Wykorzystanie zasobów ludzkich w regionie - subregionalny rynek pracy na obszarze Mazowsza Północnego

(1)

(2)

Benedykt Opałka

Wykorzystanie zasobów ludzkich

w regionie – subregionalny rynek pracy

na obszarze Mazowsza Północnego

Wprowadzenie

Region, definiowany w warunkach polskich jako województwo rzą-dowo-samorządowe, stanowi złożony system obejmujący społeczeństwo, gospodarkę, środowisko naturalne oraz strukturę stworzoną przez działal-ność człowieka, w której zachodzą wzajemne powiązania i uwarunkowania pomiędzy różnymi jego elementami oraz w efekcie działania wielu podmio-tów1. Podstawę rozwoju regionu stanowi natomiast zespół specyficznych cech i uwarunkowań danego regionu, które wpływają na poziom jego kon-kurencyjności w stosunku do innych obszarów i powinny być wykorzysty-wane do osiągania wzrostu gospodarczego, cywilizacyjnego i kulturowego, a w konsekwencji do podnoszenia poziomu życia mieszkańców.

Rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 r. uwydatniło problem zróżni-cowań rozwoju między państwami europejskimi oraz zróżnizróżni-cowań międzyre-gionalnych, zarówno wewnątrz państw, jak i w skali całej Wspólnoty. Pogłę-bianie integracji gospodarczej w Europie, korzystne dla regionów lepiej roz-winiętych, może stworzyć jednocześnie szereg zagrożeń dla regionów słabiej rozwijających się i peryferyjnych. Problem konwergencji regionalnej dotyczy przeciwdziałania narastaniu i utrwalaniu się niższego poziomu życia miesz-kańców, niskiego poziomu aktywności społecznej i przedsiębiorczości oraz uruchomienia nowych bodźców do aktywizacji procesów trwałego rozwoju w regionach biedniejszych. Istotnym zjawiskiem wymagającym szczegółowej analizy jest zatem nie tylko narastanie nadmiernych dysproporcji rozwojo-wych między regionami, ale również identyfikacja wewnętrznych dysproporcji w poszczególnych regionach, powodujących zaburzenia rozwoju gospo-darczego i społecznego. Zjawiska powyższe mają miejsce na poziomie lo-kalnym, stąd też ich badanie powinno opierać się o informacje pozyskiwane w układzie terytorialnym powiatów i gmin.

1

Por. A. Pyszkowski, Planowanie strategiczne jako instrument zarządzania rozwojem regionalnym, http://web.mg.gov.pl/portalout/cig_OIShow.jsp z dnia 13.02.2004 r., s. 1.

(3)

Niniejsza praca służy zaprezentowaniu założeń i częściowych wyni-ków badań prowadzonych na obszarze województwa mazowieckiego w za-kresie zróżnicowania cech oraz stopnia wykorzystania zasobów ludzkich jako jednego z głównych czynników kształtujących rozwój społeczno- -gospodarczy regionu. Przedmiotem powyższego badania były przemiany w zakresie wykorzystania zasobów ludzkich na otwartym rynku pracy, za-chodzące na poziomie subregionalnym w wybranych obszarach wojewódz-twa mazowieckiego w okresie akcesji Polski do Unii Europejskiej, tj. w la-tach 2002–2006. Jak podkreśla E. Kwiatkowski, w badaniach rynku pracy uznaje się pracę ludzką za szczególny czynnik produkcji o istotnym zna-czeniu dla przebiegu zjawisk gospodarczych. Jednocześnie kierunki zmian dotyczące przebiegu zjawisk gospodarczych znajdują wyraźne odzwiercie-dlenie w sytuacji obserwowanej na rynku pracy, wpływając bezpośrednio na sytuację ekonomiczną ludności2_{. Koncepcja regionalnych rynków pracy}

w pewnym uproszczeniu może być traktowana jako próba zastosowania koncepcji regionu ekonomicznego w odniesieniu do rynku pracy. W oparciu o literaturę światową E. Kwiatkowski definiuje zatem regionalny rynek pracy jako obszar geograficzny, w granicach którego można określić specyfikę wyodrębnionych przestrzennie możliwości zatrudnienia możliwych do po-dejmowania przez pracobiorców bez konieczności zmiany miejsca za-mieszkania3. Ze względu na występowanie podobnej specyfiki zatrudnienia, tj. przede wszystkim podobnej struktury popytu na pracę w kilku regionach (co można odnosić również do jednostek terytorialnych na różnych pozio-mach subregionalnych w rapozio-mach określonego regionu), powstaje możli-wość tworzenia i stosowania określonych typologii regionalnych rynków pracy. Pozwala to w konsekwencji na grupowanie do celów badawczych regionów o podobnej strukturze zatrudnienia w ramach jednorodnego ukła-du jednostek terytorialnych4.

Zasoby ludzkie a uwarunkowania rozwoju regionalnego

i lokalnego w województwie mazowieckim

W badaniach nad rozwojem regionalnym zwraca się obecnie uwagę na różnorodność doświadczeń rozwojowych regionów, podkreślając zna-czenie czynników lokalnych i regionalnych, którym przeciwstawia się siły

2

E. Kwiatkowski, Regiony ekonomiczne i regionalne rynki pracy – aspekty pojęciowe, w: Zróżnicowanie rozwoju polskich regionów, pr. zb. pod red. E. Kwiatkowskiego, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008, s. 18–19.

3_{Ibidem, s. 19.} 4

T. Szumlicz, Regionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce w latach 1989–1993, GUS, Warszawa 1995, s. 25.

(4)

i procesy globalne. W opinii T. Grosse szczególna presja wywierana jest na mobilizację wewnętrznego potencjału regionów słabo rozwiniętych. Wzra-sta rola zasobów wiedzy i umiejętności w regionach słabo rozwiniętych, a przede wszystkim ich podmiotowości kształtującej różne formy lokalnej i regionalnej aktywności i przeciwstawiającej się postawom bierności wyni-kającej z zależności od zewnętrznej pomocy, kapitału i technologii5_{. Z kolei}

B. Domański wskazuje m.in. na skupienie uwagi we współczesnych stu-diach regionalnych na endogenicznych czynnikach rozwoju, takich jak ak-tywność podmiotów lokalnych i regionalnych oraz partycypacji społecznej, które czynią mieszkańców regionów nie tylko przedmiotem, ale i podmio-tem rozwoju6. Jako podstawowy atrybut rozwoju społeczno-gospodarczego regionu wymieniany jest natomiast potencjał ekonomiczny, który choć nie mierzony statystycznie w sposób bezpośredni, to jednak implikuje genero-wanie produktów i w konsekwencji sprzężonych z nimi dochodów7_.

Dla organizacji i skutecznego prowadzenia procesów wytwórczych niezbędne są zasoby czynników wytwórczych. Wykorzystanie powyższych zasobów oznacza przekształcanie zasobów danych przez przyrodę w taki sposób, aby otrzymywane produkty miały cechy umożliwiające zaspokoje-nie potrzeb ludzkich. W literaturze przedmiotu podział zasobów czynników wytwórczych obejmuje cztery główne grupy8:

• ziemia i jej zasoby, obejmujące zarówno powierzchnię ziemi wykorzy-stywaną gospodarczo, jej walory i użytki, jak i zawartość jej wnętrza (np. kopaliny),

• praca (definiowana również jako siła robocza), oznaczająca ogół fizycz-nych, psychicznych i intelektualnych zdolności człowieka do świadczenia usług w działalności gospodarczej,

• kapitał, czyli wartość, która zastosowana przynosi właścicielowi dochód oraz cechuje się zdolnością pomnażania swojej wartości,

• przedsiębiorczość, czyli zdolność do odkrywania obszarów gospodaro-wania, umiejętność łączenia czynników wytwórczych w kombinacje przynoszące korzyść ekonomiczną, a także skłonność do podejmowania ryzyka i odpowiedzialności za swoje działanie.

