i o E. vide A p p l e z w e i g N o r ­

m a n ...137 R u c g g e b e r g W a l t e r H. C., F r a n t z R u s ­

s e l K. i G i n s b u r g A b r a m : Kwas benzoe­

sowy z fosgenu i benzenu (Rec. Prebendowski) 136 vide j Ginsburg A. . • ... ... . 89 R u s s o n i A. vide M o n n i e r D . . . . . . 42 S a c h a n e n A. N. vide O’K e 11 y A. A. . . . 88 S a e m a n W. C. vide M i 11 e r P. ^... 136 S a g i i n L.: Metoda obliczenia ciepła parowania,

temperatury wrzenia i prężności pary (Rec. Błas.) 87 Zależność między stałą równowagi, ciepłem reak­

cji i prężności pary (Rec. Błasiak) . . . . 87 S c h a 11 e g g e r H.: Kolorymetryczna, metoda ozna­

czania witaminy D (Rec. L i . ) ... 42 S c h e i b el G. G.: Obliczenie ilości półek w kolum­

nach frakcjonujących (Rec. Błasiak) . . . . 87 S c h w a r z e n b a c h G.: Kompleksony, grupa no­

wych odczynników analitycznych\(Rec. Li.) . . 41 Sp a 1 d in g D. P. vide M o s k e r H. S. . . . 137 S t o b i e c k i Dr Inż. T a d e u s z : Zadania i metody

pracy Sekcji F a c h o w y c h ... 129 v o n S t r i e n R. E. vide M o s k e r H. S. . . . 137 T h a r p I. D. vide G i n s b u r g A. . . 89 W a l k e r S. W.: Siarkowodór z dwutlenku siarki

i metanu (Rec. B ła s i a k ) ...136 W a s c o .1. L. i A l q u i s t F. N.: Usuwanie kamie­

nia kotłowego (Rec. B ła s ia k ... 88 W e n g e r P„ A b r a m s o n E„ B e s s o Z.: Mikro-

analityczne oddzielenie cynku od glinu (Rec. Li.) 42 W i s z n i o w s k i Inż. K a z i m i e r z l W n ę k Inż.

M i e c z y s ł a w : Żywica kumaronowa, krajowy surowiec o wielostronnym zastosowaniu . . . 121 W n ę k Inż. M i e c z y s ł a w vide W i s z n i o w s k i

Inż. K a z i m i e r z ... 121 W o s k r e s i e n s k i j P.: Rukowodstwo dla naczy-

najusżczych łaborantow (Rec. J. P.) . . . . 138 Z a w a d z k i Prof. Dr J ó z e f : Problem kształcenia

sił fachowych dla przemysłu chemiczn. w Polsce 47

...

I

SPIS RZECZOWY

CHEMIA ANALITYCZNA 1 ANALIZA TECHNICZNĄ.

Barwne reakcje substancyj steroidowych. M i e ­ se li e r K. (rec. L i . ) ...42 Kolorymetryczna metoda oznaczania witaminy D.

S c h a l t e g g e r H. (rec. Li.) . . . 42 Kolorymetryczne oznaczanie jonu fluorowego. M o n-

n i e r D„ R u s s o n i Y., W e n g e r P. (rec. Li.) 42 , Kompleksony, grupa nowych odczynników analitycz­

nych. S c h w a r z e n b a c h O. (rec. Li.) . - 41 Mikroanalityczne oddzielenie cynku od glinu. W e n ­

ge r P„ A b r a m s o n E., B e s s o Z. (rec. Li.) .' 42 Nowa zasada frakcjonowania pierwiastków zjem

rzadkich. B e c k G. (rec. L i . ) ...42

CHEMIA FIZYCZNA.

Metoda obliczenia ciepła parowania, temperatury wrzenia i prężności pary. S a g 1 i n L. (rec. Bias.) Objętość molarna jednordzeniowych węglowodorów

aromatycznych. C o r b i n N a n c y , A l e x a n ­ d e r M a r y , E g 1 o f f G u s t a v , (rec. Prebend.) Polarograficzna metoda badania struktury ciał orga­

nicznych. v o n H a l b an H. i współpracownicy (rec. L i . ) ...

Prężność dyssocjacji karbaminianu amonowego.

E g a u E. P„ P a t t s I.> E„ P o t t s G. U. (rec.

Błasiak) ...

Teoria frakcjonowanej destylacji. K u h n W e r n e r i współpracownicy, (rec. L i . ) ...

;

Uogólnienie równania van der Waals’a dla gazów rzeczywistych. G o n g - J e n - S u i C h i e n - H o u - C h a n g . (rec. B ł a s i a k ) ...

Wpływ pH na szybkość hydrolizy kwasu chloroocto­

wego. B e r h e n h e Z. F. i B r i t t o n E. E. (rec.

Błasiak) ...

Współczesne ciężary\atomowe. J a k o b' P r o f . Dr W i k t o r ...

Zależność między stałą równowagi, ciepłem reakcji i prężności pary. S a g i i n L. (rec. Błasiak) . Związek między lepkością a optycznymi własno­

ściami roztworów ciał makrodrobinowych. K u h n W e r n e r j K u h n Ha n s . (rec. Li.)

; 87

135

42

87

42

134

87

36

87

42

Produkcja granulowanego azotanu amonowego dla celów nawozowych. M i l l e r I?., L e n a e u s G. A., S a e m a n W. C., D o k k e n M. N. (rec.

Błasiak) ...

Przemysł materiałów ogniotrwałych w Polsce. K o- n a r z e w s k i D r In ż . J e r z y ...

Reakcja gazu ziemnego z parą wodną. G o r d o n A. S. (rec. B ł a s i a k ) ...

Siarkowodór z dwutlenku siarki i metanu. W a l ­ k e r S. W. (rec. Błasiak) . ,...

TECHNOLOGIA ORGANICZNA.

Izomeryzacja butanu. O b l a d A. G. i G o r i n M. H.

(rec. B ła s ia k ) ...

Kwas benzoesowy z fosgenu 1 benzenu. R u e g g e - b e r g W. H. C„ F r a n t z R u s s e 1 K., G i n s- b u r g A b r a m (rec. Prebendowski) . . . . Lakiernictwo, podręcznik dla inżynierów, lakierni­

ków i malarzy. P a j e w s k i I nż . K a z i m i e r z . (rec. W. K . ) ...

Oczyszczenie handlowego benzenu przez destylację azeotropoWą. G r i s w a 1 d J., B o w o 1 e n R. H.

(rec. B ł a s ia k ) ...

Otrzymywanie chlorku benzylu przez chlorometylo- wanie benzenu. G i n s b u r g A., R u e g g e b e r g W. 11. C., T h a r p l. D., C a n n o n M. R. oraz 19 współpracowników, (rec. Prebendowski) . Rozwój syntezy organicznej w programie trzyletnim.

R a c z y ń s k i I nż . S t e f a n ...

Sporządzanie technicznego D. D. T. M o s k e r H. S„

C a i m o n M. R„ C o n v o y E. A., v o n S t r i e n R. E. i S p a l d i n g D. P. (rec. Błasiak) . Węgiel aktywny z węgla kamiennego przez chloro­

wanie. B o y k S. i H a s s A. B. (rec. Błasiak) . Zastosowanie procesu wymiany jonów do ekstrakcji alkaloidów kory chinowej. A p p l e z w e i g N o r ­ ma n l, R o n z o n ę S i l v i o E. (rec. Prebend.) Zastosowanie roztworów hydrotropowych w prze­

myśle (zwłaszcza celulozowym). M a c K e e R. H.

