Formy współdziałania przestępnego – wybrane zagadnienia

Formy współdziałania przestępnego – wybrane zagadnienia

Mgr Karolina Piech

Katedra Prawa Karnego Materialnego

Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii

Uniwersytet Wrocławski

Koncepcja jednolitego sprawstwa

„W tym ujęciu sprawstwo obejmowało nie tylko tego, kto swoim zachowaniem wypełnił opisane w ustawie cechy zachowania przestępnego, lecz także tych, którzy wszystkich tych warunków swoim zachowaniem się nie zrealizowali, lecz np. przyczynili się do wypełnienia tych warunków przez inną osobę, oddziałując na nią lub współdziałając z nią w ten sposób, że ich zachowania jawiły się jako jeden z warunków koniecznych popełnienia przestępstwa . Oparcie odpowiedzialności za współuczestniczenie w popełnieniu przestępstwa na szerokim rozumieniu sprawstwa skutkowało przypisaniem wielu osobom odpowiedzialności za jedno przestępstwo, popełniane jednocześnie przez kilka osób, których rola w realizacji czynu przestępnego była zróżnicowana. Zakres warunków uzasadniających uznanie współdziałającego za sprawcę przestępstwa bywał różnie określany od bardzo ogólnie ujętego sformułowania, według którego każdy, kto współdziałał w popełnieniu przestępstwa, jest jego sprawcą, aż do formuł rozbudowanych, detalicznie określających przesłanki uznania danego współdziałającego za sprawcę. W najpełniejszej formie właściwej już prawodawstwu nowożytnemu przyjmuje postać ustawowej regulacji pojęcia sprawstwo lub sprawca jako terminu nadrzędnego, w której mieszczą się przesłanki, od spełnienia których uzależnione jest uznanie czynności samodzielnie niewypełniających wszystkich znamion przestępstwa za jego sprawstwo. Podkreślić należy, że ta technika, chociaż oparta jest na powiązaniu zachowań współdziałających z czynem osoby bezpośrednio realizującej znamiona przestępstwa, współdziałających nie uznaje jednak za osoby uczestniczące w cudzym przestępstwie, lecz czyni z nich samodzielnych, równorzędnych z bezpośrednim wykonawcą, sprawców przestępstwa, których odpowiedzialność jest wzajemnie całkowicie niezależna. Ten sposób regulacji zakresu odpowiedzialności osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa określa się w literaturze karnistycznej mianem koncepcji jednolitego sprawstwa”

R. Dębski

Koncepcja udziału w cudzym przestępstwie

„Z odpowiedzialności za współuczestniczenie w popełnieniu przestępstwa, opartej na szerokim rozumieniu sprawstwa, z biegiem czasu wyłoniła się koncepcja mająca w założeniu stanowić podstawę do zawężenia i indywidualizacji odpowiedzialności za współuczestniczenie w popełnieniu przestępstwa, określana w doktrynie jako teoria udziału w cudzym przestępstwie.

W piśmiennictwie podkreśla się, że koncepcja udziału w cudzym przestępstwie (…) w początkowym okresie charakteryzowała się ugrupowaniem członków porozumienia około głównego sprawcy, z przeprowadzeniem pewnego podziału pracy, rozróżnieniem ról, jakie każdy z uczestników ma odegrać, z pewnego rodzaju hierarchią”. Łatwo dostrzec, że od zarania koncepcja ta opierała się na wyraźnym wyodrębnieniu sprawcy, popełniającego własnym zachowaniem przestępstwo, oraz innych osób, jedynie współdziałających ze sprawcą w jego popełnieniu. Przy czym od początku sprawstwo definiowane było w tym ujęciu wąsko, obejmując tylko tego, kto rzeczywiście popełnił przestępstwo, a więc swoim zachowaniem zrealizował opisane w ustawie cechy czynu zabronionego. Wszyscy pozostali, którzy z takim sprawcą współdziałali w popełnieniu przestępstwa, z uwagi na brak w ich zachowaniach określonych w ustawie karnej konstytutywnych elementów przestępności, nie byli uznawani za sprawców. Jednak ze względu na fakt współuczestniczenia ze sprawcą głównym w popełnieniu przestępstwa, byli traktowani jako uczestniczący w czynie przestępnym sprawcy głównego i z tego powodu pociągani do odpowiedzialności karnej”.

