P reśtam p an o iz „Z bornika rad ov a na III K o n g resu slovenskih g eo grafa i etn ografa u Ju g o slay iji 1 9 3 0 .“
Wiktor Ormicki, Kraków
R eg jo n aln a p o je m n o ś ć ludnościow a a aprow izacyjna n samostarczalność reg jonu .
Zakładając rów ne warunki do zaspakajania potrzeb, przyjm ujem y, ż e w ysokość konsumpcji jed n ostk ow e j je st wprost propo rcjo nalna do potrzeb człow ieka a co zatem idzie, że m a s a z a l u d n i e n i a n o r m u j e w i e l k o ś ć z a p o t r z e b o w a n i a , o kreślając eo ipso m inim alne nasilenie gospodarki.
Vice versa danemu nasileniu gospodarki odpowiada ściśle określona produkcja.
Znajom ość jej w ysokości i je d n o stk o w e g o zapotrzebow ania pozwala na ustalenie tej ilości zaludnienia, która w danych warunkach (t.j. przy o kreślo n ej produkcji) znajdzie m ożność całkow iteg o zaspokojenia swych potrzeb.
Rozumovanie powyższe nabiera cech równania m atem aty cznego g dy idzie o potrzeby aprow izacyjne: i l o ś ć l u d z i n a k u l i z i e m s k i e j (t.j. ogólna p o jem n o ść ludnościowa) o g r a n i c z o n a j e s t m o ż l i w o ś c i a m i a p r o w i z a c y j n e m i 1.
II.
Inaczej przedstawia się s p r a w a r e g j o n a l n e j p o j e m n o ś c i l u d n o ś c i o w e j . Zaludnienie og raniczon e g o obszaru (np. państwa) nie zależy w yłącznie od produkcji ż y w n o śc io w ej, wchodzą bow iem w grę te wszystkie s p o s o b y z a ro b kowania, które umożliwiają zakup środków aprowizacyjnych. W y nik ając a stąd m o żliwość skupiania się ludności warunkowana je st istnieniem gdziek olw iek na kuli ziemskiej nadwyżek aprow izacyjny ch. W o b e c tego g r a n i c ą r e g j o n a l n e j p o j e m n o ś c i l u d n o ś c i o w e j s ą ś w i a t o w e m o ż l i w o ś c i a p r o w i z a c y j n e
III.
Zagadnienie można jednak zacieśnić do odpowiedzi na p y ta n ie : ilu ludzi jest w stanie wyżywić dany obszar własną produkcją roiną lub innemi słow y , jak się przedstawia a p r o w i z a c y j n a s a m o s t a r c z a l n o ś ć r e g j o n u ? 2.
Studjum aprowizacyjnej sam ostarczalności regjonu rozpada się na docho dzenie statyczne (A ) i dynam iczne (B).
A. — A n a l i z a s t a t y c z n a winna poinform ow ać o tery to rjaln em ro z m ie
szczeniu i nasileniu produkcji i zapotrzebowania, oraz zarysować kontrast obszarów nadwyżkowych i nied ob orow y ch pod względem ap row izacyjny m . P u n k t e m w y j ś c i a je st w ielkość produkcji i jed n o stk o w e g o zapotrzebowania, c e l e m natomiast, uchwycenie związku migdzy obszarem życiow ym a zam ieszkującą g o ludnością.
B. — A n a l i z a d y n a m i c z n a zmierza do skrystalizowania pojem ności ludnościow ej, traktowanej jako funkcja dwóch zm ien n ych 8 (produkcji i zapotrzebo
wania jednostkow ego), przyczem uwzględnienie 100°/o produktyw ności aprowiza
cy jnej obszaru ży cio w eg o i ustalenie zapotrzebowania je d n o s tk o w e g o jest iden-
1 M a l t h u s I. R. i jego poprzednicy; ostatnio A. P e n c k i A. F i s c h e r w „Zeitschrift f. Geopolitik".
2 A e r e b o e F r .: Die Bevolkerungskapazitat der Landwirtschaft (Berlin 1927).
G ó r s k i L.: Problem przeludnienia na tle struktury agrarnej („Ek onom ista" 1929 i 1930).
S a w i c k i L u d . : Przestrzeń życiowa (ekumena) na ziem iach polskich (K raków 1916).
3 G łów ne możliwości są n astęp ujące:
produkcja bez zm iany — zapotrzebowanie rośnie
„ » maleje
„ „ bez zmiany
produkcja rośnie „ rośnie
„ maleje
„ „ „ bez zmiany
produkcja m aleje „ rośnie
„ „ „ maleje
„ „ „ bez zmiany
2 4 *
187
ty czn e z w yznaczeniem m aksym alnej gęstości zaludnienia a tern sam em z o kreś
leniem granic aprowizacyjnej sam ostarczalności regjonu.