5

T. Grosse, Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne nr 8, Warszawa 2002.

6_{B. Domański, Krytyka pojęcia rozwoju regionalnego a studia regionalne, Studia} Regional-ne i LokalRegional-ne nr 2(16), Wyd. Scholar, Warszawa 2004.

7

M. Markowska, Kapitał ludzki a poziom rozwoju regionów UE – ujęcie dynamiczne, materiały konferencyjne, IV Konferencji Naukowa pt. „Fundusze unijne i przedsiębiorstwa w rozwoju nauki i gospodarki", Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 17–18 stycznia 2008 r., s. 4–5. 8

W. Tyc, Kapitał ludzki jako zasób czynników wytwórczych, w: Teoretyczne aspekty gospo-darowania, pr. zb. Pod red. D. Kopycińskiej, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005, s. 129–130.

(5)

Zasobem, który można uznać za połączenie kapitału, pracy i przed-siębiorczości jest kapitał ludzki, przez który rozumie się głównie wiedzę i zdolności człowieka, które przyczyniają się do wzrostu jego zdolności pro-dukcyjnej. Zarówno w krajowej, jak i zagranicznej literaturze przedmiotu kapitał ludzki nie jest jednoznacznie definiowany. Według jednej z funkcjo-nujących definicji, sformułowanej przez S.R. Domańskiego, kapitał ludzki to zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej, zawarty w danym społeczeństwie9_{. Jak podkreśla W. Tyc, kapitał ludzki jest uznawany za}

formę kapitału, ponieważ stanowi źródło obecnych i przyszłych dochodów lub przyszłego zadowolenia10.

Aktywizacja działań zwiększających mobilność kapitału ludzkiego i przejawiających się w formie migracji i poszukiwania informacji o cenach i dochodach, przyczynia się do przemieszczania ludzi do regionów i gałęzi, w których praca jest lepiej opłacana, to znaczy gdzie wyższa jest cena usługi za kapitał ludzki. Tworzenie i rozwój kapitału ludzkiego odbywa się w znacz-nej mierze poprzez ponoszenie określonych nakładów na rzecz wykształce-nia, którego wartość weryfikowana jest przez rynek w postaci dochodów z pracy. Istotnym zjawiskiem jest występowanie z biegiem czasu, analogicz-nie jak w przypadku środków trwałych, procesu zużycia wykształcenia (ro-zumianego jako zasób). Jako szczególnie ważne i wymagające interwencji poprzez stosowanie aktywnych instrumentów interwencji postrzegane jest zużycie wynikające z właściwości umysłowych i fizycznych człowieka, które związane jest z niewykorzystywaniem posiadanego wykształcenia w życiu gospodarczym i społecznym, z przyczyn niesprzyjających warunków ekono-micznych i społecznych, stanowiących w dużej mierze czynnik niezależny od wyboru jednostki (np. z uwagi na trwałe bezrobocie lub niepełnosprawność). Zjawiska powyższe mogą również wynikać z osobistych pobudek człowieka, takich jak rezygnacja z pracy zawodowej z uwagi na wychowanie dziecka, pomimo posiadanego przez kobiety wykształcenia11.

Ze względu na to, iż kapitał ludzki definiowany jest bardzo szeroko, zmienne przyjmowane na potrzeby opisu powyższego kapitału charakteryzu-ją omawiany zasób na wielu płaszczyznach. Wskazane powyżej zmienne objaśniające klasyfikowanie są najczęściej w pięciu grupach, tj. „edukacja”, „rynek pracy”, „nauka”, „wysokie technologie”, oraz „zdrowie”12. Z uwagi na

9_{S.R. Domański, Kapitał ludzki. Stan i perspektywy, w: Kapitał ludzki, RSSG przy RM,} Warszawa 1998, s. 67. 10 W. Tyc, op.cit, s. 130. 11 Ibidem, s. 134. 12

G. Wronowska, Czynniki kształtujące kapitał ludzki w krajach Unii Europejskiej – analiza porównawcza, w: Teoretyczne aspekty gospodarowania, pr. zb. pod red. D. Kopycińskiej, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005, s. 16.

(6)

cel niniejszej pracy, szczególną uwagę zwrócono na grupę „rynek pracy”, gdzie znalazły się dwie główne zmienne – stopa bezrobocia oraz poziom i struktura zatrudnienia. Stopa bezrobocia jest wskaźnikiem obrazującym społeczne koszty różnych decyzji politycznych i gospodarczych. Niekorzyst-ne zmiany na rynku pracy mają zły wpływ na stan psychiczny i emocjonalny ludzi, na poczucie własnej wartości oraz na stan ich zamożności. Stopę bez-robocia w UE ustala się zgodnie z zaleceniem Międzynarodowej Organizacji Pracy uchwalonym w 1982 r., określającym, że bezrobotnym jest osoba, która ukończyła 15 rok życia, nie pracuje i jest gotowa podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni od daty otrzymania oferty, a przez następne cztery tygodnie poszukiwała aktywnie pracy13. W Polsce przyjęta metoda szacowania stopy bezrobocia opiera się na rejestracji bezrobotnych oraz na BAEL14_{. Jednak}

w każdym kraju Unii Europejskiej istnieją odrębne przepisy dotyczące za-trudnienia oraz definicje osób bezrobotnych. Stopę bezrobocia należy przyj-mować jako zmienną niekompletną, obejmującą tylko wielkość bezrobocia zarejestrowanego, pomijającą zaś wielkość bezrobocia ukrytego, tj. niereje-strowanego. Tak wiec posługiwanie się tą zmienną daje obraz fragmenta-ryczny deprecjacji kapitału ludzkiego, z drugiej jednak strony jest to wielkość porównywalna dla całej grupy badanych krajów, regionów lub innych jedno-stek terytorialnych, co przesądza o jej przydatności do badań15_.

Badania prowadzone m.in. przez G. Wronowską wskazują, że bez-robocie wpływa przede wszystkim na deprecjację kapitału ludzkiego. Anali-za zmian wskaźnika osiąganego przez poszczególne kraje Unii Europej-skiej w latach 1993–2004 pozwoliła stwierdzić, że w Polsce deprecjacja kapitału ludzkiego następowała w dużo większym stopniu niż w pozosta-łych krajach16. Należy jednak zauważyć, że powyższe zjawiska mogą wy-raźnie różnicować się w ujęciu terytorialnym w skali poszczególnych regio-nów (województw samorządowych). Dostępne powszechnie wyniki badań i analiz prowadzonych na poziomie krajowym, jak też regionalnym pozwala-ją ponadto wskazać obszary w granicach pojedynczych województw, po-między którymi wartości stopy bezrobocia przyjmują wartości różniące się nawet o kilkadziesiąt punktów procentowych. Powyższe uwarunkowania stanowiły również jedną z ważniejszych przesłanek do podjęcia tematyki prezentowanej w niniejszej pracy.

