*
1
IS Z A W A R T O Ś C I T E C
1/1. R e la c ja / l ^ S
I/2. D okum enty (sensu slrlclo) d o tyczące osoby r e l a l o r a ---
I/3. Inne rńalerialy dokum entacyjne do tyczące osoby relalora -
111/1 - M ateriały dotyczące rodziny relato ra --- '
ill/2 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r .--- III/3 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1 9 3 9 -1 9 4 5 ) — 111/4 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r_____
III/S - in n e ...— -
IV. K o re s p o n d e n c ja .. - —
II. M ateriały uzupełniające relację ^ Ą 1
V. N azw iskow e karty informacyjne
VI. 3v b o - \yioSjy'
2
'O
d .
)
3
L.ĆZ.
Wincenty GORDON /1900-1982/ p s ." wawrzon"\ harcmistrz, kierownik^
szkolenia wojskowego w Komendfcie Ula "Lind” Szarych Szeregów 1
/194o-1943/*w Bydgoszczy, v
\
Wincenty GORDON urodzi, ł się dn.31 marca 1900 r. w Bydgoszczy w wielodzietnej rodzinie robotniczej Walentego i Rozalii z Le
wandowskich. Wcześnie osierocony przez ojca w latach 1905-1913 uczęszczał do szkoły podstawowej w dzielnicy robotniczej na przed
mieściu Szwederowo. Pracę zarobkową rozpoczął jako chłopiec do po
syłek a potem uczył się zawodu elektromontera /1916-1918 r . / . Już w roku 1917 w Stowarzyszenia Terminatorów przy Parafii Sw.
Trójcy we współdziałaniu z Janem Wierzejowskim założył 1 Druż.
Skautową im.St.Staszica w Bydgoszczy.
Wincenty G0R30N, popularny wśród młodzieży '•Wicek” , był jednym z najaktywniejszy ^skautów bydgoskich, krzewiących postawę p a^t i- oticzną wśród ciemiężonej przez Prusaków ludności polskiej.
Wraz z J . ierzejewskim w latach 1917-1919 założył cztery dalsze drużyny skautowe / 2 . B . 3 . S . , 3 .B .D .S . , ^.B.D.sf/^prl^gOtow ując bydgoskich skautów do zbrojnego uśziału w Powstaniu ’ ielkopolskim.
Po przyłączeniu Bydgoszczy w roku 1920 do Państwa Polskiego, działał czynnie w Związku Harcerstwa Polskiego jako instruktor - przodownik /1 9 2 4 / a potem harcmistrz /1 9 2 5 / pełniąc szereg funkcji kierowniczych w środowisku bydgo kiem a również; w 'omenizie
Chorągwi ielkopolskiej ZT~P w Poznaniu 7 1 9 ^ 4 /. Z a działalność niepodległościową został w roku 1938 odznaczony Medalem Niepodle
głości. Zawodowo pracował w Elektrowni Miejskiej.
Zmobilizowany w Kampanii wrześniowej 1939 r. walczył jako kapral w 1 DP Samodzielnej Grupy Op eracyjnej "Wyszków" gen.S.
Kowalskiego. Po kwarantanie z powodu choroby zakaźnej odbytej w pow.Siedleckim w m.październiku powrócił do Bydgo'zezy.
W czasie okupacji hitlerowskiej został ski erowany do pracy w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego gdzie pracował jako spawacz. Wierny niepodległościowej legendzie harcerskiej przystą
pił do organizowania wśród pracowników warsztatów trójek sabota
żowo-dywersyjnych • Do konspiracji zorganizowanej został wciągnięty i zaprzysiężony w Zwz-AK i Szarych Szeregach w dniu 4- czerwca
1940 r. przez Komendanta Roju bydgoskie go śhraryBłT kr."Spichrze"
v Bernarda MRO'/BUSKIEGO ps. ’Prus!’ który m powierzył organizację szkolenia wojskowego pierwotnie w Roju a później w TTlu.
Obok akcji s a b otażowo-dywersyjnych w warsztatach kolejowych
organi 0'/ał w byl^skim węźle kolejowym siatkę łączności i wywiali-
4
-
2
-Po wo.jnie powrócił okresowo do pacy społecznej w .harcerstwie*
Zarobkowo pracował w charakterze urzędnika w Zakładzie TSnerge- tycznym Okręgu Północnej w Bydgoszczy. Po przejściu na emeryturę będąc uzdolnionym samoukiem parał się również publicystyką.
Był niestrudzonym i dociekliwym badaczem bydgoskich archiwaliów w oparciu o które publikował w periodykach cieszące się ogromnym powodzeniem czytelników publikacje poświecone starej Bydgoszczy.
Był honorowym członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy.
Oiznaczony: Medalem Nieiw lle^łości, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Harcerskim Ryngrafem pamiątkowym, brązowym i srebrnym oiznacze- niem ”^a Zasługi dlaZFP” , Medalem " " a zasługi dla m. Bydgoszczy".
Zmarł dnia 2 stycznia 1932 r. w Bydspszczy.
