Raiter Wanda Irena

1

S P IS Z A W A R T O ŚC I I I.CZKI - fc A: (

& Ł . . i . < ^ y r k & . ...

J M ł ^ S K

1/1. Relacja ■

I/2. Dokum enty (se n su slriclo) dotyczące osoby relatora ^

I/3. Inne m ateriały dokum entacyjne doty czące osoby relatora

II. Materiały uzupełniające relację —

111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora v

III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sp rzed 1939 r. — 111/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. — III/5 - inne...

IV. K orespondencja —

V. Nazwiskowe karty in fo rm a c y jn e j

VI. Fotografie _ J .

2

3

~ ~ \ A

SCH EM AT RELACJI W OJENNEJ SŁUŻBY KOBIET

A. Relacja o własnej służbie wojennej, odbytej w latach 1939-1947, zarówno w kraju jak i w ojsku polskim za granicą

B. Relacja o wojennej służbie osoby nieżyjącej ... .... ... ... ————— C——

Relację prosimy sp o rząd zić w sp o só b opisow y, uwzględniając punkty schem atu, ale nie rozdzielając opisu na poszczególne punkty. Jeżeli relatcrka służyła zarówno w kraju nie tylko w A K , ale i w innych organizacjach konspiracyjnych w kraju i zagranicą, relację należy ująć chronologicznie z kolejnym opisem służby w poszczególnych form acjach. W razie nie posiadania pełnych inform acji

prosim y o podanie d aj^ ch fragm entarycznych. . \ ■ ,

WftNI) ń R.flll b ii 1 ER ^\\ R

I. DANE OSOBOWE RELATORKI (osoby, której relacja dotyczy) 1. N azw isko (rodow e i n a stę p n e z d a ta m i z m ia n ), im iona

la. pseudonimy.

Ib. używane nazwiska fałszywe. |K T / 1 (A \ k , K 1 A ( 1 ś \ \ ” P 2. Data i miejsce urodzenia (m iejscowość, pow iat, w ojew ództw o).__£ •), v 0 1J I L ! L L _ ... _ v 3. Imiona rodziców, nazwisko rodowe m atki, diH«.:({),tĄkl>:wniściAzawodov/ej i sppłqczn ęj,rodzicaw ;

rodzeństwo (imiona i daty roczne urodzeń). i ^ I

4. Obecny adres osoby składającej relację, nr telefo n u .^ ^ Ul . f Ć/ty) 3 ,

II. DANE ŚRODOW ISKOW E PR ZED W O JE N N E - ujęte / f t j S ń M .

1. W ykształcenie (nazwy szkół i uczelni o raz lata uczęszczania do nich). ^ 2. Przebieg pracy zawodowej i działalności społecznej.

3. Przynależność do PW K, PCK, ZH P lub innych organizacji przyspasabiajacych do udziału w w ojnie (nazwa organizacji, okres przynależności do niej, m iejscowość, w której działała organizacja, fuńkcja; wpływ uczestnictw a w organizacji na służbę wojenną).

II U J DZIAŁ W KAMPANII W RZEŚNIOW EJ 1939 r. f o M P c K -T A U g P f t H. W h d f f l ' 1. Służba wojskowa lub udział w obronie cyw ilnej, przydział, funkcja, m iejscow ości, daty.

IV. ŻY C IO RYS CYW ILNY W LATACH 1939-1947 - ujęty krótko

i. M iejsce zamieszkania, rodzina, zarobkow anie, udział w cywilnej sam opom ocy społecznej, udział

w tajnym nauczaniu. I ^i/, 1 li

W W i 01 i}('\ m w k

V. PRZEBIEG KONSP. SŁUŻBY ŻO ŁN IER SK IEJ W LATACH 1939-1945 - ujęte szczegoTowo 1. Wpływ przedwojennej działalności na w stąpienie do konspiracji (pkt. II/3). Data i okoliczności

wstąpienia do organizacji konspiracyjnej. Jej nazw a i zasięg działania.

2. Kto, gdzie i w jakich okolicznościach odbierał przysięgę, wprowadził bez zaprzysiężenia ?

3. Teren działania (Okręg, Inspektorat, O bw ód; w zględnie województwo, powiat, dzielnica), k olejne przydziały konspiracyjne - nazwa i kryptonim y komórki, nazwiska, pseuda i funkcje przełożonych, nazwiska, pseuda i funkcje innych członków kom órki. Opis funkcjonow ania, liczebność komórki.

4. Przebieg osobistej służby, funkcje, o dbyte przeszkolenia, wykonane zadania, udział w ak cjach , zapam iętane adresy, uzyskane odznaczenia.

5. Aresztowania: relatorki, jej rodziny, członków kom órki. Data, m iejsce, okoliczności. Ś ledztw o, więzienia, obozy, koncentracyjne, jen ie ck ie . Zw olnienie.