Obszar badania prezentowanego w niniejszej pracy stanowią wy-brane powiaty województwa mazowieckiego, w których obserwuje się

13_{K. Głąbicka, Rynek pracy w Unii Europejskiej, stan i perspektywy, Difin, Warszawa 2000,} s. 67.

14_{BAEL – badanie aktywności ekonomicznej ludności.} 15

G. Wronowska, op.cit, s. 23. 16

(7)

jawy zapóźnienia rozwojowego – zarówno w odniesieniu do terytorium wo-jewództwa, jak też średniego poziomu krajowego. Województwo mazo-wieckie jest regionem, w którym odnotowuje się ogólnie wysoki potencjał gospodarczy, na co wskazuje o połowę wyższy produkt krajowy brutto na mieszkańca w porównaniu z wartością przeciętną w kraju oraz najwyższy poziom zamożności w skali całego kraju, o czym świadczy przeciętne mie-sięczne wynagrodzenie brutto wyższe o 30% niż średnio w kraju. Najistot-niejszym problemem województwa mazowieckiego jest natomiast silne zróżnicowanie cech przestrzeni i poziomu rozwoju pomiędzy jego poszcze-gólnymi subregionami. Różnice powyższe, mierzone poprzez wartości PKB na mieszkańca, wynoszą od 3-krotnie wyższego poziomu badanego wskaźnika w Warszawie w stosunku do średniej wartości dla kraju, do po-ziomu nieco poniżej 75% średniej krajowej w przypadku subregionów ostro-łęckiego i radomskiego. W oparciu o mierniki jakościowe i statystyczne w województwie wyodrębnia się trzy strefy zagospodarowania, tj. Warsza-wę wraz z aglomeracją warszawską, obszar największych wpływów aglo-meracji oraz pozostałe obszary, w znacznej części dotknięte problemami zapóźnienia rozwoju społeczno-gospodarczego17_{. Subregiony}

wojewódz-twa odznaczają się zdecydowanie słabszym potencjałem gospodarczym i niższą dynamiką rozwojową. Wysoki poziom rozwoju gospodarczego wo-jewództwo zawdzięcza dobrze rozwiniętemu sektorowi usług. W sektorze tym w ostatnich latach najszybciej rosła również liczba miejsc pracy.

Istotną informacją z punktu widzenia rynku pracy jest informacja o wy-kształceniu ludności. Także pod tym względem województwo mazowieckie cechuje bardzo wysokie zróżnicowanie. Według danych spisu powszechne-go z 2002 r. najkorzystniejszą strukturę wykształcenia miała ludność War-szawy, gdzie 24% mieszkańców posiadało wykształcenie wyższe, natomiast aż 43% co najmniej średnie. O relatywnie niskim poziomie wykształcenia subregionu warszawskiego decydowało wysokie zróżnicowanie poziomu wykształcenia między ludnością zamieszkałą w powiatach wchodzących w skład obszaru metropolitalnego Warszawy, a ludnością zamieszkałą w po-wiatach z dominacją gmin wiejskich. Najniższy poziom wykształcenia charak-teryzował ludność subregionu ciechanowskiego, gdzie ludność z wykształ-ceniem wyższym stanowiła jedynie 6,3%, natomiast zdecydowanie najwyż-szą odnotowano liczbę osób z wykształceniem zawodowym i podstawowym (łącznie z nieukończonym podstawowym) – 43,9%. W powyższym subregio-nie szczególsubregio-nie wysoki udział ludności z wykształcesubregio-niem podstawowym i niż-szym stwierdzono w powiecie żuromińskim – 74,6%), gdzie także najniższy

17

Szerzej zob. Z. Strzelecki, Problemy i polityka zagospodarowania przestrzennego woje-wództwa mazowieckiego, w: Polityka regionalna i samorządność, Studia i prace KES nr 10, pr. zb. pod red. Z. Strzeleckiego, SGH, Warszawa 2006, s. 69–71.

(8)

w stosunku do innych powiatów był udział ludności z wykształceniem wyż-szym, tj. 4,4%. Podobna sytuacja występowała w subregionie ostrołęckim, gdzie jedynie 6,6% ludności posiadało wykształcenie wyższe, zaś odsetek ludności z wykształceniem podstawowym i niższym wynosił 44,9%. Najniż-szą wartość w zakresie udziału ludności z wykształceniem wyższym odnoto-wano w powiecie ostrołęckim (3,9%), gdzie wskaźnik udziału ludności posia-dającej wykształcenie podstawowe i poniżej wyniósł 53,2%, co stanowiło najwyższą wartość w badanym subregionie.

Tak więc struktura ludności według wykształcenia jest głęboko zróż-nicowana zarówno między subregionami województwa mazowieckiego, jak i między powiatami w poszczególnych subregionach. Obok zróżnicowań wynikających z sytuacji gospodarczej w obrębie województwa implikuje to głębokie zróżnicowanie struktury zawodowej mieszkańców subregionów, nierówność szans w ich rozwoju gospodarczym i kształtowaniu standardu życia ludności.

Obszar Mazowsza Północnego objęty badaniem, którego częściowe wyniki prezentuje niniejsza praca, obejmuje powiaty położone w północnej części województwa mazowieckiego i charakteryzujące się dość wyraźnie zarysowaną specyfiką pod względem uwarunkowań społeczno-gospo-darczych. W grupie jednostek samorządu terytorialnego objętych badaniem znalazły się powiaty: ciechanowski, mławski, płoński, sierpecki, żuromiński, makowski, ostrołęcki, przasnyski i pułtuski. Powyższy obszar może być uznany za teren rolniczy o charakterze jednorodnym, z ukształtowanymi punktowo ośrodkami miejskimi średniej wielkości. W związku z powyższym, istotnym z punktu widzenia problematyki zatrudnienia i bezrobocia wydaje się fakt, iż znaczna część badanego obszaru wykorzystywanego do celów rolnych charakteryzuje się niską wartością ekonomiczną, jednocześnie sta-nowiąc źródło utrzymania dla znacznego odsetka ludności zamieszkującej badany rejon. Badanie wykazało jednak wyraźne zróżnicowania w skali poszczególnych powiatów rejonu Mazowsza Północnego w zakresie zmie-niającej się struktury zatrudnienia i sytuacji osób bezrobotnych w podziale na specyficzne grupy w różnym stopniu zagrożone zjawiskami bezrobocia.

W dalszej części niniejszej pracy zaprezentowano szczegółowe wy-niki analizy dwóch powiatów z badanej grupy, stanowiące przykład wystę-powania istotnych zróżnicowań pod względem warunków społeczno- -gospodarczych oraz sytuacji na rynku pracy w skali lokalnej. Szczegółowa diagnoza i analiza wszystkich powiatów badanego rejonu pozwala na wnio-skowanie odnośnie do spodziewanej skuteczności stosowania konkretnych instrumentów interwencji na subregionalnym rynku pracy i ich dostosowa-nia do potrzeb lokalnych, przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia efek-tów o szerszym zasięgu terytorialnym.

