Przedsi ÚbiorczoĂÊ M¥P sektora high-tech z bWielkopolski

(1)

* Dr Maïgorzata Gajowiak – Politechnika Poznañska, Wydziaï Inĝynierii ZarzÈdzania, Katedra Nauk Ekonomicznych.

Studia i Materiaïy, 2014 (17): 28– 35 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1733-9758.2014.17.3

Przedsi ÚbiorczoĂÊ M¥P sektora high-tech z bWielkopolski

Ma ïgorzata Gajowiak

^*

Artykuï podejmuje kwestie dotyczÈce przedsiÚbiorczoĂci iburealnienia tej kategorii wbpraktyce gospodarowania na gruncie Polski od momentu rozpoczÚcia przeobraĝeñ wïasnoĂciowych, jakie miaïy miejsce po 1989 roku. W szczególnoĂci uwaga autorki zwrócona jest na jej klu- czowy czynnik wbpostaci innowacyjnoĂci wyraĝonej poprzez realizacjÚ innowacyjnych postaw ib zachowañ. W dobie narastajÈcych niekorzystnych zjawisk wynikajÈcych zb intensyfikacji procesów internacjonalizacji oraz globalizacji niezmiernie istotne jest wzmacnianie poten- cjaïu innowacyjnego wspóïczesnych przedsiÚbiorstw wb oparciu zarówno ob kapitaï ludzki, jak ibspoïeczny. Ponadto, wbopracowaniu prezentowane sÈ podstawowe zaïoĝenia badawcze zawarte wbprojekcie dotyczÈcym roli niematerialnych zasobów wbksztaïtowaniu przewagi kon- kurencyjnej maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw high-tech zbWielkopolski oraz wstÚpne ustalenia dotyczÈce realizacji przez nie koncepcji przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej.

Sïowa kluczowe: przedsiÚbiorczoĂÊ, innowacyjnoĂÊ, kapitaï intelektualny, transformacja systemowa.

Nadesïany: 12.06.2014 | Zaakceptowany do druku: 28.08.2014

Entrepreneurship of SME from high-tech sector of the Great Poland The article presents the issues concerning the entrepreneurship category and its implementa- tion in economic practice in Poland since deploying the changes in ownership rights which took place after 1989. In particular, the author’s attention is drawn to the key factor in the form of innovation expressed through the implementation of innovative attitudes and beha- vior. In an era of increasing adverse effects resulting from the intensification of the processes of internationalization and globalization, it is crucial to strengthen the innovative potential of modern enterprise based on both human capital and social as well. In addition, the study presents the basic research assumptions included in the project on the role of intangible reso- urces in the development of abcompetitive advantage for small and medium-sized high-tech companies from Great Poland and preliminary findings regarding the implementation by them the concept of intellectual entrepreneurship.

Keywords: entrepreneurship, innovation, intellectual capital, system transformation.

Submitted: 12.06.2014 | Accepted: 28.08.2014

JEL: O310

(2)

1. WstÚp

W powstaïym wb2010 roku, zbinicjatywy sektora prywatnego, raporcie pt. „Wizja zrównowaĝonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050” wskazuje siÚ na trzy kluczowe elementy, które istotnie mogÈ wpïy- nÈÊ na realizacjÚ idei zrównowaĝonego rozwoju gospodarki polskiej. W opinii autorów tego dokumentu czynnikami suk- cesu sÈ: system edukacji odpowiadajÈcy na wyzwania ibpotrzeby rynku, innowacyjnoĂÊ wyraĝajÈca siÚ gotowoĂciÈ do przeksztaï- cania istniejÈcych moĝliwoĂci wbnowe idee ibwprowadzania ich do praktycznego zastosowania oraz wspóïpraca zarówno wbĂrodo- wisku biznesu, pomiÚdzy poszczególnymi sektorami, jak ibta obcharakterze regional- nym ib miÚdzynarodowym. W szczególno- Ăci podkreĂla siÚ, iĝ owe elementy naleĝy traktowaÊ ïÈcznie, gdyĝ zachodzÈ pomiÚdzy nimi swoiste zaleĝnoĂci, np. wspóïdziaïanie oĂrodków naukowych zb biznesem sprzyja innowacyjnoĂci. Zb kolei „brak efektywnej wspóïpracy ib niedopasowanie partnerów oznaczajÈ mniejsze szanse na zwiÚksze- nie efektu synergii wb wielu obszarach.

Zatrzymanie transferu wiedzy ib wymiany doĂwiadczeñ miÚdzy firmami, nastawie- nie na rywalizacjÚ, abnie kooperacjÚ, moĝe prowadziÊ do tego, ĝe firmy nie poznajÈ na czas moĝliwych rozwiÈzañ, bÚdÈ powie- laïy bïÚdy, abnastÚpnie utracÈ efektywnoĂÊ ib przewagÚ konkurencyjnÈ” (Price Water- house Coopers, 2012, s. 16–21).

Zauwaĝmy tutaj, iĝ dziaïania przed- siÚbiorcze wyraĝajÈce siÚ postawÈ proin- nowacyjnÈ ib nawiÈzywaniem kooperacji pomiÚdzy róĝnymi podmiotami sÈ szcze- gólnie poĝÈdane wbobliczu narastajÈcej luki technologicznej pomiÚdzy PolskÈ abinnymi krajami Europy (Baczko, 2011; Minister- stwo Gospodarki, 2011). Z tego teĝ powodu istotnym wyzwaniem dla przedsiÚbiorców wbnaszym kraju jest nadrobienie zalegïoĂci rozwojowych przy jednoczesnym poszuki- waniu nowych ěródeï przewag konkuren- cyjnych. Jednym ze sposobów jest odejĂcie od tradycyjnych metod zarzÈdzania kon- centrujÈcych siÚ na efektywnoĂci kosztowej danego przedsiÚwziÚcia na rzecz zwiÚk- szania innowacyjnoĂci opartej na kapitale ludzkim oraz kapitale spoïecznym.

