Ratajczak Józef

1

SPIS ZAWARTOŚĆ]

TECZKI

I./l. R e l a c j a ^ 3 3 .

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora

I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora

II. Materiały uzupełniające relację ,

\

I./2. Dokumenty ( sensu

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r . ----

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — »

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ——

III./5. Inne —

IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne

VI. Fotografie

2

3

4

5

Ldz.

4-

f l M L fl T / f c f

/Tg l i

i RATAJCZAK Jt)ZEF /1 897—1942/, pr zybrane nazwiska .‘K r a u z e - , K a r o l c z a k , pseudonimy: " K a r o l " , " E n g l e r t " , major WP, Komendant p o m or sk ie j SZP

i Pomorskiego Okręgu ZWZ.

Urodzony 24 l u t e g o 1897 r 0 w Poznaniu, syn Jana>Vrobotnika magis-

(_ z domu '

t r a c k i e g o / i F r a n c i s z k i K a r o l c z a k /Karolczak/o Od wczesnego d z i e c i ń s ­ twa u c z e s t n i c z y ł w ruchu p a t r i o t y c z n o - n i e p o d l e g ł o ś c i o w y m . ^a próbę z o rg an iz o w a n ia s t r a j k u s zk oln eg o w ^{1 9o6} r » z o s t a ł u s u n ię ty ze szkoły*

pow szechnej. W 191 o r 0 w y j e c h a ł do Krakowa na u r o c z y s t o ś c i obchodów 5 o o - l e e i a bitwy pod Grunwaldem* Od 1 9 1 1 r * c z ł o n e k wojskowych o r g a n i ­ z a c j i : " B i a ł y O r z e ł " i "Wolni S t r z e l c y " w P oz n an iu aPo ukończeniu

s z k o ł y powszechnej i dwóch k l a s s z k o ł y e l em e n ta rn ej im0 Komeńskiego w Poznaniu, r o z p o c z ą ł naukę w S zk o le R ze m i o s ł , k t ó r ą z k o l e i ukończył w 1 9 1 6 r , uzyskując p a t e n t r z e m i e ś l n i c z y el ekt romechanika* Praktykę odbywał w w a r s z t a c i e elektromechanicznym w Poznaniu /w ^{1 9 1 4} r « z o s t a ł

r n i k u 1912 r „ w T ow ar z ys tw ie Terminatprów pod wezwaniem Sw« A l o j ­ zego u tw orz ył z a s t ę p skautowy pod nazwą " O r ł y " , gru puj ący m ł o d z i e ż r z e m i e ś l n i c z ą j z k t ó r e g o p ow st ał a p ó ź n i e j I Drużyna Harcerska ima Ja­

na A1enryka Dąbrowskiego, g d z i e w 1 9 1 3 r . z o s t a ł j e j drużynowynuOd

1 9 1 4 ro w Komenda-ie Skautowej. ‘Związany z Wincentym W i er ze je w s k im -

- jednym z z a ł o ż y c i e l i p o l s k i e g o skautingu w za borze pruskim. Od kwie t n i a 1 9 1 6 r«, k i e r o w n i k w y s z k o l e n ia w Komendzie Skautowej i hufcowy 2 hufca w Poznaniu. W grudniu ^{1 9 1 6} r 0 w s p ó ł o r g a n i z o w a ł Główną Skauto­

wą Kwaterę na Rzeszę Niemiecką w P o z n a n i u - z o s t a ł mianowany j e j Nacz el'

*

nikienu y O r g a n i z a t o r i k i e r o w n i k , . I Z l o t u Har cer st wa W i e l k o p o l s k i e g o w W i e r z e n i c y k o ł o Poznania# Był dowódcą b a t a l i o n u podczas kilkudn iowy ch w&^j-sk^wyeh ^ p o lo w y c h / ćw ic ze ń w l a s a c h pod W i e r z e n i c ą i Głuszyną*Wsku t e k ro zp ra cow an ia środowiska h a r c e r s k i e g o p r z e z p o l i c j ę pruską, z o s - -cs-eładnikiem/* Z a l i c z y ł t r z y p ó ł r o c z a s z k o ł y budowy

6

t a ł 26 marca 1917 r * w c i e l o n y do a r m i i n i e m i e c k i e j i skierowany na kurs samochodowy we Wrocławiu, a w l i p c u 1918 r . ^ n a f r o n t zachodni pod Verdun. Na mocy r o zk a z u Komendanta JPOWZB^jf^Wierze j e w s k i e g o , p r o w a ­ d z i ł pracę p o l i t y c z n ą wśród P o l a k ó w - ż o ł n i e r z y n i e m i e c k i c h 0 W dniu 19

j § j

l i s t o p a d a 1918 r „ z o s t a ł wycofany z a r m i i p o d c z a s ^ ^ w r o t u we Franc-*

j i / p r z y p u s z c z a l n i e vsymulacja choroby - na r o z k a z POWZB c z ł o n k o w ie t e j o r g a n i z a c j i m i e l i zdobywać maksimum w ie d zy z zakresu w oj sk ow ośc i, a p r z y n a d a r z a j ą c e j s i ę o k a z j i symulować c h o r o b ę , d e z e rt e r o w a ć i uchy­

l a ć s i ę od c zy n n e j wa lki/«Urlopowany p o w r ó c i ł do P o z n a n ia ^ g d z ie konta kt ował s ię z uwięzionymi spiskowcami. W dniu 2o l i s t o p a d a 1918 r n os­

t a t e c z n i e z d e z e r t e r o w a ł i o b j ą ł dowódżtwo kompanii w a r t o w n i c z e j POWZB*Organizował u c ie cz kę W „ W i e r z e j e w s k i e g o ,uw ięz io neg o w r e d u c i e Grollmanna.Od 27 grudnia 1918 r . w Wojsku P o ls k im w 1 Pułku S t r z e l c ó w W i e l k o p o l s k i c h . Bra ł u d z i a ł w Powstaniu W i e lk o p o l s k im m . i n 0 w s z t u r ­

mie na Prezydium P o l i c j i i l o t n i s k o Ławica /6 s t y c z n i a 1919 r * / . I s t y c z n i u t . r » jako s i e r ż a n t z o s t a ł dowódcą 1 kompanii skautowej 1 Puł ku S t r z e l c ó w W i e l k o p o l s k i c h * W dniu 14 marca t , r , ws ze d ł w skład gru­

py b r y g a d i e r a / g e n e r a ł a / D a n i e l a Kona rze wsk ieg o, k t ó r a wy rus zył a wspo­

móc wa lczących Polaków we Lwowie0Był wówczas dowódcą 1 i 3 kompanii 55 W i e l k o p o l s k i e g o Pułku P i e c h o t y / 21 marca 1919 r « awansowany do sto pnia c h o rą że go , a 22 marca t . r . dekretem N a c z e l n e j Rady Ludowej - do s to pn ia pod p or uc zn ik a^ R an n y podczas walk w m. Nawar j a pod Lwowem^

, W a l c z y ł na F r o n c i e L i t e w s k o - B i a ł o r u s k i m ^ m . i n . w walkach o Bobrujsk- -29 s i e r p n i a 1919 r . / , pod Berezą Kartuską /22 marca 192o r . / o r a z w

b i t w i e w a rs za w sk ie j w i . Ko b i e l k oł o Garwolina - 17 s i e r p n i a 192o r * P r z e s z e d ł c a ł y s z l a k bojowy w w o jn ie b o l s z e w i c k o - p o l s k i e j . Dwukrotnie ranny. Uzyskał cenzus naukowy 28 czerwca 192o r * Po zakończeniu wojny nadal w 55 Pułku P i e c h o t y . W dniu 22 marca 1922 r „ p r z e n i e s i o n y do r e ­ zerwy. WcHs^To z d a ł egzamin m i s t r z o w s k i elek tro me cha nika w P o z n a ń s k i e j I z b i e R z e m i e ś l n i c z e j 0 Od 23 maja 1922 r , znowu w s ł u ż b i e c zy n n ej w Re

7

jonowej Komendzie Uzupełnień Poznań-Miasto^ i n s t r u k t o r i Komendant PW p r z y RKU w Poznaniu o ra z Za st ępc a Komendanta Chorągwi Poznan s k i e j

(

ZHP/l S e k t e r a r z Zarządu Okręgu W i e l k o p o l s k i e g o ZHP. Od 30 p a ź d z i e r n i k a 1924 r . w 55 Pułku P i e c h o t y w s to p n i u p o r u c z n ik a . Ukończył r o c z n y kurs w C e n t r a l n e j S z k o l e Gimnastyki i Sportu w Warszawie# Od 19 mar-

1925 r .

