MAGDALENA SMAKOWSKA-FILIPEK*, TADEUSZ SMAKOWSKI**
Rozwój konkurencji na rynku naturalnych kruszyw piaskowo-¿wirowych w Polsce w latach 2000–2006
Wprowadzenie
Konkurencja na krajowym rynku naturalnych kruszyw piaskowo-¿wirowych wynika z geologicznych warunków wystêpowania z³ó¿, jakoœci i iloœci kopalin, struktury w³as- noœciowej gruntów nad z³o¿ami, po³o¿enia obszarów Natura 2000, lokalizacji w stosunku do rynku zbytów, rynkowej pozycji przedsiêbiorców górniczych wynikaj¹cej z iloœci eksplo- atowanych z³ó¿, ich potencja³u zasobowego i jakoœciowego, zdolnoœci produkcyjnych, asortymentów produkcji oraz cenloco. St¹d o warunkach konkurencji decyduj¹ czynniki organizacyjne, techniczne, i przede wszystkim finansowe.
Warunki te ukszta³towa³y i kszta³tuj¹ nadal rynek naturalnych kruszyw piaskowo-¿wiro- wych w Polsce, która stosunkowo szczodrze wyposa¿ona jest przez naturê w z³o¿a tych kopalin. Ich wystêpowanie przypomina literê C, wpisan¹ w kontur Polski. W centrum kraju obecne s¹ przede wszystkim z³o¿a piasków, a jedynie sporadycznie z³o¿a z wiêksz¹, rzêdu 30–40% domieszk¹ frakcji ¿wirowej. Pozyskiwanie naturalnych kruszyw piaskowo- -¿wirowych od 3 lat stanowi najwiêkszy pod wzglêdem wielkoœci produkcji dzia³ górnictwa (od 2005 r. ponad 100 mln ton/r). W latach 2000–2006 wydobyto ³¹cznie ponad 600 mln ton tych kruszyw, a stan zasobów bilansowych i przemys³owych nie zmieni³ siê w tym czasie, a nawet w niewielkim stopniu wzrós³, wynosz¹c odpowiednio oko³o 14,5 mld ton zasobów bilansowych i ponad 2 mld ton zasobów przemys³owych.
** Mgr, Smakowski Consulting, Kraków.
** Mgr in¿., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków; Pañstwowy Instytut Geologiczny Warszawa.
Powszechnoœæ wystêpowania z³ó¿ kruszyw piaskowo-¿wirowych ró¿nej jakoœci i wiel- koœci powoduje, ¿e ponad 2/3 z³ó¿ eksploatowanych stanowi¹ z³o¿a ma³e i niewielkie o ma³ym poziomie wydobycia rocznego (rzêdu kilku tysiêcy ton), wykorzystywane przez osoby prywatne lub ma³e firmy. Mimo bardzo du¿ej ich iloœci nie stanowi¹ praktycznie
¿adnej konkurencji dla du¿ych z³ó¿ i przedsiêbiorstw, dostarczaj¹c tylko do 25% rocznej krajowej poda¿y tych kruszyw. Na przeciwleg³ym biegunie s¹ przedsiêbiorstwa wielkie i ogromne, dostarczaj¹ce minimum 1 mln ton/rok kruszyw, na które przypada niemal 45%
produkcji tego sektora. Stanowi je grono 16 przedsiêbiorców, z których czêœæ ma znaczenie krajowe, a czêœæ regionalne. Istotne znaczenie maj¹ równie¿ firmy du¿e (500–1000 tys.
ton/rok) oraz œrednie (100–500 tys. ton/rok), które w wiêkszoœci maj¹ znaczenie regionalne b¹dŸ nawet lokalne i dostarczaj¹ pe³ny asortyment kruszyw klasyfikowanych.
Poziom techniczny górnictwa kruszyw piaskowo-¿wirowych jest bardzo zró¿nicowany, od prostych wyrobisk z kopark¹ lub ³adowark¹ o wydobyciu 1–5 tys. ton/rok piasku lub pospó³ki po nowoczesne kopalnie z wysokowydajnymi koparkami ss¹cymi i nowoczesnymi zak³adami przeróbczymi o wydajnoœci 500 ton/h lub wiêcej, dostarczaj¹cych ponad 1 mln ton/rok kruszyw. Tak du¿e jednostki produkcyjne dzia³aj¹ w zak³adach nale¿¹cych do kapita³u zagranicznego, m.in. Lafarge, CRH, Góra¿d¿e, Tarmac, Cemex i inne, ale tak¿e w zak³adach z kapita³em polskim, np.: Kruszgeo Rzeszów, producenci pomorscy Szcze- pañski-Danilewicz-Dura³, JD Trade Opole i inne.
Rozwój wydobycia i produkcji kruszyw odzwierciedla dobrze koniunkturê w budow- nictwie i drogownictwie, która od 2003 roku jest bardzo pozytywna. Dokona³ siê on w sposób ekstensywny (zagospodarowanie nowych z³ó¿, co obrazuje wzrost iloœci z³ó¿
zagospodarowanych z 1754 w 2000 r. do 2598 w 2006 r.), a tak¿e intensywny – wskutek modernizacji czy te¿ uruchomienia nowych, wydajnych zak³adów.
Uruchamiane programy pomocowe Unii Europejskiej przeznaczone na infrastrukturê i œrodowisko, organizacja EURO 2012, a tak¿e dobra koniunktura gospodarki polskiej, w tym budownictwa, spowoduj¹ dalszy wzrost wydobycia i produkcji naturalnych kruszyw piaskowo-¿wirowych, które w latach 2010–2011 powinny kszta³towaæ siê odpowiednio na poziomie 170 i 150 mln ton/rok i pozostaæ na tych wielkoœciach do po³owy przysz³ej dekady.