(9)

Charakterystyka lokalnego rynku pracy w powiecie płońskim

i powiecie żuromińskim w latach 2002–2006

W powiecie płońskim w latach 2003–2006 nie odnotowano znacz-nych zmian w poziomie zatrudnienia ogółem. Do roku 2005 utrzymywało się niskie tempo wzrostu zatrudnienia, natomiast w 2006 r. nastąpił niewiel-ki spadek ilości zatrudnionych w ujęciu bezwzględnym. Pod względem struktury osób pracujących według płci utrzymywały się niemalże równe proporcje kobiet i mężczyzn w grupie osób pracujących ogółem, w bardzo zbliżonym tempie ulegały również zmiany wielkości zatrudnienia w po-szczególnych latach w odniesieniu do obu płci. Szczegółowe dane przed-stawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Pracujący wg sektorów ekonomicznych w powiecie płońskim w latach 2002–2006

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 liczba osób Pracujący ogółem ogółem 22 908 23 430 24 403 23 866 mężczyźni 11 669 12 226 12 739 12 501 kobiety 11 239 11 204 11 664 11 365 sektor rolniczy ogółem 13 475 13 404 13 386 13 378 mężczyźni 7414 7390 7366 7364 kobiety 6061 6014 6020 6014 sektor przemysłowy ogółem 3108 3948 4420 4058 mężczyźni 1996 2752 3117 2898 kobiety 1112 1196 1303 1160

sektor usługowy razem

ogółem 6325 6078 6597 6430

mężczyźni 2259 2084 2256 2239

kobiety 4066 3994 4341 4191

sektor usługowy – usługi rynkowe

ogółem 2433 2303 2664 2455

mężczyźni 1223 1158 1262 1250

kobiety 1210 1145 1402 1205

sektor usługowy – usługi nierynkowe

ogółem 3892 3775 3933 3975

mężczyźni 1036 926 994 989

kobiety 2856 2849 2939 2986

Źródło: Materiały źródłowe powiatów rejonu Mazowsza Północnego objętych analizą oraz Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl.

(10)

Podjęta analiza zatrudnienia z uwzględnieniem podziału na sektory ekonomiczne w powiecie płońskim prowadzi do wniosku, że wyraźnie do-minującym sektorem w gospodarce lokalnej pod względem zatrudnienia jest rolnictwo. Pomimo tendencji spadkowej w zakresie liczby osób pracu-jących, sektor rolniczy w całym badanym okresie stanowił miejsce zatrud-nienia dla większej liczby osób niż sektor przemysłowy i sektor usługowy łącznie. Wśród zatrudnionych w rolnictwie nieznacznie przeważali męż-czyźni, przy czym spadek ich liczebności następował w szybszym tempie niż w przypadku pracujących kobiet.

Drugą pod względem liczebności grupą zatrudnionych były osoby pracujące w sektorze usługowym. W latach 2003–2006 w grupie tej nastę-powały pewne wahania stanu zatrudnienia zarówno w ujęciu ogółem, jak też w odniesieniu do kobiet, jak i mężczyzn. Należy zauważyć bardzo wy-raźnie dominującą pozycję kobiet, jeżeli chodzi o udział w liczbie zatrudnio-nych ogółem, a w szczególności w podsektorze usług nierynkowych. Moż-na zatem wskazać, że kobiety Moż-na terenie powiatu Moż-najczęściej zMoż-najdują za-trudnienie w administracji publicznej, służbie zdrowia oraz szkolnictwie.

W sektorze przemysłowym zatrudnienie wzrastało do roku 2005, po czym wzrost ten został zahamowany. W badanym okresie zauważalne jest również systematyczne zwiększanie się odsetka kobiet zatrudnionych w przemyśle na terenie powiatu.

W układzie przestrzennym gmin położonych na terenie powiatu płońskiego zaobserwowano dość stabilną sytuację w zakresie liczby osób pracujących w latach 2002–2006. Dane dotyczące poziomu zatrudnienia w poszczególnych gminach przedstawiono na rysunku 1.

Najbardziej dynamiczne zmiany następowały w gminie miejskiej Ra-ciąż, gdzie liczba osób pracujących ulegała znacznym wahaniom. W pozosta-łych gminach zatrudnienie w nieznacznym stopniu zwiększało się lub utrzy-mywało na pewnym ustalonym poziomie w całym badanym okresie. Szybsze tempo wzrostu ilości osób pracujących odnotowano w roku 2006 w przypadku gmin Naruszewo, gminy wiejskiej Raciąż oraz gminy wiejskiej Płońsk.

Problemy rynku pracy na terenie powiatu płońskiego dotyczą w szcze-gólnym stopniu bezrobotnych do 25 roku życia, osób zamieszkałych na wsi, bezrobotnych długookresowych, pozostających bez pracy ponad 1 rok, bezro-botnych o niskich kwalifikacjach zawodowych lub nieposiadających ich w ogóle. Jako najważniejsze czynniki wpływające na poziom bezrobocia w powiecie wskazywano sytuację gospodarczą wyrażającą się wciąż nie-dostatecznym wzrostem PKB, a także szereg barier i utrudnień w funkcjo-nowaniu i rozwoju przedsiębiorstw, wpływających na ich ograniczony roz-wój. Dodatkowym negatywnym impulsem wzrostu poziomu bezrobocia była likwidacja APW Sp. z o.o., będącego jednym z większych zakładów pracy,

(11)

Rys. 1. Pracujący w głównym miejscu pracy w gminach powiatu płońskiego w latach 2002–2006 Źródło: Materiały źródłowe powiatów rejonu Mazowsza Północnego objętych analizą oraz

Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl.

zatrudniających pracowników w skali lokalnego rynku pracy. Należy wska-zać również bariery o charakterze strukturalnym, takie jak dominujące ne-gatywne cechy demograficzne, w tym szczególnie: niskie wykształcenie i brak kwalifikacji oraz niska mobilność zawodowa mieszkańców wsi.

Zmiany w zakresie udziału wybranych grup osób bezrobotnych, określanych jako osoby w szczególnej sytuacji, w liczbie bezrobotnych ogó-łem charakteryzowały się zdecydowanie niską dynamiką. Dane zaprezen-towane na rysunku 2 pozwalają ocenić, że odsetek osób bezrobotnych po-siadających wykształcenie co najwyżej zawodowe od roku 2004 ulegał niewielkim zmianom, na poziomie ok. 1,5% do 3,1% w skali roku. Jeszcze niższą dynamikę wykazywał odsetek bezrobotnych kobiet, szczególnie w okresie 2002–2005, kiedy zmiany w ujęciu rocznym nie przekraczały 1,5%, a nawet w roku 2005 było to zaledwie 0,2%. Dopiero w roku 2006 na-stąpił nieco większy spadek, który wyniósł 6,9% w stosunku do roku poprzed-niego. W przypadku osób długotrwale bezrobotnych udział tej grupy w liczbie bezrobotnych ogółem podlegał różnokierunkowym zmianom, jednak na

(12)

Rys. 2. Bezrobotni w szczególnej sytuacji w latach 2002–2006 na terenie powiatu płońskiego Źródło: Materiały źródłowe powiatów rejonu Mazowsza Północnego objętych analizą oraz

Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

przestrzeni lat 2003–2006 nastąpił spadek o 6,1%. Najszybsze tempo zmian odnotowano w grupie bezrobotnych osób poniżej 25 roku życia. Od-setek tych osób zmniejszał się w całym badanym okresie, w szczególności w latach 2004–2006 nastąpiło wyraźne przyspieszenie tendencji spadko-wej, natomiast porównując stan w roku 2006 z wartością odnotowaną w ro-ku 2002 można wskazać, że nastąpił spadek o 29,3%.

Dane statystyczne dotyczące gmin zlokalizowanych na obszarze po-wiatu płońskiego wskazują, że zmiany w zakresie poziomu bezrobocia wyka-zywały w latach 2002–2006 podobne tendencje w poszczególnych gminach. Szczegółowe informacje do analizy zaprezentowano na rysunku 3.