ca do s t y c z n i a 193o r . w 58 Pułku P i e c h o t y w Poznaniu. W 1926 r . ob­

j ą ł stanowisko o f i c e r a PW i WF w W i e l e n i u nad N o t e c i ą . Jednoc ześ nie k i e r o w a ł placówką I I Od dz ia łu WP« W 1928 r . awansowany do s t o p n ia ka­

p i t a n a . W l a t a c h 193o—1932 p e ł n i ł s z e r e g f u n k c j i w Chorągwi Poznańsk k i e j ZHP m.in, o r g a n i z o w a ł Międzynarodowy Z l o t Skautów Wodnych w Gar- c z y n i e pod K o ś c i e r z y n ą na Pomorzu.

i

maturę w Poznaniu. Był w 7 Okręgowym U r z ę d z i e WF i PW p r z y DOK V I I /Poznań/, w c h a r a k t e r z e m.in. k ie r o w n ik a r e f e r a t u w y s z k o l e n i a . W o - k r e s i e 1933-1935 p r z e n i e s i o n y do 84 Pułku P i e c h o t y w Pińsku, g d z i e

był dowódcą 1 b a t a l i o n u . W l e c i e 1935 n a c z e ln y k w a t e r m i s t r z w Na-

^ a c z e l n e j Komendzie Z l o t u HarCerstwa w Spa lę* W 1935 r a skierowany na kurs o f i c e r ó w sztabowych p r z y °entrum W ys zk ole ni a P i e c h o t y w Rember­

t o w i e , k t ó r y ukończył w 1936 r.Awansowany do s top ni a majora i wykła­

dowca t a k t y k i p i e c h o t y /1937 r . / . Komendant Chorągwi P o l e s k i e j /1937—

-1938/. Dwukrotny c z ł o n e k Rady N a c z e l n e j ZHP /1925 i 1932 r 0/«,W maju 1939 r . Komendant-Komisarz a ta k ż e j e d n o c z e ś n i e Za st ęp cy Komendanta Chorągwi Warszawskiej ZHP. D z i a ł a c z Rady P r z y j a c i ó ł ZHP. Dnia 24 s i e r pnia o b j ą ł dpwództwo 1 b a t a l i o n u 15 Pułku P i e c h o t y "Y /i lk i" w D ę b l i ­ n i e 28 DP A r m i i ^ Ł ó d ź " . Podcza s walk w 1939 r , p r z e s z e d ł s z l a k bojowy

w

od Wi elu ni a do M o d l i n a ^ u s i ł u j ą c p r z e b i ć s i ę do Warszawy. Od 6 wrze ś­

n i a 1939 r . p e ł n i ł o b o w ią zk i dowódcy 15 Pułku P i e c h o t y " W i l k i " . Czyn- -ny u c z e s t n i k obrony t w i e r d z y w M o d l i n i e . Po k a p i t u l a c j i Modlina /29

wr ze śn ia 1939 r . / w o b o z i e j e n i e c k i m w D z i a ł d o w i e z prawem n o sz en ia b i a ł e j b r o n i . Bwolniony^ p o w r ó c i ł do Rembertowa i chcąc uniknąć niewo­

l i p o d j ą ł l e c z e n i e w s z p i t a l u mokotowskim jako K a r o l c z a k . W o b o z i e dz iałdowskim z e t k n ą ł s i ę z k o n s p i r a c j ą . W s z p i t a l u z a p r z y s i ę ż o n y

8

p r z e z ^astrępcę Dowódcy SZP p ł k S te fa n a Roweckiego. Mianowany Komen­

dantem SZP na Pomorze / p r z y p u s z c z a l n i e 2o p a ź d z i e r n i k a 1 9 3 9 r<,/,a n a s t ę p n i e Komendantem Okręgu Pomorskiego ZWZ„ Występował m. in . pod nazwiskiem Krauze jako a k w i z y t o r f i r m y p ro d u k u ją c ej n a r z ę d z i a s t o ­ l a r s k i e . W Rembertowie zameldowany b y ł pod własnym nazwiskiem.Wraz z Szefem Sztabu SZP-Pomorze kpto Józefem Chylińskim r o z p o c z ą ł o rg a­

n iz o w a n ie s i e c i k o n s p i r a c y j n e j i Sztabu pomorskiego SZP i ZWZ. W meldunku dodatkowym /Nr ^{4 /} z ^{1 8} l u t e g o ^{1 9 4o} r 0 p ł k S.Rowecki i n f o r ­ mował Komendanta Głównego ZWZ gen» K a z i m i e r z a Sosnkowskiego: " P e ł ­ n i ą c y o bo w i ą zk i Komendanta Okręgu Pomorze-ob0 E n g l e r t stanowiska

j e s z c z e n ie o b j ą ł z powodu c i ę ż k i e j c h o r o b y , w y j e ż d ż a ekipa d l a z o r ­ ganizowania sztabu */lEedług powojennych zeznań J „ C h y l i ń s k i e g o , Ra chorował wówczas na reumatyzm/e W kolejn ym meldunku Nr ^{1 7} z ¹⁵ kwie t n i a ^{1 9 4 o} r . p ł k S.Rowecki p i s a ł : " Pomorze,, W dniu 1 6. IV . wy jeż dż a mjr R. ze sztabem jako p « o « Komendanta Okręgu Pomorze /według n i e k ­ t ó r y c h p r z e k a z ó w : r e l a c j i oraz powojennych m a t e r ia ł ó w śledczych-^kon- t a k t y B. i J . C h y l i ń s k i e g o z Toruniem m i a ły mieć m i e j s c e w końcu

1 9 3 9 r . l u b w początkach ^{1 9 4 o} r 0/« Punkt kontaktowy R0 m ie ś c ią s ię w Rembertowie oraz w mieszkaniu l e k a r z a Henryka Cz upe rs ki ego w War- szawie p rz y u l 0 N o w o gr od zk ie j Nr 3 1 i g d z i e s p o t y k a ł s i ę z Dowódcą Głównym SZP ge n 0 Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim i p ł k S.Rowec-

Ro

kim„Na Pomorzutnawiązał k ont akt z s z e r e g ie m d z i a ł a j ą c y c h tam orga­

n i z a c j i podziemnych a z w ła s z c z a z o r g a n i z a c j ą "Grunwald" /grupy dy­

w e r s j i p o z a f r o n t o w e j przygotowywane p r z e d wojną/ 0 Główny punkt kon iV

taktowy w Toruniu s ta n o w i ł o m ie szk an ie Romana # a l k o w s k i e g o - c z ł o n k a

"Grunwaldu'^ p r z y u l i c y Ł a z i e n n e j Nr 3o. Inną skrzynkę kontaktową s t a n o w i ł k o ś c i ó ł Sw* Jana, g d z i e R* widywał s i ę z J« Ch yl iń sk im „ Współpracował z wieloma osobami z t o r u ń s k i e g o "Grunwaldu" or az z

J 0C h y l i a skim i Józefem Grussem z wywiadu Okręgu P o m o r s k i e g o . Z o r g a - n iz o w a ł Sztab Okręgu i s i e ć k o n s p i r a c y j n ą na Pomorzu. Trudności w z a l e g a l i z o w a n i u pobytu na t y c h te r e n a c h spowodowały, i ż pracami

9

- 5-

Okręgu k i e r o w a ł z Warszawy, n i e z b y z c z ę s t o w y j e ż d ż a j ą c na Pomorze, P r z y j e ż d ż a ł do T o r u n ia , Bydgoszczy, Gru dziądza, Ciech oc inka /stam­

tą d k i l k a k r o t n i e t e l e f o n o w a ł do Czuperskich p r z e k a z u ją c i n s t r u k c j e dla I r e n y Chc , p s . " S t e i n o w a " , "Kamieniczna"/o Aresztowany w nocy z ^{2 3} na ^{2 4} l i s t o p a d a ^{1 9 4o} r 0 w Rembertowie, wskutek załamania s ię k u r i e r a J ó z e f a O ls ze w sk ie go /ur* 3 l i s t o p a d a 1 9o9 r „ w Nowym M i e ś ­ c i e , za m ie sz k a ły podczas o k u p a c ji w Toruniu, z zawodu malarz1?,' s k i e ­ rowany do obozu S t u t t h o f wraz z grupą członków "Grunwaldu", KOP

i ZWZ p r z e z ge st a p o Grudziądz w dniu 1o marca ^{1 9 4 1} r , pod zarzutem p r z y n a l e ż n o ś c i do ruchu oporujw dniu ^{2 2} maja ^{1 9 4 4} r . p r z y w i e z i o n y do Gdańska do d y s p o z y c j i t a m t e j s z e g o g e s t a p o j po w o j n i e przypus zcz ę l n i e w Gdańsku/. % ł to wynik masowej f a l i aresztowań j e s i e n n y c h

1940 r „ wśród członków po m or sk ie j k o n s p i r a c j i /sam R„ p r z y j e c h a ł z Pomorza do Warszawy(wezwany p r z e z H0Cz uperskiego z powodu choroby

