Z A P I S K I
153
C zw arty szk ic pt. „Z fra n cu sk o -p o lsk iej łą czn o ści d ziejo p isa rsk iej”, (s. 157— — 180), ob razu je rozw ój zn a jo m o ści P o lsk i i jej h isto r ii w e F ran cji od p ie r w sz y c h w zm ia n ek w śr e d n io w ieczn y ch k ron ik ach do Jak u b a A u gu sta de Thou (T huanusa). S zczeg ó ln ie in te r e su ją au tora źródła i k a n a ły , ja k im i w ia d o m o ści o P o lsce p rzed o sta w a ły się na k a rty h isto rii fra n cu sk ich i p o w szech n y ch .
Trzy d alsze k o lejn o szkice: „W p o szu k iw a n iu n o w eg o w zorca b io g ra ficzn eg o ”, „O p tym istyczn a w iz ja d ziejó w n a ro d o w y ch ”, „ S ta n isła w L u b ien ieck i — h isto ry k reform acji p o ls k ie j” p en etru ją słabo zn a n e ob szary h isto rio g ra fii p o w sta ją cej w k ręgu r ó żn o w ierstw a p olsk iego. P o czy n a ją c od o m ó w ien ia b io g ra fii lite w sk ie g o lin g w isty A b rah am a K u lw ie c ia pióra lu te r a ń sk ie g o rek tora szk oły w C h ełm n ie Jan a H op p ego poprzez „ P o lo n eu ty ch ię abo K ró lestw a P o lsk ieg o sz c z ę śc ie ” A n d rze ja L u b ien ieck ieg o sta rszeg o aż d o p ierw szej sy n tezy u n ita ria n izm u p o lsk ieg o S ta n isła w a L u b ien ieck ieg o — otrzy m u jem y b o g a tą w n iezn a n e dotych czas szczeg ó ły b io -b ib lio g ra ficzn e p an oram ę życia in te le k tu a ln e g o śro d o w isk d y sy d en ck ich R zeczy p o sp o litej X V I i X V II w.
K siążk ę zam yk a szk ic „Jędrzej K itow icz: P a m iętn ik a rz — p o w ieścio p isa rz — h isto ry k ? ” P o za p rezen to w a n iu różnych, k ra ń co w y ch są d ó w h isto ry k ó w o K ito - w iczu i jeg o sp u ściźn ie fo rm u łu je autor w ła s n ą ocenę. P rop on u je tra k to w a ć K ito - w ic z o w e „ P a m ię tn ik i” in aczej n iż w ła śc iw e d ziejo p isa rstw o i ro zp atryw ać na tle tej bocznej odnogi ja k ą rep rezen to w a ły a n eg d o ty czn e k ron ik i i w sp o m in k i W iele- w ick ieg o czy O rzelsk iego.
P om im o ro zp ięto ści ch ron ologiczn ej i ró żn orod n ości p o d ejm o w a n y ch w ą tk ó w osta tn ia k siążk a B a ry cza p o zo sta w ia w r a ż e n ie sp ójn ej całości. W ynika to m ięd zy in n y m i z m ocn ego o sad zen ia p ro b lem a ty k i w tle o g ó ln o eu ro p ejsk im ogran iczon ym do n iezb ęd n ych , ale i ta k b ogatych danych.
Z n ak om ity zn a w ca ep o k i R en esa n su p o szerzy ł isto tn ie, ja k zam ierzał, w sto su n k u do h isto rio g ra fii k rytyczn ej końca X I X w ., p o le oglądu. D odać trzeba, że m łod e p o k o len ie h isto r y k ó w ró w n ież p e n etru je tę d zied zin ę pod ejm u jąc próby rek o n stru k cji i p rześled zen ia w p ły w u h isto rio g ra fii sta ro p o lsk iej na rozw ój ró ż n y ch form św ia d o m o ści sp ołeczn ej.