6. Dane o uczestnictwie w konspiracji członków rodziny, przyjaciół.

VI. PRZEBIEG SŁUŻBY W FO RM A C JA CH ZA G RA N ICZN Y C H - szczeg ó ło w y ___ ____

1. Dane o formacji, dokładna nazwa i struktura.

V 4

2. Data, miejsce, szczegółowe okoliczności w stąpienia do formacji.

3. Okresy i opis kolejnych etapów służby zagranicą. ____ _ Ł __ _ 4. Okoliczności zakończenia służby zagranicznej.

5. Powrót do kraju lub dalszy pobyt za granicą.

VII. PRZEBIEG DZIAŁALNOŚCI W TA JN Y C H ORGA NIZACJACH 1945-1947-s z c z e g ó ło w o

1. Ujawnienie (?). 5. Aresztowania, wiezienia, inne rep resje.

2. N azw a organizacji. ' W spółoskarżeni. Nazwiska funkcjonariuszy

3. Okres i zakres działania. aparatu represji.

4. Przełożeni i uczestnicy.

VIII. DZIAŁALNOŚĆ POLITYCZNA I SPO ŁEC ZN A w legalnych, niekomunistycznych fo rm acjach funkcjonujących po 1945 r.

IX. PRZEBIEG SŁUŻBY W i l l i ARMII W OJSKA POLSKIEGO

1. N azw a form acji. 3. Przydziały.

2. Okres i m iejsce służby. 4. Demobilizacja.

X. ŻY CIO RY S PO W OJENNY - krótko ujęty 1. Dalsze kształcenie się.

2. W arunki rodzinne.

3.. Praca zaw odow a i działalność społeczna.

4. W pływ służby wojskowej n a ż y cie pow ojenne.

5. Pizejście na em eryturę.

6. Dalsza działalność społeczna, kom batancka.

7. Jeżeli relacja dotyczy osoby poległej lub zm arłej nafe^y podać miejscowość i do k ład n ą d a tę i okoliczności śmierci, m iejsce pochów ku, uczczenie pośm iertne.

D O K U M EN TA C JA (oryginalna, skserow ana lub do zw rotu) ^ I ^ j

1. Dokum enty i fotografie dotyczące przedw ojennego pw i Kampanii W rześniowej 1 939 r.

2. Dokum enty, pamiątki i fotografie z okresu okupacji, działalności konspiracyjnej, słu ż b y zagranicznej, własne i członków konspiracji,

3. Dokumenty' i fotografie z okresu konspiracji lat 1945-1947 (w tym fotografia paszportow a, m o że być w spółczesna).

4. Legitym acje odznaczeń

5. W ykaz literatury, w której w zm iankuje się o służbie relatorki, o je j formacji w ojskow ej lub o j e j kom órce konspiracyjnej. Jeżeli relacja dotyczy w ybitnej lub bohaterskij kobiety-żołnierza n ależy podać szczegóły um ożliw iające opracow anie sylw etki - dla przewidywanego zbioru S y lw e tek wybitnych kobiet-żołnierzy.

Fundacja „A rchiw um i M uzeum Pom orskie A rm ii Krajow ej oraz W ojskowej Służby P o le k ’’, Dział A rchiw um WSK, ul. Podm um a 93, 87-100 Toruń (tel.: + 4856/ 65 22 186;

w w w .um .torun.pl/archA K ; e-m ail: fapak@ w p.pl

Prosim y o dołączenie do przesyłki znaczka pocztow ego na korespondencyjne pośw iad czen ie je j odbioru przez A rchiw um W SK oraz o ew entualne w płacenie na konto WBK Oddz. Toruń, 82 1090 1 5 06 0000 0000 5002 0244

l - d 2-. / l / l 0 ł ( i A 5 K ' I t i - l M 5

6

7

8

9

Z W IĄ Z E K B O JO W N IK Ó W O W O LN O ŚĆ 1 D E M O K R A C JĘ

Z A R Z Ą D W O JE W Ó D Z K I

a , / 1 r /

h ' p / ż i L W LiSi Ć if '

Z A Ś W I A D C Z E N ! E N k 3 2 0 8 6 0

Z srząc! W o je w ó d z k i Z w ią z k u B o jo w n ik ó w o W o ln o ść i D e m o k r a c ję s tw ie r d z a , ż e

O byw atel [ka] f o . Ć L____ /^ ( O l^ L £ £ ~T~ . - -

f ii n ię i n a z w is k o }

syn [córka] --- --- y--- urodzony ja]

yf s ^ / y t o ' ^w /V * fc-o ^j y -yw/s/ći ■ ŹLStf ^

( d z ie ń , m le ^ fa e . r o k j ^ f»n»ojM*ow©£ćjr / ' ^

zam ieszkały [a]-w j< h J ? h V U * ś u 7 f f ry b . / t £ (<? U f 3

— jest członkiem zw yczajnym ZBoWiD, n r legity m acji " C

Zaśw iadczenie jest d o kum en tem stw ie rd z ają cy m praw o do k o rzy sta n ia ze św iadczeń określo­

nych w U staw ie z dnia 23 października 1975 r. „o dalszym zw iększeniu św iadczeń dla k o m b a­

ta n tó w i w ięźniów obozów k o n c e n trac y jn y c h ”, [Dz. U. N r 34, poz. 186].

Jednocześnie stw ierdza się, że w rozum ieniu przepisów a rt. 8 te j U staw y do o k resu /.•'.trud­

nien ia w ym ienionem u [nej] zalicza się n a stę p u ją c e , okresy działalności k o m b atan ck iej oraz okresy uw ięzienia w h itlerow skich obozach k o n cen tracy jn y ch :

d 1 4 CJU ^CiI-U '0'3£st Łs p c { / f - & s c £ o

i r o d z a j d z i a ł a l n o ś c i o k r c ; m l - d - t )

S E K R E T A R Z

Zarzadu Wojewódzkiego

/ / ( f y v / < 7 4 % lcł H e n r y k A lc /t^ lsk i

p o d p i s S e k r e t a r z a Z a r z ą d u W o je w ó d z k i e g o Z B o W iD

i p ie e z n tk n s ł u ż b o w a

Łącznie Ą ( J ź ^

podpis Prez«yfa Z arod u W o ? PV.’óf! -r \r\Ju% V. H 51 W' ? T 1

i pieczatrat służbow a

f#U «/>;«• o k r a u l a

j h o ń l o u .. dnia

n i e p o t r z e b n e s k r e ś l i ć

W zór N r 1

10

11

s U

12

13

14

15

16

17

■77. J ./3/3

O k r ę . ' ... . • • « . * . . < » K o ł o l b r u d O N l n k o . . . » .

