"Codex Diplomaticus et Epistolaris Regni Bohemiae, t. V, fasc. 3 (seria regestorum)", ed. J. Šebanek, S. Duškova, Pragae 1982 : [recenzja]

(1)

Urbański, Marek

"Codex Diplomaticus et Epistolaris

Regni Bohemiae, t. V, fasc. 3 (seria

regestorum)", ed. J. Šebanek, S.

Duškova, Pragae 1982 : [recenzja]

Przegląd Historyczny 76/3, 625-626

1985

Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,

gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych

i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie

w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,

powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego

i kulturalnego.

Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki

wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach

dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.

(2)

Z A P I S K I ₆₂₅

Prostsza i przydatniejsza dla czytelnika „Przeglądu” w ydaje się prezentacja tom u nie w edle porządku narzuconego przez tytułow ą triadę, ale wedle chrono logii; wiele bowiem referatów skupiło się na dwóch czy naw et trzech jego hasłach i redaktor książki miał kłopoty z logicznym ułożeniem tekstów. Trzy w ystąpienia dotyczyły średniowiecza: fundacji P iotra Włosta (recte Włostowica) i narosłych wokół nich legend (T. H. O r ł o w s k i ) , porów nania gotyckich tablic erekcyjnych i rom ańskich tym panonów fundacyjnych (P. M r o z o w s k i ) i m ecenatu ks. J a nusza I, a w zasadzie jego architektury m ilitarnej (I. G a l i c k a ) .

O czasach nowożytnych wypowiedziało się czterech referentów , którzy scha rakteryzow ali: dw orski i mieszczański m ecenat w XVII i XVIII w. w Lesznie (E. K r ę g l e w s k a - F o k s o w i c z ) , kolekcjonerstw o Jan a Ponętowskiego, biblio fila i zbieracza grafiki (T. C h r z a n o w s k i ) , związki między utw orem Jan a z Gło gowa „Phisinomia" z zespołem Głów W awelskich (E. C h o j e с к a) oraz Elżbietę Sieniaw ską i jej artystów (J. G a j e w s k i ) .

N ajwięcej mówiono o minionym i bieżącym stuleciach. Omówiono działalność mecenasów i kolekcjonerów Leopolda K ronenberga (T. J a r o s z e w s k i ) , Edw arda Rastawieckiego (A. R y s z k i e w i с z), H enryka Grohmana (W. M. R u d z i ń s k a ) , Leona Dietz d’Arma (L. K r u c z e k ) , także pierwszych w Polsce zbieraczy i bad a czy judaiców (I. R e j d u c h - S a m к o w a). Prace te nastaw ieniem badawczym i m etodą najbardziej zbliżone są do w arsztatu historyka. Epoki najnowszej dotyczą również referaty na tem at szeroko rozumianego odbioru dzieła sztuki, tj. M. P o - p r z ę c k i e j „Literacki styl odbioru obrazów”, Z. Ż y g u l s k i e g o jun. „Prze strzeń m uzealna”, J. Z i e m b i ń s k i e g o „Widz m uzealny czy odbiorca sztuki?”, M. B o r u s i e w i c z a o analizie postaw społecznych wobec sztuki.

Dla historyka tout court, który chce lepiej zrozumieć społeczeństwo i rozpa tryw ać je nie tylko poprzez jego najwybitniejszych przedstawicieli, najbardziej interesujące powinny być prace o odbiorze dzieła sztuki. W tym przypadku można by się po książce spodziewać nieco więcej; jednak i złożoność problem atyki i brak bezpośrednich źródeł dla epok dawniejszych kom plikują takie badania.

Tom ujaw nia też degradację kolekcjonerstw a w naszym państw ie (T. G r z y b o w s k a ) . Ponadto nad problemem „M ecenat czy sterow anie sztuką?” zastanaw iał się W. K r a s s o w s k i , zaś B. R y m a s z e w s k i mówił o adm inistracji „k u ltu ra ln e j” wobec m ecenatu, kolekcjonerstw a i odbiorcy.

Każda sesja przeważnie sum uje prowadzone badania i żywi się upraw ianą n ie zależnie problem atyką. Spełnia też zadanie inspirujące, nie tylko n a swe potrzeby. Z pewnością ten tom zaowocuje dalszymi badaniam i.

R .K .