źródła: relacja rodziny, notatki prasowe
opracował : LM*-” ToceyskiM.
5
3
fcincenfcy GOR')QH /1900-1982/ p s .^a w r zo n ", harcmistrz, kierownik szkolenia wojskowego w Komendzie Ula "Lina'’ Szarych jzb»sgów /1940-1943/• w Bydgoszczy.Wiać en by G0R701? urodzi. ł się dn.31 marca 1900 r. w Bydgoszczy w wielodzietnej rodzinie robotniczej Walente<*o i Rozalii z Le
wandowskich. Wcześnie osierocony przez ojca w latach 190S-1913 uczęszczał do szkoły podstawowej w dzielnicy robotniczej na przed
mieściu Szwederowo. Pracę zarobkową rozpoczął jako chłopiec do po
syłek a potem uczył się zawolu elektromontera /191S-1918 r . / . Już w roku 1917 w Stowarzyszania Terminatorów przy Parafii Sw.
Trójcy we współdziałaniu z Janem ierzcjowskim założył 1 )ruż.
Skautową tłUSfc. Staszica w Bydgoszczy.
Wincenty G0R3GI?, popularny wsról młodzieży ” icekft był jednym z najaktywniejszy, skautów byi?oskicht krzewiących postawę parti- oticzną wśród ciemiężonej przez Prusaków ludności polskiej.
raz z -J. icrzejewskim w latach 1917-1919 założył cztery ialsze drużyny skautowe / 2 . B . ) . S . # 3 .B . ) .S . t ^.B .l.s}/J^rS§4o to w ują c bydgoskich skautów do zbrojnego udziału w Powstaniu ielkopolskim.
Po przyłączeniu Bydgoszczy w roku 1920 do PaAstwa Polskiego, działał c z y n ie w Związku Harcerstwa P o l s k i e j jako instruktor - przodownik / 1 9 24/ a potem harcmistrz /1 9 2 5 / pełniąc szereg funkcji kierowniczych w śro łowisku byir?> kiem a również w "omenii ie
Cłorągwi ielkopolskiej Zr'P w Poznaniu /1 9 ? 4 /. Za liiałalność niepodległościową został w roku 1938 o iznaczony Medalom Niepodle
głości. Zawodowo pracował w elektrowni Miejskiej..
Zmobilizowany w Kampanii wrześniowej 1939 r . walczył jako kapral w 1 DP Samodzielnej Grupy Op, oracyinej yszków" $en.S*
Kowalskiego. Po kwarantanie z powodu ci oroby zakaźnej odbytej w pow.Sielleckim w a.paź U ie m ik u powrócił lo Bydpts -zczy.
W czasie okupacji hitlerowskiej bo stał ski erowany do pracy w 1 nkładach Naprawczych Taboru Kolejowego gizie pracował jako spawacz* Wiemy niepodległościowej legendzie harcerskiej przystą
pił do organizowania wśród pracowników warsztatów trójek sabota
żowo-dywersyjnych. Do konspiracji zorganizowanej został wciągnięty i zaprzysiężony w ZVZ~AK. i Szarych z eremach w Iniu 4 czerwca
1 9 4 0 r . przez Komendanta Roju bydgoskie x> ^zarysk k r . ’Spichrze”
^ Bernarda MRO- IN3 X GO p s .'P r u s ’ który m powierzył orrtaniaac !ę szkolenia wojskowe to* pierwotnie w Roju a póśniej w triu.
Obok akcji sabotażowo-dywersyInych w warsztatach kolejowych
oręani o-ał w bydgoskim w?śle kolejowym siatk łączności i wywiadu.
6
-
2
- zPo wo śnir; powrócił ©kre otw do pacy smołecmo.1 w harcerstwie#
Zarobkowo pracowni w charakterze urzędnika w Zakładzie 'narko
tycznym Okr ra Północne go w ■kły':l<roszc»y. Po prze,j4oiu na emeryturę będąc ussiolnionym samoukiem par^ł się również publicys-yką*
Był nieat udionym i dociekliwym badaczem byinro3kich archiwaliów w oparciu o które publikował w periodykach cieszące się ogromnym powodzeniem czytelników publikacje poświecone starej Bydgoszczy.
Był honorowym ci-łoakiem towarzystwa Miłośników fiesta Byic^os^czy*
-ny: metalem ffJ 'ci, . r.;: i,
Harcerskim Ryagrefea pamiątkom a, brązowym i srebrnym o iznneae- niem ^a Zasługi 'll u.FP” , Medalem " a zasługi ila suBylgosz-cś^*#
2marł lnie 2 stycznia 1982 r* w Byi ^oazczy*
źródło: relacja rodziny, notatki prasowe
opracował : I##—-'Toceyski"*
\
7
S Z A B E S Z E R E G I w elektrowni bydgoskiej
Z działalności Szarych szeregów w cz&sie okupacji w Bydgoszczy posiadamy jak dotąd bardzo skąpe wiadomości, Żyjący dawni
członkowie szarych szeregów niechętnie mówią o tamtej swej działalności, wychodźco z założenia, że spełnili tylko swoj obowiązek Polaka, polegający na walce z okupantem na wszystkich odcinkach i stanowiskach, gdzie się wówczas znajdowali.