żony/.^en* SoRowecki informował wówczas Londyn: " # „ . . / aresztowano Kmdta Torunia K a r o l c z a k a , chwilowo tu p rze b y w a j ą ce g o , grupę Pomo­

r z a n z nim z w i ą z a n y c h , w ł a ś c i c i e l i jednego punktu łą c zn ik o w e g o "o Z k o l e i w meldunku org a ni za c yj n ym Nr 63 z 1 k w i e t n i a 1941 r . p o d a ł :

" /o o*/ Komendant /Okręgu-przyp* B0Ch«,/ aresztowany w Gen« Gub, i ta k skatowany,że pasuje s i ę ze ś m i e r c i ą . Dwukrotnie katowano dr Czu p e r s k i e g o , u k t ó r e g o zatrzymywał s ię w 'warszawie Komendant Pomorza!' Torturowany b y ł na Pawiaku /m.in. podczas p r z e s ł u c h a n i a 1o s t y c z n i a

1941 r 0/ i A l e i Szucha^nie wydał n i k o g o . Stosownie do ra d y l e k a r z a w i ę z i e n n e g o Zygmunta S l i w i c k i e g o symulował u t ra t ę mowy, p a m ię c i i p a r a l i ż . R o z s t r z e l a n y 28 maja 1942 r 0 podczas e g z e k u c j i z b i o r o w e j w la s a c h s ę k o c i ń s k i c h k o ł o Magdalenki /w dokumentach BIP KGAK odno­

towano : "Częściowa l i s t a r o z s t r z e l a n y c h 27/28.5,1942 / . . . / 8 „ R a t a j - czak J ó z e f " /. Odznaczony dwukrotnie Krzyżem VM V k l . / l 9 2 o / i IV k l

t—

za obronę M0d l i n a /1939/,c z t e r y r a z y Krzyżem Walecznych, ^gdalem za Wojnę, ^edalem 1O - l e c i a , Z ł o t y m Krzyżem Z a s ł u g i , K r z y ż e m N i e p o d l e -

10

g ł o ś c i . Żonaty z Ewą A l i n ą 1 .: .! ' * Hubaczek - h a r c m i s t r z y n i ą ZHPj d z i a ł a c z k ą h ar c e rs k ą z Krakowa i Poznania /1927 r „ / . M i a ł t r o ­ j e d z i e c i : R ó ż ę /ur. <*1928 r „ / , Marię-Ewę/ur• 1929 r . / i Janusza- Jana / u r . l 9 3 o r . / . Żona podczas o k u p a c ji z o r g a n i z o w a ł a pod a u s p i c j a mi RGO opiekę nad dz ie ćm i w ftembertowie«Niemal natychmiast po a r e s z

towaniu R« otrz yma ła p r z e z ł ą c z n i k a nakaz o pu sz cz en ia Rembertowa wraz z d z i e ć m i . D z i a ł a ł a p ó ź n i e j w Szarych Szeregach,, Była p o s z u k i ­ wana p r z e z ge st ap o * M i e s z k a ł a k o ł o Nowego S ącz a«

i'.__ „ a 'AM."P", k a r t o t e k a osobowa AAN,Akta KG AK,mf 2388$ AMS, Odpis skrócony aktu urodzenia J „ R a t a j - czaka / t u t a j nazwisko m a t k i j K a r ó l c z a k / , r e l a c j e } ASPP-depeszej Armia Krajowa w doku mentach,t„I,Londyn 1 9 7 o , s « 123,489-490} BartoszewskiW.

1859 dni Warszawy,Kraków 1984,s « 2 9 8- 3 o o} t e n ż e , Warszawski p i e r ś c i e ń ś m i e r c i 1 9 3 9 - 1 9 4 4 ,Warszawa 1 9 7o, s » 1 6 3 , 1 6 6 } Chrzanowski B . , . J ó z e f - R a t a j c z a k / 1 8 9 7 - 1 9 4 2 / , d z i a ł a c z h a r c e r s k i , o f i c e r Wojska P o l s k i e g o , Komendant Pomorskiego Okręgu Służby Zwycięstwu P o l s k i - Z w i ą z k u Wal-

/ ) > 1 ’ 1

k i Z b r o j n e j / w / iZ a s łu ż e n i Pomorzanie w l a t a c h I I wojny ś w i a t o w e j . S z k i c e biografj.czne,Wrocłęiw-Wprszawa-Kraków-Gda$sk-Łód£ i984.Sa / t u t a j błędna data urodzenia i ś m i e r c i : 28 marzec 1897 i 24 maja 1942/'

- 1 6 7 } t e g o ż , S tr u kt ur a o r g a n i z a c y j n a Związku '"'alki Z b r o j n e j - A r m i i 164-

K r a j o w e j na Pomorzu w l a t a c h 1939-1945 / M a t e r i a ł y do d y s k u s j i/

/w/: Armia Krajowa na P o m o r z u . M a t e r i a ły s e s j i naukowej w Toruniu w dniach 14-15 l i s t o p a d a 1992 r . P o d r e d . : E . Z a w a c k i e j i ^ W o j c i e c h o ­ wskiego , Toruń 1993,So26-29j C z u p e r s k a - S l iw i c k a A . , C z t e r y l a t a os­

t r e g o dyżuru,Warszawa 1965,passim} Derda J „ , R a t a j c z a k J ó z e f , P o l & k i Słownik B i o g r a f i c z n y 1987,t „ X X X , s , 626-627} Domańska R . , Pa wi a k. W ię - z i e n i e g e s t a p o . K r o n i k a 1939-1944,Warszawa 1978,s . 274-275} J a s t r z ę b ­ s k i W., S z i l i n g J . , Okupacja h i t l e r o w s k a na Pomorzu Gdańskim 1939—

4-945, Gdańsk 1979, s .2 83 / tu ta j błędna i n f o r m a c ja o m ie js c u s t r a c e n i a w r u in a ch g e t t a / } Komorowski K . , K o n s p i r a c j a pomorska 1939-1947.Le­

ksykon,Gdańsk 1993,s „ 152-155} L i s t A . C z u p s r s k i e j - S l i w i c k i e j / z b i o -

11

r y au tor a/ j M a t e r i a ł y do h i s t o r i i AK.Okręg Pomorze.Opr. J . C h y l i ń s ­ k i /maszynopis w z b i o r a c h a u to r a / } R a t a j c z a k A®, R a t a j c z a k J . , N o ­ ta b i o g r a f i c z n a /maszynopis w z b i o r a c h au to ra / j S l i w i c k i Z . ,M e ld u ­ nek z Pawiaka,Warszawa 1974,s 0274-275j Wróblewski J 0, Armia "Ł ó d ź"

1939,Warszawa 1975,s « 2 9 8 , 316,335,396 / t u t a j błędna i n f o r m a c j a o ś m i e r c i podczas wojny 1939 r . w 15 Pułku P i e c h o t y " W i l k i " / *

Bogdan Chrzanowski

12

13

14

15

16

'U k A c h > %l

J O Z E F DEB.DA

ffl F

N «

’5V iT St fT I T i

%V 4 & W4i i Jii.s ’

■ r o d z ił się 2-1 lu teg o 1897 r. w P o z ­ naniu w r o d z in ie ro b o tn ik a m a g i­

s tra ck ieg o Jan a i F ra n c is z k i z K a - ' ro la k ó w , m ia l je d m i sio strę S tan is­

ła w ę.

N au ki p o b ie ra w P o zn a n iu , g d z ie k o ń ­ czy w 1911 rok u s zk o łę e le m e n ta rn ą 1), a n astęp n ie u czy się za w o d u e le k tro te c h n i­

ka u zysk u jąc w 1914 r. p aten t r z e m ie ś ln i­

czy — c ze la d n ik a 2).

W c ze rw c u 1920 r. o tr z y m u je p ra w o u- b iog a n ia się o stop ień a s p ira n ta o fic e r ­ sk ieg o na p o d s ta w ie z ło ż o n e g o egzam in u , o trz y m u ją c tak z w a n y cenzus n a u k ow y*).