R. Dębski

„Oba przedstawione wyżej rozwiązania, chociaż stwarzają podstawy odpowiedzialności karnej osób, które nie wypełniły swoim zachowaniem warunków przestępności zawartych w opisie typu czynu zabronionego, różnią się między sobą normatywną podstawą odpowiedzialności osób współdziałających oraz zakresem granic tej odpowiedzialności.

Model pierwszy (jednolitego sprawstwa) uznający wszystkich współdziałających za sprawców, stwarza bardzo szerokie ramy odpowiedzialności karnej. Sprawcą jest każdy, kto uczestniczył w popełnieniu przestępstwa. Podstawy odpowiedzialności karnej współdziałających określa szerokie ujęcie sprawstwa. W tym przypadku nie jest konieczne wprowadzanie do ustawy jakichkolwiek przepisów, których rolą byłoby stworzenie jurydycznych przesłanek odpowiedzialności za współdziałanie w popełnieniu przestępstwa.

Wprowadzenie przepisów odnoszących się do zasad odpowiedzialności współdziałających

w popełnieniu przestępstwa potrzebne jest jedynie wówczas, gdy pojawia się potrzeba

zawężenia zakresu odpowiedzialności karnej współdziałających. Można to uczynić

wprowadzając do ustawy karnej szczególne przepisy, które np. definiując formy sprawczego

uczestnictwa w popełnieniu przestępstwa, tym samym pozostawiać będą poza zakresem

odpowiedzialności karnej takie postaci współuczestnictwa, które nie będą wypełniać

opisanych w ustawie warunków. Drugie rozwiązanie, tj. koncepcja udziału, stosunkowo

wąsko określa zakres odpowiedzialności karnej za sprawstwo. Wiążąc odpowiedzialność

współdziałających z przestępstwem sprawcy głównego, określać musi ze swej istoty formy

udziału i przesłanki odpowiedzialności. Przepisy dotyczące odpowiedzialności biorących

udział w cudzym przestępstwie mają charakter konstytutywny w tym sensie, że tworzą

podstawy odpowiedzialności karnej. Bez nich bowiem „niesprawcze” formy udziału w

cudzym przestępstwie musiałby pozostać bezkarne”

„Zależność karygodności uczestników od faktu dokonania przestępstwa przez sprawcę prowadzi do logicznych a niepożądanych z punktu widzenia interesów społecznych konsekwencji, oto jeżeli sprawca przestępstwa nie wykonał, nie odpowiada ani podżegacz za swą namowę, ani pomocnik za dostarczone środki lub udzielane rady pomimo, iż ani jeden ani drugi najmniejszej nie mają zasługi w tem, że sprawca wstrzymał się od dokonania, pomimo, że uczynili oni wszystko, co można tylko było, by do dokonania doprowadzić, pomimo, że w razie dokonania odpowiedzialność ich nie ulegałaby żadnej wątpliwości”

J. Makarewicz (o koncepcji udziału w cudzym

przestępstwie)

Sprawstwo

„Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu”.

Art. 18 § 1 Kodeksu karnego

Najważniejsze pojęcia:

• Jednosprawstwo

• Wielosprawstwo

• Sprawstwo kierownicze

• Sprawstwo polecające

• Sprawstwo równoległe (koincydentalne)

• Współsprawstwo sukcesywne

• Współsprawstwo właściwe (dopełniające)

„Do przyjęcia współsprawstwa wystarczy, że oskarżeni w ramach podziału ról podejmowali takie działania, które z działaniami pozostałych uczestników porozumienia zmierzały do dokonania przypisanego czynu.

Decydujące jest to, czy współdziałający dążyli do tego samego celu wspólnymi siłami (comuni auxilio) w ramach wspólnego porozumienia (comuni consilio).

Porozumienie nie wymaga żadnej szczególnej formy, co oznacza, że może być ono nawet dorozumiane, czyli nastąpić per facta concludentia”.

Wyrok SA w Warszawie z 21.03.2018 r.