InnowacyjnoĂÊ taka stanowiÊ moĝe klucz do zwiÚkszenia konkurencyjnoĂci polskiej gospodarki (Skawiñska, 2012). Ponadto, Wïadysïaw Szymañski wskazuje, iĝ zmiana

sposobów myĂlenia jest szczególnie konieczna wbobliczu burzliwego otoczenia ibuogólnionej niepewnoĂci charakteryzujÈ- cych wspóïczesny system gospodarczy na Ăwiecie (Szymañski, 2011). PrzedsiÚbior- stwa muszÈ wobec tego zwiÚkszyÊ swojÈ elastycznoĂÊ oraz posiÈĂÊ umiejÚtnoĂÊ sku- tecznego zarzÈdzania zmianami. Konieczne staje siÚ wiÚc wypracowanie zdolnoĂci do

„twórczej destrukcji” wb myĂleniu ib dziaïa- niu wbcelu dostosowania siÚ do globalizacji ib wykorzystania szans, jakie ona stwarza, abtakĝe niwelowania zagroĝeñ zbniej wyni- kajÈcych (Szymañski, 2011).

Artykuï obejmuje kwestie dotyczÈce przedsiÚbiorczoĂci, abtakĝe innowacyjnoĂci M¥P wb Polsce. Ponadto, wb opracowaniu prezentowane sÈ podstawowe zaïoĝenia badawcze zawarte wb projekcie realizowanym wb latach 2013–2014 wb województwie wielkopolskim na próbie maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw zbbranĝy wysokich technologii. Uzyskane wbtoku badania wyniki staÊ siÚ mogÈ ěródïem istotnych wskazówek dla wszystkich M¥P, które wbobliczu zmiennego otoczenia winny opieraÊ swojÈ dziaïalnoĂÊ innowacyjnÈ na najnowoczeĂniejszych czynnikach wzrostu gospodarczego wb postaci kapitaïu ludzkiego ibspoïecznego.

2. PrzedsiÚbiorczoĂÊ ibjejbegzemplifikacja wbwarunkachbpolskich

Kategoria przedsiÚbiorczoĂci znajduje siÚ wb centrum zainteresowania badaczy reprezentujÈcych róĝnorodne dys- cypliny nauki¹. Z jednej strony Ăwiadczy to ob jej znaczÈcej roli we wspóïczesnym systemie spoïecznym ib gospodarczym.

Zb drugiej zaĂ – komplikuje jej precyzyjne zdefiniowanie. Wb zwiÈzku zb tym najogól- niej moĝna przyjÈÊ, iĝ przedsiÚbiorczoĂÊ wyraĝa siÚ poprzez racjonalne dziaïa- nia obejmujÈce swym zakresem (Narski, 2000, s. 26):

1) kojarzenie czynników produkcji (np.pra- cowników, Ărodków trwaïych czy finan- sowych) wbniesprzeczne ukïady funkcjo- nalne;

2) postÚpowanie innowacyjne, które prze- jawia siÚ doskonaleniem techniki, technologii czy sposobów organizacji, co prowadzi do pojawienia siÚ potencjalnych korzyĂci wbpostaci m.in. nowych rynków zbytu ibzaopatrzenia, nowych surowców, materiaïów ibkwalifikacji pracowników;

(3)

3) dywersyfikacjÚ asortymentu produktów ibusïug oraz ich cen, abzwïaszcza nowych ulepszonych produktów;

4) przeciwstawianie siÚ konkurencji ze strony innych podmiotów bÈdě zawie- ranie zb nimi zwiÈzków strategicznych wbcelu dalszego rozwoju wïasnej firmy.

Warto tu równieĝ zwróciÊ uwagÚ, iĝ

„przedsiÚbiorczoĂÊ nie moĝe byÊ […] zre- dukowana wyïÈcznie do porzÈdku tech- niczno-ekonomicznego, która znajduje swój wyraz jedynie wb efektywnym pomnaĝaniu dóbr. PrzedsiÚbiorczoĂÊ kojarzona zbdobro- bytem odnosi siÚ takĝe do sfery wartoĂci ib dziedzictwa kulturowego historycznych form zbiorowoĂci ludzkich. Zyskuje przez to ugruntowanie wbporzÈdku kulturowym”

(Janasz, 2012, s. 25).

Naleĝy podkreĂliÊ, iĝ analizowana tu kategoria ĂciĂle powiÈzana jest zbustrojem gospodarczym obowiÈzujÈcym wb danym kraju. Jak trafnie zauwaĝajÈ bowiem D.b PiÈtek oraz K. Szarzec, ob dziaïaniach przedsiÚbiorczych nie moĝe byÊ mowy wbgospodarce centralnie zarzÈdzanej, która jest silnie zetatyzowana, abobszar wolnoĂci gospodarczej zredukowany jest „do drob- nych transakcji ĝycia codziennego” (PiÈtek ibSzarzec, 2008, s. 78). Z tego teĝ powodu – jak konstatuje W. Janasz – „przedsiÚbior- czoĂÊ jest istotnym wyznacznikiem proce- sów transformacji ustrojowej zachodzÈcej wb krajach Europy ¥rodkowo-Wschodniej”

(Janasz, 2012, s. 24).