N a k on iec n a le ż y n ad m ien ić, iż k sią żk a jest ła d n ie i sta ra n n ie w y d a n a , za o p a trzona w ilu stra cje i in d ek s n a zw isk . N a le ż y w y ra zić n a d zieję, że W yd ział I P o l sk iej A k a d em ii N a u k b ęd zie p atron ow ać też w y d a n iu p rzyszłej sy n tezy d ziejo p isa rstw a starop olsk iego.
K. Z.
M iec zy sła w G ę b a r o w i c z , Jan A n d r z e j P r ó c h n ic k i (1553— 1633).
M ecen a s i bibliofil. S z k i c z d z i e j ó w k u l t u r y w e p o ce k o n tr r e f o r m a c ji ,
S p o łeczn y In sty tu t W yd aw n iczy Z N A K , K rak ów 1980, s. 223.
P raca h istoryk a sztu k i, m ieszk a ją ceg o sta le w e L w o w ie, czek ająca od k ilk u la t na w y d a w cę, u jrzała w re sz c ie św ia tło dzien n e.
P rzed m iotem ro zw a ża ń autora je s t osoba i d ziałaln ość P ró ch n ick ieg o — agen ta d y p lom atyczn ego Z y g m u n ta III w N eap olu , b isk u p a k a m ien ieck ieg o i arcyb isk u p a lw o w sk ieg o . G ę b a r o w i c z z a fa scy n o w a n y p o sta cią m ało zn an ego in te le k tu a lis ty dostrzega i a n a lizu je szero k ie a sp ek ty jeg o k u ltu ra ln ej działaln ości.
„D ziałaln ość ich [tj. m e cen a só w sztu k i] p osiad a olb rzym ie zn a czen ie d latego tak że, że w n iej ja k w z w ie r c ia d le zn a jd u ją n iera z od b icie różn e prąd y i p o c z y nania, które w r z e c z y w isto śc i rozproszone i słab o d o strzeg a ln e w n iej dopiero w y s tęp u ją z ca łą w y r a z isto śc ią ” — p isze w p rzed m o w ie autor. M ecen at P róch n ick iego i jego k u ltu ra ln o -a rty sty czn e p rzed sięw zięcia są ta k im zw iercia d łem od b ija ją cy m ogóln e ten d en cje k on trreform acji.
154 Z A P I S K I
G ęb arow icz sk rzętn ie zeb ra ł rozp roszon e i u ła m k o w e śla d y d zia ła ln o ści p o tom k a legen d arn ych k siążąt B y b e lsk ic h w y w o d zą cy ch się od jeszcze bardziej le gen d arn ego L ucjusza B ib u lu sa. D z ie je rodu (rozdz. I) to d zieje jeg o p o lo n iza cji i pod u p ad an ia gosp od arczego zarazem , a ta k że obraz p rzen ik a n ia k u ltu ry ła c iń sk iej na Ruś. T en i n a stęp n e ro zd zia ły (II. K o leje życia, III. S p u ścizn a litera ck a i k o resp on d en cja, IV. M ecen at, V. B ib lio filstw o ) p o w sta ły w o p arciu o n a jd a w n ie j sze d ok u m en ty za ch o w a n e m .in. w C en traln ym A rch iw u m H isto ry cz n y m w e L w o w ie, k oresp on d en cję P ró ch n ick ieg o z S zy m o n em R u d n ick im za ch ow an ą w B ib lio te c e C zartoryskich, z J u stu sem L ip siu sem oraz litera tu r ę p o w sta łą w k ręgu m e c en a tu arcyb isk u p a i jem u p ośw ięcon ą.
D roga ży cio w a i k ariera J an a A ndrzeja P ró ch n ick ieg o je s t ty p o w a dla jego epoki: od stu d ió w na U n iw e r sy te c ie J a g iello ń sk im p oprzez u n iw e r sy te ty zagra n iczn e, słu żb ę d w orsk ą i k a n cela ry jn ą , św ię c e n ia k a p ła ń sk ie do sam od zieln ej p la có w k i dyp lom atyczn ej.