Ś c is ło ś ć i w iary godność wyników uzyskanych w drodze analizy dynamicznej zależy od prawidłowej o c e n y czynników produkcyjnych (a), w ysokości jed n ostk ow e go zapotrzebowauia (b) oraz od ich porównania (c).
a). Przy ocenie c z y n n i k ó w p r o d u k c y j n y c h nie można pomingić faktu, że dzisiejsze g osp odarstw o aprowizacyjne ani nie zajmuje całej zdatnej pod uprawę ziemi, ani też nie wyzyskuje wszystkich u żytkow anych g le b w spo sób n a jd osk o nalszy. Należy zatem wzigć w rachubę m o ż l i w o ś ć r o z s z e r z e n i a i p o g ł ę b i e n i a o b s z a r u p r o d u k c y j n e g o jużto przez o b ję cie uprawgi nowych o b szarów, jużteż prżez wszechstronne wyzyskanie dorobku a g rotech n iczn eg o4 (w naj- szerszem znaczeniu), by na tej dopiero podstawie obliczyć m aksym alny w ysokość możliwej (nb. przy dzisiejszych środkach technicznych) produkcji aprowizacyjnej d an eg o obszaru.
b). I l o ś c i o w e o k r e ś l e n i e j e d n o s t k o w e g o z a p o t r z e b o w a n i a oprzeć można na:
1. wartościach m iędzynarodow o przyjętych5 2. wynikach studjów nad budżetami ro d zin n e m i0 3. wojskowych norm ach wyżywienia lub na 4. sp ecjalnem o bliczen iu 7.
Każde z pow yższych rozwiyzań daje w wyniku średnie zapotrzebowanie je d n o stk o w e obliczone dla całego badaneg o obszaru i zaludnienia. Zastosowanie takiej wartości do obliczeń p o jem n ości zaciera w wysokim stopniu obraz rzeczyw istego rozm ieszczenia obszarów nadwyżkowych i niedoborow ych. Z te g o też powodu po lecenia godnem okazuje się obliczenie zapotrzebowania je d n o stk o w e g o dla m n ie j
szych obszarów (n.p. województw, banatów i.t.p.) J e s t ono o tyle trudniejsze, że w ym aga z n a jo m ośc i handlu w ewnętrznego. L o k aln e zróżniczkowanie zapotrzebo
wania je d n o stk o w e g o dostarcza niezwykle cennych inform acyj co do pojemności lu dnościow ej, rzuca bowiem światło na stam rzeczyw istej konsumpcji, określa m o ż liw ości je j wzrostu, wskazuje okolice w których podniesienie konsumpcji je st na
kazem racji stanu — dzięki czem u dochodzi się do ostatecznego ustalenia p o je m ności lu dnościow ej, w świetle nietylko sp o tę g o w an ej do ostatecznych granic pro
dukcji ale i p o d n ie sio n e g o zapotrzebow ania je d n o s tk o w e g o .
4 A e r e b o e F r .: Die Erschliessung des Erdballes durch die fortschreitende Vervollkomm- nung der Hilfsmittel des Landbaues (Berlin 1920).
L a u r E .: Intensiv oder extensiv? (Berlin 192v).
P a r a v i c i n i E .: Bodennutzungssystem e der Schweiz (Gotha 1929).
5 Znaleźć je można w każdym leksykonie i obszerniejszym podręczniku hygjeny. Ponadto cenne informacje podają:
B i s c h o f f J.: Illustrierte Nahrungs- und Genussmittelkunde (W ittenberg 1927).
K o n i g: C hem ie der Nahrungsmittel.
: Nahrung und Ernahrung des M enschen (Berlin, Springer).
G Bardzo cen ne badania są przeprowadzone dla Czechosłow acji przez tam tejszy urząd statystyczny Statistika dom acich rićtu stotfinacti rodin urednickych za 52 Tydnu (Zpravy statniho uradu statist. 1928. z 5 4 — 59).
W Polsce opublikował ostatnio prof. K a r a f f a - K o r b u t t , Ankietę w sprawie odżywiania ludności m. Wilna (Wilno 1930).
Pew ne inform acje co do konsumpcji jednostkowej w Polsce podaje:
a) O t f i n o w s k i W .: M eljoracja i zagospodarowanie Polscia w świetle światowych warunków produkcji i w ym iany zbóż oraz wyżywienia kraju i ludzkości (Inżynierja Rolna 1928. Nr. 6).
b) W ą s o w i c z I. i Z i e r h o f f e r : Polska w cyfrach (Lw ów 1927. tabl. 60).
c) W ostatnim czasie ukazały się : Budżety rodzin robotniczych (Statystyka Polski XL. z. 1).
d) S k r z y w a n W a c ł a w : Próba szacunku dynamiki konsumpcji robotniczej w Polsce (Kon- junktura gospodarcza 1930. Nr. 12. str. 3 2 0 — 327).
7 v (P 4- J + Zp) — (S -f- K -f- E 4- Zn) .
7 Z = ----. — ;---, gd zie: Z — zapotrzebowanie jednostkowe, P = zaludnienie
ca ła produkcja rolna, J = import płodów rolnych z zagranicy, Zp = zapas płodów z poprzedniego roku, S = część produkcji rolnej przeznaczona na siew, K = część produkcji rolnej przeznaczona na wyżywienie inwentarza, E = wywóz zagranicę, Zn — zapas na rok następny.
