Henryk Podolski
Promocja książki ks. Józefa
Mandziuka pt. "Historia Kościoła katolickiego na Śląsku"
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 3/1, 255-257
1996
[ 9 ] SPR A W O ZD A N IA 2 5 5
A uto rk a zanalizowała pod względem form alnym wyżej w spom nianą mszę Josquina des Prés, ukazując przepojenie struktury dzieła motywiką chorałową.
D r hab. Jerzy Erdm an w referacie Choral gregoriański ja ko źródło inspiracji w muzyce organowej wskazał na chorał jak o szczytowe, niemożliwe do zdystansow ania osiągnięcie w dziedzinie muzyki wokalnej. Jako taki poddaw ał się z trudem próbom przetransponow ania go na grunt muzyki wielogłosowej. Nie mniej istnienie w kościele organów , jak o instrum entu służącego liturgii, zachęcało kom pozytorów do wykorzys
tania chorału w kom pozycjach o bardziej złożonej fakturze. A utor przypom niał pochodzące z końca XIV w. najwcześniejsze źródło liturgicznej muzyki organowej, Codex Faenza zawierający przykład mszy organowej, w której tem aty gregoriańskie opracow ane zostały techniką cantus planus. N a dalszy rozwój technik kom pozytor
skich, związanych z użyciem melodii chorałowych w wielogłosowych kompozycjach organowych, w skazują źródła muzyki organowej z XV w. (W iener Anschrift, Buxheimer T abulataurbuch). Duży postęp w wykorzystaniu chorału w utw orach organowych zauważyć m ożna w XVI stuleciu, kiedy to technika cantus planus, szczególnie w kom pozycjach Paula H ofhaim era i A rnolta Schlicka została d o prow adzona niemal do granic możliwości. Nowe oryginalne pomysły pojawiają się w księgach organowych włoskiego kom pozytora G irolam o Cavazzoniego, Claudio M erulo, A ntonio Cabezóna. Od X VII w. obserwuje się zaham owanie postępów związanych z opracow aniem chorału gregoriańskiego w kompozycjach organowych.
Proces ten ulega pogłębieniu w następnych stuleciach X V III i XIX. Dziełem przełomowym jest z pewnością Lórgue mystique Charlesa Tournem ire’ a (1870-1939).
Ten m onum entalny zbiór bazuje w całości na odpowiednich m otywach gregoriań
skich. R eferat podkreślił wielki wkład Polski w rozwój muzyki organowej opartej na chorale - jego zdaniem w dalszym ciągu niedostatecznie zaznaczony w podręcznikach dotyczących muzyki polskiej i europejskiej. E poka współczesna jest korzystna dla odbioru chorału gregoriańskiego oraz do tw orzenia kompozycji na nim opartych.
A utor stwierdził na koniec, że rola badań naukow ych chorału staje się w tym kontekście szczególnie ważna.
W ostatnim referacie M uzyka liturgiczna Kościołów Wschodu i Zachodu - refleksje nad je j wspólnym źródłem i różnorodnością fo rm przekazu uniwersalnej prawdy chrześcijańskiej m gr M arcella Erigina wskazała na podobieństw o i wspólne cechy muzyki liturgicznej W schodu i Zachodu. Podkreśliła wzajemne przenikanie się tych kultur oraz rolę Polski jak o pośrednika w tym procesie.
N a zakończenie obrad zabrał głos Ks. prof. Jerzy Pikulik, który podziękował władzom Uczelni, gościom, prelegentom , w spółpracow nikom , studentom oraz wszys
tkim uczestnikom sympozjum.
Ks. Zenon Kołodziejczak
PRO M O CJA KSIĄŻKI KS. JÓZEFA MANDZIUKA pt. „HISTORIA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO NA ŚLĄSKU” .
D nia 26 lutego 1996 r. odbyła się we W rocławiu prom ocja drugiego tom u m onografii dziejów Kościoła katolickiego na Śląsku, obejmującego okres reformacji protestanckiej, reformy katolickiej i kontrreform acji (1520-1742), autorstw a ks. prof.
dr. hab. Józefa M andziuka, kierownika katedry H istorii Kościoła w Czasach N owożytnych w A kadem ii Teologii Katolickiej w W arszawie. O rganizatorem tejże imprezy naukowej były W ydawnictwa A TK , a jej gospodarzem Papieski Fakultet Teologiczny we W rocławiu, którego A u to r jest również praco¥/nikiem naukowym.
U roczystość odbyła się w gościnnym gmachu M etropolitalnego Seminarium D uchow nego we W rocławiu, w którym A u to r odbył swoje studia filozoficzno-teologiczne.
U czestnikami spotkania byli przedstawiciele wrocławskiego środowiska naukowego,
2 5 6 SPR A W O ZD A N IA [10]
zwłaszcza historycy Śląska, księża profesorow ie i wykładowcy kościelnych instytucji naukow ych, przyjaciele i koledzy A utora. U roczystość uświetnił swoją obecnością ks.