Sygn. akt II AKa 13/18

„Współsprawstwo obejmuje również takie działania, których podjęcie dyktuje czy wymusza dynamiczny rozwój wydarzeń, o ile postawa współdziałającego nie dostarczy podstaw do przyjęcia, iż nie akceptuje on działań nieuzgodnionych, wykraczających poza zakres wstępnego porozumienia. Jedynie wówczas możliwe jest uznanie, iż sprawca ten ponosi odpowiedzialność w granicach swego pierwotnego zamiaru, z wyłączeniem czynności stanowiących eksces współdziałających”

Postanowienie SN z 16.01.2018 r.

Sygn. akt IV KK 210/17

„Dokonanie czynu w ramach współsprawstwa umożliwia przypisanie danego przestępstwa także takiej osobie, która nie wykonywała wszystkich znamion czynu zabronionego, a tylko niektóre, albo w powiązaniu z innymi osobami, w ramach podziału ról, dokonywała innych istotnych dla realizacji znamion takiego czynu czynności”.

Wyrok SA w Warszawie z 19.12.2017 r.

Sygn. akt II AKa 367/17

„Dla przypisania współsprawstwa w przestępstwie określonym w art. 280 § 2 k.k. nie jest wymagane, aby każdy ze sprawców posługiwał się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem albo środkiem obezwładniającym.

Wystarczy, że czyni to jeden ze współdziałających, zaś pozostali obejmują swoim zamiarem zespół przedmiotowych znamion przestępnego działania. Surowsza odpowiedzialność za współdziałanie z osobą posługującą się bronią palną, nożem lub niebezpiecznym przedmiotem, a także ze sprawcą działającym w sposób niebezpieczny dla życia, wchodzi zatem w grę wówczas, gdy sprawca obejmował swoją świadomością takie zachowanie innej osoby i co najmniej się z nim godził”.

Wyrok SA w Szczecinie z 12.12.2017 r.

II AKa 155/17

„Wszyscy współsprawcy nie muszą się z sobą stykać, a nawet znać i nie muszą posiadać szczegółowej wiedzy o działaniach innych”

Wyrok SA w Szczecinie z 16.11.2017 r.

Sygn. akt II AKa 87/17

„Istotą współsprawstwa jest oparte na porozumieniu wspólne działanie, co najmniej dwóch osób, z których każda obejmuje swym zamiarem urzeczywistnienie wszystkich określonych przedmiotowych znamion czynu przestępnego. Obiektywnym elementem współsprawstwa jest nie tylko wspólna (w sensie przedmiotowym) realizacja znamion określonej w odpowiednim przepisie tzw. czynności czasownikowej, lecz także taka sytuacja, która charakteryzuje się tym, że czyn jednego współsprawcy stanowi dopełnienie czynu drugiego współsprawcy albo popełnione przestępstwo jest wynikiem czynności przedsięwziętych przez współsprawców w ramach dokonanego przez nich podziału ról w przestępnej akcji.

Subiektywnym elementem, a zarazem warunkiem koniecznym współsprawstwa jest porozumienie, oznaczające nie tylko wzajemne uzgodnienie przez wszystkich współsprawców woli popełnienia przestępstwa, lecz także świadome współdziałanie, co najmniej dwóch osób w akcji przestępnej. Porozumienie to jest tym czynnikiem podmiotowym, który łączy w jedną całość wzajemnie dopełniające się przestępne działania kilku osób, co w konsekwencji pozwala przypisać każdej z nich również i tę czynność sprawczą, która przedsięwzięła inna osoba współdziałająca świadomie w popełnieniu przestępstwa”.

Wyrok SA w Katowicach z 3.11.2017.

Sygn. akt II AKa 366/17

„O wspólnym działaniu możemy mówić nie tylko wtedy, gdy każdy ze współsprawców realizuje część znamion czynu zabronionego, ale także wtedy, gdy współdziałający nie realizuje żadnego znamienia czasownikowego uzgodnionego czynu zabronionego, ale wykonane wcześniej przez niego czynności stanowią istotny wkład we wspólne przedsięwzięcie”.

Wyrok SA w Szczecinie z 12.10.2017.