Wrzesień zastał, załogę elektrowni już nie w komplecie.
Część jej zostaka w ostatnich dniach sierpnia powołana do służby wojskowej. Polskie kierownictwo elektrowni ewakuowało się razem z wiedzami miejskimi. Jeszcze inni, zachęcani przez ówczesne władze polskie, pozostawili zakład pracy i dom
i uciekli przed wrogiem. Elektrownia jednak nie zaprzestała swej działalności. Po przejśsoiu frontu przez miasto i wezwaniu przez okupanta do stawienia się pracowników do swoich zakładów pracy, zaczęli się zgłaszać do elektrowni jej dawni pracownicy Kle wszystkich jednak przyjęte, Załogę uzupełniano Niemcami z głębi fizeszy względnie miejscowymi yolksdeutschami.
Kierownikiem elektrowni został ss-owiec inż,Conrad*
Wśród załogi elektrowni pod koniec 1939r* znalazła się tylko nieliczna grupa Polaków* która pracowała w elektrowni przed okupacją* Przy wyładunku węgla Batrudniono więźniów i jeńoow wojennych* Początkowo polskich później radzieckich, W pierwszym okresie okupacji Polacy zatrudnieni w elektrowni będąc stale pod obserwacją Hiemcuw - częściowo uzbrojonych SS-i SA-manow nie mogli na swtoim terenie marzyć o żadnych akcjach dywersyjnych ozy sabotażowych. Dopiero w drugiej połowie 194Qr* po
zorganizowaniu tajnych drużyn harcerskich /Szare Szeregi/ i zaprzysiężeniu w pierwszej kolejności instruktorów z p o s z c z e
gólnych drużyn, zawiązała się na terenie bydgoskiej elektrowni pierwsza trojka ruchu oporu pod wodzą podharcmistrza
Bernarda Mikołajczyka z I bydgoskiej drużyny harcerskiej im,Stanisława Staszica*
W niedługim czasie powstały następne trojki. Były one jednak tak zakonspierowane, że o istnieniu więcej niż jednej /swojej macierzystej/ nikt nie wiedział. Miało się to ujawnić dopiero w dniach próby, a przede wszystkim w ostatnich dniach okupacji, gdy trzeba było z narażeniem życia podjąć decyzję i działać.
8
2
-W tych krytycznych dniach okazało się, że członkowie Szarych Sfceregow pracują we wszystkich działach elektrowni. Tam m.in.
byli: w nastawni - Bernard Mikołajczyk, maszynowni - Jozef Kukliński, warsztacie - stanisiaw Sopolinski, kuźni - Jozef Palacz, kotłowni - Sylwester Powała, Florian Tafelski,
Henryk Rutkowski, nawęglarni - Franciszek Jankowski, Jan Lemański, Antoni Jesiotowski.
Pierwszą czynnością zapoczątkowaną przez wymienionych było zorganizowanie dożywiania więźniów i jeńców zatrudnionych
przy nawęglaniu. Choć Polacy otrzymywali przydziały mniejszych racji żywnościowych niż Niemcy, organizowali sobie dodatkowe dostawy żywności ze wsi polskiej. Za tą dodatkową żywność płacił okupant materiałami deficytowymi, m .in. blachą, z której Polacy fabrykowali potajemnie garnki, kotły, a nawet wanny«*r. wywozu tych rzeczy dokonała brygada furmanów wywożąca, oficjalnie z terenu elektrowni żużel. Składnicą dożywiania
były baraki obok kuźni, w której pracował kowal Józef Palacz.
Ol tu ułatwiał i umożliwiał jeńcom zabranie Chleba, czy
Innych artykułów. Zebrane wśród załogi pożywienie przynosili do składnicy pracujący w nawęglarnl Jankowski i Lemański.
Boblll to ostrożnie, jednak systematycznie* Ta systematyczność spowodowała, że Niemcy zainteresowali się regularnym odwiedza
niem baraku-składnlcy 1 przyłapali ich na gorącym uczynku, za który zostali ukarani i Lemański na 6 miesięcy więzienia, a
Jankowski został wysłany do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.
W 1941r. Niemcy rozbudowali elektrownię, wybudowano dwa nowe kotły 1 jeden turbozespół. To było powodem uaktywnienia
działalności poszczególnych członków Szarych Szeregów do
organizowania systematycznego sabotażu. Polegał on na nadmiernym spalaniu węgla, a tym samym podrożenia kosztow produkoji i
energii elektrycznej. Dalej niedopuszczenia do osiągnięcia przez elektrownię pełnej mocy produkcyjnej. Tu spisali się
po mistrzowsku pracownicy kotłowni /palacze/, którzy tak dobrze znali obsługiwane przez siebie kotły z ruchomymi rusztami, Łe w każdej chwili mogli spowodować zaprzestanie pracy kotła
poprzez awarię rusztu. Eównież na urządzeniach rozdzielczych powstawały częste awarie. Zawsze były uzasadnione. . . . .