1. Struktura zasobów kruszyw naturalnych ¿wirowo-piaskowych
Warunki geologiczne wystêpowania i pochodzenie z³ó¿ kruszyw piaskowo-¿wirowych determinuj¹ ich jakoœæ oraz wielkoœæ produkcji. Do najlepszych jakoœciowo, ze wzglêdu na punkt piaskowy oraz sk³ad petrograficzny frakcji ¿wirowej, nale¿¹ z³o¿a aluwialne w dolinach rzecznych Polski po³udniowej. Znacznie lepsze s¹ kruszywa zwi¹zane z dolinami rzek sudeckich na terenie Dolnego Œl¹ska, Opolszczyzny i czêœciowo Ziemi Lubuskiej (¿wiry zbudowane z ró¿norodnych ska³ magmowych i metamorficznych lub minera³ów je tworz¹cych). Frakcje ¿wirowe z tych z³ó¿ nadaj¹ siê do produkcji betonów marek 25 i 30, czego nie zapewni¹ ¿wiry – g³ównie „piaskowcowe” – ze z³ó¿ karpackich (betony maksy-
malnie marki 20). Podobne ze wzglêdu na punkt piaskowy oraz wielkoœæ zasobów s¹ z³o¿a polodowcowe lub lodowcowo-rzeczne Polski NE. Frakcje ¿wirowe charakteryzuje zró¿ni- cowany sk³ad petrograficzny (zwykle ok. 50% ska³y magmowe, reszta ska³y metamorficzne i osadowe). Z³o¿a tego typu dominuj¹ na Podlasiu oraz Warmii i Mazurach, w mniejszym zakresie na Pomorzu.
W z³o¿ach zagospodarowanych, z których urobek podlega przeróbce, w ostatnich latach œredni punkt piaskowy zmienia siê w granicach 65–68% z tendencj¹ wzrostow¹, która niestety bêdzie postêpowa³a z czasem wskutek wyczerpywania siê zasobów z³ó¿ o niskim punkcie piaskowym. Bêdzie to rzutowa³o na poda¿ ¿wirów w przysz³oœci, a utrzymanie odpowiedniego jej poziomu bêdzie wymaga³o ekstensywnego rozwoju wydobycia i pro- dukcji, g³ównie przez wielkie i du¿e przedsiêbiorstwa.
Potencja³ zasobowy z³ó¿ kruszyw piaskowo-¿wirowych w Polsce, pomimo intensywnej, rosn¹cej eksploatacji praktycznie siê nie zmieni³ w okresie 2000–2006, wynosz¹c obecnie oko³o 14,6 mld ton (tab. 1 i 2), a wrêcz odnotowano minimalny przyrost na koniec 2006 roku o oko³o 27 mln ton zasobów bilansowych i oko³o 94 mln ton zasobów przemys³owych (Bilans Zasobów... 2007). Zwiêkszy³a siê za to istotnie iloœæ z³ó¿ – o niemal 1600, a po- wodem tego by³y przede wszystkim podzia³y z³ó¿ na pola lub partie w zale¿noœci od dostêpnoœci terenu przez przedsiêbiorców lub osoby fizyczne, w tym g³ównie dla koncesji udzielanych przez starostów. W mniejszym stopniu na stan bazy zasobowej wp³ynê³y nowe udokumentowania z³ó¿, a bardziej – dodatkowe rozpoznanie w obszarach znanych, g³ównie z³ó¿ piasków. W latach 2000–2006 wzros³a iloœæ z³ó¿ zagospodarowanych o ponad 840 (tab. 1 i 2), a ich zasoby przemys³owe o oko³o 14 mln ton, zaœ bilansowe o 126 mln ton.
Wzros³a tak¿e o 750 liczba z³ó¿ niezagospodarowanych, Sta³o siê tak g³ównie wskutek podzia³ów wiêkszych z³ó¿ na z³o¿a o powierzchni nie wiêkszej ni¿ 2 ha (podlegaj¹ staroœcie jako organowi koncesyjnemu), a tak¿e w wyniku wykonywania dodatków dla wielu z³ó¿
zagospodarowanych, w przypadku których prowadz¹cy eksploatacjê nie maj¹ dostêpu do ca³oœci gruntów i jest zmuszony wydzielaæ mniejsze z³o¿a w obrêbie swojej w³asnoœci gruntowej. Dla z³ó¿ niezagospodarowanych odnotowano spadek zasobów bilansowych o oko³o 100 mln ton (tab. 1 i 2) oraz wzrost zasobów przemys³owych o ponad 80 mln ton.
Najwiêkszymi zasobami z³ó¿ niezagospodarowanych w iloœci ponad 1 mld ton, dys- ponuj¹ 3 województwa, w kolejnoœci: dolnoœl¹skie, ma³opolskie i opolskie (tab. 2). Zasoby nieco poni¿ej 1 mld ton posiada województwo podkarpackie. Z kolei najmniejszymi za- sobami cechuj¹ siê województwa: kujawsko-pomorskie, ³ódzkie i pomorskie. Analiza stanu zasobów w poszczególnych województwach w latach 2000–2006 wskazuje wzrost ich iloœci we wszystkich województwach (tab. 3). Najwiêksz¹ liczb¹ z³ó¿ dysponuj¹ dwa najwiêksze terytorialnie województwa – mazowieckie i wielkopolskie, odpowiednio: 752 i 734. Wynika to m.in. z rozdrobnionej struktury w³asnoœci gruntów. Jednak mimo tak du¿ej iloœci z³ó¿ ich zasoby nie nale¿¹ do najwiêkszych, ponadto cechuj¹ siê znaczn¹ przewag¹ z³ó¿ piasków.