Sygn. akt II AKa 53/17

„Działanie wspólnie i w porozumieniu w rozumieniu art. 18 § 1 k.k. nie ogranicza się do takich sytuacji, gdy wszystkie elementy i przebieg podjętego działania wynikają z uprzedniego uzgodnienia między współdziałającymi, lecz mieści w sobie również takie działania, których podjęcie dyktuje czy wymusza dynamiczny rozwój wydarzeń, o ile postawa współdziałającego nie dostarczy podstaw do przyjęcia, iż nie akceptuje on działań nieuzgodnionych, wykraczających poza zakres wstępnego porozumienia. Jedynie wówczas możliwe jest uznanie, iż sprawca ten ponosi odpowiedzialność w granicach swego pierwotnego zamiaru, z wyłączeniem czynności stanowiących nieakceptowany eksces współdziałającego”.

Wyrok SA we Wrocławiu z 31.08.2017.

Sygn. akt II AKa 214/17

„Obiektywnym elementem współsprawstwa jest nie tylko wspólna (w sensie przedmiotowym) realizacja znamion określonej w odpowiednim przepisie tzw.

czynności czasownikowej, lecz także taka sytuacja, która charakteryzuje się tym, że czyn jednego współsprawcy stanowi dopełnienie czynu drugiego współsprawcy albo popełnione przestępstwo jest wynikiem czynności przedsięwziętych przez współsprawców w ramach dokonanego przez nich podziału ról w przestępnej akcji. Natomiast subiektywnym elementem, a zarazem warunkiem niezbędnym współsprawstwa jest porozumienie oznaczające nie tylko wzajemne uzgodnienie przez wszystkich współsprawców woli popełnienia przestępstwa, lecz także świadome współdziałanie w akcji przestępnej. Porozumienie może zostać zawarte przedtem lub nawet w trakcie czynu, może mieć charakter zarówno wyraźny jak i konkludentny. Może do niego dojść nawet w sposób dorozumiany, najpóźniej w momencie realizacji czynności sprawczych”.

Wyrok SA w Białymstoku z 24.05.2016.

Sygn. akt II AKa 64/16

„Podżeganie jest dokonane z chwilą zakończenia czynności nakłaniania innych osób do popełnienia określonego czynu zabronionego.

Późniejsze popełnienie tego czynu nie ma znaczenia dla bytu podżegania”.

Wyrok SA w Krakowie z 14.12.2016.

Sygn. akt II AKa 231/16

„Dla przypisania odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa oszustwa w jego formie zjawiskowej pomocnictwa wystarcza, aby sprawca swoim zachowaniem obiektywnie ułatwił innej osobie popełnienie czynu zabronionego i aby mając tego świadomość co najmniej godził się. Przestępstwo to jest dokonane w momencie fatycznego ułatwienia popełnienia czynu zabronionego, a i nie w momencie niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez pokrzywdzonego”

Wyrok SA w Warszawie z 30.06.2016.

Sygn. akt II AKa 177/16

„Sprawstwo kierownicze zachodzi, gdy sprawca kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Kierowanie takie polega na faktycznym panowaniu nad przebiegiem oraz realizacją znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę. Nie ma powodów, aby odmówić statusu sprawcy kierowniczego osobie, która poweźmie zamysł realizacji akcji przestępczej, wyznaczy listę celów ataku, przygotuje plan działania, wyszuka wykonawców poszczególnych ról, przygotuje dla nich narzędzia lub środki działania, rozdzieli zadania, wyznaczy czas i wskaże miejsce popełnienia zamierzonego czynu. W tej postaci sprawstwa kierowniczego czynności przygotowawcze oraz nakłonienie bezpośrednich wykonawców do udziału w przestępstwie są jedynie fragmentami szerszego i daleko bardziej złożonego zachowania. Sprawca kierowniczy realizuje swój własny zamiar popełnienia czynu zabronionego, tyle tylko, że bezpośrednie czynności wykonawcze podejmują osoby specjalnie w tym celu zaangażowane.

Postacią sprawstwa jest także polecenie wykonania czynu zabronionego innej osobie przy wykorzystaniu jej uzależnienia od polecającego. Sprowadza się to do swoistego władztwa nad bezpośrednim wykonawcą, bez władztwa nad realizacją czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę, który pozostaje w zależności od polecającego, wynikającej z konkretnego, choćby niemającego formalnego charakteru. Chodzi więc o rodzaj podporządkowania, podległości (nie tylko służbowej) czy szczególnego położenia osoby, wobec której sprawca kieruje polecenie, co sprawia, że wykonanie polecenia jest dla wykonawcy konieczne, bo odmowa spowoduje dla niego negatywne skutki”.