W niemal wszystkich gminach w badanej grupie w latach 2003–2006 następował stopniowy spadek liczby bezrobotnych. Jedynie w gminie miej-skiej Raciąż miał miejsce nieznaczny wzrost wartości powyższego wskaź-nika w roku 2004, ale w kolejnych latach utrzymywała się już tendencja spadkowa. Począwszy od roku 2005 zauważalne było wyraźne przyspie-szenie tempa spadku bezrobocia w większości gmin. Największą zmianę

(13)

Rys. 3. Bezrobotni w gminach powiatu płońskiego w latach 2003–2006

Źródło: Materiały źródłowe powiatów rejonu Mazowsza Północnego objętych analizą oraz Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl

odnotowano w gminie Dzierzążnia, gdzie w roku 2006 spadek względem roku 2005 wyniósł 18,9%) oraz w gminie Sochocin, gdzie również w latach 2005–2006 liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 16,6%. Najniższe tempo spadku bezrobocia pomiędzy rokiem 2005 a 2006, wynoszące zaledwie 0,6%, odnotowano w gminie Joniec. W całym okresie 2003–2006 najwięk-szym stopniu zmniejszyło się bezrobocie również w gminie Dzierzążnia, natomiast w przypadku dalszych siedmiu gmin spadek liczby bezrobotnych w powyższym okresie kształtował się na poziomie przekraczającym 20%.

Wysoki poziom bezrobocia na terenie powiatu oraz utrwalające się jego negatywne cechy wymagały wypracowania skutecznych rozwiązań w polityce zatrudnienia i rynku pracy. Badania przeprowadzone na potrzeby niniejszej pracy pozwalają stwierdzić, że w latach 2002–2006 stosowano szereg instrumentów interwencji na lokalnym rynku pracy, uwzględniają-cych potrzeby poszczególnych grup bezrobotnych i pracodawców w formie różnorodnych działań pozwalających na skuteczne rozwiązywanie proble-mów dotyczących zatrudnienia, w tym przede wszystkim stymulowanie ak-tywności zawodowej i własnego rozwoju.

(14)

Analiza danych publikowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Płońsku wskazuje, że w okresie objętym analizą liczba zaktywizowanych osób w stosunku do liczby zarejestrowanych bezrobotnych wyraźnie wzra-stała, a znaczna część osób korzystała jednocześnie z kilku form wsparcia. W ocenie dokonywanej przez urząd największe znaczenie w skali powiatu płońskiego pod względem skuteczności i dostępności dla klientów urzędu pracy miały usługi rynku pracy, takie jak pośrednictwo w poszukiwaniu pra-cy oraz poradnictwo zawodowe. Odnotowano również systematyczny wzrost zainteresowania usługami EURES, obejmującymi pośrednictwo pra-cy wraz z doradztwem dotycząpra-cym mobilności na rynku w Polsce oraz po-szczególnych państwach UE. Powyższe zjawisko można oceniać jako wzrost mobilności przestrzennej mieszkańców powiatu. Znacznym zainte-resowaniem ze strony bezrobotnych odznaczały się szkolenia zawodowe oraz możliwości pozyskania jednorazowych środków na rozpoczęcie dzia-łalności gospodarczej. Efekty w postaci zwiększenia zatrudnienia odnoto-wano ponadto w związku ze wzrostem wykorzystania przez przedsiębior-ców możliwości uzyskania refundacji kosztów wyposażenia i doposażenia stanowisk pracy.

Należy podkreślić, że obok zwiększania wolumenu środków pienięż-nych w dyspozycji urzędów pracy ważnym elementem interwencji na rynku pracy jest badanie racjonalności i efektywności ich wykorzystania. Stoso-wane przez Powiatowy Urząd Pracy w Płońsku wskaźniki efektywności wyznaczane są na podstawie stosunku liczby osób, które znalazły jakąkol-wiek pracę do liczby osób, które zostały objęte określonym aktywnym in-strumentem i w pełni wykorzystały zawarte w nim działania oraz kosztu ponownego zatrudnienia jednego bezrobotnego. Przy zastosowaniu po-wyższych kryteriów oceny wobec poszczególnych instrumentów rynku pra-cy można stwierdzić, że najbardziej efektywnym instrumentem aktywizacji zawodowej w latach 2005–2006 było udzielanie osobom bezrobotnym wsparcia finansowego na rozpoczęcie działalności gospodarczej, gdzie wskaźnik efektywności kształtował się na poziomie ok. 90%. Wysoką ocenę odnotowano również w odniesieniu do przygotowania zawodowego, jednak powyższa forma wsparcia była wykorzystywana przez bezrobotnych w bar-dzo ograniczonym zakresie. Pozostałe instrumenty stosowane na terenie powiatu płońskiego charakteryzowały sie zbliżonym poziomem efektywno-ści sięgającym 40–50% w przypadku większoefektywno-ści badanych rodzajów usług18.

18

Szczegółowe dane zawiera: Powiatowy program przeciwdziałania bezrobociu oraz akty-wizacji lokalnego rynku pracy na lata 2007–2013. Sprawozdanie za rok 2007, Powiatowy Urząd Pracy w Płońsku, kwiecień 2008.

(15)

W powiecie żuromińskim w latach 2003–2006 wahania w poziomie zatrudnienia ogółem występowały w jeszcze mniejszej skali niż w przypad-ku powiatu płońskiego. Nieregularne tempo i kierunek zmian zatrudnienia w podobnym stopniu oddziaływały na stan zatrudnienia w ujęciu struktury osób pracujących według płci, jednak w przypadku mężczyzn od roku 2004 zauważalny był stopniowy spadek liczby osób zatrudnionych. Szczegółowy przebieg zmian zatrudnienia zaprezentowano w tabeli 2.

Tabela 2. Pracujący wg sektorów ekonomicznych w powiecie żuromińskim w latach 2003–2006

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 liczba osób Pracujący ogółem ogółem 11 197 11 217 11 102 11 177 mężczyźni 5935 5949 5940 5909 kobiety 5262 5268 5162 5268 sektor rolniczy ogółem 7352 7389 7394 7393 mężczyźni 4297 4320 4328 4330 kobiety 3055 3069 3066 3063 sektor przemysłowy ogółem 1302 1320 1156 1201 mężczyźni 801 839 809 788 kobiety 501 481 347 413

sektor usługowy razem

ogółem 2543 2508 2552 2583

mężczyźni 837 790 803 791

kobiety 1706 1718 1749 1792

sektor usługowy - usługi rynkowe

ogółem 708 697 608 668

mężczyźni 386 352 310 329

kobiety 322 345 298 339

sektor usługowy - usługi nierynkowe

ogółem 1835 1811 1944 1915

mężczyźni 451 438 493 462

kobiety 1384 1373 1451 1453

(16)

Przy uwzględnieniu podziału na sektory ekonomiczne można stwier-dzić, że w przypadku powiatu żuromińskiego, podobnie jak w kilku innych powiatach badanego rejonu, najwyższy poziom zatrudnienia odnotowano w rolnictwie. W całym badanym okresie sektor rolniczy stanowił miejsce zatrudnienia dla większej liczby osób niż sektor przemysłowy i sektor usłu-gowy łącznie, a liczba osób zatrudnionych ogółem w rolnictwie praktycznie nie ulegała zmianie. Wśród zatrudnionych w sektorze rolniczym nieznacz-nie przeważali mężczyźni, przy czym następował wzrost ich liczebności.