D E K L A M A C J A

Z g ła s z a m u c z e s t n i c t w o w S t o w a r z y s z e n i u Ż o ł n i e r z y A r u i i

K r a j n e j 1 z o b o w i ą z u j ę f i i ę ilo p r z e a t r z e b i u l u S t u t u t u S t o w a r z y s z a n i a .

d i i t a ... ... f e l F T . ...

/ i m i ę i n a z w i s k o / * / / o d p i u / 'Y i/^ w -lr n.-i 1- yu K,

f«d THH f?&VA ^{w .} &. . . . .

U ł e f o n • . . . .

) . N a z w is k o i i m i ę

ARKUSZ KWJDKNUYJNY

iirx.fi.. ^v 1.\ ^hp .!?.

/ l i t e r a m i d r u k o w a n y m i /

2 . 1)1 m m ę ż a te k n a z w is k o p a n i e ń s k i e I f. C . . ^ . . . • • • • • . • • . . . . • • • . • • .

* . D a ta i m i e j s c e u r o d z e n i a i & / • .

4 . I m io n a r c d a i c ó w 5 . P s e u d o n im y

5 u

f>. 0« t a w s t ą p i e n i a do a * SZP

b . ZWZ-AK M W f c . £ f ■

c - O r g a n i z e c j e o c a l o n e , p o d p o r z ą d k o w a n e , w s p ó ł d z i a ł a j * ) c e

7 . p r o ^ . 1 , i orśań^ńó.v.iń.v i i i — ? i ' ś $ ° H 4 i ! £ K " "

... ... * . . 9 k ^ . S i ( b r . ... ..

/ n p 4 O k r ę g , i n s p e k t o r a t , o b w ód , r e j o n , p l a c ó w k a , o d d z i a ł , p l u t o n , k o m p a n ia , b a t a l i o n , p u ł k , b r y g a d n , d y w i z j a

l u b i n n y r o d z a j d z l a t a l n o ć c i / _ ; b . O d z n a c z e n ia u z y s k a n e w AK l i t 1.1! I M ! ^ . I ' h ^ j k WjJ.J'*

— ... ... .. .. m J Ą j I . M i 5. . \ 4 w * . l i d M ‘ł

/ n r 1 e g . I d a t a w y s t a w i e n i a , p r z e z k o g o n a d a n e /

18

- 2 -

iitu

. . . . y . 4 ^ ( ą . R a 4 || ...* ... ..

/ nr leg* i d a t o w y s t a w i e n i a , p r z e z k o g o n a d a n e / 10e P r z e b i e g a ł u ż b y / c z a s o k r e s , n a z w a , t u n k c j a / :

a. a o 1 9 3 9 r ... o ... * ...

b . 3 2 1 % m - A K

p

A J i w . . 4 ' 5. . ! . ' | A H

. / 5 . k ,

o o P . S ^ Z ^ n o Z a c h o d z i *

11. K a r t a k o m b a ttinęka /nr, d at a wv o ta w i e n i a , p p z g z k o g o .wydana/

: ? f - . b W t W J . . J i r p A i . y 9 f r ^ H £ . « . . .

12. R e p r e O j o n o w a n y / r o d z a j / : a . l . l X . l ‘) 3 9 r . - 1 5 *1 . 1Ł J4

b. Pó I 5 - J . L l) 4 5 r ... .

W i a r o ą o d n o a ć p o w y ś c z y o h .danych „ p o t w i e r d z a m p o d p i a e m

ę d ą s u '. d < ? .

K O M I S J A WB R Y F J L K A C Y J N Ą . ojLfo. & . . . ^ . 7 ^ _ / K o l a , firodowiaka /

P o t w i e r d z a s i ę d a n e z n i n i e j a z e j daklurucji. i p o s i a d a n i e d o u z y a k a nia u p r a ^ ^ e ^ f ^ p n k r u Ł s J s ^ o h S t ó w a G ^ y B z e n i a Ż o ł n i e r z y A r m i i K r a j o w e j _{--- .* * * z "} " • ‘ c i u h 6 u n u e r ? . y a r m i i urajoi

. . . . . . . . . ^ f..ć 2 . . . lv, . . . .

/ m i e j R c o w o ó ó , d a t a / x . . t.

N a z w i o k o i imię 1

p « e n d o n i m 2 . 1 J U V% 2 . l v U I % .' h

• , . ■: , ✓ • K Y S Z A .w • • • • • • • • • • • • • *AUi

P r z y j ę t y w p o c z e t c z ł o n k ó w z w y c z a j n y c h S t o w B r z y a z e n i a Ż o ł n i e r z y A rmii K r a j o w e j .... ... ... ...

«---•** .

/ nr e w i d e n c y j n y t m\ejęe o w o ś ć , data / Z A R Z Ą D O K R Ę G U

N a z w i s k o i i m i ę 1. ...

p n e u d o n im 2 ... ...

5 ...