Najwiêkszymi zasobami charakteryzuje siê województwo dolnoœl¹skie, lecz z tendencj¹ malej¹c¹ od 2000 roku (tab. 3). Tak¹ sam¹ tendencjê obserwuje siê w województwach dys- ponuj¹cych najwiêkszymi zasobami, tj. ma³opolskim, opolskim i podlaskim, natomiast
TABELA1 Zasobyz³ó¿kruszywnaturalnychpiaskowo-¿wirowychwgstanuna31.12.2000r.[tys.ton] TABLE1 Reservesofnaturalsand&gravelaggregatesdepositsasof31stDecember2000[’000tons] Województwo
Z³o¿azagospodarowaneZ³o¿aniezagospodarowaneRazem liczbazasoby bilansowezasoby przemys³oweliczbazasoby bilansowezasoby przemys³oweliczbazasoby bilansowezasoby przemys³owe Dolnoœl¹skie1134647903327571661695971144952792160761347252 Kujawsko-pomorskie11453190292109270323154520612351330755 Lubelskie17217265912024026869365612447440866315132687 Lubuskie342269011300157475052043008108977421173023 £ódzkie135120206805801982732971831833339350398898 Ma³opolskie882286911037181301432582291002181661273132818 Mazowieckie2302493141348152746753865883504924700140698 Opolskie4025388615807362110891111021362797158074 Podkarpackie14514266010964316387660978573081019269117500 Podlaskie11234079510655910878522454482201126019112007 Pomorskie10123617255683142260914566024349708661343 Œl¹skie441723199365411566117517704159833494111358 Œwiêtokrzyskie34450882987581552557206411559764531939 Warmiñsko-mazurskie9614555711112615051956811034246665125122160 Wielkopolskie2311990259820327043560929124501634634126327 Zachodniopomorskie6411330484797125523709477518963701389572 Obszarmorski145768445322944070314017544532 Polska1754321032518224802420114107882084624174146211132030942 ród³o:BilansZasobówKopalin...
TABELA Zasobyz³ó¿kruszywnaturalnychpiaskowo-¿wirowychwgstanuna31.12.2006r.[tys.ton] TABLE Reservesofnaturalsand&gravelaggregatesdepositsasof31stDecember2006[’000tons] Województwo
Z³o¿azagospodarowaneZ³o¿aniezagospodarowaneRazem liczbazasoby bilansowezasoby przemys³oweliczbazasoby bilansowezasoby przemys³oweliczbazasoby bilansowezasoby przemys³owe Dolnoœl¹skie1364592072999301751390010126213111849217312551 Kujawsko-pomorskie1524762825576163101688259331514931628169 Lubelskie250188303646043227065611187357289486476477 Lubuskie581032738696411080009537318168903368124282 £ódzkie286149075720761932478961016247939697182238 Ma³opolskie119266900147837132133979481542511606694155991 Mazowieckie3822373991380213706685828901752905981146922 Opolskie5131518615348078103977079251291354956161405 Podkarpackie17316186585352226921646198103991083511105162 Podlaskie161334077160735164748877544443251082954215179 Pomorskie12918822860238158300938358128748916663819 Œl¹skie622480431054081275776961337189825739106745 Œwiêtokrzyskie55494732114597557876297315260734924118 Warmiñsko-mazurskie1261531051173463576505986080483803703123426 Wielkopolskie38225110916229835251138639414734762495201712 Zachodniopomorskie7618343613505614460856817414220792004152470 Obszarmorski–––313978944183313978944183 Polska2598333630718360663171113117702887835769146480772124849 ród³o:BilansZasobówKopalin...
TABELA 3 Zmiany zasobów z³ó¿ kruszyw piaskowo-¿wirowych w Polsce w latach 2000–2006 [tys. ton]
TABLE 3 Changes of reserves of sand&gravel aggregates deposits in Poland in the years 2000–2006 [’000 tons]
Województwo 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7 8
Dolnoœl¹skie
Liczba z³ó¿ 279 285 293 300 302 308 311
Zasoby przemys³owe 347 252 366 498 368 483 367 039 365 308 369 704 312 551 Zasoby bilansowe 2 160 761 1 866 344 1 878 644 1 887 255 1 884 015 1 884 914 1 849 217 Kujawsko-pomorskie
Liczba z³ó¿ 206 224 248 266 285 298 315
Zasoby przemys³owe 30 755 31 763 30 571 30 934 29 313 28 059 28 169 Zasoby bilansowe 123 513 123 399 124 273 125 775 131 330 139 242 149 316 Lubelskie
Liczba z³ó¿ 440 465 504 528 563 592 572
Zasoby przemys³owe 132 687 138 809 139 984 143 188 91 536 84 369 76 477 Zasoby bilansowe 866 315 870 320 873 108 875 965 884 208 884 450 894 864 Lubuskie
Liczba z³ó¿ 108 109 112 114 127 145 168
Zasoby przemys³owe 130 015 130 374 127 742 105 041 108 388 107 901 124 282 Zasoby bilansowe 977 421 954 472 951 726 949 359 968 443 975 038 903 368
£ódzkie
Liczba z³ó¿ 333 363 376 390 422 449 479
Zasoby przemys³owe 98 898 108 647 105 608 102 370 83 339 87 158 82 238 Zasoby bilansowe 393 503 401 222 392 970 392 512 405 184 401 367 396 971 Ma³opolskie
Liczba z³ó¿ 218 231 238 234 227 243 251
Zasoby przemys³owe 132 818 142 277 155 109 161 144 157 309 160 239 155 991 Zasoby bilansowe 1 661 273 1 672 117 1 677 976 1 636 290 1 642 603 1 636 584 1 606 694 Mazowieckie
Liczba z³ó¿ 504 565 590 631 676 713 752
Zasoby przemys³owe 140 698 131 866 165 887 161 880 166 843 168 801 146 922 Zasoby bilansowe 924 700 906 217 903 892 913 104 925 368 921 971 905 981 Opolskie
Liczba z³ó¿ 107 111 117 119 117 119 129
Zasoby przemys³owe 158 074 157 111 159 028 157 322 151 436 162 037 161 405 Zasoby bilansowe 1 362 797 1 373 351 1 372 663 1 367 715 1 360 996 1 358 897 1 354 956
TABELA 3 cd.