P o m im o p e łn ie n ia od 1919 ro k u z a w o d o ­ w e j słu żb y w o js k o w e j, d o sk o n a li się w s w o im z a w o d z ie , z d a ją c w m arcu 1922 r.

egza m in m istrzo w s k i w P o zn a ń s k ie j ,Iz b ie R z e m ie ś ln ic z e j4). 1924 r. k oń czy w W a r ­ s z a w ie lto,czny 'K u rs W y c h o w a n i^ F fz y ę z - nego u zy sk u ją c k w a lifik a c je In stru k tora w f . ! ) W 1932' r. w P o zn a n iu z d a je g im -

ę r + w ^ t L

K j-T-ftJ ° (t-i Ł7VJ-vV*

/ww 7

:■ ir

n a zja ln y egza m in d o jrza ło ś c i (m a tu r ę ) dla e k stern ó w .6) - i

Od w czesn y c h la t sw e g o ż y c ia w łą c z a się w nu rt ruchu n ie p o d le g ło ś c io w e g o i sk au to w ego . S tra jk i . d z ia tw y s z k o ln e j w latach 1905—1906 za p o c z ą tk o w a n e w e W rze ś n i o b e jm u ją całą W ie lk o p o ls k ę . J ó ­ z e f R a ta jc z a k b ędąc w ó w c z a s u c zn iem 3 klasy szk oły e le m e n ta rn e j, ja k w ie lu in ­ nych, zo sta je u czestn ik iem te g o ż strajk u . W m a-j-u-Ł-ft-U—r: j eat ju ż- e zlw l d - crn ta jn e j--- o r g a n iz a c ji w o js k o w e j „ B ia ły O r z e ł" , p ó ź­

n ie j a k ty w n ie d zia ła w „W o ln y c h S t r z e l­

cach ” 7). j

T a d zia ła ln ość go nie z a d o w a la , szuka czegoś in n ego. W ty m o k re sie d o c ie ra do P o zn a n ia w ia d o m o ść o o r g a n iz u ją c y c h się w e L w o w ie d ru żyn ach sk a u to w yc h . O d ­ b y w a ją się p ie rw s z e !kursy w P ozn a n iu . Z a p a la się do tej id e i i d o p r o w a d z a dc p o w s ta n ia w p a źd zie rn ik u 1012 r. w T o ­ w a r z y s tw ie T e r m in a t o r ó w pod w e z w a n ie m św . A lo jz e g o zastępu s k a u to w e g o „ O r ­ ł ó w ” 8). W 1913 r. je s t to ju ż O d d zia ł S k a u to w y , k tó r y w dniu 28 m arca 1914 ro ­ ku p r z e k s z ta łc ą się w s a m o d z ie ln ą d ru ­ ży n ę sk au to w ą im. G en . Jan a H e n r y k a D ą b ro w s k ie g o , szóstą z k o le i na te r e n ie P o zn a n ia a p ie rw s z ą ,w ś ro d o w is k u r z e ­ m ieś ln icz y m 9). M ia ł w ó w c z a s n ies p ełn a

18 lat. Z a s ta je p ie rw s z y m d ru ż y n o w y m l) Ś w ia d e c tw o u k o ń c ze n ia s z k o ły e lc in c tila ru rJ , Im. K o m e ń s k ie g o w P o zn a n iu — d a to w a n e ni*

d zień 31.H I .1911 (o b e c n a s z k o ła im . K o n a r s k ie g o p r z y ul. M a rli M a p d a le n y w P o z n a n iu ).

*) Ś w ia d e c tw o w y s ta w io n e p r z e z Iz b ę R z e ­ m ie ś ln ic z ą w P o zn a n iu o zd a n iu e g z a m in u c z e ­ la d n ic z e g o w z a w o d z ie e le k t r o m e c h a n ik N r 70/13 z d n ia 23 p a ź d z ie rn ik a 1314 r.

*) P o ś w ia d c z e n ie k w a lifik a c ji n a u k o w e j do u b ie g a n ia się o s to p ień 'aspiranta, o fic e r s k ie g o , w y s ta w io n e na p o d s ta w ie e g z a m in u z ło ż o n e g o w dniu 28 c z e rw c a 1920 r, p rzed k o m is ją w s k ła ­ d z ie p ro f. R ych Jłcki p r z e w o d n ic z ą c y , S ik o rs k i p p łk , d e le g a t M in . S p ra w W o js k o w y c h .

*) ś w ia d o c tw o m is trza z a w o d u e le k t r o m e c h a ­ n ic z n e g o w y d a n « w d n iu 21 m a rc a 1322 r.

p rz e z P o zn a ń s k ą Izb q R z e m ie ś ln ic za .

ł) Ś w ia d e c tw o szk o ln o t, 317 w y s ta w io n e p rzez C en traln ą W o js k o w ą S z k o lę G im n a s t y k i 1 S p o r ­ tó w w W a rs z a w ie .

*) Ś w ia d e c tw o d o jrz a ło ś c i z d n ia li s ty c z n ia 1932 r.

ł ) O ty c h o r g a n iz a c ja c h „ B ia ł y O r z e ł" i „ W o l ­ ni Strzelcy** d zia ła ją c yc h , na te r e n ie P o z n a n ia w s p o m in a w c y k lu a rt y k u łó w pt. „ P r a c e n ie ­ p o d le g ło ś c io w e m ło d z ie ż y w ie lk o p o ls k ie j p rzed w yb u c h e m p o w s ta n ia w 1918 r., („ C z u j B u c h ” n r 1—3 1932). U d zia ł w tych o r g a n iz a c ja c h p o ­ t w ie rd z a o p in ia z a m ie s zc zo n a w e w n io s k u o o d ­ z n a c ze n ie J. rta ta jc za k a K r z y ż e m N ie p o d le g ło ś c i w 1932 r.

•) I I . S n ie g o c k l w s w y c h w s p o m n ie n ia c h w y ­

d a n y c h w 1071 r. p rz e z C h or. W lk p . Z H P p o d a ­ je , ż e w p a ź d z ie rn ik u 1912 r, p o w s ta je p r z y

„ T e r m in a t o r a c h ” k ó łk o I s k a u to w e , n a to m ia st J. R a ta jc za k p is ze o jpow jitfclym w tym o k re s ie z a s tę p ie „ O r łó w ’ * w ! k w e s tio n a riu s z u K o m is ji K r z y ż a N ie p o d le gło śc i!. j

») M a ria n L is s o w s k ): H a rc e rs tw o P o z n a ń s k ie w p ie r w s z y m d z ie s ię c io le c iu , P o zn a ń 1924 r.

sir. 15.

30

17

I

le j d ru żyn y. W tym też rolcu w s tę p u je do' ta jn ej b o jo w o -n le p o d le g lo ś c io w e j o r g a n i- ’ z a c ji k ie r o w a n e j p rz e z W in c e n te g o W ie - r z e je w s k ie g o — r ó w n ie ż skauta — o fic e - ra r e z e r w y a r m ii p ru sk iej. Z o s ta je je g o , w s p ó łp ra c o w n ik ie m 10).

W k w ie tn iu 1916 r. w u zn an iu zd oln ości o rg a n iza to rsk ich i p r z y w ó d c z y c h zo sta je p o w o ła n y na k ie ro w n ik a g ro n a te c h n icz­

nego (w y d z ia łu w y s z k o le n ia ) M ie js c o w e j K o m e n d y S k a u to w e j i h u fc o w e g o 2 hu fca sk a u to w ego w P ozn a n iu . N a to m ia s t w g ru d n iu te g o ż roku z o s ta je N a c z e ln ik ie m p o w sta łe j G łó w n e j K w a t e r y S k a u to w e j na R ze s zę N ie m ie c k ą w P o zn a n iu i nadal k ie ru je g ro n e m te c h n icz n y m — w y d z ia ­ łem w y s z k o le n ia " ). D zia ła ln o ś ć k on sp ira ­ c y jn y u ła tw ia m u fa k t, że je s t za tru d n io ­ ny na teren ie P o zn a n ia w w y d z ia le tech ­ n iczn ym e le k t r o w n i m ie js k ie j, tym sam ym pod lega r e k la m a c ji i n ic z o s ta je p o w o ła n y do w o js k a n ie m ie ck ie g o . W iz y t u je W ięc o d d zia ły teren o w e , o r g a n iz u je i p rz e p r o ­ w a d za w ię k s z e ć w ic z e n ia typu w o js k o w e ­ go np. w roku 1916 w W ie r z e n ic y k. .P o z­

nania. N a sku tek d e n u n c ja c ji k o n fid e n ta p o lic ji p o lity c z n e j z o s t a ję w m arcu 1917 r.

w c ie lo n y do Dl p. p lech . _ve W r o c ła w iu a następn ie p rz y d z ie lo n y d o od d zia łu sa m o ­ ch odów . llę d ą c w w o js k u j\iemieckihn, z rozk azu K o m en d a n ta P o ls k ie j O rg a n U n c ji W o js k o w e j Z ab oru P ru sk ie g o w latach U H "— i IM u1!) p ro w a d z i nlccję polltyczno*- - wojskuw;\ i w y w ia d o w c z ą w ś ró d P o la k ó w żo łn ie rzy a r m ii n ie m ie c k ie j g a rn izo n u . W ro c ła w , w y k o r z y s tu ją c s w ó j p rz y d z ia ł do Sztabu. W tym le ż cza s ie b ie rz e u dział w k o n sp ira cyjn ych ć w ic z e n ia c h p o to w y ch o rg a n izo w a n y c h w W iellco p o lsce i p rzy w y d o b y w a n iu p e o w ia k ó w z w ię z ie ń p ro s - i kich (w s p ó łu cze stn ic zy w w y d o b y c iu W . | W ie r z e je w s k ie g o z fo rtu G ro llm a n n a w P o zn a n iu 1'1). Na ro zk a z P O W Z .P . op u sz­

cza sze re g i w o js k o w e w cza sie m arszu od ­ w r o tn e g o w o js k n ie m ie ck ic h z F r a n c ji j a ­ ko ch ory i w dniu 19 listo p a d a 101H rok u w ra c a do Ptr/nania i o b e jm u je d o w ó d z tw o k o m p a n ii P O W Z .P. zło ż o n e j ze stu d en ­

tów i b yłych s k a u tó w 14).