(rec. B ła s ia k ) ... • Żywica kumaronowa, krajowy surowiec o wielo­

stronnym zastosowaniu. W i s z n i o w s k i In ż . K a z i m i e r z i W n ę k I nż . M i e c z y s ł a w

TECHNOLOGIA NIEORGANICZNA. SZTUCZNE TWORZYWA.

O możliwościach zużytkowania pewnych krajowych źródeł potasowych dla celów nawozowych. L i ­ t y ń s k i P r o f . D r T a d e u s z ...

Istota utwardzania kazeiny za pomocą aldehydu mrówkowego. N i t s c h m a n n H . i L a u e n e r H.

(rec. Li.) . . . ...

4 (1946) PRZEGLĄD CHEMICZNY V I

Masy plastyczne w Niemczech w okresie 1939—1945.

K 1 i n e 0. M... . _ . .¡3 Politetrafluoroetylen. R e n f r e w M. M. i L e w i s

E. E. (rec. B ł a s i a k ) ...138 Syntetyczne tworzywa organiczne. L e ś n i a ń s k i

Pr of . Dr I nż. W a c ł a w ... 53

INŻYNIERIA I APARATURA CHEMICZNA.

Korozja stali gazowym chlorem. H e i n e m a n n G„

G a r r i s o n F. O. i H a b e r P. A. (rec. Prcbend.) 87 Nowoczesne młyny do wielkich rozdrobnień. B.e r r y

G. C. (rec. Błasiak) ... 87 Obliczenie ilości półek w kolumnach frakcjonujących.

S c h e i b e 1 Q. Q. (rec. B ła s ia k )... 87 Podstawy odbudowy aparatury chemicznej w Pol­

sce. M a r c z e w s k i In ż. S t a n i s ł a w . . 72 Usuwanie kamienia kotłowego. W a s co J. L. i A 1-

ą u i s t M. N. (rec. Błasiak) f. . . . . 88 PALIWA PŁYNNE.

Alkilowanie parafinów w obecności katalizatorów homogenicznych: Synteza neo-heksanu i tryp- tanu. 0 ’K e l l y A. A. i S a c h a n e n A. N. (rec.

Prebendowski) . ... 88 Chemiczne środki napędowe. B e 1 1 i n g e r F.,

F r i e d m a n H. B., B a u e r W. A., E a s t e s J. W., E d m a n d s S. M. (rec. Błasiak) . . . 90 Dwutlenek węgla w kondensacie gazu ziemnego.

P o e t m a n n F. H. i K a t z D. L. (rec. Błasiak) 88 Związek między ciężarem drobinowym a fizycznymi

własnościami frakcyj ropy naftowej. M i 11 i s I.

W., H i r s c h I e r A. D., K u r t z- S. S. (rec. Bi.) 88 KSZTAŁCENIE I OROAN1ZAC.IA PRAC BADAWCZO-

TECHNICZNYCH.

Problem kształcenia sił fachowych dla przeYnysłu chemicznego w Polsce. Z a w a d z k i P r o f . D r I n ż. J ó z e f ... 47 Szkolenie kadr na terenie Zjednoczenia Przemysłu

Farb i Lakierów. P a j e w s k i I n ż. K a z i ­ m i e r z ...125 Zadania i metody pracy Sekcji Fachowych. S t o ­

b i e c k i Dr Inż. T a d e u s z ... 129 RÓŻNE.

Energia atomowa i jej pokojowe zastosowanie.

B ł a s i a k In ż . E u g e n i u s z . . . 103 Metody określania żyzności gleby. L i t y ń s k i Prof.

Dr T a d e u s z , (rec. W. L . ) ... 140 Nauczno-issledowatelskije raboty chimiczeskich in­

stytutów i łaboratoryj Akademii Nauk ZSSR.

(rec. .1. P.) : ...138 Pogadanka o pokarmach roślinnych i sztucznych na­

wozach. G o d l e w s k i P r o f . D r E m i l (rec.

W. L.) : : ...140 Rukowodstwo dla naczynajuszczych laborantów.

W o s k re s i en sk i j P. (rec. J, P.) . . . . 138

Życiorys Prof. Dr Emila Godlewskiego. Ł e w o - n i e w s k a D r S t. (rec. W. L . ) ...140

CHEMTA GOSPODARCZA.

Sprawozdanie Zjednoczeń Przemysłu Chemicznego

za okres 1945/6 7

Zjednoczenie Przemyślu Nieorganicznego . . . 7

» „ Nawozów Sztucznych . . 14

» „ Gazów Technicznych . . 80

» „ Materiałów Wybuchowych 17

» „ Koksochemicznego . . . 19

Zjednoczenie Przemysłu Organicznego i Farmaceu­

tycznego ... 21 Zjednoczenie Przemysłu Gumowego i Tworzyw

S ztu czn ych ...23 Zjednoczenie Przemysłu P r ze t w ó r c z o - T ł u s zc z o w e g o 84

„ „ Farb i Lakierów . . . 24

„ „ Chemii Stosowanej . . 27

1. „ Cynkowego . . . . 32

Zjednoczenie Przemysłu Ceramiki Technicznej i Szla­

chetnej ... 33 Zjednoczenie Przemysłu Paliw Syntetycznych . . 86 Centrala Handlowa Przemysłu Cehmicznego. (Spra­

wozdanie) ... 28 WIADOMOŚCI BIEŻĄC E... 43, 94, 140 PRZEGLĄD L IT E R A T U R Y ...41, 87, 134

WSPOMNIENIA POŚMIERTNE.

'Ś. p. Brzozowski Inż. T a d e u s z ... 2 Ś. p. Karpiński Inż. B o h d a n ... 2 Ś. p. Kuczyński Prof. Dr Inż. Tadeusz . . . . 3 Ś. p. Piłat Prof. Dr Inż. Stanisław . . . 91 Ś. p. Smoleński Prof. Dr Inż. Kazimierz . . . . 93 SPRAWY STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW r TECHNI­

KÓW PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO W POLSCE.

K o m u n ik a t y ... 44, 100, 141, 144 Spis c z ło n k ó w ...100, 142 Sprawozdanie ze Zjazdu Inżynierowi i Techników

Przemysłu Chemicznego w Polsce w Gliwicach . 76 Sprawozdanie z Kongresu Techników Polskich

w K a to w ic a c h ... 132 ZJAZDY I WYSTAWY.

Zjazd Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicz­

nego w Polsce w G liw ica ch ... ... 5, 76 Drugi Zjazd Przemysłowy Ziem Odzyskanych we

W r o c ła w iu ... 96 Konferencja w sprawie Odry w Gliwicach . . . 97 Kongres Techników (N. O. 'I'.) w Katowicach . 97, 132 Wystawa Przemysłu Śląska Opolskiego w Gliwicach 98 Z POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHEMICZNEGO 98 KRONIKA A K A D E M IC K A ... 45

Rok IV. wrzesien-pażdziernik 1946 Nr 1—2

PRZEGLĄD CHEMICZNY

organ

Stowarzyszenia Inżynierów i Techników P r z e my s ł u C h e m i c z n e g o w Polscre

oraz

Centralnego Zarządu Przemysłu Chemicznego w Polsce

T y m c z a s o w y K o m it e t R e d a k c v in v : Biasiak E u g e n iu s z , Bobrownicki W ło d z im ie r z , Hawliczek J ó z e f

" ~ ---= = = = = j OSZt A d o lf, Kluczycki K a z im ie r z , Lesniański W a c ła w , Pukas T a d e u s z , Szafnicki J ó z e f, Wnęk M ie c z y s ła w .