9
*
W miarę posuwania się na zachód braterskiej armii wyzwoleńczej radzieckiej i polskiej, operatywniej sza stała się działalność
Szprych szeregów, W nastawili Bernard M ikołajczak miał
urządzony podsłuch telefonu kierownika elektrowni, Tym samym znał prawie wszystkie jego zarządzenia dotyczące ewentualnej ewakuacji niemieckiej załtgi i zniszczenia samej elektrowni.
Ostatnia wiadomość zmobilizowała wszystkie komorki do wspólnego działania o udaremnienie zniszczenia elektrowni* Szczegołowo opracowany przez lJiemcow plan zniszczenia elektrowni przewidy
wał wymontowania co ważniejszych elementów urządzeń, zapakowanie i załadowanie ich na samaobody i wywiezienie oaz zamknięcie
dopływu oleju do łożysk turbin będących na pełnych obrotach*
oo miało spowodować kompletne ioh zniszczenie. Ponadto założenie ładunków wybuchowych pod kotłownią 1 turbinownią.
Zagłada miała być kompletna.
Wszystko było przewidziane prooz błyskawicznego zbliżania się frontu do naszego miasta 1 istnienia na terenie elektrowni ludzi z szarych Szeregów, gotowych na wszystko* by nie
dopuścić do zniszczenia elektrowni. Ha niemieckich pracownlkow elektrowni zbliżanie się frontu działało denerwująco. Będąc na stanowiskach w elektrowni musieli myśleć o sposobie ewałot/- aoji swoich rodzin. To wszystko sprawiło, że do demontażu i
pakowania urządzeń wciągnięto wszystkich pracownlkow elektrowni, w tym 1 członkow szarych Szeregów, 01 mą} ąc teraz większą
swobodę poruszania się na tetwnie całej elektrowni 1 dostęp do wszystkich urządzeń* ładowali na samochody tylko ioh część, BBsztę ukryto w kanałach pod turbinami* względnie zatopiono
\ '• \ \
w kanale przed stacją pomp, Mikołajczyk poprzecinał przewody elektryczne dochodzące do materiałów wybuchowych, Jesiołowekl zamiast ładować* rozładowywał akumulatory w samochodach, które - zostały unieruchomione, Kukliński zdążył na czas otworzyć
zapasowy rurociąg doprowadzający olej do łożysk turbin - w miejsce głównego* zamkniętego przez JHemoow, W ten sposub
zostały zniweczone plany irlenCów,
- i -
10
V dniu gdy armie wyzwoleńcze opanowały Szweaerowo 1 Czyżkuwko, niemiecka załoga elektrowni jedynym sprawnym samochodem ciężarowym uciekła na zachód, nie dokonując zaplanowanych zniszczeń*
Zawdzięczamy to członkom Szarych Szeregu*.-
ITapisane w labach pielemi^iesi-.-bycl) przez >-mt ’;in.r '•nbe *0 GONIONA /1900-198V p: . ”Watman’7, kierów ik . s, role in wo ' ~ 'o;,o"o w Komon-
izie ?71 * "Lina" St rych '.z re ęów /1 9 ^-19^3/ w 3y1;-oszczy* Przekazane z rękopisu przez ro U in ę.
/- / Wincenty Gordon
Bernard Mikołajczyk ps#"Goryl" - członek L byT^.n^-^.Iiarr. im.
Sfc*Staszica w Bydgoszczy#
11
YCia(^ (t ' U J /i/w c M fy
I ItA -
p
/
12
Wincenty Gordon nie żyje
2 bm. zmarł niepospolity obywatel naszego miasta — W I N C E N T Y G O R D O N , zasłużony działacz harcerski, dziejopis starej Bydgoszczy, członek honorowy Towarzystwa Miłośników m. Bydgoszczy.
Wincenty Gordon pochodził ze śro
dowiska Robotniczego. Urodził się 31 marca 1900 r. w Bydgoszczy. W latach 1906—1913 uczęszczał do szkoły po
wszechnej na Szwederowie. Pracę za
robkową rozpoczął jako chłopiec do posyłek, potem pracował jako pomoc
nik ślusarza w parowozowni kolejo
wej. W roku 1917 wstąpił do pierwszej w Bydgoszczy polskiej organizacji harcerskiej — I drużyny skautowej im. Stanisława Staszica, założonej przez Jana Wierzejewskiego. W incen ty Gordon był jednym z najaktyw
niejszych skautów, krzewiących myśl patriotyczną wśród ciemiężonej przez Prusaków ludności polskiej. W ra z z Janem Wierzejewskim założył w la
tach 1917—1919 cztery dalsze męskie drużyny harcerskie i jedną żeńską, przygotowując bydgoskich skautów do zbrojnego udziału w Powstaniu Wielkopolskim.