TABLE 3 cont.
1 2 3 4 5 6 7 8
Podkarpackie
Liczba z³ó¿ 308 319 332 340 335 372 399
Zasoby przemys³owe 117 500 114 762 113 123 111 526 105 621 100 589 105 162 Zasoby bilansowe 1019 269 1 047 732 1 051 949 1 050 143 1 047 185 1 054 788 1 083 511 Podlaskie
Liczba z³ó¿ 220 236 244 255 272 305 325
Zasoby przemys³owe 112 007 113 396 112 172 183 271 185 881 226 488 215 179 Zasoby bilansowe 1126 019 1 127 288 1 108 566 1 114 354 1 110 069 1 106 370 1 082 954 Pomorskie
Liczba z³ó¿ 243 252 262 270 286 288 287
Zasoby przemys³owe 61 343 70 885 69 465 89 063 72 270 70 877 63 819 Zasoby bilansowe 497 086 505 647 506 990 511 092 513 917 504 854 489 166 Œl¹skie
Liczba z³ó¿ 159 162 164 179 184 184 189
Zasoby przemys³owe 111 358 111 507 96 443 89 096 88 206 92 936 106 745 Zasoby bilansowe 833 494 831 391 825 009 845 554 838 846 827 736 825 739 Œwiêtokrzyskie
Liczba z³ó¿ 115 120 119 123 128 134 152
Zasoby przemys³owe 31 939 31 802 27 280 17 506 21 077 21 493 24 118 Zasoby bilansowe 597 645 596 960 610 260 611 571 610 367 612 333 607 349 Warmiñsko-mazurskie
Liczba z³ó¿ 246 262 275 287 305 328 483
Zasoby przemys³owe 122 160 117 675 119 127 132 318 126 950 122 783 123 426 Zasoby bilansowe 665 125 675 204 686 134 702 914 720 998 743 343 803 703 Wielkopolskie
Liczba z³ó¿ 501 545 575 623 657 680 734
Zasoby przemys³owe 126 327 130 384 140 803 171 223 190 012 223 877 201 712 Zasoby bilansowe 634 634 675 774 682 876 706 049 733 954 744 246 762 495 Zachodniopomorskie
Liczba z³ó¿ 189 203 203 208 209 219 220
Zasoby przemys³owe 89 572 84 316 95 509 113 765 146 200 154 983 152 470 Zasoby bilansowe 637 013 668 506 667 642 696 201 720 052 741 813 792 004 Razem
Liczba z³ó¿ 4 176 4 452 4 652 4 867 5 095 5 377 5 766
Zasoby przemys³owe 1 943 403 1 982 072 2 026 334 2 136 686 2 089 689 2 182 294 2 080 666 Zasoby bilansowe 14 480 568 14 295 944 14 314 678 14 385 853 14 497 535 14 537 946 14 508 288
ród³o: Bilans Zasobów Kopalin..., edycje 2000–2006
wzrost odnotowuje siê w podkarpackim (tab. 3). Taka sam¹ tendencjê jak w podkarpackim zanotowano w województwie kujawsko-pomorskim, warmiñsko-mazurskim, wielkopol- skim i zachodniopomorskim (tab. 3).
Spoœród z³ó¿ zagospodarowanych najwiêksze zasoby bilansowe i przemys³owe wy- stêpuj¹ w z³o¿ach województwa dolnoœl¹skiego, podlaskiego i opolskiego, najmniejsze zaœ w kujawsko-pomorskim i œwiêtokrzyskim. Stan zasobów w tych z³o¿ach w latach 2000–2006 wskazuje na systematyczne zmniejszanie siê zasobów bilansowych i prze- mys³owych w najwa¿niejszych województwach: dolnoœl¹skim, ma³opolskim, opolskim i podlaskim (tab. 4). Tendencje takie zaznaczaj¹ siê tak¿e w województwie lubelskim, lubuskim, ³ódzkim, mazowieckim, podkarpackim, pomorskim, warmiñsko-mazurskim (tab. 4). Natomiast wzrost zasobów, zarówno bilansowych jak i przemys³owych, notowano w okresie 2000–2006 w województwie kujawsko-pomorskim, lubelskim (du¿a zmiennoœæ), mazowieckim (z du¿ymi fluktuacjami), podkarpackim, œl¹skim (wyraŸny wzrost), œwiêto- krzyskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim (bardzo wyraŸny wzrost w ostatnich latach) – tab. 4.