Dość wysoki poziom zatrudnienia mieszkańców powiatu żuromiń-skiego odnotowano w sektorze usługowym. W latach 2003–2006 w powyż-szym sektorze następował wyraźny wzrost zatrudnienia w ujęciu ogółem, jak też w szczególności w odniesieniu do kobiet. Podobnie jak w analizo-wanych wcześniej innych powiatach rejonu, wyróżniającą cechą jest wy-raźnie dominująca pozycja kobiet pod względem udziału w liczbie zatrud-nionych ogółem, a w szczególności w podsektorze usług nierynkowych.

Pozycja sektora przemysłowego jako miejsca zatrudnienia w powie-cie żuromińskim w badanym okresie wyraźnie słabła. Pomimo wahań stanu zatrudnienia w przemyśle, zatrudnienie w tym sektorze w latach 2005 i 2006 znajdowało znacznie mniej zarówno kobiet, jak i mężczyzn niż w la-tach wcześniejszych objętych zakresem niniejszej analizy.

W układzie przestrzennym gmin położonych na obszarze powiatu żuromińskiego zaobserwowano znacznie zróżnicowaną sytuację w zakre-sie liczby osób pracujących w latach 2002–2006. Dane dotyczące poziomu zatrudnienia w poszczególnych gminach przedstawiono na rysunku 4.

Bardzo dynamiczne zmiany następowały w kilku gminach, w tym w szczególności w gminie Bieżuń, w której dynamika zatrudnienia ogółem była najwyższa. W większości gmin odnotowano wzrost poziomu zatrud-nienia w roku 2003, z wyjątkiem gminy Lutocin, w której nastąpił w tymże roku znaczny spadek w porównaniu z rokiem poprzednim. W roku 2004 następował dalszy wzrost zatrudnienia w znacznie wolniejszym tempie, jednak wyjątek stanowiła tu z kolei gmina Bieżuń, gdzie w tym okresie na-stąpił największy spadek liczby zatrudnionych (o 23% względem poprzed-niego roku) w perspektywie całego badanego okresu. Kolejne lata dla większości badanych gmin przyniosły powolny spadek ogólnej liczby za-trudnionych. Niewielki wzrost wystąpił natomiast już w roku 2006 w gmi-nach Bieżuń, Lubowidz oraz Kuczbork-Osada19_.

19

Szczegółowe dane zawiera: Powiatowy program przeciwdziałania bezrobociu oraz akty-wizacji lokalnego rynku pracy na lata 2007–2013. Sprawozdanie za rok 2007, Powiatowy Urząd Pracy w Płońsku, kwiecień 2008.

(17)

Rys. 4. Pracujący w głównym miejscu pracy w gminach powiatu żuromińskiego w latach 2002–2006 Źródło: Materiały źródłowe powiatów rejonu Mazowsza Północnego objętych analizą oraz

Rozmiary bezrobocia rejestrowanego w powiecie żuromińskim sta-nowiły poważny problem ekonomiczny i społeczny regionu, a przede wszyst-kim osób pozostających bez pracy. Cechą lokalnego rynku pracy pozostaje niska dynamika zmian w kształtowaniu się strumieni bezrobocia. Z analizy danych wynika, że poziom bezrobocia zwiększał się niezmiennie w miesią-cach rozpoczynających i kończących rok, co wiąże się z sezonowością, czyli napływem do bezrobocia osób, którym wraz z końcem roku wygasają umowy o pracę z uwagi na ich sezonowość. Na spadek bezrobocia w 2006 roku niewątpliwie wpływ miała migracja osób młodych do krajów Unii Europejskiej w celach zarobkowych oraz uruchomienie zakładu LG Electronics na terenie sąsiedniego powiatu. Odnotowano również przypadki utraty statusu z powo-du nie potwierdzenia gotowości oraz odmowy zatrudnienia w ramach przygo-towania zawodowego, które w ocenie osób bezrobotnych stanowiło mało atrakcyjną formę z punktu widzenia ekonomicznego.

W strukturze bezrobocia udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobot-nych na terenie powiatu żuromińskiego nieznacznie wzrastał. W 2003 roku kobiety stanowiły 47,4% w ogólnej liczbie bezrobotnych, natomiast w 2006

(18)

roku stanowiły 50,99%. Z danych statystycznych wynika, że sytuacja kobiet na rynku pracy jest trudna. Z informacji, którymi dysponował Powiatowy Urząd Pracy wynika, że najtrudniej było znaleźć pracę kobietom mającym niskie kwalifikacje zawodowe i długotrwale pozostającym w ewidencji bez-robotnych. Powiatowy Urząd Pracy podejmował działania zmierzające do aktywizacji zawodowej kobiet poprzez pomoc w procesie podnoszenia kwa-lifikacji zawodowych, profesjonalne doradztwo zawodowe, działalność po-średników pracy starających się przekonywać pracodawców do zatrudnia-nia kobiet w szerszym zakresie.

Jak wskazują dane zaprezentowane na rysunku 5, w badanym okresie nastąpiło znaczne zmniejszenie liczby osób bezrobotnych posiadających wy-kształcenie co najwyżej zasadnicze zawodowe. W roku 2006 ta grupa stano-wiła 63,1% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, co w porównaniu do roku 2002 stanowiło spadek o 13,2%. Podobne tempo zmian odnotowano w latach 2004–2006 w przypadku odsetka osób długotrwale bezrobotnych, gdzie spa-dek pomiędzy rokiem 2004 a 2006 wyniósł 12,5%). Powolnemu wzrostowi ulegał natomiast wskaźnik udziału bezrobotnych kobiet w liczbie osób bezro-botnych ogółem. Zauważalne przyspieszenie tempa wzrostu powyższego wskaźnika miało miejsce w latach 2004–2006. W badanym okresie bardzo nieznacznym wahaniom podlegał odsetek osób poniżej 25 roku życia zareje-strowanych jako bezrobotne. Sytuacja powyższa świadczy o utrzymujących się trudnościach w zakresie dostosowania systemu edukacji do potrzeb lokal-nego rynku pracy, pomimo działań podejmowanych przez struktury powiato-wego urzędu pracy. Na terenie powiatu żuromińskiego w zakresie szkolnictwa istniały cztery placówki ponadgimnazjalne, jedenaście gimnazjów oraz dwa-dzieścia osiem szkół podstawowych. Ponadto funkcjonowało Powiatowe Cen-trum Kształcenia Praktycznego wyposażone w wykwalifikowaną kadrę oraz bazę dydaktyczną do prowadzenia zajęć zarówno w formach szkolnych, jak i pozaszkolnych. W ocenie urzędu pracy szkolenia stanowiły najbardziej efek-tywną formę zwalczania bezrobocia, a w szczególności przyczyniały się do zmiany postaw pod względem mobilności społecznej i zawodowej.

Wśród metod usprawniających ocenę zjawisk zachodzących na ryn-ku pracy i analizy zapotrzebowania na określonych specjalistów na lokalnym rynku pracy, ważną rolę odgrywał prowadzony w powiatowym urzędzie pracy monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Za główne cele tego rodzaju działań przyjęto określenie kierunków i natężenia zmian zachodzą-cych w strukturze zawodowo-kwalifikacyjnej na lokalnym rynku pracy, stwo-rzenie bazy informacyjnej dla opracowania przyszłych struktur zawodowo- -kwalifikacyjnych w układzie lokalnym oraz określenie odpowiednich kierun-ków szkolenia bezrobotnych, zapewniając większą efektywność organizo-wanych szkoleń.