Zauwaĝmy wiÚc tutaj, iĝ na gruncie Polski ob urealnieniu kategorii przedsiÚ- biorczoĂci wbpraktyce gospodarczej moĝna niewÈtpliwie mówiÊ dopiero od momentu rozpoczÚcia po 1989 roku transformacji ustrojowej, której najistotniejszym elemen- tem byïy przeobraĝenia wbsferze gospodarowania. Zmiany te podyktowane byïy przy tym caïkowitym rozkïadem gospodarki, hiperinflacjÈ oraz utratÈ przez zïotego cech pieniÈdza transakcyjnego (Wilczyñ- ski, 2008). Tworzenie nowego systemu gospodarczego, wb którym obecny jest duch przedsiÚbiorczy, obejmowaïo przy tym wb szczególnoĂci dwa obszary. Pierw- szy, zwiÈzany byï ze zmianami wbsposobie regulowania gospodarki, tj. zbplanistyczno- nakazowego mechanizmu wb mechanizm rynkowy. Zb kolei drugi dotyczyï zmiany struktury wïasnoĂci gospodarki poprzez tworzenie przedsiÚbiorstw prywatnych oraz prywatyzacjÚ przedsiÚbiorstw pañstwowych (Baïtowski, 2008). Dziaïania te opieraïy siÚ

na fundamentalnym zaïoĝeniu klasycznego liberalizmu, zgodnie zbktórym wyĝsze korzy- Ăci osiÈga spoïeczeñstwo, które funkcjonuje wbwarunkach wolnego rynku, wykorzystujÈc szeroki wachlarz uprawnieñ wïasnoĂcio- wych (PiÈtek ib Szarzec, 2008). Jak argu- mentowaï D. Ricardo (1957, s. 95), „dopóki kaĝdy moĝe swobodnie, wedïug wïasnego uznania, wybieraÊ dziedzinÚ zastosowania swego kapitaïu, bÚdzie naturalnie staraï siÚ obuĝycie go wbsposób najkorzystniejszy”.

W rezultacie wiÚc liberalizacji ĝycia gospodarczego wbPolsce dziaïalnoĂÊ przed- siÚbiorstw publicznych malaïa, ab powsta- jÈce nowe firmy prywatne (gïównie mikro ib maïe) intensywnie podejmowaïy swoje wysiïki na rynku krajowym, ab takĝe stop- niowo na rynku miÚdzynarodowym. Eks- plozja przedsiÚbiorczoĂci po 1989 roku doprowadziïa wiÚc do sytuacji, iĝ wb2013 r.

Polska zajÚïa szóste miejsce wĂród krajów UE27 pod wzglÚdem liczby M¥P wynoszÈ- cej 1b477 671 (Komisja Europejska, 2013, s. 2). Podmioty te generujÈ prawie poïowÚ polskiego PKB oraz sÈ miejscem pracy dla okoïo 70% pracujÈcych (PARP, 2012, s.b15–20).

PodsumowujÈc okres 25 lat od wspo- mnianych tu przeobraĝeñ, moĝna wysunÈÊ ogólniejszÈ konstatacjÚ, iĝ polscy przed- siÚbiorcy wykorzystali szansÚ, jakÈ niosïa ze sobÈ zmiana systemu gospodarowania.

Dowodem tego sÈ wyniki najnowszego opracowania pt. „PrzedsiÚbiorstwa ibprze- mysï. Arkusz informacyjny SBA 2013”, który stanowi cenne ěródïo porównañ pomiÚdzy krajami unijnymi. Z raportu tego jednoznacznie wynika, iĝ Polska znaczÈco wyróĝnia siÚ pod wzglÚdem przedsiÚbior- czoĂci na tle pozostaïych krajów unijnych.

Przykïadowo, wyĝsze wb naszym kraju niĝ wb krajach UE27 sÈ chociaĝby: wskaěnik zamiaru rozpoczÚcia wïasnej dziaïalnoĂci gospodarczej (dla Polski 22%, ab wb UE27 13%), wskaěnik preferowanego samoza- trudnienia (PL – 47%, UE27 – 37%) czy moĝliwoĂci zaïoĝenia wïasnej dziaïalnoĂci gospodarczej (PL – 49%, UE27 – 30%).

Ponadto, najwiÚksze postÚpy polskich przedsiÚbiorców zauwaĝono wb zakresie dostrzegania przez osoby dorosïe moĝliwo- Ăci rozpoczÚcia pracy na wïasny rachunek.

W 2009 r. przedsiÚbiorców wyraĝajÈcych takÈ opiniÚ byïo 36%, ab juĝ wb 2012 r. – prawie 50%. Jak wskazuje siÚ wbopracowaniu, jednym zb istotnych czynników odpo- wiedzialnych za poprawÚ tej sytuacji jest

(4)

zlikwidowanie wielu barier ob charakterze administracyjnym, co znaczÈco uproĂciïo tworzenie nowych firm (Komisja Europej- ska, 2013, s. 13).

3. InnowacyjnoĂÊ M¥P nabtlebpañstw unijnych

Niestety wysokie pokïady przedsiÚbior- czoĂci wbPolsce nie korespondujÈ ze stop- niem innowacyjnoĂci podmiotów gospoda- rujÈcych, co bezpoĂrednio rzutuje równieĝ na konkurencyjnoĂci firm oraz gospodarki jako caïoĂci. Dodajmy tutaj, iĝ na potrzebÚ

„twórczej destrukcji” ib podÈĝanie wb kie- runku rewolucjonizowania produkcji ibpro- duktów poprzez wykorzystanie nowych pomysïów wbcelu osiÈgania lepszej pozycji na rynku wskazywaï juĝ prekursor koncepcji przedsiÚbiorczoĂci J. Schumpeter, argu- mentujÈc, iĝ „nie tyle liczy siÚ konkurencja za pomocÈ cen ibprodukcji, ile konkurencja poprzez wprowadzenie nowych towarów ibnowych technologii” (1939, s. 45).

I tak, jak wynika zbrankingu Innovation Union Scoreboard 2014, Polska zajmuje 25. miejsce wĂród 28 krajów UE (czwarta pozycja od koñca, wyĝsza jedynie od takich pañstw, jak Rumunia, otwa oraz Buïgaria) zbindeksem innowacyjnoĂci na poziomie 0,3 przy Ăredniej UE 0,58. Wynik ten pozwala zakwalifikowaÊ nasz kraj do grupy pañstw umiarkowanych innowatorów (moderate innovators). PocieszajÈcy moĝe byÊ fakt, iĝ Polska jako jedyny kraj unijny wbporówna- niu zbrokiem 2012 awansowaïa do wyĝszej grupy, gdyĝ wczeĂniej byïa czïonkiem zbioru pañstw okreĂlanych jako najmïodsi innowa- torzy (modest innovators). Co jednak nie napawa optymizmem, wb aktualnej grupie – jak wynika zb przytaczanego tu rankingu – Polska radzi sobie we wszystkich 25 bada- nych obszarach najgorzej. I tak, wbzbiorze tym Polska odnotowaïa prawie najsïabszy wzrost (zaledwie ob 0,88% wyprzedzajÈc tylko ChorwacjÚ, wb której odnotowano progres ob0,77%), niĝszy od Ăredniego dla wszystkich krajów UE, co przyczynia siÚ do powiÚkszania siÚ luki rozwojowej miÚdzy naszym krajem ab UE (European Union, 2014, s. 5 ibn.).