Istniej¹ca baza zasobowa, jak i jej rozwój w ostatnich latach, gwarantuj¹ dalszy wzrost wydobycia kruszyw piaskowo-¿wirowych, który bêdzie konieczny m.in. ze wzglêdu na potrzebê zapewnienia poda¿y ¿wirów w granicach 26–30 mln ton/rok.
2. Trendy rozwoju i struktura geograficzna wydobycia kruszyw piaskowo-¿wirowych
Wydobycie naturalnych kruszyw piaskowo-¿wirowych w latach 2000–2006, po osi¹g- niêciu rekordowej wielkoœci ponad 88 mln ton w 2000 roku, w nastêpnych dwóch latach spada³o, do 66 mln ton w 2002 roku (tab. 5). Obrazowa³o to zapaœæ na rynku krajowym, zw³aszcza w sektorze budowlanym. Od 2003 roku wydobycie roœnie bardzo dynamicznie, przekraczaj¹c 115 mln ton w 2006 roku (tab. 5). Spadki i wzrosty wydobycia bardzo ró¿nie rozk³ada³y siê w poszczególnych województwach. Tendencje podobne do krajowych noto- wano w województwach dolnoœl¹skim, podkarpackim, podlaskim, warmiñsko-mazurskim i zachodniopomorskim. D³u¿sze tendencje spadkowe utrzymywa³y siê z kolei w woje- wództwie lubuskim, opolskim, pomorskim i œwiêtokrzyskim. W pozosta³ych wydobycie zmienia³o siê w inny sposób, co wynika³o z prowadzonych tam¿e robót drogowych, dla potrzeb których jako podbudowa dróg u¿ywane s¹ piaski surowe i pospó³ki (Bilans Gospodarki... 2008). Szczególnie dobrze widoczne jest to na przyk³adzie województw
³ódzkiego i wielkopolskiego (budowa autostrady A2), œl¹skiego (budowa autostrady A4 i A1), a ostatnio mazowieckiego (przebudowa odcinków dróg S7 i S8). A zatem potrzeby drogownictwa w ostatnich latach by³y podstawowym powodem dynamicznego wzrostu wydobycia naturalnych kruszyw piaskowo-¿wirowych. Wydobycie ponad 10 mln ton/rok odnotowano po raz pierwszy w 2003 roku w Wielkopolsce (budowa A2), a nastêpnie tam¿e w 2005 roku – nieco ponad 14 mln ton (tab. 5). W tym samym roku niemal 11 mln ton
TABELA 4 Zmiany zasobów zagospodarowanych z³ó¿ kruszyw piaskowo-¿wirowych w Polsce w latach 2000–2006
[tys. ton]
TABLE 4 Changes of reserves of developed sand&gravel aggregates deposits in Poland in the years 2000–2006
[’000 tons]
Województwo 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7 8
Dolnoœl¹skie
Liczba z³ó¿ 113/81 119/88 122/80 123/79 118/79 126/83 136/81
Zasoby przemys³owe 332 757 341 845 343 613 356 854 355 428 355 077 299 930 Zasoby bilansowe 464 790 480 747 481 235 510 217 502 495 518 208 459 207 Kujawsko-pomorskie
Liczba z³ó¿ 114/80 121/83 120/79 121/68 129/76 130/72 152/81
Zasoby przemys³owe 29 210 29 953 28 042 27 923 25 680 25 386 25 576 Zasoby bilansowe 53 190 52 990 49 480 43 825 43 200 46 843 47 628 Lubelskie
Liczba z³ó¿ 172/99 177/113 174/103 192/120 200/128 214/133 250/141 Zasoby przemys³owe 12 240 123 159 122 962 121 944 71 275 71 579 64 604 Zasoby bilansowe 172 659 174 130 172 040 174 809 203 563 186 029 188 303 Lubuskie
Liczba z³ó¿ 34/18 29/16 31/17 29/16 35/21 39/27 58/42
Zasoby przemys³owe 130 015 130 374 127 742 105 041 108 388 107 901 86 964 Zasoby bilansowe 226 901 226 711 226 347 183 077 183 586 181 131 103 273
£ódzkie
Liczba z³ó¿ 135/99 160/115 178/119 195/115 212/132 252/187 286/169 Zasoby przemys³owe 80 580 97 965 94 654 92 313 73 170 74 218 72 076 Zasoby bilansowe 120 206 140 522 138 600 138 454 139 222 139 949 149 075 Ma³opolskie
Liczba z³ó¿ 88/66 91/66 94/67 100/79 102/75 110/88 119/82
Zasoby przemys³owe 103 718 130 266 144 750 149 184 147 172 151 717 147 837 Zasoby bilansowe 228 691 221 584 225 613 236 245 241 582 275 992 266 900 Mazowieckie
Liczba z³ó¿ 230/147 254/171 280/188 286/186 301/185 322/198 382/227 Zasoby przemys³owe 134 815 121 988 160 807 156 815 165 521 142 105 138 021 Zasoby bilansowe 249 314 212 545 269 674 250 979 259 954 224 342 237 399 Opolskie
Liczba z³ó¿ 40/32 39/28 42/31 41/27 45/29 43/32 51/35
Zasoby przemys³owe 158 073 157 111 158 914 156 808 151 436 161 503 156 480 Zasoby bilansowe 253 886 216 547 216 875 212 349 207 964 320 385 315 186
TABELA 4 cd.