P o w yb u ch u P o w s ta n ia W ie lk o p o ls k ie g o w dniu 21 g ru d n ia 19111 ro k u b ie r z e u dział w w a lk a ch kolo P r e z y d iu m P o lic ji p rz y z a ję c iu fortu G rollnTan na — ja k o zastępca d o w ó d c y od d ziału W. W i e r z e j e w s k i e g o o ra z w w a lk a ch o lo tn is k o Ł a w ic a k. p o z ­ nania. W styczn iu 1919 r. a w a n s o w a n y na sierża n ta sze fa w 1 K o m p a n ii S k a u ­ to w e j. W m arcu tegoż rok u z o s ta je d o ­ w ó d cą plutonu 1 K o m p a n ii S k a u to w e j — V Pułku S trz e lc ó w W ie lk o p o ls k ic h w y r u ­ sza ją cy ch na fr o n t g a lic y js k i 1 p rz ec h o d zi /wraz z pu łk iem ca ły je g o szla k b o jo w y .

W cza sie w a lk zo sta je k o le jn o d o w ó d c ą 3 i 7 k o m p a n ii 1 Pu łk ? S tr z e lc ó w W i e l ­ kopolskich. R ó w n ie ż w m arcu 1919 r. a- w a n s o w a n y do stop n ia ch o rą żeg o, a w m aju zo s ta je p o d p o ru czn ik iem . D w u k r o t­

n ie ran n y, w sierp n iu 1920 r. z o s ta je o d ­ zn aczon y za o k a za n e m ę s tw o w b oju K r z y ż e m O rd eru V ir tu ti M ilitari V k la ­ s y 16), a w g ru d n iu K r z y ż e m W a le c z n y c h

‘ 'I . i

, _ .j o s k u z 1952 r. o o d z n a c z e n ie J. Hn-

tajczn k a K r z y ż e m N ie p o d le g ło ś c i — o r g a n iz a c ja ta b y ła z a lą ż k ie m 1‘ ultikleJ O r g a n iz a c ji W o j ­ s k o w e j Z a b o ru P ru s k ie g o . j

" ) D u lu rui«; w M ie js c o w e j K o m e n d z ie S k a u ­ t o w e j p o d k re ś la w s w y c h w s p o m n ie n ia c h H e n ­ r y k . S o le g o c lfl t y m i s ło w a m i: „ ...g r o n o te c h ­ n ic zn e M.1C.S. z k ie r o w n ik ie m J ftzcfc m R a t a j­

cz a k iem na c z e le o p ra c o w a ło r e g u la m in y dla w szys tk ich stop n i s k a u to w y c h , s p ra w n o ś c i te c h ­ n ic zn y c h , p la n y ć w ic z e ń t e r e n o w y c h 1 s k a u ­ t o w y c h lid . " . W s p o m n ie n ia H . S n ie g o c k le g o ,

w y d . K o m . C h or. Z H P P o z n a ń 1971 r. s. 31.

O p e łn ie n iu fu n k c ji N a c z e ln ik a G łó w n e j K w a ­ t e r y S k a u to w e j na R zes zę N ie m ie c k ą J. R a t a j­

c z a k piyzo w s w o im w ła s n o rę c z n y m ż y c io r y s ie , s ta n o w ią c ym z a łą c z n ik d o k w e s tio n a riu s z a w o j ­ s k o w e g o d a to w a n e g o na d zień 19 m a rc a 19.14 r.

Fak t tun o d n o to w a n y Jest! r ó w n ie ż w e w n io s ­ k a ch na o d zn a c z e n ia p a ń s tw o w e J. U. J a k d o ­ tyc h cza s n lo u dało się z n a le źć p o tw ie r d z e n ia lugo faktu ^ w in n y c h d o k u m e n ta c h , lt . fin ie - g o e k i w .swych w s p o m n ie n ia c h w y d a n y c h w 1371 r. n i* p is ze o istn ie n iu fu n k c ji N a c z e ln ik a w G łó w n e j K w a te r z e S k a u to w e j. S k ła d u G łó w ­ n e j K w a t e r y r ó w n ie ż nlo p o d a jo w s w e j k s ią ż ­ ce M. L ls s o w s k l. N a d a l siatkom p o tw ie r d z e n ia w In n ych d o k u m e n ta c h .

" ) S ta n isła w G r o t : W in c e n t y W lc fz c jo w s k l 15113— 1972 — p ie r w s z y p n zy w ó d e a k o n s p ira c ji p rzed po w w tau low cj — „ Ł ifo u llt a W ie lk o p o ls k i”

r o li 137!, nr 4/17. i ,

„ H o la g łó w n e g o o r g a n l z i l o r * P u ls k lć j O r g a ­ n iz a c ji W o js k o w e j jta h o ru 'p r u s k ie g o p rz y p a d ła W in c en tem u W io r z e jc w s k ic m u . P o m o c y u d z ie ­ lili mu w y p r ó b o w a n i w k o n s p ira c ji n ie p o d le g ­ ło ś c io w e j d r u h o w ie z e sk a u tin gu i d e z e r te r z y , Jak S ta n isła w S a ro s z e w s k i, H e n r y k S n lc g o c k i*

J ó z e f J ę c z k o w la k 1 k ilk u in n y c h . Julto d a tę p o w s ta n ia tej o r g a n iz a c ji p r z y jm u je W . W ie - rze jew slc ł Jesień 1917 r. n e g u ją c t e r m in y — k w e s tio n u ją c p o d a w a n ą p r z e z K a n d z lo r ę , S rilc- g o c k ie g o i In n y ch p o w s z e c h n ie p r z y ję t ą d a tę lu ty ISIS r. ’

*') W. W im zeJew sk J w liś c ie (p is a n y m k r ó t k o p rzed s w o ją śm ie rc ią w 1372 r.) s k ie r o w a n y m d o sy n a J. R a ta jc z a k a , J a n u sza a p r z e k a z a n y m m u p rzez p. T e n d a k a (W . W ie r z e je w a k i Już n ic z d ą ż y ł teg o listu w y s ła ć ) p is ze m .in .: „ .. .W io s ­ ną 1917 r. z o s ta łe m a re s z to w a n y nu g r a n ic y s z w a jc a r s k ie j 1 p r z e t r a n s p o r t o w a n y d o w ię z ie n ia fo rt e c z n c g o w P o zn a n iu . O tóż w tym cza slo fo r m a c ja w o js k o w a , d o k tó r e j o jc ie c Parta b y ł p r z y d z ie lo n y o tr z y m a ła r o z k a z w y r u s z e n ia na fr o n t fra n c u s k i. O jc ie c Pan it w c a ły m r y n s z tu n ­ ku p n io w y m u zy s k a ł z e z w o le n ia o d w ie d z e n ia in n ie w w ię z ie n iu , b y ło to i la te m 1917 i. Duh-ni mu Jak m o g łe m d o z ro z u m ie n ia , ło m am g o ­ lo w y pla n u c ie c zk i z w ię z ie n iu 1 n ie d łu g o s p o t­

k a m y sii) b io rą c u d zia ł w w a łk a c h p o w s ta ń ­ c z y c h . W e w rz e ś n iu 1017 r|, u rw a łe m się p o d - KO,"pule z w ię z ie n ia n a w ią z u ją c łą cz n o ś ć z n a ­ s z y m i k o n s p ira to r a m i..." 7. le g o listu w y n ik a , żo b yć m o ż e J. R a ta jc z a k b ra l u d zia ł w ć w i ­ c z en ia c h k o n s p ira c y jn y c h , g d y p r z e b y w a ł o k ­ re s o w o w P o zn a n iu .

■') 7, k w e s tio n a riu s z a J. R a ta jc z a k a K o m is ji K r z y ż a N ie p o d le g ło ś c i ‘p- 8-

ll) W y c ią g z w o js k o w e j k a r ty e w id e n c ji J. R a ­ ta jc za k a p. 2. — p rz e b ie g sltiżb y w o js k o w e j.

3 ;

18

po raz p ie rw s zy . U r lo p o w a n y z w o js k a u- czestn iczy w r a z z p ie r w s z y m d o w ó d c ą P o w s ta n ia W ie lk o p o ls k ie g o , w ó w c z a s m a ­ jo rem , S ta n is ła w e m T a c z a k ie m w a k c ji trze c ie g o P o w s ta n ia Ś lą sk ie g o 1*). W m a r­

cu 1921 r. o trz y m u je po raz d ru g i K r z y ż W a lec zn y c h a w rok u 1922 p o ra z trzeci i czw a rty .