Co wiÚcej, wydatki publiczne na B&R wbPolsce wb2013 r. byïy na poziomie zaledwie 0,56% PKB, przy Ăredniej UE28 wynoszÈcej 0,75% PKB. Oznacza to, ĝe nadal nasz kraj daleki jest od speïnienia postulatów przyjÚtych wb 2010 r. wb Stra-

tegii Europa 2020, które zakïadajÈ m.in.

wzrost nakïadów na B&R do 2020 roku do poziomu minimum 3% PKB. Z kolei wydatki przedsiÚbiorstw prywatnych zaliczanych do sektora M¥P na B&R stanowiïy wbanalizowanym roku jedynie 0,33% PKB, przy unijnej Ăredniej na poziomie 1,31%

PKB. JednoczeĂnie tylko 14,4% oraz 19,9%

M¥P wprowadziïo odpowiednio innowacje produktowe ib procesowe oraz innowacje marketingowe ib organizacyjne przy Ăred- niej UE28 na poziomie 38,4% oraz 40,30%

(European Union, 2014, s. 83). Ponadto, zaledwie 4 na 100000 M¥P uczestniczy wbbadaniach finansowanych przez UE, przy Ăredniej unijnej na poziomie 23 przedsiÚ- biorstw na 100000 maïych ibĂrednich pod- miotów gospodarujÈcych (Komisja Euro- pejska, 2013, s. 13). Co wiÚcej, nie napawa optymizmem fakt, iĝ niĝsza jest Polsce (4,2%) niĝ wb pozostaïych krajach Unii (Ărednia – 11,7%) ĂwiadomoĂÊ moĝliwo- Ăci nawiÈzania korzystnej dla dwóch stron wspóïpracy wĂród M¥P (European Union, 2014, s. 83). Stan ten negatywnie wpïywa zarówno na rozwój technologii, jak ibtrans- fer wiedzy, abzatem szeroko pojÚtÈ innowa- cyjnoĂÊ (Price Waterhouse Coopers, 2012, s. 30). Maïe ibĂrednie podmioty wbPolsce nie sÈ zainteresowane takĝe wzrostem umie- jÚtnoĂci swoich pracowników (tylko 10%

zb nich przy Ăredniej unijnej na poziomie 19%) (GEM Polska, 2013, s. 11–12).

4. Zaïoĝenia badawcze

W latach 2013–2014 realizowany byï projekt wïasny pt. „Rola zasobów niematerialnych wb ksztaïtowaniu przewagi konkurencyjnej przez przedsiÚbiorstwa high-tech wb Wielkopolsce”². Podstawo- wym problemem badawczym byïo wb nim rozpoznanie stopnia, wbjakim maïe ibĂred- nie przedsiÚbiorstwa high-tech³ wykorzy- stujÈ miÚkkie czynniki produkcji wbpostaci kapitaïu ludzkiego ib spoïecznego wb pro- cesie zdobywania nadrzÚdnej pozycji nad konkurentami. Wb badaniu poszukiwano wiÚc odpowiedzi m.in. na nastÚpujÈce pytania:

1) wb oparciu ob jakie zasoby/umiejÚtnoĂci maïe ib Ărednie przedsiÚbiorstwa wysokich technologii budujÈ ěródïa przewagi konkurencyjnej, aby zdobyÊ pozycjÚ na rynku?

2) czy opierajÈ one swoje dziaïania innowacyjne na Ăwiadomym wykorzystywaniu

(5)

twardych czynników ibnieprzypisywaniu decydujÈcej roli czynnikom miÚkkim?

3) czy byÊ moĝe podmioty te waloryzujÈ czynniki niematerialne (m.in. kapitaï ludzki, kapitaï spoïeczny)?

4) ab jeĂli tak, to czy kapitaï ludzki ib spo- ïeczny traktowane sÈ przez menedĝerów tych firm za jednakowo istotne zasoby?

5) czy menedĝerowie analizowanych przed- siÚbiorstw upatrujÈ wb nich odmiennej roli wb ksztaïtowaniu przewagi konkurencyjnej?

6) we wspóïpracy zb jakimi podmiotami przedsiÚbiorstwa te ksztaïtujÈ swój potencjaï innowacyjny?

7) jakiej pomocy oczekujÈ ze strony insty- tucji formalnych majÈcej na celu rozwój zasobu innowacyjnoĂci?

Próba odpowiedzi na te pytania jest istotna, gdyĝ, jak wskazuje W. Janasz,

„przedsiÚbiorstwa wb dominujÈcej mierze przywiÈzujÈ wagÚ do bieĝÈcej efektyw- noĂci, reprezentujÈ tradycyjne podejĂcie, natomiast zbyt maïo podmiotów gospo- darujÈcych wzbiera strategiÚ, której istotÈ sÈ zmiany, innowacyjnoĂÊ ib elastycznoĂÊ, ab wiÚc podejĂcie prospektywne” (2012, s. 37). Wb zwiÈzku zb tym istotne jawi siÚ zidentyfikowanie innowacyjnych podmio- tów gospodarczych, ab nastÚpnie przeana- lizowanie warunków oraz czynników cha- rakteryzujÈcych proces kreowania przez nie innowacyjnych pomysïów. Ponadto, warto równieĝ rozpoznaÊ potencjalne bariery tego stanu oraz sieci powiÈzañ zb podmiotami sceny innowacyjnej. Uzyskane wyniki mogÈ staÊ siÚ kluczowe wbksztaïto- waniu potencjaïu innowacyjnego polskich przedsiÚbiorstw. Przy czym naleĝy wziÈÊ tu pod uwagÚ nie tylko czynniki stricte ekonomiczne, abwiÚc m.in. zasoby fizyczne ib finansowe, lecz takĝe te poza sfery materialnej, które ksztaïtujÈ innowacyj- noĂÊ, ab zatem ib konkurencyjnoĂÊ danego podmiotu. Jak trafnie wskazuje bowiem T.bGruszecki, determinanty innowacyjnych zachowañ odnaleěÊ takĝe moĝna „[…]

wbkulturze, wzorach ibwartoĂciach samego spoïeczeñstwa” (1996, s. 8–125). Fakt ten jest szczególnie istotny dla Polski, bowiem

