nr nr 54 54

Pełen tekst

(1)nr. 54 2012. Czynniki konkurencyjności sektora rolno-spożywczego we współczesnym świecie.

(2) Czynniki konkurencyjności sektora rolno-spożywczego we współczesnym świecie.

(3)

(4) Czynniki konkurencyjności sektora rolno-spożywczego we współczesnym świecie Redakcja naukowa dr Bożena Nosecka Autorzy: dr Bożena Nosecka prof. dr hab. Stanisław Krasowicz dr Karolina Pawlak mgr Katarzyna Kita mgr inż. Łukasz Zaremba.

(5) Prof. dr hab. Stanisaw Krasowicz jest pracownikiem Instytutu Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa – Pastwowego Instytutu Badawczego w Puawach Dr Karolina Pawlak i mgr Katarzyna Kita s pracownikami Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Dr Boena Nosecka i mgr in. ukasz Zaremba s pracownikami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Prac zrealizowano w ramach tematu: Uwarunkowania i wyzwania rozwoju sektora rolno-ywnociowego w Polsce na tle tendencji wiatowych, w zadaniu: Czynniki ksztatujce konkurencyjno rolnictwa. Celem opracowania byo przedstawienie: pozycji Polski w wiatowych rankingach konkurencyjnoci, wska ników rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w polskim rolnictwie, zasobów oraz jakoci ziemi i siy roboczej w rolnictwie Polski i UE oraz wpywu na obroty wiatowe produktami rolno-ywnociowymi regionalnych ugrupowa integracyjnych.. Recenzent prof. dr hab. Walenty Poczta, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Opracowanie komputerowe Alicja Capiga Korekta Barbara Walkiewicz Redakcja techniczna Leszek lipski Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-262-7. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy 00-950 Warszawa, ul. wi tokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) Spis treci. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.. Wstp……………………………………………………………….... Konkurencyjno w badaniach instytucji midzynarodowych… Metodyka bada……………………………………………………… Pozycja Polski w wiatowych rankingach konkurencyjnoci……… Pozycja Polski w rankingach rozwoju gospodarki opartej na wiedzy Niektóre wska niki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w Polsce (w tym w rolnictwie)………………………………………………….. Zasoby i jako siy roboczej i ziemi w rolnictwie………………… Zasoby i jako siy roboczej w rolnictwie Polski i UE……………. Zasoby i jako ziemi w Polsce i UE……………………………….. Przyrodnicze uwarunkowania konkurencyjnoci polskiego rolnictwa…….. Instytucjonalne uwarunkowania konkurencyjnoci sektora rolno-spoywczego (uwarunkowania zewntrzne)………………………………………………... Multilateralna a regionalna liberalizacja handlu rolnego…………… Regulacje wymiany handlowej w wybranych regionalnych ugrupowaniach integracyjnych…………………………………………………………….. Znaczenie handlu rolno-spoywczego w wybranych ugrupowaniach integracyjnych………………………………………………………… Identyfikacja przewag konkurencyjnych sektora rolno-spoywczego regionalnych ugrupowa na rynku wiatowym………………………. Podsumowanie………………………………………………………. Aneks…………………………………………………………………. Bibliografia…………………………………………………………….. . 7 14 14 19 24 28 32 32 38 42 51 51 55 78 84 92 95 107.

(7)