t y O d ro d zon e j Polsce, po la ta c lifm ila rffe g o u cisku , z pow ro te m b u dzą się do ż y c ia 1 n a szerszej p o d s ta w ie z a c z y n a ją się ro z w ija ć poszczególne k o m ó rk i o rg a n izm u n a ro ­ dowego. S k u p io n y na z ie m ia c h ś lą s k ic h zespól p ra c o w n ik ó w p rz e m y s łu chem icznego, n a w ią z u ją c do tra d y c y j p rz e d w o je n n y c h , p o d e jm u je w z n o w ie n ie m ie s ię c z n ik a „P R Z E ­

G L Ą D C H E M IC Z N Y “ , k tó ry z a ło ż o n y w s ty c z n iu 1937 r. r o z w ija ł się c h lu b n ie w ciągu o s ta tn ic h trze ch la t p rz e d w o je n n y c h , p o c z ą tk o w o ja k o organ ówczesnego Z w ią z k u in ż y n ie ró w C h e m ikó w P. P., a p ó ź n ie j ta kże P olskiego T o w a rzystw a C hem icznego 1 Z w ią z k u C he m ikó w P o lskich . D z iś z o k a z ji Z ja z d u In ż y n ie ró w i T e c h n ik ó w P rzem ysłu C hem icznego w Polsce, k tó ry pod p ro te k to ra te m M in is tra P rzem ysłu, H ila re g o M in c a , o d b y w a w d n ia c h od. 7 do 9 w rz e ś n ia 1946 r. swe obrad y w G liw ic a c h , u k a z u je się p ie rw s z y zeszyt czw arte go rocznika. ,,P R Z E G L Ą D U C H E M IC Z N E G O “ . W p ro g ra m ie w y d a w n ic tw a , które, będzie organem ,,S to w a rzysze n ia In ż y n ie ró w i T e c h n ik ó w P rz e m y ­ s łu C hem icznego w Polsce“ oraz „ C entralnego Z a rzą d u P rze m ysłu C hem icznego“ , le ży n a ś w ie tla n ie za g a d n ie ń te c h n ic z n y c h i gospodarczo - o rg a n iz a c y jn y c h , z a ró w n o d o ty c z ą ­ c y c h k ra ju , ja k w p ro w a d z a ją c y c h w stosunki za g ra n ic z n e z n a ro d a m i z a p rz y ja ź n ia ' n ym i. Z a m ie rz a m y in fo rm o w a ć o zdobycza ch c h e m ii ś w ia to w e j w okre sie w o je n n y m ’ 0 d o ro b k u i o, ja k ż e w ie lk ic h a d o tk liw y c h , stra ta ch c h e m ii p o ls k ie j w ty m cza sie ’ a d a le j o w spółczesnej b ib lio g r a fii w ła s n e j i obcej, o gospodarczym ż y c iu k ra ju , o je g o s z k o ln ic tw ie c h e m ic z n y m — je d n y m słow em , o w s z y s tk ic h spraw ach in te re s u ją c y c h ogół p ra c o w n ik ó w c h e m ii na p o lu p rz e m y s ło w y m i n a u k o w y m .

Ś w ia d o m i tru d n o ś c i, ja k ie n a strę cza obecny stan z n is z c z e n ia zasobów perso­

n a ln y c h i m a te ria ln y c h naszego K ra ju , z w ra c a m y się z g o rą c y m apelem do w s z y s tk ic h Pr a c o w n ik ó w , z w ią z a n y c h z zaw o d e m ch e m ic z n y m , o p o p a rc ie n a s z y c h u s iło w a ń 1 o w spółpracę n a ty m o d c in k u , ró w n ie w a ż n y m , ja k ty le in n y c h z a g a d n ie ń , d o tyczą cych ż y c ia O d ro d z o n e j P o lski.

Z a S to w a rz y s z e n ie In ż y n ie ró w

i T e c h n ik ó w P rze m ysłu C hem icznego w Polsce D r in ż . B. Roga

Z a K o m ite t R e d a k c y jn y

P ro f, d r in ż . W . L e ś n ia ń s k i

Str. 2 Przegląd Chemiczny Nr I

W ch w ili w znow ienia „Przeglądu Chemicznego“ m yśli nasze k ie ru ją się w pierw szym rzędzie ku ty m Kolegom, k tó rz y przed la ty pierw si p o d ję li in ic ja ty w ę zorganizow ania polskich chem ików przem ysłow ych i k tó ry c h dziełem b yło powstanie i prowadzenie tego

Spośród pięcioosobowego grona, któ re tw o rz y ło pierw szy K o m ite t R e d a kcyjn y z roku 1937 odeszli na zawsze ś. p. K o led zy

Inż. Tadeusz B rzozow ski (1899 1940) ukończył W y d z ia ł C hem iczny P o lit. W ar*

szawskiej w 1930 r. Pracow ał do 1939 r. w In stytu cie T ech niczn ym U zb ro je n ia w dziale chem icznym. W okresie 1936— 1939 b y ł asystentem przy katedrze M a te ria łó w Wybuchom w ych P olit. W arsz. 1 ozostaw ił szereg prac i patentów z dzie d zin y m ateriałów wybuchom w ych, sm arów i konse rw acji broni. O głosił wiele a rty k u łó w w prasie technicznej, a zwla*

szcza uzbrojeniow e j.

Gzłonek=założyciel Z w ią z k u In ż y n ie ró w C h e m ik ó w R. P., drugi wiceprezes jego G łów * nego Zarządu, należał do grona założycieli „Przeglądu Chemicznego“ i b y ł odpow iedział*

nym redaktorem „K alendarza Chemicznego“ na rok 1939/40.

Z g in ą ł ja k o jeniec w o jen ny, oficer, w K a tyn iu .

Inż. Bohdan K a rp iń ski (1899 1944), po ukończeniu W y d z ia łu Chemicznego P olit.

W arszaw skiej w 1929 r. pracow ał początkow o w Chem icznym In s ty tu c ie Badawczym, a następnie w M onopolu 1 yto n io w ym . Równocześnie, ja k o asystent prof. Stefanowskiego za jm o w a ł się zagadnieniem mieszanek do m o to ró w samochodowych. O p u b lik o w a ł z tej d ziedziny k ilk a p ra c*a rtyku łó w w czasopismach technicznych i uzyskał k ilk a patentów .

Członekszalożyciel Z w ią z k u In ż y n ie ró w C hem ików R. P. i wiceprezes te g o ^ to w a rz y * szenia, b y ł rów nież je d g y m z in ic ja to ró w „Przeglądu Chemicznego“ .

Z g in ą ł w obronie P o lite ch n iki w czasie Powstania W arszawskiego.

N a w ią zu ją c przerwaną nić, w spom inam y z czcią i wdzięcznością te nazwiska. Pra*

gniem y w y d a w n ictw o przez N ic h zapoczątkowane wskrzesić, dalej prow a dzić i rozw ijać.

pisma.

Inż. T A D E U S Z B R Z O Z O W S K I Inż. B O H D A N K A R P IŃ S K I

In ż. d r T A D E U S Z K U C Z Y Ń S K I

Nr 1 -2 Przegląd Chemiczny Str. 3

T A D E U S Z K U C Z Y Ń S K I

D otychczasow ym redaktorem i je d n y m z założycieli „Przeglądu Chemicznego“ b y ł śp. prof. d r inż. Tadeusz K u c z y ń s k i . N ie s te ty nie doczekał m om entu ponownego ukazania się um iłowanego pisma, nie b y ło M u danym przyło żyć dośw iadczonej rę k i do odb u d o w y polskiego przem ysłu, niech więc choć wspomnienie o Jego działalności znaj*

dzie się na ty c h łamach, ja k o dow ód pamięci kolegów i uczniów, a p ra c o w ity Jego ż yw o t niech stanie się wzorem dla młodego pokolenia.