(19)

Rys. 5. Bezrobotni w szczególnej sytuacji w latach 2002–2006 na terenie powiatu żuromińskiego Źródło: Materiały źródłowe powiatów rejonu Mazowsza Północnego objętych analizą oraz

W zakresie problemów osób poniżej 25 roku życia podjęto przygo-towanie do wprowadzania bieżących korekt poziomu, struktury i treści kształcenia zawodowego oraz usprawnienia pośrednictwa pracy poprzez uzyskanie informacji o planowanych ofertach pracy na przyszłe lata oraz liczbie absolwentów według zawodów. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie żuromińskim sporządzony w okresach pół-rocznych przekazywano do szkół, samorządów gminnych, samorządu po-wiatowego. Zapewnienie sprawnego przepływu informacji może przyczy-niać się do odpowiedniego dostosowania kierunków kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych, adekwatnych do istniejących potrzeb pracodawców i ofert pracy.

Powiat żuromiński jest terenem typowo rolniczym. W ogólnej liczbie 40 164 osób zamieszkałych w powiecie w 2006 r. 29 640 osób mieszkało na wsi, co stanowiło 73,79%.W ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy licz-ba osób zamieszkałych na wsi wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych utrzymywała się na stałym poziomie. Na dzień 31.12.2006 r. osoby te sta-nowiły 70,83% ogólnej liczby bezrobotnych. Dlatego też urząd pracy kiero-wał działania aktywizujące w znacznej mierze do osób zamieszkałych na

(20)

wsi. Organizowano szkolenia zawodowe i doradztwo, mające na celu zmianę ich kwalifikacji zawodowych oraz kierowana była do bezrobotnych pomoc doradcza w zakresie ubiegania się o jednorazowe środki na podję-cie działalności gospodarczej, w szczególności w sektorze usług. W latach 2003–2006 podobnie jak w całym kraju dominująca część bezrobotnych posiadała niski poziom wykształcenia. Osoby z wykształceniem gimnazjal-nym i poniżej oraz zasadniczym zawodowym w 2006 roku stanowiły 63,1% ogółu bezrobotnych w powiecie.

W okresie objętym niniejszą analizą odnotowano poprawę w zakre-sie ogólnej liczby bezrobotnych na terenie poszczególnych gmin położo-nych na obszarze powiatu żuromińskiego. Dynamikę bezrobocia w gmi-nach zaprezentowano na rysunku 6. W latach 2003–2004 tylko w gminie Lubowidz odnotowano niewielki wzrost liczby bezrobotnych. W latach ko-lejnych zarówno w przypadku wyżej wymienionej gminy, jak też pozosta-łych gmin, następowało wyraźne ograniczanie skali bezrobocia. W najwięk-szym stopniu spadek bezrobocia miał miejsce w gminie Kuczbork-Osada, gdzie odnotowano spadek liczby bezrobotnych o 31,4% w roku 2006 w sto-sunku do roku 2003.

Rys. 6. Bezrobotni w gminach powiatu żuromińskiego w latach 2003–2006

(21)

Jeden z istotnych elementów aktywnego zwalczania bezrobocia na terenie powiatu żuromińskiego stanowiła inicjatywa podjęta przez starostę żuromińskiego oraz Powiatowy Urząd Pracy w Żurominie, której jako cel określono wdrożenie na terenie powiatu żuromińskiego Modelu Partner-stwa Lokalnego. Początkowymi efektami realizowanych działań był cykl warsztatów Lokalnego Ożywienia Gospodarczego, podczas których wypra-cowano kilka projektów służących aktywizacji gospodarczej powiatu oraz gmin, jak również pomoc we wdrożeniu najlepszych rozwiązań przy pomo-cy środków własnych oraz dostępnych środków pozabudżetowych, np. fun-duszy strukturalnych. Jako dodatkową korzyść powyższych warsztatów można określić spotkanie liderów lokalnych środowisk z powiatu i tworzenie wspólnych koncepcji rozwiązań powiatowego problemu gospodarczego i zbudowanie więzi lokalnego partnerstwa między różnymi sektorami w po-wiecie.

Podsumowanie

Województwo mazowieckie, pomimo najwyższego poziomu zamoż-ności ludzamoż-ności oraz niskiego poziomu bezrobocia, charakteryzowało się największymi w Polsce przestrzennymi dysproporcjami w rozwoju społecz-no-gospodarczym w okresie objętym badaniem. Dotyczyły one głównie różnic pomiędzy aglomeracją warszawską a pozostałymi regionami woje-wództwa. Istotnym problemem pozostaje więc dążenie do zachowania równowagi w rozwoju poszczególnych obszarów województwa, co w efek-cie długookresowych działań przyczynia się do ograniczenia narastającej polaryzacji rozwoju subregionów. W związku z powyższym w latach 2004– –2006, z perspektywą realizacyjną do 2007 roku, realizowano szereg pro-gramów i projektów skierowanych do mieszkańców dużych aglomeracji jak Warszawa, ale przede wszystkim do mieszkańców małych miast i miesz-kańców terenów wiejskich, np. Praca i Środowisko.

Wnioski, jakie można sformułować w oparciu o przeprowadzoną analizę, wskazują na potrzebę odniesienia się do wielu aspektów oddzia-łujących na funkcjonowanie rynku pracy. Z jednej strony są to czynniki leżące po stronie zainteresowanych bezpośrednio podjęciem pracy, z dru-giej strony po stronie pracodawców. Rejon Mazowsza Północnego jest obszarem, gdzie problemy w rynku pracy występują z dość znaczącą siłą. W porównaniu do innych obszarów województwa potencjał gospodarczy powiatów objętych niniejszą analizą, wpływający w znacznym stopniu na lokalny rynek pracy, był dość niski. Obserwuje się jednak pozytywne i dy-namiczne zmiany społeczno-gospodarcze w większości badanych

(22)

powia-tów. Efektem powyższych przemian w latach 2002–2006 były zmiany w strukturze zatrudnienia, ukierunkowane w większości powiatów na prze-sunięcie znacznej części potencjału ludzkiego z sektora rolniczego do sektora usług. Należy jednak zauważyć, że rola sektora rolniczego pozo-stawała nadal istotna jako miejsce zatrudnienia dla znacznej liczby mieszkańców rejonu Mazowsza Północnego. W przypadku dwóch powia-tów, których szczegółowa analiza została zaprezentowana w niniejszej pracy, w całym okresie objętym badaniem, zdecydowanie wyższym po-ziomem zatrudnienia w rolnictwie, kształtującym się na poziomie powyżej 65% ogółu zatrudnionych, cechował się powiat żuromiński. Powiat płoński charakteryzował się w badanym okresie wyraźnie niższym poziomem wskaźnika zatrudnienia w sektorze rolniczym niż powiat żuromiński, jak również widoczna była tendencja spadkowa wartości powyższego wskaź-nika, wskazująca na przesunięcie zasobów pracy z rolnictwa do innych sektorów gospodarki. Potwierdzenie powyższej tezy może stanowić anali-za zmian anali-zatrudnienia w sektorze przemysłowym oraz sektorze usług na obszarze wyżej wymienionych powiatów. Udział osób pracujących w sek-torze przemysłowym wyraźnie wzrastał w przypadku powiatu płońskiego, osiągając wartość ok. 18% w latach 2005–2006. Na obszarze powiatu żuromińskiego wartość powyższego wskaźnika ulegała natomiast powol-nemu spadkowi do poziomu ok. 11%, co wskazuje na postępujące ogra-niczenie znaczenia przemysłu w lokalnej gospodarce. Wyraźnie wyższy był również poziom zatrudnienia w sektorze usług rynkowych w powiecie płońskim w porównaniu do powiatu żuromińskiego. Odsetek osób zatrud-nionych w sektorze usługowym w przypadku powiatu żuromińskiego kształtował się na poziomie ok. 6%, co stanowiło w badanym okresie naj-niższy poziom wskaźnika w całej grupie powiatów zaliczanych do rejonu Mazowsza Północnego. Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują zatem na powiat żuromiński jako obszar o wyraźnie wolniejszym tempie prze-mian strukturalnych w zakresie zatrudnienia, co niewątpliwie odzwiercie-dla też słabszą dynamikę rozwoju gospodarki lokalnej.