19

- 1-1315

N a z w a O d d z ia łu __________________ d n i a --- 1 - — —l l ^ r.

D a ta w stąp ien y a do (Stempel Oddziału) Z w iązk u ---- — r.

/ I

A ( . '

KARTA EWIDENCYJNA ^ l i i

N r ew id.

człon k a zw yczajnego> ZIW

Im ię i n a z w isk o A O i s t t * t 4-

Im io n a rodziców i n a z w isk o rodow e m a tk i --- ,— ?___ _______—

_________ M M i O t AJJU al , l 'A- m t U o ik ,_______

D a ta i m iejsce u r o d z e n i a ____ J ---h i b j l d j -

D o k ład n y a d re s i jeg o zm ia n y : ^ -V*h

In w a lid a g ru p y i z m ia n y --- / -J L --- V) z ogól. st. zdr. / inw. wojen,

w z w ią zk u -___ K .A l^ Q ^ ’>a--- F o rm a c ja w ojsk., w k tó re j po w stało in w . w ojenne/w ojskow e j a w ojsk., w Której pc

D a ta o rzeczen ia i k o lejn e z m ia n y m

D a ta p rz y z n a n ia i N r ^ u p ra w n ie ń k o m b a ta n c k ic h , w z w ią z k u

h f J/Ą____ )H f i ' zaliczony o k re s od-do ^ ^ ^

_ ____________ ________________ __________________$ utc-j

N r i rodzaj św iad czen ia: r e n ta , e m e r y tu r a , z b ie g o w e * --- - W ysokość e m e ry tu ry , zm iany:

Ilość osób n a w y łączny m u trz y m a n iu (n ie p o sia d a jąc y c h w łasn eg o dochodu) — sto p ie ń p o k re w ie ń stw a :

1 :______ ______________________________________________________

2 !______________ :__ ,____________ _____________________

W ysokość w y n a g ro d z e n ia w p rz y p a d k u z a tr u d n ie n ia i z m ia n y

< k IbĄ - 0 $ / ] 5 M

20

± 1 3 1 f i

W ysokość dochodu w p rz y p a d k u p ro w a d z e n ia sam o d zieln eg o gos­

p o d a rs tw a roln eg o i z m ia n y ___________________________________

W a ru n k i m ieszk an io w e: dobre, p rz e c ię tn e , złe*

P rz y n ale żn o ść do in n e j o rg an iz ac ji k o m b a ta n c k ie j, ja k ie j _______

_________________ O rlA U Ł /Uj H -lC ______________________________

R ep resjo n o w an ie przez III Rzeszę N ie m ie c k ą — gdzie, w ja k im c h a ra k te rz e ^ ___________________________________ _________

R e p re sjo n o w a n ie w ZSRR w la ta c h 1939-1956 — gdzie, w ja k im c h a ra k te r z e _______ :____________________________________________

i

7 --- :--- R ep resjo n o w an ie w P olsce w la ta c h 1945-1956 — gdzie, w ja k im c h a ra k te r z e __________________________________ _________________

P o s ia d a n e najw yższe o d zn aczen ia, n a z w a , d a ta n a d a n ia , z m ia n y

K o rz y sta z zo rg an izo w an ej pom ocy p ielę g n ac y jn e j — od kied y ______________ koszty m iesięczne _____________________________

D a ty k o n tro li o p łacen ia s k ła d e k

P e łn io n e fu n k cje w Z w iązk u In w a lid ó w W ojen nych R P / z m ia n y

podpis członka potwierdzający zgodność podpis osoby przyjmującej deklarację danych ze stanem faktycznym członka

*) niepotrzebne skreślić

l . d k . 1 /f/i 21

ZWIĄZEK

INWALIDÓW WOJENNYCH RP

Z a r z ą d Oddziału / i U / ' A ? / li CjOl

97-300 Piotrków Tryb. Nrewid. ..ky.L.O .l. ...

ul. M ł y n a r s k a 2 t e i . 4 9 - 5 6 - 6 0 Oddział w ...

(pieczęć oddziału)

Nrewid. współmałż.

Data wstąpienia do ZiW RP ...

Data założenia karty / wystawienia iegit. ZIW

f * JtMJ.UK ^ij L M U S ^{l ....}

KARTA EWIDENCYJNA o CZŁONKA ZWYCZAJNEGO -

1. Nazwisko i imię

2. Imiona rodziców i nazwisko rodowe matki

(kod, miejscowość, g m in a, ulica, nr d om u/m ieszkania)

4. Nr telefonu ...

(prywatnego, kontaktowego)

1 ^J5. Data i miejsce urodzenia . Afd- . $.(L ^.. ./l 3. !\. &. ,.f.v.. 1.1 A ...

6. Numery ... ... .CT...

(dowód o sob isty) (P E SE L) (N IP)

7. Wykształcenie (profesja) . . .V

... ... r ... |T

8. Stopień niepełnosprawności

.łw . .i...

9. Podstawowe przyczyny powstania inwalidztwa wojennego

. . M. dM . WM1. A t y V ł i ^...

(zranienia; kontuzje, schorzenia) £

22

23

- H 3 L f o

ad. pkt. karty:

8...

ZMIANY 1 UZUPEŁNIENIA

do karty ewidencyjnej członka ZWYCZAJNEGO

14...

15...

16...

i ' 17...

18. b)

c )

19...

20...

21...

22...