Wyrok SA w Krakowie z 26.11.2016.

Sygn. akt 197/15

„To oskarżony precyzyjnie zaplanował całe przestępcze przedsięwzięcie objęte zarzutem, sformował grupę osób w nim współdziałających, podzielił między nimi role, wręczył bezpośredniemu sprawcy przedmiot przypominający broń palną służący do sterroryzowania pokrzywdzonej, wskazał miejsce zdarzenia, wydał polecenie współoskarżonemu do rozpoczęcia akcji przestępczej, którą z zewnątrz obserwował oraz cały czas w niej aktywnie partycypował, instruując go telefonicznie, co miał robić, a zatem mógł też w każdej chwili ją przerwać, by w efekcie przyjąć od drugiego ze współoskarżonych skradzione przedmioty. W tym kontekście sąd takie zachowanie uznał za realizujące znamiona sprawstwa kierowniczego rozboju, a więc czynu z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k.”.

Wyrok SA w Katowicach z 16.01.2015.

Sygn. akt II AKa 475/15

„Sprawcą polecającym w rozumieniu art. 18 § 1 k.k.

nie jest każdy, kto korzystając ze stosunku zależności sprawcy wykonawczego, wywiera na niego naciski i nakłania go do popełnienia przestępstwa, lecz tylko ten, kto z uwagi na charakter i stopień uzależnienia oraz podporządkowania sprawcy wykonawczego, staje się jego faktycznym dysponentem. W takim układzie zależności, wydane sprawcy wykonawczemu polecenie popełnienia czynu zabronionego jest dla niego wiążące i nie pozostawia mu żadnej swobody decyzyjnej”.

Wyrok SA w Katowicach z 26.11.2014.

Sygn. akt II AKa 287/14

„Sprawca kierowniczy nie wypełnia żadnego z warunków odpowiedzialności określanych przez znamiona czynu zabronionego, ponieważ sam nie wykonuje tego czynu. Przedmiotem działania sprawcy kierowniczego jest zachowanie innej osoby (bezpośredniego wykonawcy czynu zabronionego), które stanowi wypełnienie znamion przestępstwa poprzez rzeczywiste jego wykonanie. Bezpośrednio wykonujący czyn zabroniony jest "narzędziem", przy pomocy którego sprawca kierowniczy wykonuje czyn zabroniony. Treść działania sprawcy kierowniczego sprowadza się do władztwa nad przebiegiem realizacji znamion czynu zabronionego przez osobę kierującą i to w czasie jego wykonywania. W sytuacji kiedy oskarżony osobiście uczestniczył wraz z innymi w działaniu przestępczym i bezpośrednio realizował znamiona ustawowe przestępstwa, to sama koordynacja poszczególnych zachowań i ról oraz jego kierownicza rola w popełnieniu przestępstwa, nie może przesądzać o tym, że był on sprawcą kierowniczym”.

Wyrok SA w Katowicach z 18.03.2014.

Sygn. akt II AKa 384/13

„Zgodnie z art. 18 § 1 k.k. sprawcą kierowniczym jest ten, kto kieruje wykonaniem czyny zabronionego przez inną osobę. Czynność sprawcza sprawcy kierowniczego polega zatem na kierowaniu przez inną osobę realizacją zna-mion typu zabronionego określonego w przepisie części szczególnej kodeksu karnego bądź innej ustawy karnej. Konstrukcja omawianej formy sprawstwa zakłada współdziałanie dwóch osób: kierującego wykonaniem czynu zabronionego (sprawcę kierowniczego) oraz kierowanego przez sprawcę wykonawczego (bezpośredniego wykonawcę czynu zabronionego). Przedmiotem czynności kierującego jest zachowanie bezpośredniego wykonawcy, które stanowi wypełnienie znamion konkretnego czynu zabronionego. Przyjmuje się, że wypełnienie znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę czynu zabronionego stanowi konieczny warunek dokonania sprawstwa kierowniczego. (...)