C a ły ten czas petn lt słu żbę w o js k o w ą w 1 Pułku S trz e lc ó w W ie lk o p o ls k ic h — p ó ź ­ n ie js zy m S5 p.p; s ta c jo n u ją c y m w L eszn ie.

W c ze rw cu 1923 r. a w a n s u je do stop n ia poru czn ik a. Mu p rz y d z ia ł do P ozn an ia . W tym le ż rok u p o w o ła n y z o s ta je na za s ­ tępcę K o m e n d a n ta C h o r ą g w i P o zn a ń s k ie j i je st s ek re ta rzem Z a rz ą d u O d d zia łu W ie l­

k o p o lsk ieg o Z w ią z k u H a r c e r s tw a P i l s k i e ­ g o ” ). A k t y w n ie p ra cu je w ś ró d m ło d zie ży , k ie ru ją c w ie lo m a o b o za m i p rzysp o so b ien ia w o js k o w e g o , m.ln. w B esk id ach i M a k o - w ie P o d h a la ń s k im (w 1924 r.). W 1926 r.

p rzen iesio n y z 55 p.p. do 58 p.p. na sta­

n o w isk o o fic e ra in ten d en tu ry na p o w ia ty C za rn k ów , O b o r n ik i z s ie d z ib ą w W ie le ­ niu n. N otecią.

S w ą słu żbę w o js k o w ą łą c zy n adal ze służbą harcerską. Z o s ta je n a u czy c ielem m ęskiego il-k la s o w e g o g im n a z ju m h u m a­

n isty czn eg o z p ra w a m i s zk ó l r z ą d o w y c h w O stro w iu p od W ie lę n le m p ro w a d z o n e g o p rz ez p o d h a rc m istrza 1 K o z ie le w s k ie g o i h a rcm istrza dr. T a d eu sza S tru m iU ę 111).

K ok 1927 — z a w ie r a z w ią z e k m a łż e ń ­ ski z E w ą H a lin ą H u b a czek , h a rc m is trz y - nią — d zia ła czk ą h a rcersk ą z K r a k o w a . Z dn iem 1 sty czn ia 1920 r. m ia n o w a n y k ap ita n em W K o r p u s ie O fic e r ó w P ie c h o ­ ty a w p oczątk a ch ro k u 1930 p rz en ie s io n y do D o w ó d z tw a O k rę g u K o rp u su Pd^nań, na te re n ie k tó re g o p e łn i słu żbę ófictera P W i W F . M a ju ż tr o je d z ie c i: c ó rk ę R ó ż ę ur. w lu ty m 1928 r., c ó rk ę M a r ię - E w ę ur.

w lip cu 1929 r. 1 syn a Jan u sza J an a ur.

w e w rze ś n iu 1930 r. W lata ch 1930— 1932 z a jm u je szereg o d p o w ie d z ia ln y c h stan o­

w isk w K o m e n d z ie C h o r ą g w i P o zn a ń s k ie j, k ie ru je w ie lo m a o b o za m i s z k o le n io w y m i i zlo ta m i, m .ln. je s t k o m e n d a n te m M ię ­ d z y n a r o d o w e g o Z lo tu S k a u tó w W o d n y ch w G a r c z y n ie na P o m o r z u 1*), je s t ju ż h a rc ­ m istrzem . W 1933 r. na k ró tk o p r z e jm u je k ie r o w n ic tw o l H a r c e r s k ie j D ru ży n y L o t ­ n ic zej im . gen. J. H. D ą b r o w s k ie g o w P ozn an iu (s w o je j b y łe j 8 -tk i), b o w le jn w 1934 r. zosUiJe p rz en ie sio n y do 04 p.p. w P iń sk u na sta n o w is k o d o w ó d c y 1 (te m ­ p a m i20). W 1038 r. k o ń czy kurs o fic e r ó w szta b o w ych w R e m b e r t o w ie k. W a rs z a w y . A w a n s o w a n y do s to b n ia m a jo ra zclstaje w y k ła d o w c ą ta k ty k i W \tym że R e m b e r t o ­ w ie , p o zo s ta ją c na tyn O ' s ta n ow isk u | do

sierp n ia 193!) r. '

32

W latach 1037;— 1938 p ełn i r ó w n ie ż fu n k ­ c ję K o m e n d a n ta C h o r ą g w i P o le s k ie j Z H P 11).

W 1923 r. w y b r a n y c zło n k ie m N R H , k t ó ­ ry m je s t do 1925; p o n o w n ie w y b r a n y w

1032 r.

10 m a ja 1939 r. z o s ta je P r z e w o d n i czą- c y m -K o m is a r z e m P o g o to w ia H a r c e r z y p rz y G łó w n e j K w a t e r z e H a rc erzy , będąc je d n o -

W a r s z a w s k ie j“ ) ; 24 sie rp n ia 1939 r. o t r z y ­ m u je p rz y d zia ł w o je n n y l o b e jm u je d o ­ w ó d z tw o l batalion u 15 p.p. „ W i l k i " w D ę b lin ie w c h o d zą c e g o w sk ła d 28 D y w iz ji P ie c h o ty A r m ii „ L ó d ź ” .

W nocy z 2 na 3 w r z e ś n ia w b oju p od lly c h lo c ic a m i (r e jo n W ie lu iiia nad rzek ą W id a w k ą ) zo sta je ra n n y Id o w ó d ca pułku pp łk W ła d y s ła w F rą c ze k . P u łk p ón osi d u ­ że straty w ran n ych i za b ity ch , o k o ło 300 lu dzi. W dniu 5 w r z e ś n ia d o w ó d z tw o 15

lł) In fo r m a c ja p o ch o d zi od ż o n y A lin y , k tó r a tw ie rd z i, żo ob ecn ość J. R a ta jc z a k a w s z ta b ie m a jo ra T a c z a k a — d o w ó d c y G r u p y P ó łn o c n e j H I P o w s ta n ia Ś lą s k ie g o m o ż n a s t w ie r d z ić , r o z ­ p o z n a ją c go na z d ję c ia c h sztab u p u b lik o w a n y c h w d o k u m e n ta c ji z n a jd u ją c e j się w a rc h iw a c h p o d „ P o w s t a n ie Ś lą s k ie " w i K a t o w ic a c h i w W a rs z a w ie . W ia d o m o r ó w n ie ż , fco o f ic e r o w ie b y li w te d y u rlo p o w a n i z w o js k a w ce lu b ra n ia u d zia łu w p o w sta n iu .

n ) S p ra w o zd a n i© Odd7.iału W ie lk o p o ls k ie g o Z H P z a ro k 1923 sir. 1J4 p. 2j w ty m c za sie p ra c o w a n o w n a s tę p u ją c y m s k ła d z ie : W ie rz e - jo w s k l K o m e n d a n t' C h o r ą g w i,' ph m J ó z e f Ila - ta jn za k z -c a K o m en d a n ta^ C h o r ą g w i; s ir. 12 ...R a ta jc za k J ó z e f S e k r e ta r z e m Z a rz ą d u O d d z ia ­ łu i c z ło n e k Z.O .~.

*•) O k ó ln ik i ł R o z k a z y O d d zia łu W ie lk o p o l­

s k ie g o Z H P N r 4 P o z n a ń — c z e r w ie c 3 927 r.

o g ło s z e n ie „ M ę s k ie 8 -k la s o w e j glm ru u ijum h u ­ m a n is ty c zn e z p r a w a m i S z k ó l < r z ą d o w y c h i In ­ tern a t dla u c z n ió w w O strow tu p o d W ie le n ie m pod k ie r o w n ic t w e m dh a p o d h a rc m is trz a K o z ie - Jew sk iego i dh a h a rc m is trz a di*. T a d e u s z a S tru - m tily , ja k o N a c z e ln e g o W y c h o w a w c y u w ia d a ­ m ia , i o e g z a m in y w s tę p n e d la k a n d y d a t ó w d o w s z y s tk ic h kla s p ró c z 8 -sm ej o d b y w a ć się b ę ­ dą w d n iach 29, 30, 31 s ie rp n ia . K a p e la n e m z a k ­ ła d u Jost d li ks. L e o p o ld S z w a n k o w s k l, p r o ­ fe s o r a m i G im n a z ju m m ię d z y in n y m i: p o ru c z n ik dh p o d h a rc m is trz J ó z e f R a ta jc z a k , dh K a z im ie r z W o y g lic h — D r u iy n o w y m d r u iy n y g im n a z ja ln e j je s t d ii p r o fe s o r h a rc m is trz T a d e u s z M a rea z.