„w transformowanej gospodarce ma miejsce uwarunkowany kontekstualnie proces spoïeczny tworzenia szans na pomnaĝanie bogactwa, jak równieĝ wykorzystania zaso- bów materialnych ib politycznych, ab takĝe kapitaïu spoïecznego ibludzkiego” (Janasz, 2012, s. 34).

W realizowanym projekcie analizÈ objÚto grupÚ maïych ib Ărednich przedsiÚ- biorstw high-tech zb Wielkopolski. Dobór taki podyktowany byï przy tym nastÚpujÈ- cymi przesïankami:

1) M¥P to najliczniejsza grupa przedsiÚ- biorstw wb Polsce (okoïo 99,8%), stÈd ich stan ibperspektywy dalszego rozwoju wbnajwiÚkszym stopniu obrazujÈ poten- cjaï przedsiÚbiorczoĂci ibinnowacyjnoĂci;

2) podmioty te najsilniej odczuwajÈ bariery wbprowadzeniu swojej dziaïalnoĂci;

3) szczególnie maïe przedsiÚbiorstwa majÈ wiele do nadrobienia pod wzglÚdem innowacyjnoĂci; jak zauwaĝajÈ auto- rzy raportu pt. „Analiza zróĝnicowania regionalnego aktywnoĂci inwestycyjnej sektora M¥P, ze szczególnym uwzglÚd- nieniem dziaïalnoĂci innowacyjnej”,

„[…] PrzedsiÚbiorstwa sektora M¥P zdecydowanie rzadziej niĝ podmioty duĝe inwestujÈ wbinnowacje, dlatego teĝ efekty dziaïalnoĂci innowacyjnej sÈ tutaj tak maïo dostrzegalne” (Departament Analiz ibPrognoz, 2010, s. 15);

4) szansy na zniwelowanie zapóěnienia technologicznego upatruje siÚ zb rozwo- jem maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw dziaïajÈcych wbobszarach zaliczanych do sektora high-tech (Mizgajska ibWĂcibuk, 2008); wynika to zbfaktu, iĝ, „sektor wysokiej techniki, zbuwagi na wysokie natÚĝe- nie procesów badawczych ibrozwojowych jest szczególnym sektorem, którego analiza dostarcza nie tylko informacji obwpïy- wie dziaïalnoĂci B&R, ale równieĝ obkon- kurencyjnoĂci ib zdolnoĂci gospodarki do absorpcji rezultatów prac zb dziedzin nauki ib techniki” (Departament Analiz ibPrognoz, 2009, s. 3).

Z kolei wybór zakresu terytorialnego nie jest przypadkowy ibwynika zbfaktu, iĝ woje- wództwo wielkopolskie na przestrzeni lat 2008–2012 znaczÈco wyróĝniaïo siÚ na tle innych województw wbkraju pod wzglÚdem wielkoĂci nakïadów na dziaïalnoĂÊ innowa- cyjnÈ oraz dziaïalnoĂÊ B&R maïych ibĂred- nich przedsiÚbiorstw przemysïowych ibusïu- gowych, abtakĝe pod wzglÚdem najwiÚkszej liczby istotnych koncentracji zatrudnionych wbprzemysïowych branĝach high-tech (Departament Analiz ibPrognoz, 2010, s. 16 ibn.; Wojnicka, 2006, s. 111).

Z urzÚdu statystycznego pozyskano bazÚ 263 przedsiÚbiorstw, które naleĝÈ do grupy maïych ib Ărednich podmiotów gospoda- rujÈcych, reprezentujÈ sektor high-tech,

(6)

ab takĝe zlokalizowane sÈ wb województwie wielkopolskim. Badanie miaïo charakter kompletny. Menedĝerów firm poproszono obwypeïnienie anonimowego kwestionariu- sza ankiety. Ostatecznie zwrotnoĂÊ ankiet utrzymaïa siÚ na poziomie 50%. WiÚkszoĂÊ podmiotów zbpróby badawczej zlokalizowa- nych byïa wbsamym Poznaniu ibreprezentujÈ one sekcje: J⁴, C⁵ oraz M⁶.

Uzyskane wstÚpne wyniki badania przeprowadzonego wĂród M¥P zb sektora high-tech wskazujÈ, iĝ podmioty te reali- zujÈ nowoczesny paradygmat zarzÈdzania oparty na koncepcji przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej, która „wiÈĝe siÚ zbinteligent- nym wykorzystaniem posiadanej wiedzy zmierzajÈcym do tworzenia nowej wiedzy ibnowych umiejÚtnoĂci, która prowadzi do urzeczywistnienia unikatowych przedsiÚ- wziÚÊ. Wszystko to pozwala na oduczenie siÚ rutynowych, tradycyjno-zwyczajowych zachowañ” (Janasz, 2012, s. 30). Przed- siÚbiorstwa te pretendujÈ wiÚc do miana organizacji inteligentnych, gdyĝ sÈ wbstanie tworzyÊ podstawy materialnego dobrobytu zbniematerialnej wiedzy. W tym celu kon- centrujÈ one swoje wysiïki na budowie przewagi konkurencyjnej wboparciu obwybrane elementy kapitaïu intelektualnego, tj. kapi- taïu ludzkiego, spoïecznego oraz organizacyjnego⁷. W szczególnoĂci na podstawie analizy trzech podstawowych miar, tj. Ăred- niej arytmetycznej, dominanty ib mediany, zaobserwowano upatrywanie znaczÈcej roli wb poszczególnych typach kapitaïów oraz ich atrybutach. I tak, wb przypadku kapi- taïu ludzkiego waloryzacji podlegaï zasób wb postaci kwalifikacji, umiejÚtnoĂci oraz doĂwiadczenia pracowników, ab takĝe ich przedsiÚbiorczoĂci, wb obszarze kapitaïu spoïecznego menedĝerowie przebadanych przedsiÚbiorstw Ăwiadomi byli roli warto- Ăci, takich jak zaufanie, lojalnoĂÊ ib wiary- godnoĂÊ zarówno wbstosunku do wspóïpra- cowników, jak ib partnerów biznesowych.