Element porozumienia nie należy do cech konstytutywnych sprawstwa kierowniczego. Do przyjęcia tej formy przestępnego współdziałania wystarczające jest, że bezpośredni wykonawca czynu zabronionego sam lub z inną osobą pod kierownictwem sprawcy kierowniczego, zrealizuje znamiona przedmiotowe konkretnego typu czynu zabronionego. Bezpośredni wykonawca może nawet nie ponosić odpowiedzialności karnej za zachowanie, realizowane pod kierownictwem innej osoby (sprawcy kierowniczego), co jednak nie będzie stanowić przeszkody do pociągnięcia tego sprawcy (kierowniczego) do odpowiedzialności karnej”.

Wyrok SA we Wrocławiu z 12.06.2013.

Sygn. akt II AKa 75/12

„Istotnym elementem panowania wymaganym w wypadku sprawstwa kierowniczego jest to, że od decyzji osoby kierującej zależy rozpoczęcie akcji, jej prowadzenie lub zmiana, a nawet decyzja ojej przerwaniu.

Kierujący i wykonawca winni znajdować się w takim układzie, który stwarza rzeczywistą i uświadomioną możliwość kształtowania przez kierującego, przebiegiem akcji. Przyjąć należy, że kierowanie wykonaniem, o którym mowa w art. 18 § 1 k.k., zachodzi wtedy, gdy w przypadku czynu o wieloosobowej konfiguracji występuje jego organizator i jednocześnie kierownik akcji przestępczej, który nie biorąc sam udziału w wykonaniu, obmyśla plan działania, rozdziela rolę pomiędzy wykonawców oraz wywiera przemożny wpływ na ich zachowanie się, zmierzające do realizacji przestępczego zamierzenia”

Wyrok SA we Wrocławiu z 12.06.2013.

Sygn. akt II AKa 75/12

„Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego”

Art. 18 § 2 Kodeksu karnego

„Dla uznania podżegania za dokonane niezbędne jest ustalenie, że został urzeczywistniony skutek nakłaniania przez wzbudzenie u osoby nakłanianej zamiaru popełnienia przestępstwa. Jeśli podjęte przez nakłaniającego działania z jego perspektywy okazały się nieefektywne - to podżeganie nie wyszło poza fazę usiłowania”.

Wyrok SA w Warszawie z 26.10.2017.

Sygn. akt II AKa 419/15

„Z podżeganiem, rozumianym jako nakłanianie do popełnienia czynu zabronionego, mamy do czynienia wówczas, gdy przed podjęciem czynności nakłaniania jego adresat nie miał woli popełnienia czynu zabronionego.

Natomiast, gdy osoba nakłaniana już wcześniej powzięła zamiar popełnienia czynu zabronionego, nakłanianie należy traktować jako pomocnictwo psychiczne do popełnienia tego czynu.

Pomocnictwo, jako zjawiskowa forma przestępstwa, może się odnosić do wszystkich postaci sprawstwa, a ponieważ stanowi na gruncie polskiego kodeksu karnego odrębny czyn zabroniony, nie ma przeszkód w przyjęciu odpowiedzialności za pomocnictwo do pomocnictwa, zwanego w doktrynie pomocnictwem łańcuszkowym.”

Wyrok SA w Warszawie z 22.09.2017.

Sygn. akt II AKa 247/17

„Podżeganie może być popełnione w formie usiłowania, co ma miejsce wówczas, gdy podżegający bezskutecznie nakłania do konkretnego przestępstwa, jak i gdy bezskutecznie podżega do podżegania”.

Wyrok SA w Warszawie z 31.03.2017.

Sygn. akt II AKa 450/16

„Podżeganie, mając charakter przestępstwa skutkowego, przybiera postać stadialną dokonania jedynie wówczas, gdy w psychice nakłanianego powstanie zamiar zrealizowania czynu zabronionego, postulowanego przez nakłaniającego.

W przypadku jednak, gdy podjęte przez nakłaniającego działania, z jego perspektywy, są nieefektywne, gdyż w ich rezultacie nie dochodzi do wzbudzenia w nakłanianym zamiaru popełnienia przestępstwa podżegacz ponosi odpowiedzialność za usiłowanie, gdyż jego czyn nie wszedł w stadium dokonania”.