W okresie międzywojennym W incen ty Gordon, stale związany z harcer
stwem, założył Bydgoszczy wiele nowych drużyn. W czasie okupacji hitlerowskiej, zatrudniony w Warszta
tach Kolejowych ( Z N T K ) , zorganizo
wał tam konspiracyjne trójki „S za rych Szeregów” , które przeprowadza
ły różne antyhitlerowskie akcje sa
botażowe.
W latach 1945— 1966 Wincenty Gor
don nieprzerwanie pracował w Zakła
dach Energetycznych Okręgu Północ
nego. Po przejściu na emeryturę, x niestrudzoną pasją i dociekliwością zabrał się do studiowania akt archi
walnych i ksiąg gruntowych, dotyczą
cych dawnej Bydgoszczy. O w o ce m mrówczej pracy były cykle artykułów:
„Bydgoszcz jakiej nie zn am y ” , „ Z te
ki szperacza” i „Bydgoskie pożegna
nia” , publikowane w „Dzienniku W ie czornym” oraz cykl „Bydgoskie dzielnice” , drukowany w „K alenda
rzu Bydgoskim” .
Pogrzeb żarliwego patrioty, zasłużo
nego działacza i dziejopisa starej B y d goszczy odbył się 5 stycznia 1982 ro
ku na cmentarzu przy ul. Stepowej.
J E R Z Y B A R T N I C K I
S H f c , /w s
r
Z głębokim talem zawiadam iam y, te dnia 1 stycznia zmarł naiz długoletni pracownik odznaczony Brązo w y m K rzyżem Za
sługi oraz za zasługi dla m . Bydgoszczy
Wincenty Gordon
lat n C Z E Ś Ć J E G O P A M I Ę C I !
Rodzinie Zmarłego wyrazy serdecznego i współczucia składają:
dyrekcja 1 pracownicy s Zakładów Energetycznych Okręgu Północnego w Bydgoszczy Pogrzeb odbędzie się 5 stycznia 1983 r. o godzinie 14.00 na cmentarzu przy ul. Ste
powej w Bydgoszczy, (90-k
/
13
1 -r '■rl'-
IM .
WSPOMNIENIE Ó WINCENTYM
GORDONIE
F r&- -
; ,r v • - •; ;
2 stycznia br. umarł 'Wincenty Gor-.
don. Urodził się przed 82 Jaty w byd
goskie] dzielnicy-1 Szwederowo. Cale życie tego nieiwykle skromnego i niepospolitego bidacza oraz populary
zatora dziejów swojego miasta wypeł
nione było patriotyczną służbą. K ie
dyś opowiadał mi, że Jako 6-letni chłopiec bardro żałował, ii nie mógł uczestniczyć w strajku szkolnym w latach 1906— 1,. ponieważ przyjęty zo
stał do szkoły podstawowej dopiero po wygaśnięciu tej wspaniałej manifesta
cji narodowej., \
A le_Łkiedy wieczorem, S sierpnia' 1917 r. młody linotypista z „Dziennika
"Bydgoskiego” , Jan Wierzejewski, za
kładał: w salce parafialnej przy ko
ściele św. Trójcy pierwszą drużynę skautową, »Wincenty Gordon .wstąpił do niej i po kilku tygodniach został m ian ow an y Jednym z jaj 6 zastępo
w ych. Trzeba zaś wiedzieć, że w bru
talnie ? - germanizowanej * • 'Bydgosifczy harcerstwo stanowiło- ■■‘autentyczną szkołę i twierdzę .patriotyzmu. . -i Pozostał wierny legendzie harcer
skiej nawet w czasie1 ciężkiej Okupa-.
ćji hitlerowskiej; zakładając w m aju 1940 r. (razem z 'h m l^ Boroiyńsktm * G dyni 1 phm . Mrozióskim z Bydgesz- czy), konspiracyjny hufiec> „Szarych Szeregów” , który -^* pomimo iż dzia
łał w uznanym prźez okupantów „kar
n y m mieście” Bydgoszczy — był naj-~
liczniejszym n a ,P o m o rzu . W . Gordon należał do najaktywniejszych druhów tej konspiracji młodzieżowej.
To II w ojnie'św iatow ej pracuje w Zakładach Energetycznych, poświęca
jąc się- równocześnie, bez reszty ży
ciowej pasji: badaniom . najnowsi ej historii Bydfcoszczv. Czytelnicy praisy bydgoskiej, szczególnie zaś „Dziennika Wieczornego” , Gazety PomorskltJ”
oraz „Kalendarza Bydgoskiego” X d uży m zainteresowaniem czytali 'Jego licapie i . ciekawe artykuły na temat nieznanych epizodów walki o pol
skośćm iasta; Dzielił.się w prasie ł:;na licznych spotkaniach ze społeczeń
stwem bogatymi 1 szczegółowymi w ia domościami o interesujących obiek
tach i zakątkach Bydgoszczy, A starał się ich przekazać Jak najwięcej. W ostatnich latach, kiedy w zrok stawał się coraz słabsi}', przy pomocy życz
liwych lodzi utrwalał na piśmie w szy stko, co mógłby przekazać następnym
pokoleniom.' ( /
Został po JTim "duży dorobek do
tyczący, najnowszej historii Bydgosz
czy,. który zaświadczać będzie o Jego niezwykłej pracowitości, dociekliwości i. ukochaniu rodzinnego miasta. Z do
robku : tego. J u ż . korzystają ^badacze. - C Z E S C J E G O P A M I Ę C I . .