Tadeusz Franciszek K uczyński, u rodził się w Stanisławow ie, 13 m aja 1890 r. O jcie c Jego, tw órca ko le i łu p ko w skie j, b y ł znaną postacią lw ow skiego świata technicznego i cie*

szył się szacunkiem, ja k o prezes Z w ią z k u Powstańców. M ło d y Tadeusz, po ukończeniu gim nazjum klasycznego, śladem ojca obiera kierunek techniczny i w 1909 r. w stępuje na w y d z ia ł chem iczny Szkoły Politechnicznej we Lw ow ie. Już po I I ro ku stu d ió w ogłasza samodzielną pracę o analizie aliaży w o lfram ow ych. W r. 1913 składa k o ń co w y egzamin ja k o „znam ienicie u zd o ln io n y “ . Jako stypendysta k a te d ry T e ch n o lo g ii zaczyna nową Pracę, na podstaw ie k tó re j uzyskuje w r. 1915 stopień d o ktora nauk techn. Z pow odu w o jn y rozpraw a ukazała się dopiero w r. 1919 p. t. „O oznaczaniu żelazicjanków i hydra*

z y n y “ . T e dw ie prace, oraz w ydana w r. 1914 „Ocena k a lo ry m e tru P arra“ , znam ionują

a n a lity c z n y kie ru n e k Jego zainteresowań w ty m okresie.

Str. 4 Przegląd Chemiczny • Nr 1 -2

D la pogłębienia studiów odbyw a m ło d y in żyn ie r podróż naukową do N iem iec, J ra n c ji i Belgii, po czym p rz y jm u je p ra k ty k ę w hutach W itk o w ic k ic h . Z apoczątkow any okres pracy w przemyśle przeryw a pierwsza w o jn a światowa. Po niej wraca śp. K uczyrh ski znów do działalności przem ysłow ej. W Jego ręku spoczywa n a jp ie rw k ie ro w n ictw o O d b ie ra ln i R opy w M odryczu, potem zaw iadow stw o Lab oratorium nauk.=doświadcz.

Państw. Fabr. O le jó w M in e ra ln ych w D roho byczu; wreszcie przez przeciąg ro ku jest na*

czelnym chem ikiem fa b ry k i „ A z o t“ w Jaworznie. Z tego okresu pochodzą badania nad emulsjami, uwieńczone w ynalezieniem m eto dy zb ija n ia em ulsyj fenolem. T u należy spos sób ulepszania ole jó w sm arowych przez ekstra kcję fenolową. Z czasu po b ytu w „A z o c ie “ pąchodzi metoda koagulacji zawiesin p rzy pom ocy drgań, oraz patent na utlenianie żelazocjanków.

Rok 1924 stanow i początek pracy w szko ln ictw ie wyższym , w Politechnice Lwow=

skiej. N a jp ie rw ja ko zast. prof. C hem ii fiz y c z n e j, prow adzi nadto zlecony w y k ła d i ćwh czenia z C hem ii analitycznej. Później pow ierzono M u w y k ła d T e ch nologii nieorg., a od 1927 r. zastępstwo profesora tej katedry. W ty m samym roku na podstawie „S tudiu m nad n a tu ra ln ym i em ulsjam i ro p n ym i okręgu borysław sko i tustanow ickiego“ o trzym u je ty tu ł habilitow anego docenta T echnologii chemicznej nieorganicznej i E lektroch em ii techs nicznej. W r. 1928 zostaje nadzw yczajnym , a w r. 1936 zw ycza jn ym profesorem tego przedm iotu.

Z Jego zakładu w ychodzi c y k l prac o emulsjach, po ty m seria badań nad korozją m etali i szereg p u b lika cyj o solach potasowych. D alej zajm uje się zagadnieniem opa<

nowanej k ry s ta liz a c ji i na ty m tle ro z w ija technikę k o n w e rsji soli, oparłszy na ty m metodę w yrobu sody i fa b ryka cję saletry potasowej. K ie ru n e k ten p o tra fił ś. p. K uczyński roz*

szerzyć i połączyć z problem am i in ż y n ie rii chemicznej. N a ty m odcinku zakład Jego b y ł u nas pionierską placów ką tej ogólnej dziedziny technologii.

Plon badawczy ś. p. Zm arłego o be jm uje 41 tem atów , ogłoszonych pod Jego nazw h skiem, oraz 8 przedruków , wreszcie prace uczniów, w ykonane pod Jego kie run kiem , w liczbie 28. D o tych prawie 80 p u b lika cyj należy dodać 20 patentów . Prace Jego cechuje oryginalne ujm ow anie problem u. Za is to tn y obowiązek profesora uważa bow iem zer*

wanie z szablonem i dlatego rozpatru je zagadnienia w sposób nieraz tak swoisty, iż w y*

w o łu je sprzeciw y specjalistów. W szechstronne w ykształcenie i znajomość przem ysłu światowego, zdobyta w podróżach do fa b ry k zagranicznych, u c z y n iły G o pierwszorzęd*

nym znawcą technologii. T o też obejm uje rolę rzeczoznawcy w ielu fa b ry k n.

w dziale przerobu soli potasowych, oczyszczaniu w ó d odpadkow ych; pracuje skutecznie nad usa*

m odzielnieniem naszego przem ysłu barw nikarskiego, nad w ytw órczością k a ta liza to ró w dla kwasu siarkowego i in. Jako znawca i uczony reprezentuje polską naukę na zjazdach m iędzynarodow ych w W aszyngtonie, R zym ie i M adrycie.

Św ietny organizator, zasłużony około pow stania Z w ią z k u In żyn ie ró w C hem ików , zakłada ,,Przegląd C hem iczny i rozszerza go w ciągu trzech la t do praw ie stu stronic miesięcznie, um iejąc skupić m łode siły i zachęcić do a k c ji w ydaw niczej. W tej pracy p rzodo w ali zwłaszcza chem icy dzieln icy śląskiej.

W yb u ch w o jn y niemiecko=rosyjskiej p rz y n ió s ł całkow ite zniszczenie w arsztatu Jego

pracy przez N iem ców . N ie m n ie j w okresie o ku p a cji pisze ś. p. K u czyń ski podręcznik

akadem icki, dla u trw ale nia swego dorobku na polu w ykła d o w cy. Po uw olnieniu Lw ow a

k o n ty n u u je tę pracę i czyni starania o odbudow ę zakładu. Jednak d o tkliw e pryw a cje

okresu wojennego pod ko p a ły Jego zdrow ie; ju ż nie m ógł sprostać tru d n y m w arunkom

bytow ania. G w ałtow na choroba zatrzym uje G o w drodze po w ro tn e j do ro d z in y i

wadza śm ierć w W oroszyłow gradzie, w dniu 25 czerwca 1945 r. Lecz im ię Jego praca

całego życia i dorobek naukow y, zostały nam w spuściźnie. Cześć Je*o pam ięci'

N r 1 -2 Przegląd Chemiczny Str. 5

Pod Protektoratem Ministra Przemysłu

Hilarego Minca

o d b ę d zie się

G liiu ic a c h m d n ia c h od 7 do 9 u jrze śn ia 1946 r.