Za zgodność ')

z oryginałami dokumentów

Imię, nazwisko, podpis

OPŁACANIE SKŁADEK - kwota

Rpk 2004 Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Rok 2009

( a <D

if ^ (a (h ^

Rok 2010 Rok 2011 Rok 2012 Rok 2013 Rok 2014 Rok 2015

Rok 2016 Rok 2017 Rok 2018 Rok 2019 Rok 2020 Rok 2021

24

25

Z lb H l

13. Odznaczenia:

nr. legit. data nadania kto nadał

14. Posiada uprawnienia kombatanckie ____________________ _

nr. legit'. data nadan.

kto wydał zaliczony okres działalności kombat. i rodzaj Powyższe dane potwierdzam własnoręcznym podpisem, deklaruję udział w pracach Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, zobowiązuję _

się do płacenia uchwalonych składek członkowskich i do przestrzega­

nia Statutu Związku.

___________________________ dnia ___________ ________________

własnoręczny podpis Opinia środowiska - Koła

Potwierdza się dane zawarte w niniejszej deklaracji i opiniuje się pozytywnie prośbę o przyjęcie do SW.Zw.ZAK.

Imiona i nazwiska: pseudonimy data:

2 .

3.

Decyzja Zarządu Okręgu

Przyjęty na członka Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręgu Piotrków Tryb.: nr. ewid. _______________ data______________

Imiona i zawiska: pseudonimy:

1 .

2 .

3 .

Miejsce na dodatkowe uwagi i wyjaśnienia:

UWAGA: 1. Członkowie nadzwyczajni nie wypełniają poz. 7,8,9,10,13,14 natomiast w pkt. 11 podają merytoryczne uzasadnienie chęci przynależności do SW.Zw. ŻAK.

2. Do deklaracji należy załączyć życiorys ze szczególnym podkreśle­

niem okresu konspiracji.

L . e U - M o l [ i j 5 ( ( 26

27

6 KurieR - Kultura i Rzeczywistość

Był w regionie piotrkow skim postacią znaną, łubianą i szanow aną. W yróżniał się w ysokim w zrostem i pogodnym usposobieniem . Dla ludzi zaw sze pom ocny w potrzebie, a szczególnie jeśli dotyczyło to przyjaciół z A rm ii Kraj ow ej...

mm

U rodził się 5 kwietnia 1915 roku we wsi .ładowniki koło Żnina, obecnie w województwie kujawsko-pom orskim.

Alfons Wojciech Raiter pochodził z patriotycznej, religijnej rodziny. Jego ojciec b y ł n au czy cielem . C hłopiec ukończył gimnazjum w Inowrocławiu.

Następnie przez rok odbywał służbę wojskową. W roku 1935 rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Poznańskiego. Starszy jego brat Henryk został księdzem, a młodszy - Zygfryd Józef był zakonnikiem salezjaninem. Miał też cztery siostry - Irenę, Melanię, Alodię i Urszulę.

W końcu sierpnia 1939 roku Alfons Raiter dostał przydział do 11 pułku piechoty we Wrocławku wchodzącym w skład Armii „Pomorze”. Jako dowódca plutonu strzeleckiego brał udział w walkach w okolicach Grudziądza, a następnie w bitwie nad Bzurą. W dniu 17 września został ranny i trafił do niewoli.

Rok później z powodu choroby trafił do szpitala jenieckiego, skąd zwolniono go do domu 6 grudnia 1940 roku.

* * *

Przyjechał do Piotrkowa Trybunal­

skiego, gdyż tutaj została wysiedlona jego rodzina. Zaraz znalazł pracę w szpitalu Świętej Trójcy. Dotychczas ukoń­

czył trzy lata studiów medycznych, a więc praca w szpitalu pozwalała mu zdobyć niezbędne doświadczenie. Jego starszy brat ks. Henryk Raiter wciągnął go do konspiracji ZW Z/A K , gdzie przyjął pseudonim „Wojtek”. Wkrótce do domu przy ulicy Łąkowej przybył cichociemny mjr Adam Trybus „Gaj”. Gdy poznał on wielkie zaangażowanie i poświęcenie studenta medycyny, po pewnym czasie mianował go szefem sanitarnym Kedywu Okręgu AK Łódź. „Wojtek” niestrudzenie

organizował kursy sanitarne, gromadził leki i środki opatrunkowe, przygotowywał miejsca na konspiracyjne punkty sanitarne.

Dla oddziałów partyzanckich szkolił sanitariuszy i zaopatrywał ich w torby z lekami oraz opatrunkami. Szczepił party­

zantów przeciw tyfusowi. Nadzorował również w piotrkowskim szpitalu leczenie rannych żołnierzy.

W listopadzie 1943 roku brał udział w ataku na posterunek graniczny w Wodzinku koło Srocka. Zamiast czekać wówczas w punkcie sanitarnym, poniosła go fantazja i z żołnierzami ruszył do ataku.

Został lekko ranny. Ale kilka tygodni później już pełen sił odwiedził sierż.

„Onufrego” Stanisława Karlińskiego w jego leśnym bunkrze w Stobnicy-Pile.

Przyjechał z dowódcą piotrkowski­

ego Kedywu kpt. „Morusem” Hila­

rym Arturem Moraczewskim oraz jego zastępcą ppor. „Stefanem ” Henrykiem Krzyżańskim. „Wojtek”

zb ad ał stan zd ro w ia żo łn ierzy zespołu dyw ersyjnego. G łów ne problemy spowodowane były złym o d ż y w ia n ie m - a w ita m in o z a , b iegunki, szkorbut itp. C zęsto zd arzały się też o b tarcia stóp spowodowane długimi marszami.