(8) Wstp Badania klasyków i neoklasyków ekonomii politycznej, a take wspóczesnych badaczy problemu konkurencyjnoci koncentruj si przede wszystkim na poszukiwaniu czynników wyznaczajcych potencja konkurencyjny i pozycj konkurencyjn gospodarki, jej sektorów i podmiotów. Rozwój teorii i bada, wyrastajcych gównie z handlowego nurtu ekonomii, polega de facto na zwi kszaniu liczby czynników okrelajcych potencja konkurencyjny poszczególnych bytów gospodarczych. Klasycy (Smith, Ricardo) i neoklasycy (Viner, Heckscher, Ohlin, Samuelson) róde konkurencyjnoci, a waciwie przyczyn rónego udziau poszczególnych krajów w wymianie mi dzynarodowej upatrywali w obfitoci wyposaenia w czynnik pracy i kapitau (Smith, Ricardo brali pod uwag jedynie nakady pracy). W teoriach neoczynnikowych zasoby poszczególnych krajów poszerzono o zasoby naturalne, a w teoriach neotechnologicznych uwzgl dniono wiedz (post p techniczny – teoria luki technologicznej Posnera), efekty skali produkcji (Krugman), przewagi z tytuu dysponowania produktami i czynnikami produkcji (Kravis). Autorzy obecnych ocen i bada konkurencyjnoci, m.in. Fagerberg, Knell i Srholec, Lubiski, wi pozycj krajów w gospodarce wiatowej ze stanem caej gospodarki1. Teorie czy koncepcje dotyczce róde konkurencyjnoci, gównie w aspekcie specjalizacji eksportowej gospodarek poszczególnych krajów i sektorów, zmieniay si od uproszczonych rozwiza modelowych i statycznych do modeli dynamicznych z rosnc liczb zmiennych objaniajcych ksztatowanie si konkurencyjnoci i rozwoju handlu mi dzynarodowego. Wielu wspóczesnych badaczy konkurencyjnoci (m.in. Ohlin, ale take Sohns w swojej teorii mi dzynarodowego podziau pracy) wyra nie wskazuje na wieloaspektowo bada tego problemu i konieczno uwzgl dniania w analizach bardzo wielu czynników. Jak dotd w badaniach konkurencyjnoci mi dzynarodowej najbardziej syntetyczn i pen teori dotyczc konkurencyjnoci i ksztatujcych j czynników opracowa Porter. W swej koncepcji przewag konkurencyjnych Porter uwzgl dnia nie tylko podaowe i popytowe aspekty bada konkurencyjnoci, ale te czynniki wynikajce z teorii mikroekonomii i zarzdzania na poziomie podmiotów gospodarczych. Przeomowy charakter koncepcji Portera polega gównie na uwzgl dnieniu wpywu na wyst powanie przewag konkurencyjnych bran i przedsi biorstw, zewn trznych atrybutów rozumianych jako cechy gospodarki (narodu). Porter róde przewag konkurencyjnych upatruje gównie w jakoci czynników wytwórczych, rozwoju bran pokrewnych i wspierajcych, 1. Ten krótki przegld rozwoju teorii i bada konkurencyjnoci przedstawiono na podstawie m.in. nast pujcych pozycji literaturowych: Misala (2011), Olczyk (2008), Jagieo (2008). 7.

(9) przede wszystkim tych, którzy stanowi mog noniki post pu i innowacji. Pastwa (rzdy) powinny peni rol katalizatora post pu poprzez zach canie firm i stymulowanie popytu na zaawansowane technologie, promowanie innowacji, popieranie krajowej rywalizacji. Wedug Portera zmiana jednego czynnika konkurencyjnoci najcz ciej powoduje zmian caego ukadu czynników stanowicych ródo przewag konkurencyjnych poszczególnych sektorów (a w konsekwencji gospodarek narodowych) na rynku mi dzynarodowym. Budowanie przewagi konkurencyjnej jedynie w oparciu o jeden czy dwa czynniki moe i cz sto prowadzi do braku moliwoci jej utrzymania w duszym okresie czasu (jest to dynamiczne podejcie do bada konkurencyjnoci). Bez wtpienia rozwini ciem modelu Portera s obecnie wielowymiarowe badania konkurencyjnoci prowadzone przez szereg instytucji i organizacji mi dzynarodowych. „Równowano ” czynników konkurencyjnoci na wszystkich poziomach jej badania nie zmienia faktu, e rzeczywisto gospodarcza czy spoeczna i jej zmiany „podnosz” lub zmieniaj wag poszczególnych czynników traktowanych jako „koo nap dowe” konkurencyjnoci lub te stwarzaj konieczno pooenia szczególnego nacisku na popraw i rozwój jednego ze róde przewag konkurencyjnych. Zmienia si zatem sia oddziaywania poszczególnych czynników na zdolno konkurencyjn. Rzeczywisto gospodarcza zmienia si cz sto szybciej od dotychczasowych teorii i koncepcji, co powoduje konieczno staej ich aktualizacji. We wspóczesnym, globalnym wiecie coraz wi kszego znaczenia nabiera funkcjonowanie bytów gospodarczych w oparciu o zasad : wiedzie szybciej, reagowa natychmiast i podejmowa waciwe decyzje, ale te dziaa lepiej i mniejszym kosztem2. Liczy si wi c dost p do informacji, traktowanej przez niektórych badaczy konkurencyjnoci jako pity, po kapitale, ziemi, pracy i organizacji zasób czynników produkcji, szybko reakcji na pozyskiwane informacje, a take zdobycie pozycji wyróniajcej poszczególnych uczestników rynku sporód innych konkurentów, gównie poprzez innowacje3 i kreowanie marki firmy czy produktu. Podstawowego znaczenia nabiera wi c: rozwój technologii informatycznych i komunikacyjnych oraz sprawny i skuteczny marketing, logistyka, a take innowacyjno dziaania podmiotów rynku, nie tylko w procesie produkcji, ale te w in 2. Procesy globalizacji rozumiane s na poziomie sektorowym jako dziaanie w systemie wzajemnie powizanych ga zi zlokalizowanych w rónych krajach i w ramach globalnych strategii (Chechelski 2008). 3 Innowacyjno to poj cie rónie definiowane w teoriach i badaniach dotyczcych tego zagadnienia. Wedug Druckera innowacyjno to „celowe i zorganizowane poszukiwanie zmian”, a wedug Schumpetera to wprowadzanie nowych produktów, nowych metod produkcji, nowych rynków, nowej organizacji