Zjazd Inżynierów i Techników

Przemysłu Chemicznego w Polsce

Z ja zd będzie o b ra d o m a ł na posiedzeniach p le n a rn y c h i

sek­

c ja ch fa ch o m ych nad zagadnieniam i, zm iązanym i z trz y le tn im p la n e m in m e s ty c y jn y m (1946 do 1949) oraz nad p ro b le m a m i n a u k o m o -te c h n ic z n y m i, d o ty c z ą c y m i obecnej p ro d u k c ji i p la n o m

ro z b u d o m y p o ls k ie g o p rz e m y s łu chem icznego.

P r o g r a m Z j a z d u

.Sobota, 7 września 1946 r. godz. lOsta.

1. O tw arcie Zjazdu. 3. Prof. d r T . U r b a ń s k i : Postępy chem ii 2. W icem in ister inż. B. R u m i ń s k i : D ro g i i technologii chemicznej organicznej w okre*

ro zw o ju przem ysłu chemicznego w Polsce. sie w o jn y .

O tw arcie W y s ta w y Przem ysłu Chemicznego w Polsce.

Posiedzenie plenarne (po południu)

1. D r inż. A . Z m a c z y ń s k i , nacz. dyr. Centr. 3. D y r. E. H u p e r t : A n a liza finansowo*gospo*

Żarz. Przem. Chem.: Przem ysł Chem iczny darcza przem ysłu chemicznego.

w Polsce w okresie 1945/46. 4. Prof. dr W . J a k ó b : W spółpraca nauki 2. M g r T. C h ę c i ń s k i , nacz. d yr. C e ntrali z przemysłem chemicznym.

H andl. Przem. Chem.: Rola polskiego prze* 5. Prof. dr J. Z a w a d z k i : Problem kształto*

m ysłu chemicznego w handlu zagranicznym. wania sił fachow ych dla przem ysłu chemicz*

nego w Polsce.

Niedziela, 8 września 1946 r. (rano i po połud niu).

O b ra d y w poszczególnych Sekcjach Fachowych.

Poniedziałek, 9 września 1946 r. godz. 9*ta

Zakończenie Z ja zd u

1. D r inż. A . Z m a c z y ń s k i : Podsumowanie 3. Przem ówienie W ice m in istra inż. B. R u m iń * w y n ik ó w Z jazdu. s k i e g o na zakończenie Z jazdu.

2. Uchwalenie w niosków i rezolucyj.

Po połudn iu: Z w iedzanie zakładów przem ysłow ych.

Str. 6 Przegląd Chemiczny Nr 1 - 2

R e f e r a t y w S e k c j a c h F a c h o w y c h

(N iedziela, 8 września 1946 r. rano i po południu)

Szkolenie K a d r na terenie Zjednoczenia Prze*

m ysłu Farb i Lakierów .

Zagadnienie pracy i płacy w przem yśle che*

m icznym .

Podstawy odbudow y apa ra tury chem icznej w Polsce.

K ra jo w y przem ysł aparatury chemicznej.

Zapotrzebow anie sił fachow ych w przem yśle chem icznym daw niej i obecnie.

II.

Inż. K . P a j e w s k i : Mg r T. T w a r d z i c k i :

Inż. J. D y d u s z y ń s k i : D v r. inż. T. H o b i e r:

D r inż. B. R o g a:

D y r. dr J. H a w l i c z e k : D y r. inż. J. M a t y s i a k :

Prof. dr J. K o n a r z e w s k i : Prof. d r J. Z a w a d z k i : D y r. inż. Z . B a c h l e d a : Inż. H . J o d k o :

D y r. inż. J. G r z y m e k : Inż. J. K u h l :

Inż. G. Ż e l e c h o w s k i : Inż. E. B ł a s i a k :

D y r. inż. W . B o b r o w n i c k i : Mg r J. K u l e s z a :

III.

D r inż. M . C h o r ą ż y :

D r inż. B. R o g a i inż. J. K ł o s i ń s k i : W ice m in iste r inż. B. R u m i ń s k i : Prof. dr St. B r e t s z n a j d e r:

D r inż. St. P a w l i k o w s k i :

D y r. P. O r ł o w s k i s Z a b y s t r z a n : D r inż. B. R o g a:

Inż. J. G 1 a j c a r:

Inż. M . W n ę k i inż. K. W i s z n i o w s k i :

Zagadnienia naukowe i organizacyjne Przemy^

słu Nieorganicznego.

Stan obecny p ro d u k c ji szkła optycznego i che*

micznego w Polsce.

Przem ysł m ateriałów o g n io trw a łych w Polsce, Zagadnienie p ro d u k c ji stężonej w o d y utle*

nionej.

Zagadnienie siarki w Polsce.

Problem kwasu siarkowego w Polsce.

Nowoczesne prądy w Przemyśle C em entow ym , Zagadnienie cem entów hutn iczych i cem entów specjalnych w Polsce.

Rola Przem ysłu Ceramicznego w rozbudow ie Przem ysłu Chemicznego.

P rodu kcja term ofosfatów .

Rozbudowa przem ysłu naw ozów sztucznych w program ie 4detnim .

O zwiększenie zużycia arsenu w e w nątrz k ra ju .

W ęgiel ja k o surowiec chemiczny.

Zagadnienie g a z y fik a c ji Polski.

O dbudow a fa b ry k i pa liw syntetycznych w p ro*

gramie 4detnim .

W y tyczn e odbudow y Państw ow ych Z a k ła d ó w Syntetycznych.

Zagadnienie p a liw p ły n n y c h w Polsce.

Problem paku w Polsce.

Podstawowe zagadnienia przem ysłu koksoche*

micznego w planie 4detnim .

Sm oły drogowe a odbudow a dróg w kra ju .

Ż \w ic a kum aronow a — krajow y* surow iec

o w ie lo stro n n ym zastosowaniu.

N r 1 -2 Przegląd Chemiczny Str. 7

F a rm a c e u ty c z n e g o o ra z

C hem ii R olnej IV . Sekcja, Przem yślu Organicznego i

Inż. J. H i r s z o w s k i : D y r. inż. W . S z y m a ń s k i :

D r J. P o c h w a 1 s k i:

Inż. Br. Z i e l i ń s k i : D r J. C h o j n a c k i :

Prof. dr T. U r b a ń s k i : Inż. A . C h o j n a c k i :

Inż. St. R a c z y ń s k i i inż. R. F w o r o s:

Inż. W . B e r e z o w s k i

i inż. A . W a l i g ó r a : . D y r. inż. Z. K l o n o w s k i :

Inż. J. P i ę t r z o w s k i : D y r. inż. B. W i ę c ł a w ek:

D yr. inż. J. P o d r a s z k o :

Przemysł b a rw n ikó w w Polsce.

Rola żyw ic syntetycznych w przemyśle Iakie*

rów.

M a te ria ły wybuchowe górnicze i pirotechniczne oraz zagadnienia rozw ojow e tej gałęzi przemy*

słu w Polsce.

Środki zapalcze górnicze i inne.

W o ski montanowe i syntetyczne.

Program budow y przem ysłu tw o rz y w sztucz*

nych w Polsce.

P erspektyw y ro zw o ju przem ysłu gumowego w Polsce.

Rozwój syntezy organicznej (Anorgana) w pro*

gramie 4*letnim.

Przem ysł suchej d e styla cji drewna drzew liścia*

stych przed w o jn ą i obecnie.

Zagadnienie samowystarczalności w dziedzinie farb i lakierów .

O dbudowa przem ysłu farmaceutycznego w Pol*

sce.

N o w e gałęzie p ro d u k c ji środków leczniczych.

Obecny stan przem ysłu tłuszczowego w Polsce.