Jego brat - ks. Henryk Raiter został aresztowany w nocy z 8 na 9

m a j a 1 9 4 4 r o k u i t r a f i ł d o piotrkowskiego gestapo. Po wstępnym śledztwie przewieziono go wraz z innymi w ięźn iam i do g estapo w R adom iu.

Wszystko wskazywało, że więźniowie są wiezieni na rozstrzela-nie. Wówczas ks.

Henryk modlił się za aresztowanych i udzielał rozgrzeszenia m odlitw ą „In articulo m ortis”, czyli w obliczu śmierci.

Wszyscy więźniowie przewożeni byli w p o z y c j i k l ę c z ą c e j . G e s t a p o w c y kilkakrotnie uderzyli w twarz i kopnęli modlącego się na kolanach kapłana. Mimo tej zniewagi ks. Henryk modlił się dalej dodając wiary uwięzionym.

Tej samej nocy aresztowanych zosta­

ło kilkanaście osób z konspiracji ako­

wskiej. Szczęśliwym zbiegiem okoliczno­

ści „Wojtek” był nieobecny w Piotrkowie i w ten sposób uniknął aresztowania.

W lipcu oddziały partyzanckie Ziemi Piotrkowskiej i Opoczyńskiej zaczęły się łą c z y ć w 25 p u łk p ie c h o ty A K . Podchorąży „Wojtek” został lekarzem I batalionu, a następnie całego pułku.

Stopniowo przybywało rannych i chorych partyzantów, którym trzeba było zapewnić opiekę, bezpieczeństwo oraz wyżywienie.

Zorganizował służbę sanitarną pułku, która podczas czterech miesięcy walk świetnie sprawdziła się w działaniu.

„Wojtek” był zawsze na swoim posterunku, czyli w punkcie sanitarnym, gdzie w trakcie walk udzielał pomocy lekarskiej, przeglądał rannych i decydował o dalszym postępowaniu. To znaczy po opatrzeniu kierował na leczenie szpitalne do miasta, bądź do konspiracyjnych kwater sanitarnych w terenie. Bywało, że w warunkach polowych musiał wykonywać niezbędne zabiegi chirurgiczne.

Po ciężkiej walce pod Stefanowem w dniu 26 września 1944 roku, z osłoną czterech żołnierzy przewoził z sanitariu­

szką rannych w rejon Drzewicy. Musiał wówczas przekroczyć bardzo niebezpie­

czną szosę Opoczno-Radom. Natomiast pod Białym Ługiem z polecenia dowódcy pułku mjr. „Leśniaka” prowadził konwój złożony z dwóch platform z rannymi w stronę Opoczna.

Do końca nie opuścił swoich towarzy­

szy broni. Nawet po dniu 17 stycznia 1945 roku, czyli po rozwiązaniu Armii Krajowej, nadal opiekował się rannymi i chorymi.

* * *

Po wojnie postanowił dokończyć

28

KurieR - Kultura i Rzeczywistość

przerwane studia medyczne. Później pracow ał ja k o lekarz w szpitalach Inowrocławia i Działdowa. Następnie zatrudniony był w ośrodku zdrowia w Zdunach koło Łowicza.

Na początku 1951 roku powrócił do Piotrkowa. Tutaj wspólnie z dr. Karpo­

wiczem organizował oddział dziecięcy w szpitalu Świętej Trójcy przy ul. Wojska Polskiego, którego został ordynatorem.

Następnie z oddziałem dziecięcym trafił do Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. M ikołaja K opernika przy ulicy Rakowskiej. Jednocześnie troszczył się o rozwój opieki pediatrycznej w powiecie. Z wielkim poświęceniem pracował dla dobra n a jm ło d sz y c h . B yło coś o grom nie wzruszającego, gdy ten wysoki, zapra­

wiony w partyzanckich bojach mężczyzna nosił na rękach czy nawet na plecach chore dzieci bawiąc się z nimi. A one nazywały go „wujkiem”.

Codzienny obchód oddziału był zjawiskiem wyjątkowego rodzaju ordynator w otoczeniu lekarzy i małych dzieci. Bywało, że jeden dzieciak ciągnął doktora za połeć fartucha, a drugi maluch, taki mający jeszcze problemy z chodze­

niem, przyczepiony do nogawki ślizgał się po podłodze. Nie tylko od siebie, lecz także od personelu wymagał, żeby do małych pacjentów wszyscy mieli serce i cierpli­

wość. Potrafił niespodziewanie wieczorem zjawić się na oddziale i sprawdzić, jak dyżurujący lekarz wypełnia swoje obowią­

zki. Ale również miał odwagę w dosa­

dnych słowach skrytykować matkę za nieodpowiednią opiekę nad dzieckiem.

Czasem jednak sam był jak dziecko, gdy z apetytem zajadał swoje ulubione kremowe ciastka-ptysie.

Ambicją dr. Raitera było również szkolenie lekarzy-pediatrów. Zasilił w ten sposób region piotrkowski liczną kadrą specjalistów, których w latach PRL-u

wciąż brakowało. Ponadto przez wiele lat był nauczycielem w Szkole Pielęgniarskiej.

Funkcję ordynatora oddziału dziecięcego pełnił do września 1983 roku, czyli do czasu przejścia na emeryturę. Jednak wciąż pamiętał o swoich pacjentach.