Z a k ła d p r o w a d z o n y Jest w duchu n a r o d o w y m , k a to lic k im i h a rc e rs k im . N a ż ą d a n ie s z k o ła w y ­ s y ła p r o s p o k ty ” .

**) S p ra w o zd a n ło O d d zia łu W ie lk o p o ls k ie g o Z U P z a r o k 1932 str. 74. „ ...W ro k u s p r a w o z ­ d a w c z y m o d b y ł się m ię d z y n a r o d o w y Z lo t S k a u ­ tó w W o d n y c h w G a rc z y n ie . O r g a n iz a c ję Z lo tu p o w ie r z y ło n a c z e ln ic tw o d ru h o w i hm J ó z e fo w i R a t a jc z a k o w i z Pozn an ia...**

I#) Z k w e s tio n a riu s z a w o js k o w e g o J. R a t a j­

cza k a , d a to w a n o g o na 19.1H.1934 r.

**) M ia n o w a n y r o z k a z e m N a c z e ln ik a I la r c e - I r/.y L. 10 z 10.V.1937 (W la d . U rz ę d . N Z I I P N r 6), z w o ln io n y ro z k a z e m N a c i. H a p c e rzy L.15 z 110.X I . 1938 (W in d . U rzęd . N Z H P jr t * 0).

'*) M ic h a ł4 H a y k o w s k H M k te r la ły d o c h r o n o lo ­ g ii h is to rii 1 tra d y c ji Z I I P , wfIa rc e rs tW o ,, 1D8Z

n r S (20). ;

i

ł

19

p.p: o b e jm u je m jr J ó z e f R a ta jc z a k 83) i \v gru p ie' o p e r a c y jn e j gen. T h o m m ć e u siłu je ' p rż eb ić sic; do W a rs za w y . O s ta te c zn ie ’vV //-ciągłych w a lk a c h osiąga M o d lin , u c ze s tn ik czy w je g o ob ron ie d o w o d zą c o d c in k ie m K a z u A do k a p itu la c ji, tj. do d n ia 29 w r z e ś n ia 1930 r., po czym d o s ta je się qlo o b o zu je n ie c k ie g o w D z ia łd o w ie . W r e ­ z u lta c ie h o n o ro w e j k a p itu la c ji z o s ta je zw o ln io n y ... s. .obozu. z p ra w e m noszenia, b ia łe j b ro n i i "szabli.

Z a u dział w w o jn ie o b ro n n e j ro zk a ze m k a p itu la c y jn y m gen. R ó m m la — J ó z e f R a ­ ta jc za k od zn aczon y zo sta je z ło ty m K r z y ­ żem O rd eru V i r t n U M i l i t a r i ! ’).

W R e m b e r to w ie m e ld u je się u n ie m ie c ­ k iego kom en d an ta i u c h y la ją c się od w y ­ w ie z ie n ia do o fla g u (ob o zu je n ie c k ie g o dla o fic e r ó w ) p rz y b y w a na le c z e n ie do s zp i­

tala M o k o to w s k ieg o , g d z ie w łą c z o n o go do k o n sp ira c y jn e j o r g a n iz a c ji S łu żb a Z w y ­ c ięstw u P olsk i. ■

- Z n a ją c je g o d o ś w ia d c ze n ie w w a lc e z, N iem ca m i, zo sta je s k ie r o w a n y p rz ez ó w ­ c zesn ego zastęp cę d o w ó d cy S Z P , p ó ź n ie j­

szego g en erała, pik.. S tefa n a R o w e c k ie g o

„ G r o t a ” do p e łn ie n ia słu żb y k o m en d a n ta O k ręg u P o m o rs k ie g o ju ż Z w ią z k u W a lk i Z b r o jn e j (Z W Z — k o le jn a n a zw a S Z P ).

Pod p rzy b ra n y m n a zw is k ie m K a r o lc z a k , u ż y w a ją c r ó w n ie ż n a zw isk a K rauze,, p r z e ­ b y w a o k re so w o na P o m o r z u p o d e jm u ją c p ró b y zo rg a n iz o w a n ia te r e n o w y c h , o g n iw Z W Z . Z d o ła ł n a w ią za ć k o n ta k ty z ż y w io ­ ło w o .p o w s ta ły m i g ru p a m i k o n s p ir a c y jn y ­ m i. m .in. .Szarymi S z ere g a m i, m a ją c je d ­ nak s w o ją k w a te rę k o n s p ir a c y jn ą w W a r ­ s z a w ie . P ra c e o r g a n iz a c y jn e zo sta ły p r z e r ­ w a n e a res/ tow a n ia m i ja k ie o b ję ły w p a ź -' cizi orni ku i IM i, p a d zie 1910 r. p o m o rsk i ruch o p u n i” ). A r e s z to w a n ia te n ie o m in ę ­ ły n iestety J ó z e fa R a ta jc za k a . W e z w a n y przez lek a rza do c ię żk o c h o re j ż o n y zo s ­ ta je w dniu 21 listop ad a 19-10 r. na o cza cji ro d zin y w R e m b e r t o w ie a r e s z to w a n y p rzez g esta p o i p r z e w ie z io n y do w ię z ie n ia w a le ję . Szucha, a n a stęp n ie na P a w ia k w W a rs za w ie .

,.Jnć po pic n r s z y m b e s t ia ls k im p r z e ­ s łu ch aniu lu itnjczalc o d n ió sł cię ż k ie k o n ­ tu zje g ło w y i uszkodzenie kręgo sł upa, tale że nie m ó g ł bez p o m o c y c h o d z ić , doz nane k o n t u z je g ło w y wywołały z a b u r z e n ia t n o - K’i/. wykorz yst ał te c h w il o w a z a b urz e n ia , s y m u lo w a ł n ie m o t ę i u tra t ę w s te c z n e j pa­

m ię ci, nie t]/lko u t r u d n ia ją c , ale u n i e ­ m o ż l i w i a j ą c p ro w a d z e n ie dalszego śledz­

twa. T n c a l o to p rz ez ■półlora r o l a t ” ™).

. . T o r t u r o i r n n y w czasie ś(ed ztw a nie w y ­ dal n ik o g o ze , swyah ! w s p ó ł p r a c o w n i ­

k ó w ” .

W y s iłk i o rg a n iz a c ji, p rz y ja c ió ł; 1 r o d z in y c zy n io n e w celu w y d o s ta n ia jJózjefa R a ­ ta jcza k a z w ię z ie n ia n ie d a ły rezu ltatu . W n ocy z dn ia 27 na 2ii rrfajd lsj(12-irokiJ w y w ie z io n o go z w ię zie n ia , p n f r ul. D z ie l­

n e j w W a r s z a w ie z P a w ia k a na e g z ek u c ję w les ie S ęk o ciń sld m w -p o b liżu osied la M a g d a len k a k. W a r s z a w y w h g ru p ie 2.'it osób. g d z ie zo s ta li ro zs trze la n i1 p rz ez niu- jn ic.ck ida __ -ża n d a rm ów .i .-.W śrócli nich—

harcm i.strz m a jo r J ó z e f R a ta jc za k , za b r a ­ no go ze s zp ita la w ię z ie n n e g o na noszach.

W szy stk ich p o g rz eb a n o w e w s p ó ln ej m o­

gile™ ).

M ie js c e kaźn i u p a m iętn ia w y s o k i o b e ­ lisk z a c ie n ia n y p rz e z sosny 1 b rz o z y w o to cze n iu g ła z ó w , na k tó ry ch w y r y ł o te

oto n a p is y :

„ W a l k a o W o l n o ś ć G d y się zaczyna

" ) W s p o m n ie n ia {fen. d y w . w s t . s p o c z . J u liu ­ sza R ó m m la : A ru iin „ Ł ó d ź ” w k a m p a n ii w rz e ś ­ n io w e ). „ W o js k . P r z e g lą d Ills t o r y O z n y " W - w a ■ 1938 r., role I I I n r 3/8, sir. 251 i 300.

...W o b s a d z ie p e rs o n a ln e j d o w ó d z t w a A r m ii

„ I , ó d ż " o d n o to w a n o m .ln .: „ .„ D o w ó d c a 15 p p p p łk d y p l. W ła d y s ła w F r a c z e k #J.1X.39 r a n n y pod R y c h lo c lc a m l). ...D o w ó d c a 1 baloJionu m jr W ła d y s ła w R a fa jc z y k od !j.1X.39 d o w ó d c a p u łk u "

J est lo o c z y w is t y ł>łąd w Im ien in I p r z e k r ę ­ c o n o n a zw is k o , ż o n a tw ie rd z i, ż c o fic e r a o n a z ­ w isku K a ia jc z y k l im ie n iu W ła d y s ła w w p u łk u nie b y ło . P o n a d to d o k ła d n y w y k a z o b s a d y a rm ii

„ r ó d ź " w k a m p a n ii w r z e ś n io w e j z n a jd u je się w p ra c y L u d w ik a G ło w a c k ie g o : „O b r o n a W a r ­ s z a w y l M o d lin a n a tle k a m p a n ii w r z e ś n io w e j" , w yd . M in . Obr. N a r. W a rs z a w a )9li3 ir., str. 2.11:

„...28 D y w . P ie c h o ty C,cn. B r y g . B o ftc z a -U z d o w - y k i : D ow 'ód ca cz ę ś c i 15 pp m jr J ó z ę f H a la jc zn k (p o p rz e d n i d o w ó d c a p p łk d y p l. W ła d y s ła w F r ą ­ czek 3.I X . 1339 r., c ię ż k o ra n n y pod R y c h io c i- e a m i". T u t a j p o d a n o b e z b łę d n ie im ię i n a zw is k o

— in f. od z o n y J. K.