TABLE 4 cont.
1 2 3 4 5 6 7 8
Podkarpackie
Liczba z³ó¿ 145/92 144/89 154/85 157/83 155/85 154/87 173/95
Zasoby przemys³owe 109 643 103 229 111 051 99 819 94 408 90 375 85 352 Zasoby bilansowe 142 660 137 269 157 302 156 449 16 1356 160 772 161 865 Podlaskie
Liczba z³ó¿ 113/83 115/75 124/71 132/76 119/68 120/94 161/100
Zasoby przemys³owe 106 559 107 539 109 010 178 956 184 292 171 107 160 735 Zasoby bilansowe 340 795 341 244 347 395 358 149 364 655 354 898 334 077 Pomorskie
Liczba z³ó¿ 101/74 102/74 114/78 114/74 119/74 120/64 129/49
Zasoby przemys³owe 55 683 58 779 62 319 78 433 69 386 67 984 60 238 Zasoby bilansowe 236 172 199 686 216 437 219 970 222 552 216 982 188 228 Œl¹skie
Liczba z³ó¿ 44/34 46/34 48/32 55/36 56/39 58/42 62/43
Zasoby przemys³owe 93 654 93 708 77 394 87 246 86 392 91 262 105 408 Zasoby bilansowe 172 319 184 532 178 572 183 379 177 737 224 954 248 043 Œwiêtokrzyskie
Liczba z³ó¿ 34/23 37/27 40/26 41/27 45/31 49/32 55/26
Zasoby przemys³owe 29 875 24 841 20 394 16 624 20 184 20 169 21 145 Zasoby bilansowe 45 088 38 436 30 178 34 866 32 178 57 279 49 473 Warmiñsko-mazurskie
Liczba z³ó¿ 96/71 97/69 101/69 106/62 104/66 108/61 113/69
Zasoby przemys³owe 111 126 106 412 114 124 127 369 122 122 120 825 117 346 Zasoby bilansowe 145 557 138 424 153 489 165 997 159 059 157 825 153 105 Wielkopolskie
Liczba z³ó¿ 231/155 253/166 281/158 305/176 318/189 339/228 382/231 Zasoby przemys³owe 97 203 97 222 103 457 120 848 121 695 168 382 162 298 Zasoby bilansowe 199 025 204 225 201 578 225 244 221 645 251 864 251 109 Zachodniopomorskie
Liczba z³ó¿ 64/40 59/38 48/33 57/39 63/40 64/45 76/56
Zasoby przemys³owe 84 797 78 873 90 057 90 262 122 497 131 589 135 056 Zasoby bilansowe 113 304 103 610 121 910 133 643 153 703 162 347 183 436 Razem
Liczba z³ó¿ 1754/1194 1843/1252 1951/1236 2054/1163 2121/1317 2248/1473 2598/1527 Zasoby przemys³owe 1 669 948 1 803 264 1 869 290 1 966 439 1 919 046 1 951 179 1 836 066 Zasoby bilansowe 3 164 557 3 073 202 3 186 725 3 227 652 3 274 451 3 479 800 3 336 307
ród³o: Bilans Zasobów Kopalin..., edycje 2000–2006; 64/40 – iloœæ z³ó¿ zagospodarowanych/eksploatowanych
wydobyto w województwie ³ódzkim, g³ównie dla tych samych potrzeb. Natomiast w 2006 roku wydobycie ponad 10 mln ton/rok odnotowano w 3 województwach – rekordowe w dotychczasowej historii ponad 15 mln ton w mazowieckim (tab. 5) – g³ównie piaski surowe dla potrzeb przebudowy S7 i S8, oraz po niemal 12 mln ton w dolnoœl¹skim i zachodniopomorskim; tam jednak przede wszystkim dla potrzeb produkcji ¿wirów i mie- szanek. Równie¿ g³ównie dla tych potrzeb notowane s¹ wzrosty wydobycia w województwie opolskim, œl¹skim (uruchomienie nowych du¿ych ¿wirowni, m.in. przez Góra¿d¿e Kru- szywa i JD Trade Opole), ma³opolskim, podlaskim i warmiñsko-mazurskim. Najmniejsze wydobycie notowane jest w województwie œwiêtokrzyskim (wy³¹cznie piaski) oraz lubel- skim (g³ównie piaski).