H enryk kard. Gulbinowicz, arcybiskup-m etropolita wrocławski.
N a wstępie ks. prof. d r hab. Ignacy Dec, rektor P F T we W rocławiu, pow itał gości, przedstaw ił życiorys naukow y A utora, omówił Jego twórczość naukow ą i złożył życzenia dalszych osiągnięć w badaniach nad dziejami Kościoła na ziemi śląskiej.
N astępnie przewodnictwo objął m gr H enryk Podolski, kierownik W ydawnictw ATK . Poprosił on prof. dr. hab. B ogdana R oka z U niw ersytetu W rocławskiego o wy
głoszenie „laudacji prom ocyjnej” . O to tekst tego wystąpienia:
„Praca ks. prof. Józefa M andziuka wypełnić m a lukę w polskiej historiografii, w której brak jest naukowej monografii dziejów Kościoła na Śląsku w czasach wczesnonowożyt- nych. Także i w niemieckiej literaturze nie mamy odpowiedniej pracy syntetycznej. Prace P. K onrada o Kościele śląskim i F. Seppelta o biskupstwie czas już zdeaktualizował, natom iast synteza W. M arschala nie zaspokaja potrzeb polskiego czytelnika.
A u to r podjął się wielkiego trudu przedstaw ienia dziejów Kościoła w szcżególnie ważnym okresie historycznym. Czasy wczesnonowożytne charakteryzuje niespotyka
ne w innych epokach nasilenie życia religijnego ogółu społeczeństwa. Dotyczyło to całej społeczności chrześcijańskiej, w tym oczywiście też i śląskiej. Instytucje kościelne stanęły przed wielkim wyzwaniem chwili dziejowej. Zycie religijne stanowiło najistot
niejszy kom ponent procesu historycznego. Tym istotniejsza staje się sprawa wyjaś
nienia tego elementu historii. Istnieją wielkie kom plikacje z przedstawieniem i wyjaś
nieniem tych spraw. Konieczne stało się określenie ap aratu pojęciowego, a następnie zbudow anie konstrukcji naukowej syntezy problem atyki religijnej i kościelnej.
W skom plikowanym biegu stosunków religijnych tego okresu badacze historii starają się wyodrębnić pewne wielkie procesy historyczne, które umożliwić m ają zrozumienie przebiegu wypadków dziejowych. A u to r syntezy sięgnął po tak ą w ypracow aną już konstrukcję. Historycy w yodrębniają w tym okresie równolegle przebiegające od początków XVI w. procesy reformacji protestanckiej i reform y katolickiej. Rozwój życia religijnego w ciągu XVI, X VII i pierwszej połowy X V III w. prow adził do kom plikow ania i antagonizow ania na styku w yodrębnionych nowych instytucji kościelnych protestantyzm u ze starym i strukturam i Kościoła rzymskiego. Protestan
cka reform acja objęła reform ę tak życia religijnego, ja k i instytucji kościelnej, reform a katolicka odrzuciła reform ę instytucji i dokonała reform y życia religijnego. T rudne problem y owych walk pozw ala zrozumieć wyodrębnienie jeszcze jednego ważnego procesu jakim stała się kontrreform acja1. W ykorzystując takie właśnie widzenie dziejów wczesnonowożytnych, starał się A u to r przedstawić w ypadki historyczne zachodzące na Śląsku, a przede wszystkim w granicach diecezji wrocławskiej.
W trakcie rekonstrukcji dziejów Kościołów śląskich czasów now ożytnych zwrócił A u to r uwagę na szczególnie w ażną rolę zasady „cuius regio, eius religio” , która w ypracow ana w czasie walk religijnych na terenie Niemiec stała się zasadą o r
ganizującą dzieje religijne także i na Śląsku.
Przedstawiając dzieje Kościoła śląskiego, a właściwie katolickiej diecezji wrocławskiej, postarał się A utor o szerokie i interesujące przedstawienie roli poszczególnych ordynariuszy. W książce znajdujemy poczet owych postaci historycznych kształtujących w dużej mierze charakter życia religijnego i instytucji kościelnych. O bok ordynariuszy przedstawiono także postacie wybitniejszych biskupów pomocniczych. A utor prezen
tuje tu koncepcję historiografii wskazującej na rolę jednostki, jest to odejście od, nie tak dawno powszechnie stosowanej, zasady pisania historii odpersonifikowanej.
Zgodnie z nowym podejściem do problem atyki historii Kościoła starał się A utor przedstaw ić z jednej strony istotne problem y życia duchowieństwa, a z drugiej życia
1 O bok prac cytowanych przez A utora m ożna jeszcze wymienić: P. C h a u n u, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250-1550). W arszawa 1989.