Codex Diplomatiens et Epistolaris Regni Bohemiae, tom i V, fasci

culus 3 (seria regestorum), ed. J. S e b a n e k, S. D u š k o v a , sum ptibus Academiae Scientiarum Bohemoslovacae, P ragae 1982, s. 447. 3 nbl. Badacz dziejów średniowiecza otrzym uje do ręk i kolejną, wzorowo opracow a n ą część zakrojonej na w ielką skalę edycji źródeł dyplomatycznych dotyczących szeroko rozumianej historii Czech. Jest to już dziewiąty zeszyt zapoczątkowanej w 1904 roku przez G. F r i e d r i c h a serii obejm ującej związane z tym tem atem dokumenty, poczynając od roku 805, a zarazem ostatni z przygotowanych do druku przez zasłużonego edytora, zmarłego w 1977 roku profesora J. S e b a n k a , który wspólnie z prof. S. D u š k o v ą był cd 1962 roku naczelnym redaktorem tej serii. Fascykuł niniejszy zaw iera regesty dokum entów wydanych w latach 1253—1278

(3)

626 Z A P I S K I

wystawionych przez Przem ysław a II O ttokara poza kancelarią czeską (zwłaszcza po roku 1266, kiedy w yodrębniona została osobna kancelaria dla ziem austriackich) oraz innych dyplomów obcych (papieskich, cesarskich, polskich, biskupach itp.) związanych ze spraw am i czeskimi w tym czasie. Składa się nań 715 w yjątkow o sumiennie opracowanych regestów, będących wynikiem wieloletniej kw erendy w archiw ach włoskich, niemieckich, austriackich, Wielkiego K sięstw a L iechten stein, jugosłowiańskich, rum uńskich i polskich. Każda z notek, poza krótkim omó wieniem treści dyplomu, zawiera opis oryginału (o ile takowy się zachował), infor m acje o dotychczasowych jego edycjach, pełną bibliografię dotyczącą każdego z nich oraz ew entualne inform acje dodatkowe o filiacjach tekstu z innym i zna nymi dyplomami, wiadomości o skrybie itp.

Znacznym ułatw ieniem w korzystaniu z dzieła są trzy indeksy. W pierw szym z nich wymienione zostały osoby i instytucje, dla których w ydane zostały dyplo

my, drugi jest indeksem wystawców, trzeci wreszcie zawiera im iona osób i nazwy instytucji wspomnianych w skompletowanym tu m ateriale dyplomatycznym, a nie uwzględnionych w dwóch poprzednich.

W artość tego rodzaju wydaw nictw je st tak oczywista, że nie w ym aga chyba dodatkowych kom entarzy; wysoki zaś poziom typograficzny edycji, c h arak tery styczny dla oficyn wydawniczych naszego południowego sąsiada wywołać może jedynie niewesołe refleksje n ad stanem polskiej poligrafii. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że zeszyty kolejne, k tó re wedle zapowiedzi wydawców suo tem pore se-

quentur, podtrzym ają dotychczasowe tradycje tej, nader cennej, serii.

M. U.

Carm en M. R a d u l e t , Documenti delle scoperte portoghesi I —

Africa, Facolta di L ettere U niversita di Roma, Facolta di Lingue U ni

versita di Bari, Sem inári di Portoghese e Brasiliano, „Studi e testi” 3, A driatica Editrice, B ari 1983, s. 496.

Jest to antologia źródeł dotyczących prelim inariów zamorskiej ekspansji por tugalskiej od roku 1317 oraz jej pierwszych afrykańskich etapów do 1492—1493 r. (odkrycie Przylądka Dobrej Nadziei, układ w Tordesillas) przeznaczona ad usurn

delphini. Zilustrow ano w niej typowymi, klasycznymi, drukow anym i już źródłam i

najw ażniejsze problemy Wielkich Odkryć. D rukuje się w niej dokumenty: królów portugalskich i bulle papieskie, fragm enty kronik (m.in. Fernáo Lopeza, Zurary, Rui de Piny, H artm ana Scheidla), relacji z podróży (Ca da Mosto) i innych dzieł (Valentima Fernandesa czy Joao Barrosa), inskrypcje na padröes: kam iennych słu- pach-znakaeh staw ianych przez Portugalczyków w odkryw anych krajach, opisy z ujęć kartograficznych: m ap i globusów, reprodukcje map, te niestety w zbyt m a łej podziałce.

Teksty portugalskie, niemieckie, niektóre łacińskie (tu zabrakło nieco kon sekwencji) drukuje się w językach oryginału i tłum aczeniu włoskim . Przew aża m ateriał portugalski, nie pominięto utworów cudzoziemców związanych z Lizboną (wemecjanin Ca da Mosto, Valentim Fernandes z Moraw), także tw órców ówczesnej nauki (Scheidel, Behaim). Nie rozbudowano opraw y edytorskiej tom u ze względu na odbiorcę,.który sam powinien w yjaśnić w ynikające ze źródeł problemy. Posłuży on najlepiej włoskiej dydaktyce ifniwersyteckiej. Skorzystają zeń wykładowcy i innych krajów : jest to dobre w prowadzenie źródłowe do problem atyki wielkich odkryć portugalskich, zajm uje się nim i przecież twórczo także historiografia polska.