1
TEZA:
Intuicja skorelowana z rozumem w sztuce – proporcje zmienne w historii sztuki i muzyki
Paul Ricoeur – „subiektywność wieńczy proces rozumienia”
Erich Auerbach – „intuicja podstawą analizy”
1. Wybrane punkty z dziejów pojęcia intuicji:
William Ockham + 1347/49, zrehabilitowany przez KK 1359, teoria poznania zmysłowego na 1. planie, poprzedza poznanie abstrakcyjne, nominalizm, koniec scholastyki, metafizyczna wizja Boga - wpływ na Lutra i protestantyzm,
pojęcie intuicji u Kartezjusza, Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Johna Locke (akt bezpośredniego poznania prawd oczywistych, rozumowanie nie jest potrzebne, są to prawdy pierwotne, też prawd narzucających się intelektowi jako oczywistość, pojęcie rozszerzone u Edmunda Husserla),
Lucien Levy-Bruhl (socjolog, antropolog, etnograf 1857 – 1939) utożsamia natchnienie poetyckie i estetyczne z magią,
Henri Bergson (filozof 1859 – 1941, Ewolucja twórcza) – podstawa to intuicja twórcy, intuicja to rodzaj instynktu, bez związku z intelektem, za pomocą intuicji poznajemy rzeczy od wewnątrz, takie poznanie jest jedynie prawdziwe, doskonalsze od poznania intelektualnego, intuicja przekazuje prawdę o jednej połączonej rzeczywistości, intuicja daje adekwatny obraz czasu, jest to pierwszorzędne źródło poznania, poznanie intuicyjne bezinteresowne, czas uniwersalny i filozoficzny intuicjonizm, nowa koncepcja sublimacji (restauracja pierwotnej formy energii antynaturalnej), wpływ mistyki żydowskiej – hebrajski witalizm, krytyka poznania naukowego – inspiracja dla symbolizmu, dekadentyzmu, Prousta, techniki „strumienia świadomości”,
Benedetto Croce (filozof, liberalny publicysta 1866 – 1952) – intuicja to efekt oddziaływania dzieła sztuki (Estetyka, 1902), dzieło sztuki to namiętność ujęta w formę, teoria antypozytywistyczna,
Ernst Robert Curtius (historyk literatury, eseista 1886 – s. 17) – wieki parzyste luźne i nieparzyste związane (moja interpretacja: XII – otwarcie „renesansu” – intuicja kreatywna, XIV – ars nova, chaos – intuicja dekonstrukcji, XVI – renesans, intuicja kreatywna, XVIII – oświecenie okiełznuje intuicję – intuicja operacyjna, XX – mnogość kierunków, intuicja dekonstrukcji oraz XIII – mistycyzm i herezje, polifonia z gotykiem – intuicja typu anons, XV – anons humanizmu, dogmaty sztuki, XVII – kontrreformacja, ekspresja, synopsja, intuicja natchnienia i operacyjna w muzyce, XIX – synopsja, intuicja natchnienia i dekonstrukcji),
Isaiah Berlin (1909 – 1997, historyk idei, krytyk muzyczny) – widzi romantyzm powściągliwy i nieokiełznany (Wykłady Mellonowskie), w tym drugim rodzaju
2
– mgnienia, fragmenty, mistyczna iluminacja – to są jedyne narzędzia do uchwycenia rzeczywistości.
2. Topos sztuki apollińskiej i dionizyjskiej – dwa nurty datujące się w swej symbolice od renesansu: empiryczny oświeceniowy i jego przeciwstawne dopełnienie – obydwa prometejskie (R. Tarnas).
3. intuicja – typy:
trzy rodzaje wyobraźni (E. Cassirer) – potęga inwencji, siła personifikacji, moc tworzenia czystych form,
natchnienie (Schumann, Fauré, Turner, Blake),
anons (Beethoven – Goya),
kreatywność (Galilei, Haydn, Schönberg),
operacyjny (chorał, Schenker, powrót wypartego – fuga romantyczna, Strauss, Bruckner),
dekonstrukcja (da Venosa, Debussy).
4. Inteligencja emocjonalna (Daniel Goleman) – rozumowanie intuicyjne skojarzeniowe:
Heinrich Wölfflin – teza sinusoidy okresów historii kultury racjonalnych i emocjonalnych,
Mario Praz – teza o symultaniczności tendencji z jedną dominującą i drugą obejmującą „rząd dusz” w epoce następnej,
Roger Caillois – konflikt mimicry i ilinx, czyli rozumu przystosowania się i szaleństwa – casus Kilara.