Dok³adn¹ strukturê wydobycia kruszyw naturalnych w Polsce w ostatnich latach dobrze dokumentuje zestawienie struktury produkcji (tab. 6). Dobrym jej uzupe³nieniem jest in- formacja o iloœci z³ó¿ zagospodarowanych i eksploatowanych w poszczególnych latach (tab. 4). Wykazuje ona, ¿e w ostatnim okresie wzros³a, i to niekiedy znacznie, liczba z³ó¿
TABELA 5 Wydobycie kruszyw naturalnych piaskowo-¿wirowych w Polsce w latach 2000–2006 [tys. ton]
TABLE 5 Mining output of natural sand&gravel aggregates in Poland in the years 2000–2006 [’000 tons]
Województwo 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnoœl¹skie 7 966 6 415 4 544 5 763 6 842 9 362 11 999
Kujawsko-pomorskie 3 249 2 796 2 572 2 315 2 709 2 867 3 206
Lubelskie 1 896 2 358 2 009 2 578 2 872 2 554 2 949
Lubuskie 3 561 3 001 2 072 1 853 1 877 2 564 4 039
£ódzkie 3 958 3 626 4 531 4 939 5 558 10 971 7 364
Ma³opolskie 5 619 5 614 5 449 5 917 6 447 7 796 9 343
Mazowieckie 8 489 9 474 7 326 8 444 8 803 9 861 15 064
Opolskie 5 602 3 039 2 822 2 559 3 253 3 126 4 351
Podkarpackie 4 867 3 709 3 415 3 713 4 073 3 973 4 334
Podlaskie 7 923 5 810 5 873 5 870 6 718 7 139 9 117
Pomorskie 5 559 5 106 4 842 4 633 5 338 5 206 7 203
Œl¹skie 4 163 3 095 3 983 3 853 5 779 4 333 5 789
Œwiêtokrzyskie 1 157 1 022 1 088 912 1 050 1 070 1 531
Warmiñsko-mazurskie 9 040 5 898 5 838 7 732 6 619 6 767 9 283
Wielkopolskie 7 144 5 301 5 442 11 655 7 160 14 179 8 219
Zachodniopomorskie 7 950 6 844 4 806 5 994 6 307 8 062 11 660
Polska 88 143 73 108 66 612 78 730 81 405 99 830 115 451
ród³o: Bilans Zasobów Kopalin..., edycje 2000–2006; Bilans Gospodarki Surowcami..., 2002–2006;
obliczenia w³asne
zagospodarowanych, jak i eksploatowanych, w skali kraju, odpowiednio do ponad 2500 i ponad 1500 w 2006 roku (tab. 4). Obrazuje to dobrze istotny postêp w budownictwie i drogownictwie w ostatnich latach. Najwiêksze iloœci z³ó¿ zagospodarowanych i eks- ploatowanych wystêpuj¹ w dwóch najwiêkszych województwach, tj. mazowieckim i wiel- kopolskim; odpowiednio 382 i 227 oraz 382 i 231 (tab. 4). Najmniej z³ó¿ zagospodaro- wanych i eksploatowanych znajduje siê w województwach opolskim, lubuskim i zachodnio- pomorskim. Taki rozk³ad iloœci z³ó¿ kruszyw dobrze obrazuje strukturê w³asnoœci gruntów w obszarach z³o¿owych; w województwach zachodnich zdecydowanie dominuj¹ du¿e w³asnoœci gruntowe, g³ównie Skarbu Pañstwa lub te¿ przezeñ dzier¿awione b¹dŸ zbywane.
Wydobycie na Dolnym Œl¹sku w ostatnich 4 latach zwiêkszy³o siê dwukrotnie i osi¹gnê³o rekordowa wielkoœæ niemal 12 mln ton w 2006 roku (tab. 5). Pochodz¹ stamt¹d najlepsze jakoœciowo kruszywa ¿wirowe, a wiêkszoœæ producentów du¿ych i œrednich nastawiona jest na ich pozyskiwanie. Produkcja zdominowana jest przez dwóch wielkich producentów, tj.
Góra¿d¿e Kruszywa (Rakowice Zbiornik i Szczytniki) oraz Tarmac Polska (Domanice, Przy³êk Pilce i Topola Zbiornik), na które przypada ³¹cznie 37% poda¿y tego regionu.
Du¿ymi producentami s¹ KAM Sp. z o.o., Transpiach s.c., KSM Byczeñ s.c. oraz Bielinex Beton Sp. z o.o. Na Dolnym Œl¹sku zlokalizowanych jest te¿ kilkunastu producentów œredniej wielkoœci, wydobywaj¹cych 100–500 tys. ton /rok.
W województwie kujawsko-pomorskim zagospodarowanych jest a¿ 135 z³ó¿, a wydo- bycie stopniowo wzrasta³o od 2003 roku do 3,2 mln ton w 2006 roku (tab. 5). Rozk³ad producentów jest bardzo rozproszony. Jest to wynikiem braku wiêkszych z³ó¿, a tak¿e rozdrobnieniem w³asnoœci gruntowych. Dominuj¹ zdecydowanie ma³e kopalnie o wydo- byciu od kilku do kilkudziesiêciu tys. ton/rok, dostarczaj¹ce piasek surowy lub pospó³ki.
Najwiêkszym producentem jest Kamal z Bydgoszczy, który przej¹³ kopalnie po b. Byd- goskich KSM, produkuj¹c ¿wiry i mieszanki.
Wydobycie w województwie lubelskim w ostatnich latach wzrasta³o systematycznie, za wy- j¹tkiem 2005 roku (tab. 5). W ostatnim roku osi¹gnê³o rekordow¹ wielkoœæ oko³o 3 mln ton (tab. 6). Dzia³a tu wielu ma³ych producentów, eksploatuj¹cych ma³e z³o¿a, przewa¿nie piasków (tab. 5 i 6) Na tym tle zdecydowanie wyró¿niaj¹ siê Lubelskie KSM Sp. z o.o., jako jedyne dostarczaj¹ce na LubelszczyŸnie niewielkie iloœci ¿wirów (32% udzia³u w wy- dobyciu województwa).
Województwo lubuskie posiada najmniejsz¹ liczbê z³ó¿ zarówno zagospodarowanych, jak i eksploatowanych, ale wielkoœæ zasobów tych z³ó¿ jest znacz¹ca. Pod tym wzglêdem wyprzedza je jedynie Opolszczyzna. Po zapaœci trwaj¹cej do 2004 roku, od 2005 roku nastêpuje rozwój wydobycia, które w ostatnim roku przekroczy³o 4 mln ton (tab. 5).