: .. v ; H ' ; ' y«. ■ -/•
BYDGOSZCZ
14
\r
Wincenty Gordon
l
g o s zczy w ie l e n o w y c h d r u ż y n . W czasie o k u p a c ji hitlerow- ? skiej, z a t r u d n io n y w W a r s z t a t a c h K o l e j o w y c h , zorganizo- J w a l t a m k o n s p ir a c y j n e trójki „ S z a r y c h S z e r e g ó w ” , które p r z e p r o w a d z a ł y r ó ż n e a n t y h itle ro w s k ie a k c je s a b o t a ż o w e .
W Po lsc e L u d o w e j , w latach 194 5 — 19G6 W i n c e n t y G o r d o n n i e p r z e r w a n i e p r a c o w a ł w Z a k ł a d a c h E n e r g e t y c z n y c h O k r ę g u P ó ł n o c n e g o . P o przejściu n a e m e r y t u r ę , z n ies tr u d zo n ą p a s ją i d o c ie k liw o ś c ią za bra ł się d o s t u d i o w a n ia a kt a r c h i
w a l n y c h i k s ią g g r u n t o w y c h d o t y c z ą c y c h d a w n e j B y d g oszczy. O w o c e m m r ó w c z e j p r a c y b yły c y kle a r t y k u ł ó w :
„ B y d g o s z c z ja k ie j n ie z n a m y ” , „ Z teki s z p e r a c z a ” i „ B y d g oskie p o ż e g n a n ia ” , p u b l i k o w a n e w „ D z i e n n i k u W i e c z o r n y m ” , o r az cykl „ B y d g o s k i e d zieln ice” , d r u k o w a n y w „ K a l e n d a r z u B y d g o s k i m ” .
P o g r z e b ż a r liw e g o patrioty, za s łu ż o n e g o d ziałacza n a r o d o w e g o i d ziejo pisa ktarej B y d g o s z c z y o d b y ł się 5 stycznia 198 2 r o k u n a c m e n t a r z u p r z y ulicy S t e p o w e j . N a d m o giłą ho łd Z m a r ł e m u złożyli m g r T a d e u s z E s m a n w im i e n iu T o w a r z y s t w a M i ł o ś n i k ó w m . B y d g o s z c z y i h a r c m is t r z P L E u g e n iu sz S z u l c w im i e n iu Z w i ą z k u H a r c e r s t w a P o lsk ie go .
(J. B A R )
2 stycznia 1982 r o k u z m a r ł W i n c e n t y G o r d o n , dziejopis starej B y d g o s z c z y , z a s łu ż o n y d zia łac z h a rce rski, czło n ek h o n o r o w y T o w a r z y s t w a M i ł o ś n i k ó w M ia s t a B y d g o s z c z y .
W i n c e n t y G o r d o n p o c h o d z i! ze ś r o d o w i s k a ro bo tniczego . U r o d z ił się 31 m a r c a 19 0 0 r o k u w B y d g o s z c z y n a p r z e d m i e ściu S z w e d e r o w o . W la ta c h 190 6 — 1913 u częszczał do szkoły p o w s z e c h n e j n a S z w e d e r o w i e . P r a c ę z a r o b k o w ą rozp o czął j a k o chłopiec d o p o sy łek , p o t e m p r a c o w a ł ja k o p o m o c n i k ślusarza w p a r o w o z o w n i k o l e j o w e j . W r o k u 1917 w stą pił d o p ie r w s ze j w B y d g o s z c z y p o lsk iej o rga n iza c ji h a r c e r skiej — I d r u ż y n y s k a u t o w e j i m . S t a n is ł a w a Staszica, z a łożonej p rzze J a n a W i e r z e j e w s k i e g o . W i n c e n t y G o r d o n był j e d n y m z n a j a k t y w n i e j s z y c h s k a u t ó w , k r z e w i ą c y c h m y ś l p a triotyczną w ś r ó d c ie m ię ż o n e j p r z e z P r u s a k ó w lud n ości po l
skiej. W r a z z J a n e m W i e r z e j e w s k i m założył w latach 19 1 7 — 1 9 1 9 cztery dalsze m ę s k ie d r u ż y n y h a rce rskie i j e d n ą ż e ń s k ą , p r z y g o t o w u ją c b y d g o s k ic h s k a u t ó w d o zb r o jn e g o u d ziału w P o w s t a n i u W i e l k o p o l s k i m .