Miał doskonałą pamięć. Potrafił na ulicy poznać leczonego przez siebie kilkanaście lat wcześniej dzieciaka, teraz już nastoletniego chłopaka i zapytać go po imieniu o zdrowie! W przypadku niżej podpisanego było to tym bardziej zadziwia­

jące, że na Oddziale Dziecięcym leżałem krótko, a powodem było jedynie silne przeziębienie.

* * *

Przez wiele lat kpt. Raiter aktywnie uczestniczy! w działalności kombatan­

ckiej środowiska 25 pp AK Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej. Wśród kole­

gów partyzantów był powszechnie łubiany.

Najbliższymi jego przyjaciółmi byli mjr A dam T rybus „G aj” i kpt. W itold Kucharski „Wicher”. Często odwiedzał w G nieźnie znajom ych z piotrkow skiej konspiracji - Marię i Henryka Krzyżań- skich. Tutaj też jego brat ks. infułat Henryk R aiter był w ieloletnim proboszczem katedry gnieźnieńskiej, czyli w miejscu gdzie praw dopodobnie miał m iejsce chrzest Polski.

Docent dr Zdzisław Kamiński ps.

„Kamień”, gdy wspomina dr Raitera jest wzruszony, że miał szczęście z nim współpracować w czasie okupacji. Po klęsce Powstania Warszawskiego uciekł z niewoli i trafił w lasy stefanowskie, a tam mjr „Leśniak” przydzielił go, jako studenta medycyny, do dyspozycji młodego lekarza pchor. „Wojtka”. Pełnił funkcję dowódcy drużyny sanitarnej i szybko zaprzyjaźnił się ze swoim bezpośrednim przełożonym, gdyż „Wojtek” był dla wszystkich bardzo życzliwy i serdeczny. W okresie powojen­

nym obaj koledzy wielokrotnie się spoty­

kali głównie na uroczystościach kombatan­

ckich. Wówczas dr Raiter często wyrażał swoją wdzięczność, że dzięki koledze

„o calił g ło w ę” . To w y d arzen ie tak wspomina dr Kamiński:

- Wieczorem 8 listopada 1944 roku pod Wincentowem kolo Końskich, w czasie przebijania się przez pierścień atakują­

cych nas hitlerowców, zostałem ciężko ranny w praw e podudzie. Opatrzyłem swoją ranę a wkrótce opatrywałem kolegę, który ranny był w twarz. Po chwili podbiegł do nas "Wojtek" i pochylił się nad nami,

29

8

żeby w ciemności dostrzec, co się stało. W tym momencie w pobliżu wybuchł granat.

Świst odłamków usłyszeliśmy nad naszymi głowami.

- Dobrze, że się pochyliłem, bo już bym głowy nie miał - powiedział

"Wojtek".

Zobaczył ranę na mojej nodze i kazał mi wejść na podwodę. Wczołgałem się na jakiś wóz, ale wybuchy spłoszyły konia, który zamiast przejechać przez szosę, ruszył z kopyta wzdłuż szosy...

Dla gen. Aleksandra Arkuszyńskiego ps. „Maj”, dowódcy Oddziału Partyzan­

ckiego „Grom”, dr Raiter był serdecznym przyjacielem, o którym może powiedzieć

„ wszystko co najlepsze Ponadto dodaje:

- Jego cel był ja sn y i zdecydowany - stać na stra ży zdrow ia w alczących żołnierzy, nieść pom oc choiym i rannym, oszczędzać każdą kropłę polskiej krwi. W tej służbie „ Wojtek” nigdy nie zwiódł. W trudzie i niewygodzie przez całe pięć łat poświęcał się dla ojczyzny. Wielu, bardzo wielu partyzantów zawdzięcza jem u życie.

Żołnierz Oddziału Partyzanckiego

„Wicher” Władysław Pietraszczyk ps.

„Huragan” docenia zasługi „Wojtka” nie tylko w czasie okupacji, lecz także w latach powojennych:

- W o k resie fu n d o w a n ia ta b lic pamiątkowych, obelisków i pomników w miejscach dawnych walk partyzanckich wspierał znacznie swoimi datkami ich realizację. Współorganizował spotkania kombatanckie z okazji różnych rocznic, jubileuszów, urodzin itp. Były to bardzo cenne spotkania zachowujące więź byłych żołnierzy Armii Krajowej. Niektóre z tych spotkań odbywały się u nas w Gdańsku...

Gen. Stanisław Burza-K arliński podkreśla jeszcze dwie cechy „Wojtka”

-gościnność i bezinteresowność. Gościn­

ność była cenna, gdy towarzysze broni zjeżdżali się z całej Polski na imprezy

patriotyczne do Piotrkowa, lub w miejscach walk na Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej.

Generał „Burza” sam niejednokrotnie nocował u „Wojtka” i zawsze był tam serdecznie goszczony. Raz był świadkiem, gdy biedna, wiejska kobieta przyszła do mieszkania doktora z chorym, małym dzieckiem. Po zbadaniu dzieciaka „Wojtek”

przepisał recepty. Wręczając je kobiecie zapytał, czy będzie miała tyle pieniędzy, by zapłacić za lekarstwa. Kobieta przyznała, że nie ma przy sobie aż tyle gotówki. On zaraz w yjął swój portfel, przeliczył potrzebną kwotę i kazał kobiecie wykupić wszystkie leki. Oczywiście za wizytę także odmówił przyjęcia zapłaty. Kazał, aby kobieta kupiła za te pieniądze coś dobrego dla swego dziecka.