5. Symultatywny syndrom intuicji zespolonej z rozumem
średniowieczne nurty mistyczne, scholastyczne i wernakularne,
dychotomia scholastycznego stylu Johannesa Ockeghema i nowych idei w muzyce Guillaume’a Dufaya,
kolejne fale „renesansów” w okresie średniowiecza powracające do antyku,
muzyka typu scholastycznego, Clementa Jannequina i taneczna świecka renesansu,
teoria ars antiqua (1558) Zarlino i Vicentino oraz ars nova Galilei (1581) u schyłku renesansu,
intuicja Vivaldiego skontrastowana ze strukturą Bacha – synteza Haendel,
synteza baroku i klasycyzmu – Gluck,
dychotomia: Rousseau – Rameau,
kierunek Sturm und Drang w końcowej fazie klasycyzmu,
romantyzm romantyczny (niemiecki, Berlioz) i klasycyzujący (Gounod),
intuicja Mahlera skontrastowana ze strukturą Regera i Brahmsa – synteza Strauss,
3
teoria dwóch światów (August Halm) – kolektywnych idei harmonii sonaty i zindywidualizowanej melodii w fudze syntetyzujących się do jedności - dzieło Brucknera,
intuicja Debussy’ego skontrastowana z neoklasycyzmem – synteza Roussel,
ludyzm peryferii wobec klasycznego dogmatu rozchodzącego się z centrum (A.
Toynbee),
jednoczesność metod naukowych – pozytywizm Hippolita Taine’a i założenie oparcia historii na wyobraźni Jacoba Burckhardta (XIX wiek),
postimpresjonistyczna wizja oglądu historii Johanna Huizingi wobec teologicznego obrazu empirycznego opartego na intuicji Leopolda von Rankego i ogólnoniemieckiego historyzmu (XIX wiek),
intuicja i interpretacja zasadą dla Jacquesa Le Goffa i „szkoły” Annales,
strategia odrzucenia – antyku przez Niemcy na rzecz idei średniowiecza versus protestantyzmu na południu, druku przez świat orientalny.
6. Intuicja w obrazach :
intuicja oniryczna – Prerafaelici, ekspresjonizm, realistyczna - impresjonizm,
intuicja uporządkowana Chopin – porządek intuicji Scarlatti,
romantyzująca podłożem konstrukcji - I Koncert skrzypcowy Szymanowskiego,
impresjonizująca zespolona ze stylem niemieckim – F. Schmitt,
niemieckie natchnienie z elementami struktury – Mendelssohn,
intuicja „neogotycka” Brahmsa i poetycka Schumanna (Ch. Rosen) wobec akademickiej mitologii narodowej Wagnera i nacjonalizmu symbolicznego Verdiego,
struktura z emanacją swobodnej intuicji – Petrassi, Brahms,
intuicja genezą ideologii w celach politycznych – Wagner,
typu włoskiego potoczysta, spontaniczna – Vivaldi,
intuicja regresywna (francuski romantyzm) i retrospektywna (elementy estetyki średniowiecza – Rembrandt),
intuicja prolongowana – Rachmaninow,
intuicja prorocza – manieryzm a ekspresjonizm i surrealizm, komponenty impresjonizmu u Liszta (V. Arlettaz).
7. Epitaksja – muzyka francuska II połowy XIX wieku i protoimpresjonizm, francuski postimpresjonizm, czyli nawarstwienie przeciwstawnych tendencji narodowych układające się w nową całość (w języku – kreolizacja).
8. Motywy schyłku klasycyzmu jako źródło inspiracji dla powstania romantyzmu:
teorie Rousseau i Goethego,
dekonstrukcja dokonana przez Beethovena,
sentymentalizm (J. Tomkowski) C. Ph. E. Bacha i poetyka „fête galante”,
klasycyzm jako preromantyzm (L. Plantinga),s
4
angielskie ogrody i „poetyka ruin”, encyklopedia (1688), ossianizm i „renesans gotyku” (H. Walpole),
mity celtyckie i starogermańskie,
fascynacja przyrodą w Szwajcarii.
9. Dywersyfikacja kulturowa intuicji:
zmysłowość i magia Południa versus duchowość, mistycyzm, Północy,
kontrreformacyjny barok barokowy południowego kręgu katolickiego, barok północno-niemiecki protestancki oświeceniowy (Bach) wraz z palladianizmem (XVII i XVIII wiek) i barok francuski klasycyzujący (Lully, Luwr),
idealistyczny i mistycyzujący romantyzm niemiecki versus mesjanistyczny nostalgiczny słowiański,
francuski impresjonizm a niemiecki ekspresjonizm,
ludyzm i romantyczność wschodnich peryferii Europy wobec średniowiecznego romantyzmu hiszpańskiego,
nowa intuicja z terenów peryferyjnych – romans trubadurów o genezie orientalnej i katarskiej, angielski gymel, czeska „szkoła” preklasyczna.
10. Momenty zradykalizowania:
XX-wieczny strukturalizm, serializm,
dzieło Liszta, pieśń romantyczna,
intuicja wzmożona – manieryzm, rokoko, biedermeier, muzyka salonowa,
socrealizm – manieryzm rozumu zdegradowany,
Grupa Sześciu – manieryzm rozumu sparodiowany.
11. Exemplum:
równowaga intuicji i struktury w funkcji syntezy w dziele Monteverdiego, Händla, Haydna, w koncertach fortepianowych WAM,
balans intuicji i konstrukcji w funkcji innowacji – Strawiński,
intuicja współgrająca z ratio w funkcji syntezy i innowacji- Messiaen,
przykład: II tom DWK, Roussel, Ravel Koncert G-dur, Górecki (B. Pociej).