Zbkolei wbprzypadku kapitaïu organizacyjnego najistotniejszym czynnikiem wbksztaï- towaniu swojej nadrzÚdnej pozycji nad konkurentami byïy: wïasnoĂÊ intelektualna, innowacyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw, ab takĝe organizacyjne uczenie siÚ ib gotowoĂÊ do zmian.

Na podkreĂlenie zasïuguje tutaj fakt, iĝ przedsiÚbiorstwa te upatrywaïy szansy swo- jego rozwoju nie tylko wbdziaïaniach opar- tych na twardych czynnikach wzrostu, ale przede wszystkim wb waloryzacji zasobów

miÚkkich, niematerialnych, abczÚsto ibtrud- nych wb precyzyjnym pomiarze. Ponadto, przedsiÚbiorstwa te (aĝ 83% zbnich) Ăwia- dome byïy wagi odpowiedniego doboru osób zatrudnionych pod wzglÚdem umiejÚt- noĂci ibkwalifikacji zbumiejÚtnoĂciami spo- ïecznymi. PodejĂcie takie zgodne jest zbnaj- nowszymi ustaleniami badaczy organizacji ibzarzÈdzania, którzy wskazujÈ, iĝ „wïaĂnie te drugie bÚdÈ decydowaïy obprzydatnoĂci pracowników dla organizacji ib zaangaĝo- waniu wb tworzenie nowych wartoĂci, bo kompetencje spoïeczne decydujÈ obakcep- towaniu wartoĂci wspólnych przedsiÚbior- stwa ibjego kultury oraz dzielenia siÚ nimi”

(Harasim, 2012, s. 19). Dodajmy tutaj, iĝ koncepcja przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej podkreĂla rolÚ czynników kulturowych oraz systemu wyznawanych wartoĂci wbprocesie podejmowania decyzji. Jak podaje K. Czop,

„zachowania spoïeczne, wiedza, umiejÚt- noĂci ib doĂwiadczenia wpisujÈ siÚ wb spo- ïecznÈ sferÚ organizacji. To dziÚki licznym interakcjom zachodzÈcym miÚdzy uczestni- kami organizacji, procesom przekazywania informacji ibwiedzy oraz procesom uczenia siÚ, organizacja zdolna jest do przetrwania na rynku. Nowoczesna organizacja inspi- ruje ibwspomaga uczenie siÚ wszystkich jej czïonków, sama ciÈgle siÚ przeksztaïca, poszerzajÈc swoje moĝliwoĂci twórcze dla efektywnego kreowania przyszïoĂci” (Czop, 2001, s. 98).

5. Podsumowanie

Nie podlega kwestii, iĝ przeobraĝe- nia transformacyjne, jakie miaïy miejsce wb Polsce po 1989 roku, daïy sposobnoĂÊ do tworzenia sektora prywatnego, wb któ- rym aktywnÈ rolÚ odgrywajÈ przedsiÚbiorcy.

Podmioty te angaĝujÈ siÚ na wïasne ryzyko wb dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ, wykorzystujÈc dostÚpne im zasoby wbcelu osiÈgania korzy- Ăci obcharakterze ekonomicznym ibpozaeko- nomicznym (np. zmiana statusu spoïecz- nego, wizerunku ibreputacji). Jak zauwaĝa W. Janasz, „artykuïowanie roli przedsiÚ- biorcy doprowadziïo do wyksztaïcenia siÚ wspóïczesnych teorii przedsiÚbiorstw […], jak równieĝ podejĂcia badawczego ibpostu- latywnego, które funkcje przedsiÚbiorcy ibprzedsiÚbiorczoĂci uznajÈ za podstawowe we wspóïczesnych gospodarkach rynko- wych. Zasób przedsiÚbiorczoĂci uznaje siÚ za najcenniejszy kapitaï wspóïczesnych spo- ïeczeñstw” (2012, s. 28).

(7)

Na gruncie Polski potencjaï przedsiÚ- biorczoĂci rozumiany wbtradycyjny sposób jako kojarzenie czynników produkcji oraz dywersyfikacjÚ towarów ibich cen jest wysoki ibszeroko wykorzystywany. Dowodem tego sÈ przytaczane wbartykule dane, które jednoznacznie wskazujÈ, iĝ po 25 latach od momentu rozpoczÚcia zmian wb zakresie gospodarowania Polska znaczÈco wyróĝ- nia siÚ na tle innych pañstw unijnych pod wzglÚdem podstawowych mierników tejĝe przedsiÚbiorczoĂci. Niestety, poszerzajÈc zakres definicyjny tejĝe kategorii ob ujÚcie biorÈce pod uwagÚ zachowania proinno- wacyjne ibtym samym utoĝsamianie przed- siÚbiorcy zb innowatorem, ab wiÚc ib zb pro- motorem wzrostu gospodarczego, moĝna stwierdziÊ, iĝ potencjaï polskich przedsiÚ- biorstw daleki jest od stanu poĝÈdanego.

PotwierdzajÈ to niskie noty Polski wbeuropejskim rankingu innowacyjnoĂci. Upraw- niona staje siÚ wiÚc tu ogólniejsza konsta- tacja, iĝ wbnaszym kraju przedsiÚbiorczoĂÊ M¥P nie realizuje siÚ poprzez innowacyj- noĂÊ, która powszechnie uznawana jest za warunek konieczny wb walce ob pozycjÚ na zglobalizowanym rynku.