Sprawozdani a Z j e d n o c z e ń P r z e my s ł u Chemicznego za okres 1945/6

ZJEDNOCZENIE PRZEMYSŁU NIEORGANICZNEGO

I. Organizacja. Zjednoczenie Przemysłu Nieorganicz­

nego rozpoczęto działalność z dniem 1 lipca 1945 roku, przejmując w zarząd część przedsiębiorstw podległych pierwotnie Zjednoczeniu Przemysłu Chemicznego Zagłębia Węglowego w Katowicach, które uległo likwidacji, je dnoczenie ma swoją siedzibę w Gliwicach i zatrudnia Ogó­

łem 88 pracowników, w tym 68 umysłowych. Ilość przed­

siębiorstw przyłączonych do Zjednoczenia wynosiła po­

czątkowo 11 i stopniowo osiągnęła ilość 18. 'Irz y z nich Przeszły w ciągu roku sprawozdawczego pod zarząd innych organizacyj, a to kopalnia Soli w Wapnie do Mo­

nopolu Solnego, Polski Przemysł Octowy w Zawierciu do Zjedn. Przemysłu Organiczno-Farmaceutycznego oraz Fa­

bryka Bieli Cynkowej i Minii Ołowianej w Oławie do Zjedn. Przemysłu Farb i Lakierów. Ponadto kontrolowało Zjednoczenie produkcję i sprzedaż działów chemicznych firmy „Elektro“ , należącej administracyjnie do Zjedn.

Energetycznego, oraz sprzedaż karbidu Państwowej Fa­

bryki Związków Azotowych w Chorzowie, należącej orga­

nizacyjnie do Zjedn. Przemysłu Nawozów Sztucznych.

W kwietniu b. r. Centralny Zarząd Przemysłu Chemicz­

nego przydzielił do Zjednoczenia znajdującą się w stanie

odbudowy fabrykę karbidu w Bobrku k. Bytomia, pozo­

stającą poprzednio pod zarządem Zjedn. Przemysłu Nawo­

zów Sztucznych.

Daty przejęcia zakładów, ich uruchomienia oraz stan zatrudnienia na dzień 1 lipca br. podaje tabela I.

Z wymienionych zakładów Bobrek znajduje się w od­

budowie, a jedynie Fabryka Bergius nie została urucho­

miona.

Wartość majątku stałego zakładów podległych Zjedno­

czeniu wynosi wg. bilansu otwarcia z dnia 5 czerwca 1946 r. 144.577.692 zł,(wg. cen z roku 1938).

Jako świeżo stworzona jednostka administracyjna mu­

siało Zjednoczenie rozpocząć pracę od podstaw, skiero­

wując w pierwszych miesiącach gros wysiłku w kierunku tworzenia warunków umożliwiających rozwinięcie zasa­

dniczej działalności, a więc w skompletowaniu fachowego personelu, adaptacji budynku administracyjnego, zdobycia środków transportowych, zasadniczej organizacji wszel­

kich działów pracy własnego biura, zabezpieczenia możli­

wych warunków bytu swemu personelowi (mieszkania, stołówka, przydziały żywnościowe), wyposażenia biura w najkonieczniejszy sprzęt, zdobycia odpowiedniej ilości

Str. 8 Przegląd Chemiczny Nr 1 - 2

maszyn do pisania, liczenia etc. Z natury rzeczy musiano dla osiągnięcia pozytywnych rezultatów przezwyciężyć wiele trudności i włożyć wiele energii, by zasadniczy okres organizacyjny biura skrócić do minimum i skierować w y­

siłki ku właściwym zadaniom tj. organizacji i kierowni­

ctwa podległych Zjednoczeniu zakładów. Obecnie główną uwagę w zakresie organizacyjnym poświęca się racjonal­

nej organizacji księgowości i sprawozdawczości, przede wszystkim w • kierunku ujednostajnienia systemu księgo-

na miesiąc obroty sprzedaży, jak o tym świadczy następu­

jące zestawienie:

Wartość obrotów sprzedaży:

III. kwartał 1945 r. 59.641.574 zł IV. „ 1945 r. 91.956.094 zł I. „ 1946 r. 134.452.811 zł II. „ 1946 r. 226.166.622 zł R a z e m : 512.217.101 zł

TABELA I.

Lp. N a z w a z a k ł a d u

1. Sp. Akc. Zakł. Cliern. „Ąniołów“

2. Państw. Fabr. Chem. „Azot“

3. Zakłady Solvay w Polsce, Fabr.

Sody w Borku Fał.

4. Zakłady Chemiczne Huty Hugona

„Czarna Huta“

5. Zakłady Elektrochem.

Tow. „Elektryczność“ Sp. Akc.

6. Małop. Zakł. Chem. „Kwaczała“

7. Górnośl. W ytw. Farb i Przetw.

Chemicznych

8. Zakłady Solvay w Polsce, Fabr.

Sody w Mątwach

9. Sp. Akc. Fabryk Chemiczn. „Ra- docha“

10. Zjedn. Fabr. Chem. „Silesia“

11. Fabryka Kwasu Siarkow.

12. Przemysł Arsenowy 13. Zakłady Azotowe Bobrek 14. Fabryka Chemiczn. Dr. Th. Schu­

chardt 15. Bergius

Miejscowość

Data prze­

jęcia przez Z. P. N.

Częstochowa 8. 8. 1945

Jaworzno 1. 7. 45

Borek Fałęcki k. Kra-

kowa 1. 7. 45

Tarn. Góry 1. 7. 45

Ząbkowice 1. 7. 45

Kwaczała 1. 8, 45

Katowice-Ligota 1. 7. 45

Mątwy 1. 7. 45

Sosnowiec 20. 7. 45

Żarów k. Świdnicy 1. 9. 45

Wałbrzych 14. 8. 45

Złotystok 1. 9. 45

Bobrek k. Bytomia 16. 4. 46

Zgorzelice 15. 7. 45

Goldschmieden ^—

Data urucho- Stan zatru- Stosunek mienia dnienia pracown.fiz.

w dn. 1.7.46. do umysł.

17. 2. 1945 98 83/15

15. 2. 45 490 424/66

1. 3. 45 1073 985/88

4. 5. 45 245 212/33

1. 2. 45 474 426/48

7. 2. 45 157 134/23

27. 4. 45 . 84 66/18

23. 5. 45 1366 1272/94

5. 2. 45 151 117/34

15. 8. 45 622 522/100’

12. 10. 45 65 55/10

10. 11. 45 745 646/99

— 180 154/26

15. 9. 45 42 32/10

_ _ —

wości i scentralizowania gospodarki pieniężnej. W tym celu Zjednoczenie złożyło odpowiednią ekipę fachowców, którzy na podstawie zgóry opracowanych planów, zastoso- wując zasady naukowej organizacji pracy wprowadza w życie od dnia 1 stycznia 1947 roku nową organizację.

Ze znacznie większymi trudnościami organizacyjnymi spot­

kała się Dyrekcja Zjednoczenia w organizacji kadr admi­

nistracyjnych zakładu, zwłaszcza o ile chodzi o pozyskanie fachowych sił do księgowości w nowoobejmowanych przedsiębiorstwach. Kwestia uzupełnienia kadr księgowych stanowiła i stanowi nadal największą bolączkę organiza­

cyjną.

Przez pierwsze dwa miesiące swego istnienia, prowa­

dziło Zjednoczenie sprzedaż produktów przez własny W y­

dział Sprzedaży, który przekształcił się z dniem 1 wrześ­

nia 1945 roku na Oddział Centrali Handlowej Przemyślu Chemicznego, jako Biuro Sprzedaży Produktów Nieorga­

nicznych. W związku z unormowaniem się wzwyż kosz­

tów własnych poszczególnych produktów, spowodowanych zwyżką robocizny, stawek świadczeń społecznych i zasa­

dniczych surowców, oraz innych produktów przemysło­

wych, ulegały kilkakrotnej rewizji ceny sprzedaży pro­

duktów’, wytwarzanych przez fabryki Zjednoczenia.