**) O o d zn a c z e n iu Z ło t y m K r z y ż e m O rderu V ir tn tl M llila r i p is ze M ic h a ł IT a yk o w sk I w „!V)a- lo rta la ch d o c h ro n o lo g ii h is to rii i tra d y c ji '/ i l |,M,

„ H a r c e r s t w o " nr G/82, str. 71, (20).

Iłj K . C ie c h a n o w s k i: P o m o r s k i O k rę g A r m ii K r a jo w e j — W T K n r 8 /as.

*M Z y g m u n t S llw lc k i: M e ld u n e k ‘4 ; P a w la k a — i ’ IVN W a r s z a w a 1974, str. 274.

I7) K . C ie c h a n o w s k i: Ruch O p o rii na P o m o ­ rzu G d a ń s k im , W -W a 1972, w y d , WON, i W IN , sic. 223.

M) W . I la r lo s z e w s k l: 1859 dn i W a r s z a w y — K r a k ó w 1971 r. w y d . „ Z n a k " M r. I12, i i i , 2Hli.

— A k ta p r z e c h o w y w a n o w A rc h iw u m G łó w n e j K o m is ji n a d a n ia Z b ro d n i U H lę ro w ś ltle li w P o l ­ sc e z e s p ó l OH s y g . 9(i, s. 153, fo to k o p ia ....p r t y - (a c rin n luainh/lsSG tra n s p o rty śmLGrcl z P a w la i:r b. 2S m aju 1942 ro z s trz e la n o 220 osób, m ic jic rn n stra c e n ia tntla le lc ś M a pclalan ka k / S e k o c in a ..."

( ...) „ ...s tr a c o n o m .in . m j r R a la ią ta k u ".

Sytriu zesp . A S O str. 820 — op is m ie js c a s tra ­ c e n ia 1 plae s y tu a c y jn y ,

— A r ly k n l I.e o n a W a n a la : Z b r o d n ia w M a g ­ d a len ce W T K n r 41 z (In. 1 X 1 .1 )1 3 1 .

— A n n a C z u p e r s k a -S iiw lc k a : C z t e r y la la o s ­ t re g o d y ż u ru . W y d . C zy te ln ik , W - w a 1SCH r.

str. tal.

P o w o ła n e m a t e r ia ły 1 d o k u m e n ty z n a jd u ją s ię w z b io ra c h a u to ra .

3 3

20

z krw ią o j c ó w spada d z i e d z ic t w e m na s\jna"

I

„ Z r u d z i a l d alek o p rzy p ia sk o w y g r u n t od Jcruii co do o s ta tn ie j k r o p l i z ty ch d a l w y c i e k ł a ”

W cza sie s w e g o n ie d łu g ie g o ż y c ia (45 la t) J ó z e f R a ta jc z a k za s w ą w a le c z ­ ność, w ie rn o ś ć O jc z y ź n ie i id e a ło m h a r­

cersk im ora z za d z ia ła ln a ś ć s p o t e c ffią ż o s * - tal, poza ju ż w y m ie n io n y m i: s re b rn y m i z ło ty m K r z y ż e m O rd e ru V ir£ u tl M i l i t a r i i c zte r o k ro tn ie K r z y ż e m W a le c zn y c h , o d ­ zn a czon y rów m ież K r z y ż e m N ie p o d le g ło ś c i, Z ło ty m K r z y ż e m Z a słu gi z M ie c z a m i, Z ło ­ tym K r z y ż e m Z asłu gi, R y n g r a fe m za o w o ­ cną d zia ła ln o ść n ie p o d le g ło ś c io w ą w la ­ tach 1312— 1920 w h a rc e rs tw ie a tak że w y ró ż n ie n ia m i p u łk o w y m i 1 o rg a n iz a c ji społeczn ych .

B ył to c z ło w ie k w ie lk ie g o fo rm a tu . Je­

go ży c ie b yło je d n y m p asm em słu żb y o j­

czy źn ie. D z ię k i oso b isty m z a le to m 1 w p ł y ­ w o w i ja k i u m ia! w y w ie r a ć na o toczen ie, h a rcm istrz m a jo r J ó z e f R a ta jc z a k z y s k i­

w a ł sob ie za u fa n ie p rz eło żo n y c h , k o le g ó w , p od k om en d n y ch 1 w s p ó łp ra c o w n ik ó w . W y ­ w ią z y w a ł się z k a żd e j i p o w ie r z o n e g o mu zad an ia. W y k a z y w a ł du że zd o ln o ś ci o r g a ­ n iza cy jn e, za p a l do p ra cy , b a rd z o w y s o ­ ką w a rto ść m o ra ln ą l d u ży zasób! w ie d z y o g ó ln e j. T c słow a i p o d o b n e m o i n ^ p r z e ­ czytać w ró żn ych op in ia ch Jego p r z e ło ­ żonych, la k w je d n ostk a ch w o js k o w y c h , w k tó ry ch służył, ja k i w e w n io s k a c h o od zn a czen ia b o jo w e i za p ra c ę w czasie pokoju .

T a k te ż o c e n ia li g o i o c e n ia ją k o le d z y l w s p ó łp ra c o w n ic y , w y c h o w a n k o w ie z

r H a rc ers k ieg o S zlaku. Jeden z n ic h p o w ie -

| d zia ł k ró tk o — „ T o ’ bul ktoś". Ż y w a jest v p a m ięć w ś ró d s ta r s w g o i p o k o len ia h a rc e r ­ ki s k ieg o o „S z a ry m W ilk u ” — h a rc m istrzu r J ó z e fie R atajcza ku .

P.S.

P o napisan iu tych s łó w o J ó z e fie R a ­ tajczaku , z a d a ję sob ie p y ta n ie — c zy po­

tr a f ile m _ _ £ r z e d s tą w ić _ je g x __czy.—

n a pisałem o n im w s z y s tk o Go p o w in n o b yć napisane. T y m b a r d z ie j, że 'stal s ię o n dla m n ie b ardzo b lisk ą osobą. N ie zn a le m go osobiście, lecz ty lk o z o p o w ia d a ń , z e b r a ­ nych m a te ria łó w 1 d o k u m en tó w .

B ył p rz ec ie ż z a ło ż y c ie le m d ru ży n y , z k tórą jestem z w ią z a n y od 1934 roku. P r z e ­ szed łem w n ie j w s z y s tk ie s zc ze b le h a r­

ce rs k ie g o w ta je m n ic z e n ia , będąc r ó w n ie ż je j d ru ży n o w y m . N ie z a d łu g o m in ie 50 la t m o je j służby h a rc e rs k ie j, słu żby k tó r ą n ie­

ja k o p rz e ją łe m po m o im ojcu K a z im ie r z u , n ie ż y ją c y m ju ż d z ia ła c z y h a rc e rs k im , k tó ­ ry w s p ó ln ie z J ó z efe m R a ta jc z a k ie m b ył u k o le b k i ruchu s k a u to w e g o w W ie lk o - polsce i p rz e z -wiele la t z n im w s p ó łp r a ­ cow a ł. S ta ra łe m się w c zu ć w a tm o s fe rę ty ch l a \ k tó re m in ę ły , la t w a lk i o n ie ­ pod ległość, tw ó rc z e j p ra cy po j e j o d zy s ­ kaniu i n ie u s tę p liw e j w a lk i z n ie m ie c k im oku p an tem . " / si,, ,

N ie c h te s ło w a o J ó z e fie R a ta jc z a k u bedą w y ra z e m m e ] p am ięci, p a m ięci p ok o- lemla, k tó re m a o b o w ią z e k o c a lić o d z a - r p o m n le n la Judzi le j m ia ry , co J ó z e f R a t a j­

czak 1 s p o w o d o w a ć , a b y m łod e p o k o le n ie h a rce rsk ie cze rp a ło w z o r c e z Ich p o stę p o ­ w an ia, a b y p a m ięć o nteh trw a ła .

\

JD

HARCERSTWO - M i e s i ę c z n i k Związku Harcerstwa P o ls k ie g o Nr 7 l i p i e c 1984 r ,

21