Ponadto, wb artykule przedstawiono zaïoĝenia badawcze oraz wstÚpne wyniki badañ wïasnych nad M¥P sektora high-tech zb Wielkopolski. Uzyskane dane pozwa- lajÈ wnioskowaÊ, iĝ przedsiÚbiorstwa te moĝna zaliczyÊ do miana innowacyjnych podmiotów, które realizujÈ swoje dziaïa- nia wboparciu obtrzy podstawowe skïadowe kapitaïu intelektualnego, tj. kapitaï ludzki, spoïeczny ib organizacyjny. Oznacza to, iĝ przedsiÚbiorstwom tym nieobca jest koncepcja przedsiÚbiorczoĂci intelektualnej, która stanowiÊ moĝe, pomimo hiperkon- kurencji, niepewnoĂci ib nieufnoĂci obec- nych na wspóïczesnym rynku, ěródïo przewagi konkurencyjnej. Ustalenia powyĝsze mogÈ staÊ siÚ cennÈ wskazówkÈ dla tych przedsiÚbiorstw, które na chwilÚ obecnÈ nie prezentujÈ prospektywnego podejĂcia do realizacji kategorii przedsiÚbiorczoĂci wbpraktyce.

Przypisy

1 NiewÈtpliwie jej prekursorami byli A. Smith oraz J.B. Say, ab swój istotny wkïad wb rozwój tej kategorii wnieĂli takĝe J. Schumpeter oraz P.bDruker.

2 Badanie realizowane jest wraz zb mgr inĝ.

A.bLibertowskÈ wbramach projektu DS – Mïoda

Kadra na Wydziale Inĝynierii ZarzÈdzania Politechniki Poznañskiej finansowanego ze Ărodków Ministerstwa Nauk ib Szkolnictwa Wyĝszego.

3 W klasyfikacji dziedzin zaawansowanych technologii przyjÚto metodologiÚ okreĂlonÈ przez Eurostat, opartÈ na sprawozdawczoĂci staty- stycznej pañstw czïonkowskich, kandydujÈcych, stowarzyszonych wbEuropejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu (EFTA) oraz stron trzecich.

Wedïug tej klasyfikacji, do branĝ zaawansowanych technologii zgodnie zbPolskÈ KlasyfikacjÈ DziaïalnoĂci (PKD 2007) zaliczane sÈ nastÚpu- jÈce dziaïy (GUS, 2012, s. 180–181, na podstawie danych Eurostatu): C 21, C 26, C 30.3, Jb59, J 60, J 61, J 62, J 63, M 72.

4 Firmy zb tej sekcji reprezentujÈ nastÚpujÈce dziaïy: dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zbprodukcjÈ filmów, nagrañ wideo ibprogramów telewizyjnych; dzia- ïalnoĂÊ zwiÈzana zbprojekcjÈ filmów; nadawanie programów telewizyjnych ogólnodostÚpnych ibabonamentowych; dziaïalnoĂÊ wbzakresie telekomunikacji przewodowej; dziaïalnoĂÊ wbzakresie telekomunikacji bezprzewodowej, zbwyïÈcze- niem telekomunikacji satelitarnej; dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zb oprogramowaniem; dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zbdoradztwem wbzakresie informatyki;

dziaïalnoĂÊ zwiÈzana zb zarzÈdzaniem urzÈdze- niami informatycznymi; pozostaïa dziaïalnoĂÊ usïugowa wb zakresie technologii informatycz- nych ib komputerowych; przetwarzanie danych:

zarzÈdzanie stronami internetowymi (hosting) ib podobna dziaïalnoĂÊ; przetwarzanie danych:

zarzÈdzanie stronami internetowymi (hosting) ibpodobna dziaïalnoĂÊ; dziaïalnoĂÊ portali inter- netowych.

5 Firmy zb tej sekcji reprezentujÈ zb kolei dziaïy:

produkcja leków ibpozostaïych wyrobów farma- ceutycznych; produkcja elementów elektronicznych; produkcja elektronicznych obwodów dru- kowanych; produkcja komputerów ib urzÈdzeñ peryferyjnych; produkcja sprzÚtu (tele)komuni- kacyjnego; produkcja elektronicznego sprzÚtu powszechnego uĝytku; produkcja instrumentów ibprzyrzÈdów pomiarowych, kontrolnych ibnawi- gacyjnych; produkcja instrumentów optycznych ib sprzÚtu fotograficznego; produkcja statków powietrznych, statków kosmicznych ibpodobnych maszyn.

6 Firmy zbtej sekcji reprezentujÈ dziaïy: badania naukowe ibprace rozwojowe wbdziedzinie pozo- staïych nauk przyrodniczych ib technicznych;

badania naukowe ibprace rozwojowe wbdziedzinie nauk spoïecznych ibhumanistycznych.

7 W badaniu przyjÚto konceptualizacjÚ kapitaïu intelektualnego za: Bratnicki ib Struĝyna, 2001.

W opinii autorów kapitaï intelektualny to agre- gat trzech skïadowych: kapitaïu spoïecznego (powiÈzania wb sieci, konfiguracja sieci, odpo- wiedzialnoĂÊ organizacji, zaufanie, normy, zobo- wiÈzania, identyfikacja, wspólnie podzielane

(8)

sïowniki, wspólny jÚzyk, wspólnie podzielane obowiÈzki), kapitaïu ludzkiego (umiejÚtno- Ăci praktyczne (biegïoĂÊ), wiedza teoretyczna, talenty, innowacyjnoĂÊ ludzi, zdolnoĂÊ do naĂladowania, przedsiÚbiorczoĂÊ, zdolnoĂÊ do zmian, chÚÊ dziaïania, predyspozycje zawodowe, zaangaĝowanie wb procesy organizacyjne, wïa- dza organizacyjna, przywództwo menedĝerskie) oraz organizacyjnego (struktura organizacyjna, systemy dziaïania, wïasnoĂÊ intelektualna, procesy wewnÚtrzne, kultura organizacyjna, zasoby rynkowe, powiÈzania zbdostawcami, powiÈzania zbudziaïowcami, powiÈzania zbpartnerami alian- sów strategicznych, powiÈzania zb innymi zain- teresowanymi, innowacyjnoĂÊ przedsiÚbiorstw, organizacyjne uczenie siÚ, zamierzenie strate- giczne, cele ibstrategie przedsiÚbiorstwa, procesy tworzenia strategii, gotowoĂÊ do zmian).