W związku ze zwyżką cen, a przede wszystkim dzięki stałemu wzrostowi produkcji, zwiększaty się z miesiąca

Z wymienionych 15 fabryk, 13 znajduje się w ruchu, wytwarzając łącznie 98 produktów wymienionych w ta­

beli II.

TABELA II.

Ałun chromowy Ałuny glinowe Anilina Azotan baru Benzen Chlor ciekły Chloran potasu Chlorek baru Chlorek wapnia Chlorobenzen Cjanek wapnia Cjanowodór Dwuchromiany

Farby klejowe i wodne Fluorek amonu

Fluorokrzemian sodowy Fluralsil

Fosforan amonowy Fosforany sodowe Gaz „B. F.“

Glejta ołowiana Karbid

Ksylen

Kwas fluorowodorowy Kwas mlekowy Kwas siarkowy Kwas solny

Lakiery nitrocelulozowe Litopon

Mączka kwarcowa i wa­

pienna Minia ołowiana Nadchloran potasu Nigrozyna

Nitrobenzen Nitrotolueny Nitrotoluidyny Podchloryn sodu Potasz kalcynowany Przyspieszacze wulkaniz.

Str, 9 Przegląd Chemiczny Nr 1 -2

Siarczan baru Siarczan glinu Siarczan miedzi Siarczek sodu Soda amoniakalna Soda ciężka Soda kaustyczna Soda krystaliczna Soda oczyszczona Sód metaliczny Sól glauberska

Sól karlsbadzka sztuczna Superfosfat '

Szczotki do maszyn elektr.

Szkło wodne

Środki ochrony roślin Tiokol

Tiosiarczan sodu Toluen

Trójchloroetylen Ultramaryna Wapno chlorowane Węglan wapnia Węgle sztuczne Woda utleniona Z ł o t o

Produkty chem. czyste.

Dziaf techniczny Zjednoczenia obejmuje Wydział Pro­

dukcji, kontrolujący ruch zakładów, głównie pod kątem widzenia wydajności ilościowej i jakościowej. Wydział Sprawozdawczości Planowania i Statystyki, Wydział Me­

chaniczny, kontrolujący remonty i inwestycje zakładów, Referat Kosztów Własnych, kontrolujący fabryczne zesta­

wienia kosztów produkcji i kalkulacje wstępne, Referat Bezpieczeństwa i Higieny Pracy, czuwający nad pracą odnośnych referatów we fabrykach i pilnujący wykony­

wania zarządzeń władz centralnych. Poza tym w sta­

dium organizacji znajduje Się Wydział Badań obejmujący laboratorium badawcze i biuro studiów oraz dokumentacji.

II. Zaopatrzenie fabryk odgrywało często rolę decydu­

jącą o utrzymaniu ruchu, w związku z trudnościami, jakie okres wojenny spowodował w tej dziedzinie. Najważniej­

szymi pozycjami zaopatrzenia są: węgiel, energia elek­

tryczna, surowce chemiczne i materiały pomocnicze.

Zaopatrzenie zakładów w węgiel oraz zły gatunek węgla były czynnikiem hamującym niekiedy produkcję.

Brak węgla spowodował w okresie zimowym przejściowy postój fabryki „Aniołów“ , zły gatunek węgla obniżył kil­

kakrotnie produkcję sody. Zapotrzebowanie fabryk obej­

muje oprócz palenisk kotłowych, w dużej mierze paleniska i generatory obsługujące piece przemysłowe. Tu należą piece do wypalania wapna, piece dla produkcji chloro­

wodoru i siarczanu sodu, dla produkcji siarczku sodu, dla rozkładu rudy chromowej przy produkcji dwuchromianów, dla wypędzania arszeniku z rudy arsenowej, dla produkcji ultramaryny, litoponu i innych soli barowych, szkła wod­

nego, piece dla rozkładu kwaśnego węglanu sodu na sodę zwykłą, kotły dla odwadniania sody żrącej i inne. Ogólne zużycie węgla wyniosło w okresie od 1. X. 1945 r. do 30. VI. 1946 r. 140.290 ton. W zestawieniach powyższych nie uwzględniono zużycia koksu przy produkcji karbidu, gdzie koks odgrywa rolę surowca chemicznego, lrud- ności w zaopatrzeniu fabryk w węgiel, jakie wystąpiły w okresie zimowym, zostały przezwyciężone. Obecnie wszystkie zakłady dysponują kilkumiesięcznym zapasem węgla. Jakość dostarczonego węgla nie zawsze jest w y­

starczająca.

Zużycie energii elektrycznej w czasie od 1. X. 1945 r.

do 30. VI. 1946 r. wyniosło 112.515.397 KWh. Z powyż­

szej ilości 77,4% zostało zużyte na produkcję karbidu, 4,2% przez fabryki posiadające instalacje elektrochemicz­

ne w rodzaju elektrolizy soli oraz produkcji wody utle­

nionej, 8,9% przez obie fabryki produkujące sodę, reszta zaś została zużyta na inne cele. Zapotrzebowanie energii elektrycznej wzrośnie znacznie z chwilą uruchomienia karbidowni w Bobrku, gdzie przewiduje się uruchomienie

z końcem br. jednego pieca karbidowego o mocy 13.500 KW, w roku'zaś 1947 uruchomienie następnego pieca o ta­

kim samym zapotrzebowaniu energii.

Z pośród surowców chemicznych wymienimy jedynie najważniejsze bądź to ze względu na ilości zużywane, bądź ze względu na znaczenie gospodarcze produktów z nich wytwarzanych. Przy omawianiu użyjemy podziału na krajowe i zagraniczne, aby szczególnie uwydatnić braki w dziedzinie importu. Najważniejszymi surowcami krajowymi Zjednoczenia Przemysłu Nieorganicznego są chlorek sodu, kamień wapienny, piryt, koks; zagranicz­

nymi są ruda chromowa, chlorek potasu, fluoryt, ruda bo­

rowa (boracyt, razoryt, borkalk), bauksyt, kaolina, cytry­

nian wapnia, winian wapnia i kamień winny. Cytrynian i winian wapnia nie są wprawdzie surowcami czysto nie­

organicznymi, jednak fakt, że jedynym zakładem posiada­

jącym urządzenia do ich przeróbki jest fabryka „Rado- cha“ , narzuca zaliczenie ich do surowców Zjednoczenia Przemysłu Nieorganicznego.

Chlorek sodu wzgl. sól kamienna jest podstawowym surowcem w ośmiu zakładach Zjednoczenia. Ze zużytej od 1. X. 1945 r. do 30. VI. 1946 r. ilości 136.469 ton, przy­

pada na produkcję sody 96,2%, sody kaustycznej i chloru elektrolitycznego 1,6%, soli glauberskiej i kwasu solnego 2,2%. Z powyższej ilości pokryło Zjednoczenie Przemysłu Nieorganicznego 96,2% zapotrzebowania z własnych ko­

palń w Baryczu pod Krakowem 1 w Solnie pod Inowro­

cławiem, skąd sól eksploatowana jako nasycony roztwór wodny pobierana była do przeróbki na sodę zwykłą i żrącą. Reszta soli pobierana była w postaci stałej, głó­

wnie z kopalni w Wapnie, administrowanej przez Mono­

pol Solny. Jakość soli pobieranej z wymienionych ko­

palń odpowiada w zupełności wymaganiom fabryk. Do­

stawa do zakładów odpowiada zapotrzebowaniu. W zwią­

zku z planami rozbudowy przemysłu sodowego w najbliż­

szych latach koniecznym jest wyszukanie nowych pokła­

dów soli kamiennej, niezbyt oddalonych od pokładów kamienia wapiennego, gdzieby można zbudować trzecią fabrykę sody.