W okresie m i ę d z y w o j e n n y m W i n c e n t y G o r d o n , stale z w i ą z a n y ze Z w i ą z k i e m H a r c e r s t w a P o lsk ie go , założył w B y d -
15
P an W incenty
N a z a w s z e pozostanie w n a s ze j p a m ię c i szla c h etn a s y l w e t k a tego s k r o m n e g o c z ł o w ie k a . O d lat p r z y w y k l i ś m y d o J e g o w iz y t w red akcji, d o p o g o d n e g o u ś m i e c h u , któ ry du ostatka o k raszał J e g o szczupłą t w a r z, skroś r ó ż n y m p r z e c iw n o ś c i o m losu jakie stały się J e g o u d z i a ł e m od n a j m ł o d s z y c h lat. Z t y m p o g o d n y m u ś m i e c h e m ,"n i e ś m i a ł y m g e s te m , się
gał d o kieszeni po k o le jn y artykuł, n a który c ze k a liś m y .
B y ł n ie s t r u d z o n y m i n i e z w y k l e d o c i e k l i w y m b a d a c z e m b y d g o s k ic h ar- c h iw a l ó w , a zw ł a s z c z a ksiąg g r u n t o w y c h , w o p a r c iu o które p u b l i k o w a ł w . . D z i e l n i k u " cieszące się nie
z m i e n n y m po .v o d zc n ic m w ś r ó d c z y t e ln ik ó w cy k le a r ty k u łó w 1 — . .B y d goszcz .jakiej nic z n a m y ” , „ Z teki s zp e r a c z a ” i „ B y d g o s k i e p o ż e g n a n ia J e g o p u b lik a cje, p o ś w i ę c o n e historii i d z ie j o m b y d g o s k ic h dzielnic, były o z d o b a w ie l u n u m e r ó w w y d a w a n e g o p rzez T o w a r z y s t w o M i ł o ś n i k ó w M i a sta B y d g o s z c z y „ K a l e n d a r z a B y d g o s k ieg o ” . N a w e t w t e d y , k ie d y w z r o k o d m ó w i ł m u p o sł u szeń stw a, z a o p a tr z o n y w w ie l k ą lup ę nie r e z y g n o w a ł ze s w e j b a d a w c z e j pasji, która d o ostatnich J e g o d n i o w o c o w a ł a c e n n y m i b y d g o s t ia n a m i.
W i n c e n t y G o r d o n — p a n W i n c e n ty, ja k z w y k l i ś m y m ó w i ć o t y m sę
d z i w y m p rzy jaeiela n asze j red akc ji
— uro dził się 31 m a r c a 1906 r o k * n a b y d g o s k im S z w e d e r o w i e . B y ł sy n e m w ie lo d zie tn e j r o d z in y r o b o t n i
czej, która w c z e ś n ie osierocona z o stała p rzez ojca. W c ztern a sty m r o k u życia W i n c e n t y m u s ia ł w ię c p o dją ć się p racy z a r o b k o w e j ja k o p o m o c n ik ślusarza w b y d g o s k ie j p a r o w o z o w n i . J u ż w 1917 r. zw ią za ł się z r u c h e m h a r c e r s k im . B j ł j e d n y m z o r g a n iz a t o r ó w p ie r w s ze j w B y d g o s z c z y d r u ż y n y s k a u t o w ^ k ie j
im . S t a n is ł a w a Staszic a, p o w o ł a n e j 8 sierpnia 1917 r. W n a s t ę p n y c h d w ó c h latach, w s p ó l n i e z J a n e m W i e r z e j e w s k i m , linotypistą z d r u k a r n i „ D z i e n n i k a B y d g o s k i e g o ”, z a łożył cztery d alsze d r u ż y n y m ę s k ie i j e d n ą ż e ń s k ą . P o o d z y s k a n i u n ie podległości p rzez P o l s k ę , aż d o hit
lero w s k ie j n a p a ś c i n a n a s z k r a j, pełnił w h a r c e r s t w ie b y d g o s k i m f u n k c j ę in stru kto ra d o s p r a w p r z y sp oso b ien ia o b r o n n e g o i w tej s a m e j rołi d /ia ła i p r ze z cały czas o k u p a c ji w p o d z i e m n e j K o m e n d z i e C h o r ą g w i P o m o r s k ie j „ S z a r y c h S z e r e g ó w 7” . B y ł też o r g a n iza to r e m d y w e r s j i w Z a k ł a d a c h N a p r a w c z y c h T a b o r u K o le jo w e g o . Z c h w il ą w y z w o l e n i a B y d g o s z c z y sp od o k u p a c j i h it le r o w skiej, n ie z w ł o c z n ie w łą c zy ł się a k t y w n i e d o r e a k t y w o w a n i a o d r o d z o n e g o h a r c e r s t w a . J e d n o c z e ś n ie p o d jął p r ac ę w Z a k ł a d a c h E n e r g e t y c z n y c h O k r ę g u P ó ł n o c n e g o , g dzie d o czekał e m e r y t u r y .