* * *

Alfons Raiter zmarł 10 sierpnia 1989 roku w Inowrocławiu. Wyjechał na zjazd absolw entów renom ow anego L iceum im. Jana Kasprowicza. Podekscytowany był faktem, że spotka swoich przedwojennych kolegów. Po przyjeździe na miejsce, wieczorem nagle zmarł na zawał serca. Nie doczekał spotkania z kolegami i nie doczekał wolnej, demokratycznej Polski, k tó ra w łaśn ie p o w stała na g ruzach sowieckiego komunizmu, a o której tak często rozmawiał z kolegami kombatan­

tami. Spoczął na Starym Cmentarzu w Piotrkowie Trybunalskim. Był żonaty, pozostawił dwóch synów i córkę. Za udział w kampanii wrześniowej oraz za pracę w k o n sp ira c ji i w alk ę w 25 pp AK uhonorowany był w ielom a odznacze­

niami, w tym orderem Virtuti Militari 5 kl.

W lutym 2011 roku rodzina Raiterów przekazała liczne pamiątki po Zmarłym do Izby Pamięci Armii Krajowej im. mjr.

Adama Trybusa „Gaja” znajdującej się przy klasztorze oo. bernardynów w Piotrkowie. Wśród nich jest wiele fotografii oraz narzędzia chirurgiczne używane w 25 pp AK.

Dr kpt. Alfons Raiter był wielkim Polakiem -patriotą oraz prawdziwym lekarzem z powołania. Wojenne losy skierowały go do Piotrkowa Trybunal­

skiego i z tym miastem związał swoje życie pięknie zapisując się na kartach historii regionu.

HALINA KĘPIŃSKA-B AZ YLE WICZ

„KORA”

PAWEŁ REISING Dziękujemy za współpracę przy powsta­

waniu powyższego artykułu synowi Władysła­

wowi Raiterowi oraz gen. Aleksandrowi Arkuszyńskiemu, gen. Stanisławowi Burzy- Karlińskiemu, doc. dr Zdzisławowi Kamińskie- mu, Władysławowi Pietraszczykowi i Mariano­

wi Makowskiemu z piotrkowskiej Izby Pamięci AK im. mjr. „Gaja”. Wykorzystaliśmy też informacje zawarte w tekście Ryszarda Paradowskiego z czasopisma „Panaceum” nr 1 (159) ze stycznia2011 r.

i Rzeczywistość

Społeczny Komitet Utworzenia Muze­

um Legionów Polskich w marcu br. wystąpił z prośbą o poparcie swojej inicjatywy do Prezydenta Miasta Piotrkowa oraz Przewo­

dniczącego Rady Miasta. Członkowie Komi­

tetu mieli nadzieję, że pisma na tyle wzbudzą zainteresowanie, iż ktoś spośród nich zostanie chociaż zaproszony na posiedzenie Komisji Kultury, by bliżej przedstawić sprawę. Nieste­

ty, odpowiedzi uzyskane z Urzędu Miasta są jaskrawym przykładem „spychologii”.

Prezydent tradycyjnie nie odpowiedział osobiście, lecz posłużył się wiceprezydentem Andrzejem Kacperkiem. Jego odpowiedź nie była obszerna, lecz mimo to pełna niewiary w jakiekolwiek działania. Oto zasadniczy fragment: „Stan techniczny budynku jest bar­

dzo zły i wymaga kapitalnego remontu, który z pewnością będzie bardzo kosztowny. Zatem realizacja tego przedsięwzięcia może natrafić na nie dające się przezwyciężyć przeszkody

Zadziwiające jest, skąd wiceprezydent wie o bardzo złym stanie technicznym budynku i na jakiej podstawie twierdzi, że zaistnieją „nie dające się przezwyciężyć prze­

szkody"? Zastanawiające jest poza tym to, że zupełnie nie wziął pod uwagę następujących faktów: 1. Budynek można odzyskać za darmo, gdyż Agencja Mienia Wojskowego nie ma aktu własności, 2. Pieniądze na remont można uzyskać z funduszy europejskich, 3. Z wynajmu pomieszczeń w oficynie można uzyskać dochody w wysokości kilkunastu tysięcy złotych miesięcznie, 4. Prowadzeniem i finansowaniem placówki ma zająć się Muzeum Wojska Polskiego. I zapomniał też o priorytetach prezydenta miasta, który wielo­

krotnie zapewniał o wspieraniu rozwoju turystyki w mieście!

Natomiast przewodniczący Rady Mia­

sta w życzliwym tonie poinformował, że otrzymane pismo przekazał do Komisji Kultury i Kultury Fizycznej oraz Komisji Oświaty i Nauki. W związku z tym: „Po zapo­

znaniu się z wyjaśnieniami i argumentami Wiceprezydenta Miasta obie komisje stanęły na stanowisku, że choć inicjatywa jest ze wszech miar godna poparcia, to ze względów czysto finansowych Miasto nie może partycy­

pować w kosztach tego przedsięwzięcia”.

Czyli dla wszystkich w UM wiceprezydent jest wyrocznią! A tak na marginesie, to chyba nikt nie przeczytał nawet pisma od Społe­

cznego Komitetu Utworzenia Muzeum, gdyż tam nie było słowem o wydatkach z kasy miasta.

Wnioski nasuwają się same: brak zrozumienia, brak dobrej woli i brak wyobraźni - tak wyglądają w praktyce działania władz Piotrkowa mające na celu rozwój turystyki, edukacji, patriotyzmu i promocji miasta!

P.REISING

30

31

32

33

34