O pactw o sieciech o w sk ie, b isk u p stw o k a m ien ieck ie i a rcy b isk u p stw o lw o w sk ie to już n atu raln e w y n a g ro d zen ie z a słu g d yplom aty. Z resztą P ró ch n ick i to n ie ty lk o g o r liw y obrońca in te r e só w i s ła w y P o lsk i za granicą, to ta k że w zo r o w y p asterz cza só w kontrreform acji.
Jak m ożna się d om yślać, G ęb arow icza in teresu je sz czeg ó ln ie m ecen a t a r ty s ty c z n y i różnorodne jeg o p rzeja w y w ilu stro w a n ej epoce. P o p iera n ie p rzed sięw zięć ed y to rsk ich , zakup d robnych d zieł rzem io sła a r ty sty czn eg o d la k a ted ry w K a m ień cu , p otem w e L w o w ie, n a w e t stw o rzen ie liczn y ch odm ian e k slib r isó w (foto g ra fie i opis, s. 205—211) p o z w o liły P róch n ick iem u z a sły n ą ć w śró d m iło śn ik ó w m uz. P o św ięco n o m u w ie le d zieł, n iek tó re sam in sp iro w a ł i w ła sn y m su m p tem w y d a w a ł. W yczerp u jący ich op is zn a jd u jem y na k a rtk ach książk i.
W k o n k lu zji p isze autor: „ J eśli b o w iem h isto ria n ie zech ce s ię w y r z e c p rzyp i sy w a n ej jej p rzez m ądrość w ie k ó w roli m istrzy n i ży cia , m u si się zatrzym ać na o sob ie P ró ch n ick ieg o jako czło w ie k a , który m im o, że n ie b y ł w y b itn ie jsz ą in d y w id u a ln o ścią , u m iał sw em u ż y c iu n ad ać g łęb szy sen s i p o ło ży ć w ie lk ie za słu g i dla n arod u ”. D od ajm y ty lk o , że p rob lem atyk a św ia d o m o ści n arod ow ej P ró ch n ic k ieg o sta n o w i sta ły , a le n ik ły ob iek t za in tereso w a n ia au tora k sią żk i i w arta jest od d zieln ego, szerszego p o tra k to w a n ia . W zruszające p rzy w ią za n ie do rod zin n ej R usi, jej ob yczaju i k olorytu p o ja w ia s ię na k artach p isa n y ch z N ea p o lu do P o lsk i lis tó w P róch n ick iego, k tóre ja w ią s ię n am ty m sam ym jak o in te r e su ją c e źródło do poznania zja w isk a i fen o m en u ok reślan ego sło w a m i g e n te R u th e n u s natione
Polonus.
K siążk a posiada fo to g r a fię p ortretu Jan a A n d rzeja P ró ch n ick ieg o z d aw n ego _ k a p itu ln eg o zbioru (obecnie M uzeum H istoryczn e w e L w o w ie ) oraz fo to g ra fie
trzy n a stu odm ian su p erex lib risu . N a końcu in d ek s osób i m iejsco w o ści.
K. Z.
G e o rg ii T icin ii ad p r i n c ip e s R a d z i w i ł ł e p is tu l a e (a. 1567— 1585)
e lib ris manu' scrip tis c o lle g it e d id it G eorgius A x e r , K o m itet N auk o K ulturze A n ty czn ej, „B ib lioth eca L atin a M edii et R ecen tio ris A e v i” t. X X II, Z akład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich W y d a w n ictw o , W rati- s la v ia e —V a rsa v ia e— C racoviae—G edani 1980, s. 96.
J erzy A x e r w 1975 r., w tej sart.ej se r ii o g ło sił lis ty Jerzeg o z T yczyn a — p rokuratora b isk u p ó w p o lsk ich , a g en ta i sek retarza Z ygm u n ta A u gu sta i S tefa n a B atorego w R zy m ie — do M arcina K rom era. J erzy z T yczyn a p ro w a d ził te ż w e W łoszech sp ra w y R a d ziw iłłó w , sy n ó w M ikołaja C zarnego. Tu d ru k u je s ię w p o