(10) za Wodarczyk, Domaska (2001). Wedug Carrine Gallo (2011) innowacyjno to bardzo szerokie poj cie znaczco rónice si od wynalazczoci. 8.

(11) nych obszarach funkcjonowania uczestników rynku. Budowanie przewag konkurencyjnych przy wykorzystaniu tych róde zaley przede wszystkim od jakoci czynników produkcji, a gównie czynnika pracy (poziom wyksztacenia, wiedza, przygotowanie zawodowe itp.)4. „Koem nap dowym” poprawy konkurencyjnoci jest wi c we wspóczesnym wiecie przede wszystkim wiedza, co wyra nie podkrelono w Strategii Lizboskiej z 2000 r., zmodyfikowanej Strategii Lizboskiej z 2005 r. oraz Strategii 2020 przyj tej do realizacji w UE (konkurencyjno poprzez nauk , innowacyjno i wiedz ). W Strategii Lizboskiej ustalono podstawowe cele strategiczne, których realizacja doprowadzi miaa do uczynienia z UE najbardziej konkurencyjnej, opartej na wiedzy gospodarki wiata, a równoczenie zdolnej do zrównowaonego rozwoju przy zachowaniu wzrostu zatrudnienia i spójnoci spoecznej. W Strategii Lizboskiej pooono szczególny nacisk na: utworzenie spoeczestwa informacyjnego, utworzenie rodowiska wspierajcego innowacyjno przedsi biorstw, edukacj dla ycia i pracy w spoeczestwie opartym na wiedzy. Zakadano: popraw zdolnoci adaptacyjnych przedsi biorstw do inwestowania w kapita ludzki, stworzenie lepszych warunków dost pu do kapitau i rozwoju dziaalnoci badawczo-rozwojowej oraz uatwienie dost pu do innowacyjnych rozwiza. W tym celu przewidziano zwi kszenie wydatków pastwa na dziaalno badawczo-rozwojow, innowacje i technologie informatyczne5. Strategia Lizboska zawierajca diagnoz podstawowych czynników, ale te zagroe, szans i zakresu dziaa szeroko poj tej administracji rzdowej w zakresie poprawy konkurencyjnoci gospodarek (poziom makro) to jedna z najbardziej syntetycznych, wielowymiarowych, a zarazem dynamicznych ocen i strategii konkurencyjnoci. Przy czym w ocenach i strategii uwzgl dniono wyzwania stawiane przez wspóczesn rzeczywisto gospodarcz i spoeczn, przy równoczesnym wykorzystaniu moliwoci wspódziaania w ramach zintegrowanych gospodarek. Jak stwierdza Misala (2011), Strategia Lizboska wyznacza instrumenty i cele realizacji polityki gospodarczej w krajach czonkowskich UE. To swego rodzaju plan budowy w Europie zintegrowanej gospodarki mi dzynarodowej. ródem konkurencyjnoci we wspóczesnym, globalnym wiecie moe by (cho nie zawsze jest) wzrost dost pu do wiedzy technicznej i naukowej poprzez wspóprac w ramach firm transnarodowych (WKT). Przepywy wiedzy 4. Na znaczenie kapitau ludzkiego w procesach konkurowania w teoriach handlu mi dzynarodowego „nurtu zasobowego” wskazywa ju w swej teorii trójczynnikowej Vanek, który kapita ludzki, obok fizycznych jego zasobów, rozumia jako ucielenienie wiedzy ogólnej i zawodowej oraz dowiadczenia zdobytego w trakcie uczenia si . Na kapitale ludzkim, jako najwaniejszym czynniku ksztatowania przewag konkurencyjnych i jego sprawnoci oraz zdolnoci do dziaa innowacyjnych, opiera si tzw. gospodarka oparta na wiedzy, której szybki rozwój mia miejsce w ostatniej dekadzie XX wieku

(12) Madej (2006). 5 Presidency Conclussions, Lisbon European Counil, 23-24 March 2000. 9.