Wyrok SA w Katowicach z 4.11.2015.

Sygn. akt II AKa 81/15

„Sąd Okręgowy słusznie oparł się na koncepcji bezskutkowego charakteru przestępstwa podżegania, prezentowanej w piśmiennictwie i podzielonej przez Sąd Najwyższy w kilku wyrokach. Zgodnie z tą koncepcją, podżeganie jako postać zjawiskowa przestępstwa jest zrealizowane w momencie zakończenia nakłaniania, zatem odpowiedzialność podżegacza nie zależy od stadium realizacji przestępstwa przez sprawcę”.

Wyrok SA w Krakowie z 4.11.2011.

Sygn. akt II AKa 212/11

„Przepis art. 18 § 2 k.k. wymaga, aby nakłaniający działał z zamiarem bezpośrednim. Podżegacz musi mieć świadomość, że podejmowane przez niego zachowanie stanowi nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego, a nadto musi mieć świadomość wszystkich elementów znamion czynu zabronionego stanowiącego przedmiot nakłaniania. Oznacza to, że świadomością sprawcy objęta jest całość znamion czynu zabronionego, do którego popełnienia podżegacz nakłania, a więc zarówno przewidziane w przepisie części szczególnej znamię czynności wykonawczej oraz ewentualne znamię skutku, jak i ewentualne okoliczności modalne oraz znamię podmiotu. Świadomością nakłaniającego objęte być muszą także znamiona składające się na stronę podmiotową czynu zabronionego, do popełnienia którego podżegacz nakłania inną osobę. Podżeganie z zamiarem wynikowym oraz tzw. nieumyślne podżeganie pozostają de lege lata poza sferą kryminalizacji”.

Wyrok SA w Krakowie z 9.02.2011.

Sygn. akt II AKa 103/10

„Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji;

odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie”.

Art. 18 § 3 Kodeksu karnego

„Pomocnictwem jest ułatwienie popełnienia czynu zabronionego innej osobie, pomocnik musi mieć więc wyobrażenie konkretnego czynu zabronionego, który ma być popełniony przez sprawcę głównego. Wprawdzie z istoty pomocnictwa wynika, że nie musi być ono warunkiem dokonania czynu zabronionego, może być wręcz działaniem o nieistotnym znaczeniu, ale wszak ustawodawca normatywnej istoty pomocnictwa nie ograniczył formułą taksatywnego wyliczenia sposobów udzielenia wsparcia sprawcy głównemu, zatem w grę mogą wchodzić inne, nie wymienione w przepisie art. 18 § 3 k.k., formy”.

Wyrok SA w Lublinie z 14.02.2018.

Sygn. akt. II AKa 284/18

„Pomocnictwo stanowi tzw. bezskutkową formę popełnienia przestępstwa, a zatem staje się ono dokonane już z chwilą, zakończenia zachowania, które według zamiaru pomocnika miało ułatwić popełnienie właściwego czynu zabronionego”.

Wyrok SA w Lublinie z 28.06.2017.

Sygn. akt II AKa 288/16

„Pomocnictwo jest ułatwieniem w sensie obiektywnym i w konsekwencji nie zachodzi potrzeba ustalenia, że udzielona pomoc rzeczywiście się przydała, ani tego, że bez niej do dokonania czynu zabronionego by nie doszło”.

Wyrok SA w Warszawie z 22.02.2017.

Sygn. akt II AKa 8/17

„Odpowiedzialność karna pomocnika oparta jest na obiektywnym ułatwieniu popełnienia czynu zabronionego. Aby można było mówić o przestępstwie pomocnictwa, musi ono realizować wszystkie jego elementy.

Zamiar musi być udowodniony i opierać się na konkretnych dowodach, nie może być domniemany. Precyzyjne ustalenie zamiaru jest o tyle istotne, albowiem pomocnictwo musi dotyczyć działań podjętych po wyrażaniu przez inną osobę zamiaru popełniania określonego czynu, działania muszą być podjęte w tym konkretnym celu, a nie jako przy okazji.