Przeprowadzona analiza wskazała na utrzymywanie się w rejonie Mazowsza Północnego zagrożeń związanych z utrudnionym dostępem do otwartego rynku pracy osób poniżej 25 roku życia. W planach działań ad-resowanych do tej grupy osób bezrobotnych podkreślano, że przy stałej współpracy z nauczycielami i rodzicami, szczególną uwagę należy zwra-cać na młodzież dokonującą wyborów edukacyjnych i zawodowych. Po-nadto ocenia się, że wiele z problemów bezrobocia w skali całego kraju, szczególnie tych o charakterze strukturalnym miało swoje źródło w sys-temie edukacji, co wiąże się z niedostosowaniem kierunków kształcenia do wymogów rynku pracy oraz obniżenia jakości nauczania. Problem

(23)

wy-sokiej stopy bezrobocia w powyższej grupie szczególnie wyraźnie wystę-pował w przypadku powiatu żuromińskiego, gdzie miało miejsce utrwale-nie poziomu wskaźnika udziału bezrobotnych osób poniżej 25 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych na poziomie pomiędzy 27% a 30%. W po-wiecie płońskim zaobserwowano natomiast pozytywne zmiany w zakresie zatrudnienia osób poniżej 25 roku życia, czego przejawem było zmniej-szenie wskaźnika udziału powyższej grupy osób w liczbie bezrobotnych ogółem z poziomu ok. 31% w 2003 r. do 22% w roku 2002. Można jednak stwierdzić, że w powyższej grupie największy wpływ na zmiany wskaźni-ków bezrobocia miała (zidentyfikowana także w niniejszym badaniu) wzrastająca mobilność zawodowa, skutkująca migracjami młodych osób do większych ośrodków miejskich lub za granicę.

Bardziej złożony problem, zarówno w dwóch prezentowanych po-wiatach, jak też na całym obszarze Mazowsza Północnego, stanowiła ak-tywizacja osób długotrwale bezrobotnych, w odniesieniu do których po-wszechnie występowały przede wszystkim trudności ze znalezieniem za-trudnienia dla osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, często połączo-nych dodatkowo z barierą wiekową oraz brakiem wiary we własne możli-wości. Najczęściej stosowaną formą pomocy w przełamaniu barier psycho-logicznych były zajęcia z doradcą zawodowym. Doświadczenia powiato-wych urzędów pracy funkcjonujących w badanych jednostkach samorządu terytorialnego wskazywały na potrzebę ograniczania kosztów ponoszonych przez bezrobotnych związanych z dojazdem do powiatowego urzędu pra-cy, poprzez realizowanie usług jak najbliżej miejsca zamieszkania odbior-ców. Jednocześnie spodziewano się, że istotną rolę w eliminacji barier ak-tywizujących spełni stopniowe powstawanie i rozwój na obszarach bada-nych powiatów Gminbada-nych Centrów Informacji.

Warto zauważyć, że dopiero w 2006 r. jako jedno z priorytetowych zadań do realizacji w ramach regionalnego planu działań na rzecz zatrud-nienia dla województwa mazowieckiego ujęto rozwój dialogu i partnerstwa lokalnego. Stanowiło to wówczas nowe zadanie, którego efekty w perspek-tywie długookresowej miały przyczynić się do budowania trwałego partner-stwa między instytucjami samorządowymi, lokalnymi przedsiębiorpartner-stwami, organizacjami pozarządowymi, instytucjami infrastruktury oraz mieszkań-cami społeczności lokalnej, a tym samym pozytywnie wpłynąć na rozwój rynku pracy. W początkowych etapach wdrażania Modelu Partnerstwa Lo-kalnego zaobserwowano zainteresowanie ze strony władz niewielu powia-tów czy gmin. Jednakże rozwój lokalnego partnerstwa zarówno w powiecie żuromińskim, jak też płońskim, nawet w krótkiej perspektywie wynikającej z ram czasowych przyjętych do badania, był już zauważalny jako istotny impuls dla wielu osób bezrobotnych. Uczestnictwo w działaniach

(24)

aktywiza-cyjnych niejednokrotnie zwiększało istotnie szansę uczestniczących osób na zdobycie zawodu i uzyskanie samodzielności na rynku pracy.

W powiatowych urzędach pracy jako jedną z najważniejszych moż-liwości pozyskania środków na osiąganie zakładanych celów planowanych w ramach poszczególnych projektów, programów i przedsięwzięć wskazy-wano wykorzystanie środków finansowych UE, a w szczególności Europej-skiego Funduszu Społecznego. Istotą interwencji funduszu są inwestycje w kapitał ludzki, a zatem działania o charakterze długookresowym, w po-wiązaniu z poprawą konkurencyjności regionów oraz wzrostem przedsię-biorczości, jednak w badanych jednostkach podkreślano, że szczególnie istotnym czynnikiem powinien okazać się rozwój partnerstwa lokalnego między różnymi partnerami społecznymi na obszarze poszczególnych po-wiatów, czy nawet gmin.

Utilization of human resources in region on area of Northern

Mazovia – sub-regional labor market

Summary

Problem of regional convergence covers counteraction in the area of establishing lower standard of life of the inhabitants, lower level of social activity and entrepreneurship as well as the suspending of the incentives to activate the processes of firm development in the poorer regions. Important phenomenon that needs the careful analysis is not only the increase of too big disproportions in development among the regions. The identifying of internal disproportions in specific regions is also important task. This di-sproportions cause disturbances of economic and social development. This phenomenon takes place of the local level. Their investigation should rely on the information acquired on territorial level of counties and communes. The direction of changes that concern the changes in economic performan-ce are reflected in the situation observed on the labor market. The influenperforman-ce the economic situation of population. The concept of regional labor markets may be in simplistic way treated as the attempt to use the concept of eco-nomic region as far as the labor market is concerned.

The area of inquiry is limited in the work to chosen counties of Ma-zovia Voyevodship. In this counties one may observe the characteristics of development delay. They are behind the local – Mazovia Voyevodship and nation average. The detailed results of analysis of two counties were pre-sented. They constitute example of delay, where important differences in labor and economic level of development exist. Detailed diagnosis and

(25)

ana-lysis of all the counties of examined counties allows to draw the conclusion of the effectiveness of particular instruments of intervention on the sub-regional labor market. At the same time the effectiveness is measured as the capacity to achievement of good effects on the wider territorial area.