Bibliografia

Baczko, T. (red.) (2011). Raport obinnowacyjnoĂci gospodarki Polski wb2010 roku. Warszawa: Instytut Nauk Ekonomicznych PAN.

Baïtowski, M. (2008). Liberalne aspekty transfor- macji gospodarczej wb Polsce. W: W. Jarmoïowicz, M. Ratajczak (red.), Liberalizm we wspóïczesnej gospodarce. Poznañ: Wydawnictwo Akademii Eko- nomicznej wbPoznaniu.

Bratnicki, M. ib Struĝyna J. (2001). PrzedsiÚbior- czoĂÊ ibkapitaï intelektualny. Katowice: Wydawnic- two Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego wbKatowicach.

Czop, K. (2001). Wiedza, zmiana ibuczenie siÚ jako determinanty kultury nowoczesnej organizacji.

ZarzÈdzanie WiedzÈ, 1. Kraków-Zabrze: Oficyna Wydawnicza Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Nauki Polskiej.

Departament Analiz ibPrognoz. (2009). Konkuren- cyjnoĂÊ sektora wysokiej techniki. Warszawa: Mini- sterstwo Gospodarki.

Departament Analiz ib Prognoz. (2010). Analiza zróĝnicowania regionalnego aktywnoĂci inwestycyjnej sektora M¥P, ze szczególnym uwzglÚdnieniem dziaïalnoĂci innowacyjnej. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki.

European Union. (2014). Innovation Union Score- board. Brussel.

GEM Polska. (2013). Warszawa: Polska Agencja Rozwoju PrzedsiÚbiorczoĂci.

Gruszecki, T. (1996). PrzedsiÚbiorca wbteorii ekono- mii. Warszawa: Cedar.

GUS. (2012). Nauka i Technika w 2011 r. Warszawa:

GUS.

Harasim, W. (2012), Wykorzystanie kapitaïu intelektualnego wb zarzÈdzaniu organizacjÈ inte-

ligentnÈ dla tworzenia przewagi konkurencyjnej.

W:bW.bHarasim (red.), ZarzÈdzanie kapitaïem inte- lektualnym wb organizacji inteligentnej. Warszawa:

Wyĝsza Szkoïa Promocji.

Janasz, W. (2012). PrzedsiÚbiorczoĂÊ ib przedsiÚ- biorcy jako kategorie wspóïczesnych organizacji.

W: J. WiĂniewska ibK. Janasz (red.), InnowacyjnoĂÊ organizacji wb strategii inteligentnego ib zrównowaĝo- nego rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Difin.

Komisja Europejska. (2013). PrzedsiÚbiorstwa ib przemysï. Arkusz informacyjny SBA 2013.

Pobrano z: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/

sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/

countries-sheets/2012/poland_pl.pdf (23.01.2014).

Ministerstwo Gospodarki. (2011). Strategia innowa- cyjnoĂci ibefektywnoĂci gospodarki na lata 2011–2020.

Dynamiczna Polska. Warszawa: MG.

Mizgajska, H., WĂciubiak, . (2002). Wpïyw wybranych czynników na aktywnoĂÊ innowacyjnÈ M¥P sektora high-tech. W: E. Okoñ-Horodyñska ibA.bZachorowska-Mazurkiewicz A. (red.), Tenden- cje innowacyjnego rozwoju polskich przedsiÚbiorstw.

Warszawa: Instytut Wiedzy ibInnowacji.

Narski, Z. (2000). Ekonomia. Nauka o gospodaro- waniu. Toruñ: Suspens.

PARP. (2012). Raport ob stanie sektora maïych ib Ărednich przedsiÚbiorstw wb Polsce wb latach 2010–2011. Warszawa.

PiÈtek, D. ibSzarzec, K. (2008). Liberalna koncepcja jednostki gospodarujÈcej ib jej implikacje dla transformacji gospodarczej. W: W. Jarmoïowicz ib M. Ratajczak (red.), Liberalizm we wspóïczesnej gospodarce. Poznañ: Wydawnictwo Akademii Eko- nomicznej wbPoznaniu.

Price Waterhouse Coopers. (2012). Wizja zrów- nowaĝonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050.

Warszawa.

Ricardo, D. (1957). Zasady ekonomiki politycznej ibopodatkowania. Warszawa: PWN.

Schumpeter,J.A. (1939). Busniess Cycle. New York

& London: McGrow-Hill Book Co. Inc.

Skawiñska, E. (2012). Wpïyw kapitaïu spoïecznego na przedsiÚbiorczoĂÊ ib innowacyjnoĂÊ podmiotów.

W: E. Skawiñska (red.), Kapitaï spoïeczny wbrozwoju regionu. Warszawa: PWN.

Szymañski, W. (2011). NiepewnoĂÊ ib niestabilnoĂÊ gospodarcza. Warszawa: Wydawnictwo Difin.

Wilczyñski, W. (2008). Spory obpolskÈ transformacjÚ – dylematy, nieporozumienia, bïÚdy. W: W.bJarmo- ïowicz ibM. Ratajczak (red.), Liberalizm we wspóï- czesnej gospodarce. Poznañ: Wydawnictwo Akade- mii Ekonomicznej wbPoznaniu.

Wojnicka, E. (red.). (2006). Perspektywy rozwoju maïych ibĂrednich przedsiÚbiorstw wysokich technolo- gii wbPolsce do 2020 roku, Warszawa: PARP.