Pomocnictwo (czy podżeganie) nie może być skierowane do bliżej nieokreślonego przestępstwa, czy bliżej nieokreślonej osoby, aby czyn dokonała. Nie jest pomocnictwem np. nawoływanie do spalenia czegoś, czy zabicia nieokreślonej osoby. Pomocnictwo (podżeganie) musi być zindywidualizowane do konkretnego przestępstwa”.

Wyrok SA w Szczecinie z 8.02.2017.

Sygn. akt II AKa 199/16

„Pomocnictwo do oszustwa polega na ułatwieniu sprawcy głównemu, poprzez działanie (lub ewentualnie zaniechanie wbrew prawnemu obowiązkowi), doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, za pomocą wprowadzenia jej w błąd lub wyzyskania błędu (przez sprawcę głównego), w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Pomocnik, co najmniej w chwili podejmowania działań (zaniechań), ułatwiających dokonanie oszustwa, musi mieć wyobrażenie konkretnego czynu podejmowanego przez sprawcę głównego. Musi zatem obejmować swoją świadomością fakt, że sprawca główny, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, zamierza doprowadzić osobę pokrzywdzoną do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, za pomocą wprowadzenia jej w błąd. Nadto pomocnik musi mieć świadomość znaczenia swojego zachowania, w tym szczególnie tego, iż stanowi ono ułatwienie popełnienia czynu przez sprawcę głównego. Elementy przedmiotowe oszustwa muszą się mieścić w świadomości sprawcy głównego i muszą być objęte jego wolą. Sprawca ten musi, nie tylko chcieć uzyskać korzyść majątkową, ale musi chcieć użyć określonego sposobu działania lub zaniechania. Brak jest realizacji znamion strony podmiotowej oszustwa w przypadku, w którym sprawca, chociażby jednego z ww. elementów, nie obejmuje chęcią lecz tylko nań się godzi. Na płaszczyźnie woluntatywnej zamiar oszustwa przyjmować musi postać chęci skierowanej na zachowanie prowadzące do wywołania błędu (wyzyskania błędu) i chęci doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem osoby pokrzywdzonej, oraz chęci osiągnięcia, przy pomocy obu opisanych wyżej elementów, korzyści majątkowej”.

Wyrok SA w Warszawie z 10.01.2017.

Sygn. akt II AKa 419/16

„Udzielający pomocy musi obejmować świadomością to, że podejmując określone czynności ułatwia w ten sposób innej osobie popełnienie czynu zabronionego oraz to, że czyni to w odniesieniu do konkretnego, scharakteryzowanego w odpowiednim przepisie części szczególnej czynu zabronionego. W konsekwencji musi on obejmować świadomością zarówno prawną charakterystykę czynu zabronionego, którego popełnienie ma zamiar ułatwić oraz mieć świadomość znaczenia swojego zachowania w tym w szczególności tego, że stanowi ono ułatwienie popełnienia czynu zabronionego przez inną osobę”.

Wyrok SA w Warszawie z 1.04.2016.

Sygn. akt II AKa 87/16

„Ułatwienie popełnienia przez inną osobę czynu zabronionego jest istotą strony przedmiotowej pomocnictwa. Pomocnictwo jest więc zachowaniem, które - w sensie obiektywnym - ułatwia dokonanie czynu zabronionego. Przy tym, zachowanie ułatwiające innej osobie realizację czynu zabronionego, tylko wtedy stanowi pomoc do tego czynu, gdy jest popełnione przed dokonaniem czynu zabronionego albo najpóźniej w trakcie jego dokonania. Z kolei strona przedmiotowa pomocnictwa charakteryzuje się zamiarem (bezpośrednim lub wynikowym), aby inna osoba popełniła czyn zabroniony. Pomocnik, udzielający pomocy, chce żeby inna osoba dokonała czynu zabronionego, albo przewidując możliwość dokonania takiego czynu przez inną osobę, godzi się na to”.

Wyrok SA w Warszawie z 24.11.2015.

Sygn. akt II AKa 320/15

„Dla odpowiedzialności pomocnika nie ma znaczenia okoliczność, czy jego zachowanie rzeczywiście ułatwiło innej osobie popełnienie przestępstwa, a ważne jest, czy według jego zamiaru miało to ułatwić”.

Wyrok SA w Warszawie z 19.10.2015.

Sygn. akt II AKa 300/15