Kamień wapienny, wzgl. wapno palone jest drugim podstawowym surowcem chemicznym Z: P. N. Zużycie wapna palonego w okresie od 1. X. 1945 r. do 30. VI. 1946 r. wyniosło 183.505 ton, z czego przy produkcji sody zwy­

czajnej i sody żrącej zużyto 78,6%, do produkcji karbidu 19,7%, do innych produkcji 1,7%.

Z. P. N. posiada jeden kamieniołom kamienia wa­

piennego przy fabryce sody w Borku, pozostałe fabryki zmuszone są zaopatrywać się w kamień wapienny wzgl.

w wapno u dostawców obcych. Wymagania stawiane do jakości kamienia wapiennego wzgl. wapna są różne, za­

leżnie od rodzaju zastosowania. Fabryki sody potrzebują kamienia wapiennego o małej zawartości krzemionki. Za­

wartość magnezu jest raczej pożądana. Bardzo wysokie wymagania odnośnie jakości kamienia wapiennego i wap­

na palonego stawia produkcja karbidu. Niestety należy stwierdzić, że Zjednoczenie nasze nie spotkało się ze zro­

zumieniem swych żywotnych potrzeb ze strony obcych dostawców, dysponujących dostawami kamienia wapien­

nego i wapna palonego, zarówno odnośnie jakościowego, jak ilościowego zaopatrzenia naszych zakładów produku­

jących karbid. Naraziło to nas na duże straty w związku ze zmniejszoną wydajnością prądową i materiałową pie­

ców karbidowych oraz spowodowało znaczne pogorsze­

nie produkowanego karbidu. Na podstawie dotychczaso­

Nr 1 — 2 Przegląd Chemiczny Str. 10

wych doświadczeń uważamy, że jedynie drogą przydziału pod zarząd Z. P. N. kamieniołomów, posiadających odpo­

wiedni dla wyrobu karbidu gatunek kamienia wapiennego, można będzie uzyskać poprawę sytuacji i zabezpieczyć produkcje karbidu.

Koks jest drugim surowcem podstawowym przy pro­

dukcji karbidu. Na ogólną ilość 33.000 ton koksu zużytego w okresie od 1. X. 1945 do 30. VI. 1946 r. w zakładach należących do Z. P. N. zużycie do produkcji karbidu w y­

nosiło 56,8%. Pod względem ilościowym było zaopatrze­

nie fabryk karbidu w koks zadowalające. Gorzej przed­

stawiała się sprawa jakości, gdyż dostarczany koks prze­

kraczał wielokrotnie dopuszczalne normy zawartości wo-

Poza tym nadeszły fosforyty w ramach dostaw dla Zje­

dnoczenia Przemysłu Nawozów Sztucznych. Nie nadeszły natomiast dotychczas, jakkolwiek zapowiedziane, sole po­

tasowe, ruda borowa, fluszpat, bauksyt, kaolina, cytry­

nian wapnia i sole kwasu winowego. Brak tych surow­

ców odczuwany jest bardzo przez odnośne fabryki, gdyż zmniejszając ich program produkcyjny, obniża równocześ­

nie rentowność. Odczuwa brak tych produktów rynek krajowy, zmuszony obywać się rnałowartościowymi, a często kosztownymi namiastkami.

Zestawienie surowców zagranicznego pochodzenia nie­

zbędnych dla Zjednoczenia oraz wytwarzanych z nich produktów ilustruje tabela III.

TABELA 111

S u r o w c e P r o d u k t y

Antracyt Elektrokorund, elektrody do karbidu

Chlorek potasu , Potaż żrący, potasz kalcynowany, chloran potasu, nad­

chloran potasu, ałun glinowo-potasowy, ałun chromo- wo-potasowy, dwuchromian potasu.

Kwas cytrynowy

Kwas fluorowodorowy, fluorek amonu, flural sil.

Kwas. winowy, sole kwasu winowego Ultramaryna, farby suche, siarczan glinu Kwas borowy, boraks, nadboran sodu

Dwuchromiany sodu i potasu, ałun chromowy i kwas chromowy

Ruda fosforowa (apatyty, fosforyty) Superfosfat, fosforany sodowe, fosforan amonowy, meta- fosforan sodu, kwas fosforowy

Tlenek glinu Elektrokorund

Winian wapnia Kwas winowy, sole kwasu winowego.

Cytrynian wapnia techn.

Fluorek wapnia (fluszpat) Kamień winowy

Kaolina Ruda borowa Ruda chromowa

dy oraz popiołu, powodując spadek wydajności pieców karbidowych oraz pogorszenie się produktu. Mamy na­

dzieję, że porozumienie się z Przemysłem Węglowym usunie te niedomagania. -

Zużycie pirytu w dwu fabrykach Zjednoczenia wynio­

sło w okresie od 1. X. 1945 do 30. VI. 1946 r. 60.123 ton.

Produkowano kwas wyłącznie o stężeniu 60° Be. Część pirytu pochodziła z remanentów poniemieckich. Piryt sprowadzany byl z kopalni „Staszic“ . Po pokonaniu po­

czątkowych trudności transportowych, zaopatrzenie funk­

cjonowało bez zarzutu. Produkowany kwas siarkowy zo­

stał przez jedną z fabryk zużyty na miejscu do produkcji superfosfatu, z drugiej zaś przeważnie dostarczany in­

nym Zjednoczeniom. Ze względu na oddalenie obu fa­

bryk, znajdujących się na Dolnym Śląsku od innych za­

kładów, należących do Zjednoczenia, pokrywano zapo­

trzebowanie tych ostatnich na kwas siarkowy w hutach górnośląskich. Zużycie kwasu siarkowego przez Z. P. N.

wynosiło w stosunku do produkcji 41,7%.

Zaopatrzenie w surowce zagraniczne było w roku spra­

wozdawczym dalekie od zadowalającego. Nadeszła jedy­

nie ruda chromowa ze Związku Radzieckiego i Jugosławii.

III. Praca, Czynnik ludzki odgrywa poważną rolę w prowadzeniu fabryk; chodzi tu przede wszystkim o stronę jakościową, a więc o fachowców. Pod tym względem trzeba niestety stwierdzić poważne braki w obsadzie, która często jest znikoma w porównaniu z przedwojenna.

Uwzględniwszy to, oraz trudne warunki bytowania, na­

leży ze szczególnym uznaniem podkreślić ofiarna pracę tych fachowców, doganiających a często już przeganiają­

cych w dzisiejszych trudnych warunkach produkcję przed­

wojenną. \A »układach należących do Zjednoczenia było zatrudnionych w dniu:

31. VIII. 1945 r. 1.1. 1946 r. 1. VII. 1946 r.

pracowników 3.271 5.363 6.431

umysłowych 344 601 719

fizycznych 2.927 4.762 5.712

Niektóre luki zapełnione zostały fachowcami repatrian­

tami przybyłymi ostatnio ze wschodu, jest to jednak zbyt mało w stosunku do zapotrzebowania. Należy się liczyć z tym, że braki w tej dziedzinie wyrównane zostaną stop­

niowo w miarę wyszkolenia nowych sił przez niższe i wyższe szkoły zawodowe. Niezależnie od tego poważne