Zdominowane jest przez dwóch wielkich producentów, tj. Góra¿d¿e Kruszywa, dzia³aj¹ce pod tradycyjnym szyldem Zielonogórskie KSM S.A. oraz Szczeciñskie KSM SA., na które przypada ³¹cznie 42% poda¿y. Œredniej wielkoœci producentami s¹ tam Tarmac, IMG Sp. z o.o. i Sandex Sp. z o.o. Cech¹ charakterystyczn¹ tego regionu by³o uruchomienie w 2006 roku eksploatacji a¿ 11 nowych z³ó¿, g³ównie pod k¹tem nowych inwestycji drogowych, tj. dróg S3 i A2.
TABELA 6 Struktura asortymentowa produkcji kruszyw naturalnych piaskowo-¿wirowych w Polsce w latach 2000–2006
[tys. ton]
TABLE 6 Assortment structure of natural sand&gravel aggregates in Poland in the years 2000–2006 [’000 tons]
Województwo/Asortyment 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
1 2 3 4 5 6 7 8
Dolnoœl¹skie 7 550 5 979 4 261 5 627 6 583 8 879 11 419
Piasek surowy 1 186 590 610 744 710 1 033 1 346
Pospó³ki 405 354 169 178 224 261 506
¯wiry 2 431 1 805 1 158 1 561 1 977 2 623 3 532
Mieszanki klasyfikowane 1 910 2 031 1 480 1 282 1 424 1 871 2 534
Piasek klasyfikowany 1 618 1 199 844 1 862 2 248 3 091 3 501
Kujawsko-pomorskie 3 098 2 570 2 396 2 200 2 548 2 755 4 202
Piasek surowy 520 409 271 226 366 460 1 841
Pospó³ki 1 028 482 291 306 425 448 525
¯wiry 522 420 408 437 441 442 476
Mieszanki klasyfikowane 597 899 1 053 720 758 790 671
Piasek klasyfikowany 431 360 373 511 558 615 689
Lubelskie 1 832 2 285 1 936 2 471 2 802 2 495 3 007
Piasek surowy 1 153 1 358 1 138 1 502 1 820 1 558 1 800
Pospó³ki 135 199 44 41 48 54 115
¯wiry 97 77 94 117 124 137 315
Mieszanki klasyfikowane 330 546 530 601 582 485 489
Piasek klasyfikowany 117 105 130 210 228 261 288
Lubuskie 3 260 2 660 1 976 1 771 1 804 2 480 4 324
Piasek surowy 64 66 83 115 113 236 574
Pospó³ki 82 99 103 37 37 362 774
¯wiry 1 000 913 620 578 543 642 887
Mieszanki klasyfikowane 999 583 399 287 385 369 1 026
Piasek klasyfikowany 1 115 999 771 754 726 871 1 063
£ódzkie 3 809 3 436 4 299 4 755 5 325 10 762 7 261
Piasek surowy 1 949 1 080 1 636 2 078 2 047 6 902 3 178
Pospó³ki 333 429 444 287 437 468 552
¯wiry 378 323 499 546 701 799 837
TABELA 6 cd.
TABLE 6 cont.
1 2 3 4 5 6 7 8
Mieszanki klasyfikowane 623 1 139 1 083 1 000 897 1 159 1 305
Piasek klasyfikowany 526 465 637 844 1 243 1 434 1 389
Ma³opolskie 5 161 5 276 5 155 5 865 6 134 7 285 8 209
Piasek surowy 456 313 322 175 207 168 207
Pospó³ki 248 287 188 243 346 465 391
¯wiry 1 786 1 469 1 570 1 674 1 830 2 204 2 686
Mieszanki klasyfikowane 1 473 1 982 1 701 2 057 1 729 1 805 1 762 Piasek klasyfikowany 1 198 1 225 1 374 1 716 2 022 2 643 3 163
Mazowieckie 8 067 9 195 7 130 8 264 8 568 9 676 14 409
Piasek surowy 2 389 3 825 2 754 2 554 2 659 3 481 3 740
Pospó³ki 1 110 781 719 975 746 757 1 456
¯wiry 1 749 1 563 1 244 1 602 1 786 1 873 2 911
Mieszanki klasyfikowane 1 417 1 581 1 157 1 191 1 203 1 216 2 543 Piasek klasyfikowany 1 402 1 445 1 256 1 942 2 174 2 349 3 759
Opolskie 5 312 2 874 2 612 2 786 3 089 2 974 4 035
Piasek surowy 2 030 20 32 6 35 120 177
Pospó³ki 277 59 95 90 106 114 221
¯wiry 1 245 958 945 1 167 1 004 900 1 293
Mieszanki klasyfikowane 833 784 720 454 542 505 479
Piasek klasyfikowany 794 705 694 921 1 257 1 193 1671
Inne 133 348 126 148 145 142 194
Podkarpackie 4 464 3 458 3 254 3 533 4 247 3 783 4 073
Piasek surowy 1 080 637 389 467 520 492 581
Pospó³ki 337 285 345 195 372 439 424
¯wiry 1 011 754 771 858 860 824 964
Mieszanki klasyfikowane 1 247 1 199 1 139 1 160 1 499 1 106 1 012
Piasek klasyfikowany 789 583 610 853 996 922 1 092
Podlaskie 7 238 5 552 5 394 5 403 6 473 6 651 8 713
Piasek surowy 91 29 45 129 181 179 135
Pospó³ki 1 007 580 526 621 476 1 745 1 756
¯wiry 2 623 1 671 1 604 1 496 1 894 1 419 2 516