O s ta tn ie lata nie oszczędziły t e m u c ic h e m u , w s p a n i a ł e m u c z ł o w ie k o w i , b o le s n y c h d o ś w i a d c z e ń . C ię ż k o , o b łożnie c h o r o w a ł a J e g o ż o n a , a i on s a m często m o c n o z a p a d a ł n a z d r o w i u . N i g d y nie skarżył się j e d n a k n a sw'ój los, starając się d o ostatniej c h w ili u t r z y m y w a ć t n a m i — i z T o w a r z y s t w e m M i ł o ś n i k ó w M ia s t a B y d g o s z c z y , któ re go był a k t y w n y m d z ia ł a c z e m i h o n o r o w y m c zło n k ie m
— se rd e c zn y , ż y w y k o n t a k t. K i e d y w ostatnich t y g o d n ia c h p r z e d J e g o o de jśc ie m , z a n i e p o k o j e n i p r z e d ł u ż a j ą c y m się m ilc z e n i e m , złożyliśm y
w-izytę w s k r o m n y m p a n a W i e k o w y m m i e s z k a n i u — j u ż byli t a m h a r c e r ze z pobliskiej szkoły, któ rzy otoczyli s ę d z iw e g o d r u h a n a js e r d e c zn ie js zą o p iek ą . N i e z a p o m n i a ł * o r g a n iza c ja o s w o i m nestorze.
W ostatniej r o z m o w i e , d r ę c z o n y ciężką c h o ro b ą , któ ra czyniła w i d o c z n e spustoszenie w J e g o o r g a n iz m ie , dzielił się jeszcze z n a m i s w o i m g ł ę b o k im n i e p o k o j e m o los tak p r ze * N i e g o u m i ł o w a n e j O j c z y z n y . — D o k ą d ci m ło d zi lud zie chcą ten k r a j p o p r o w a d z i ć — pytał pełen w ie lk ie j troski. B y ło to 12 g r u d n ia ub ie głeg o r o k u .
Z m a r ł 2 stycznia 198 2 r o k u . O d szedł o d n as s e r d e c zn y P rzy ja c ie l i een io n y p o p u la r y za to r d z i e j ó w s w o je g o r o d z in n e g o m ia sta . W ś w i a d o m o ś c i n a s w s zy s t k ic h , k t ó r z y ś m y G o znali bliżej i o g r o m n ie s z a n o w a l i, pozostał o b r a z c z ł o w ie k a n ie z w y k l e g o d n e g o i p r a w e g o , o g r o m nie p r a c o w it e g o , w z ó r cnót o b y w a telskich, któ ry c h o d r o d z e n ia tak b a r d z o p o t r z e b u je n a s ze sp ołec zeń s tw o .
16
Gordon Wincenty ps.”Wawrzon” (1900-1982), kierownik szkolenia wojskowego, Sz Sz Bydgoszcz.
Ur. 31 III 1900 r. w Bydgoszczy w wielodzietnej rodzinie robotniczej Walentego i Rozalii z d. Lewandowskiej. Pracę zarobkową rozpoczął jako goniec, a potem uczył się zawodu elektromontera. W 1917 r. założył w Stowarzyszeniu Terminatorów przy Parafii Św. Trójcy we współdziałaniu z Janem Wierzejowskim I Druż. Skautową im. S. Staszica w Bydgoszczy, a w latach 1917-1919 cztery dalsze drużyny. Przygotowywał bydgoskich skautów do zbrojnego udziału w Powstaniu Wlkp. Od 1920 r, działał czynnie w ZHP, od 1925 r. jako harcmistrz. Zawodowo pracował w Elektrowni Miejskiej.
Zmobilizowany, w kampanii wrześniowej 1939 r. walczył jako kapral w I DP Sam.
Grupy Operacyjnej "Wyszków" gen. S. Kowalskiego. W październiku powrócił do Bydgoszczy. Został skierowany do pracy w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego, gdzie pracował jako spawacz. Wkrótce przystąpił tam do organizowania wśród pracowników warsztatów trójek sabotażowo-dywersyjnych. Do ZWZ i Sz Sz został wciągnięty i zaprzysiężony 4 VI 1940 r. przez -^Bernarda Mrozińskiego ps.”Prus”, kmdta “Roju”
bydgoskiego, który powierzył mu organizację szkolenia wojskowego. Obok udziału w akcjach sabotażowo-dywersyjnych w warsztatach kolejowych, organizował w bydgoskim węźle kolejowym siatkę łączności i wywiadu Sz Sz.
Po wojnie powrócił okresowo do pracy w harcerstwie. Zarobkowo pracował w charakterze urzędnika w Zakładzie Energetycznym Okręgu Północnego w Bydgoszczy. Po przejściu w 1966 r. na emeryturę pisał artykuły poświęcone starej Bydgoszczy. Zmarł 2 I 1982 r. w Bydgoszczy.
Mat. własne autora (rei. rodziny, notatki prasowe).
Leszek Michalski
81
'' OOMąjM óhućj M W p o / ttojj17
J : ^ n s l * m 9 0 w .
18
19
b Y & G O S Z C l
S^.Sz.' olj
-
20
b * / D ( 5 K 9 U € i ? /
21
* _______
22
G
23
c c
•
24
*
25
w jz; i
O
Wm W NJ