[ 1 1 ] SPR A W O ZD A N IA 257
wiernych. W przyszłości, po powstaniu prac szczegółowych, możliwe będzie jeszcze pełniejsze zrekonstruowanie umysłowości i mentalności kleru, a z drugiej strony religijności wiernych. Wydaje się, że taka właśnie konstrukcja widzenia wypadków dziejów Kościoła winna zainteresować badaczy historii religii. Kierunek takiego podejścia do historii religii i Kościoła dawno już znalazł swoje miejsce w historiografii francuskiej2.
Z tego punktu widzenia na uwagę zasługują w pracy podrozdziały o religijności wiernych:
„śląska religijność barokow a” i „bractwa i stowarzyszenia religijne” z rozdziału I I I Uwagę zwraca też paragraf „duszpasterstwo i jego praca duszpasterska” z tegoż rozdziału.
Słuszne jest także skrupulatne i odrębne omówienie roli zakonów , tej specyficznej instytucji duchownej w ram ach K ościoła katolickiego. Zakony zwłaszcza w czasach now ożytnych odgrywały w ażną rolę w Kościele. Prześledzenie tej roli na terenie dzielnicy śląskiej prow adzić może do wysuwania pewnych wniosków na ten tem at w szerszych syntezach katolicyzmu.
W arto też zwrócić uwagę na prezentowane przez A utora stanowisko wobec pro
blematyki elementów polskości w ogólnej historii Kościoła śląskiego. We wstępie do pracy czytamy: „A utor starał się pisać o tym w sposób obiektywny, bez przesadnego eksponowania polskich wątków dziejowych, choć cieszył się z każdego „polonika” . Także na uwagę zasługuje postawa A utora wobec problematyki Kościołów protestanckich.
Prezentowana praca zajmuje się historią Kościoła katolickiego, nie mógł jednak A utor pominąć problematyki protestantyzmu. We wstępie A utor wskazał, że starać się będzie
„dostrzegać rolę dziejową zarówno katolicyzmu, jak i protestantyzmu,” deklarował też dbałość o „zachowanie odpowiednich proporcji w analizowaniu poszczególnych zagad
nień” na styku działań wrogich sobie w tamtym czasie Kościołów (s. 10).
Czytelnik otrzym ał obszerny tom zawierający wiele uwag syntetycznych. A utor dbał jednak o przedstawienie sporej ilości szczegółowych faktów, których ciągi tworzą obraz ważnych procesów dziejowych tam tych czasów. Rozbudow any ap arat naukow y w formie przypisów, u dołu każdej strony i wybranej bibliografii, zamieszczonej na końcu książki, przydaje pracy dodatkow ą wartość. Zamieszczenie zaś indeksu nazwisk i nazw geograficznych wielce ułatwia dotarcie do szczegółowych zagadnień in
teresujących w danej chwili czytelnika” .
Po wystąpieniu prof. Bogdana Roka głos zabrał ordynariusz wrocławski. Nawiązał on do swojej kwerendy w Archiwum Watykańskim na temat Fryderyka Hesskiego, pierwszego kardynała wrocławskiego. Wspomniał następnie śp. biskupa Wincentego Urbana, który w 1976 r. przedstawił M u swoich najbliższych współpracowników: ks. Józefa Mandziuka i ks. Józefa Patera i przepowiedział ich karierę naukową. N a koniec rządca Kościoła wrocławskiego wyraził dla Autora życzenia owocnej pracy w badaniach nad dziejami biskupstwa nadodrzańskiego, które zbliża się do jubileuszu 1000-lecia swego istnienia.
Ks. Józef M andziuk w „słowie autorskim ” przybliżył problem atykę swoich badań naukow ych, ujawnił dalsze plany nad poszczególnymi tom am i wielkiej m onografii dziejów K ościoła śląskiego oraz podziękował uczestnikom za życzliwość i obecność.
Słowa szczególnej wdzięczności wyraził swemu ordynariuszow i za umożliwienie zorganizowania w arsztatu naukow ego w Izabelinie k/W arszaw y oraz ks. kanonikow i Zygmuntowi K ozłowskiem u za okazany mecenat w czasie studiów.
Po zakończeniu części oficjalnej, uczestnicy imprezy prom ocyjnej przeszli z auli do sali, gdzie mogli nabyć obok książki promocyjnej, t. 8 Słownika polskich teologów katolickich i poszczególne num ery czasopisma historyczno-społecznego Saeculum Christianum, którego ks. M andziuk jest redaktorem . Przy akom paniam encie muzycz
nym, w w ykonaniu Erwina H ellona, studenta P F T we W rocławiu, A u to r podpisywał swoje książki. W kameralnej atm osferze goście korzystali z posiłku, przygotowanego przez siostry jadw iżanki, pracujące w Seminarium Duchownym .
H enryk Podolski 2 S. L a z a r , Kierunki badań nad historią religii i Kościoła w aspekcie historycznej socjologu religii. Znak. R. 20; 1968, nr 171, s. 1139-1159.