(13) technicznej i kapitau produkcyjnego realizowane poprzez wielkie korporacje mi dzynarodowe, w formie bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ) czy zakupu produktów – noników post pu technicznego oraz licencji i patentów, jak pisze Misala (2011) i jak uwaa wielu innych teoretyków i badaczy konkurencyjnoci, umoliwiaj popraw efektywnoci wykorzystania czynników produkcji i budowania przewag konkurencyjnych podmiotów, sektorów i gospodarek krajowych. Pozytywny wpyw przepywów kapitaowych w ramach korporacji mi dzynarodowych i bezporednich inwestycji zagranicznych na ksztatowanie si przewag konkurencyjnych, w aspekcie zarówno poprawy jakoci siy roboczej, jak i poziomu wiedzy technicznej, dotyczy moe zarówno krajów „dawców”, jak i krajów „goszczcych”. Przepywy kapitaowe stwarzaj szanse przechodzenia gospodarek (i ich sektorów) na kolejne etapy rozwoju wice si ze zmian relacji czynników wytwórczych i popraw ich jakoci (Frejtag-Mika 2009). Optymalizacyjny wpyw BIZ i wspópraca w ramach WKT na popraw jakoci czynników produkcji s moliwe dla krajów „biorców” tylko w sytuacji, gdy kraje „dawcy” nie realizuj inwestycji w krajach „goszczcych”, z reguy mniej rozwini tych gospodarczo, jedynie w celu maksymalizacji zysku. Wpyw BIZ i znaczenie WKT dla konkurencyjnoci poszczególnych krajów i ich sektorów s wielokierunkowe, zoone i w bardzo duym stopniu zale od polityki realizowanej przez poszczególne kraje. We wspóczesnym wiecie coraz wi kszego znaczenie nabiera problem jakoci i bezpieczestwa ywnoci oraz ochrony rodowiska naturalnego. Wysoka jako ywoci i jej bezpieczestwo to coraz cz ciej gówne kryteria wyboru produktów dokonywanych przez spoeczestwa krajów zamonych – bardziej rozwini tych gospodarczo. Std ródem konkurencyjnoci produktów rolnych i spoywczych jest i b dzie w coraz wi kszym stopniu stosowanie technologii produkcji sprzyjajcych ochronie rodowiska i odnawialnoci zasobów przyrody (rolnictwo zrównowaone), a jednoczenie gwarantujcych wysok, z punktu widzenia bezpieczestwa ywnoci, jako produktów. Z problemem bezpieczestwa ywnoci wie si jej dostosowanie do wymogów zdrowotnych konsumentów (gównie produkty mniej kaloryczne i niezawierajce dodatków niesprzyjajcych ochronie zdrowia konsumentów). Problem dostosowania ywnoci do wymogów zdrowotnych nabiera b dzie coraz wi kszego znaczenia z powodu „starzenia” si spoeczestwa. W latach 2015-2020 ponad 50% ludnoci w wiecie stanowiy b d osoby w wieku powyej 50 lat6. Problem bezpieczestwa ywnociowego oraz ochrony rodowiska naturalnego w coraz wi kszym stopniu uwzgl dniany jest w dziaaniach duych firm przetwórczych, a gównie korporacji mi dzynarodowych. Przestrzeganie zasad ochrony rodowiska naturalnego 6. Materiay z konferencji Vitafoods, Nutraceutical Conference, 22-24 maja 2011 r. – Genewa. 10.

(14) w poczeniu z przestrzeganiem praw czowieka i dziaaniami na rzecz rozwoju spoecznoci lokalnej okrelane s mianem dziaania wedug zasady tzw. spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. Zwi kszanie zakresu przejmowania przez firmy dziaajce w sektorze spoywczym odpowiedzialnoci za procesy przebiegajce we wszystkich ogniwach acucha produkcyjnego i marketingowego (przede wszystkim pod ktem ochrony rodowiska naturalnego i bezpieczestwa ywnoci) jest ródem budowania przewag konkurencyjnych poszczególnych firm spoywczych i w konsekwencji produktów krajowego sektora ywnociowego na rynku wiatowym. Obserwuje si coraz bardziej wyra ne powizanie przestrzegania zasad spoecznej odpowiedzialnoci biznesu z lokowaniem w stosujcych t zasad firmach przetwórczych inwestycji zagranicznych7. Konieczno ochrony rodowiska naturalnego moe w istotny sposób zmieni podejcie do analiz konkurencyjnoci i wska ników jej pomiaru, opartych obecnie na badaniu czynników pozwalajcych na zwi kszenie efektywnoci produkcji. Nie ulega jednak wtpliwoci, e rosnce zapotrzebowanie na ywno w krajach mniej rozwini tych gospodarczo czyni niezwykle trudnym wybory uczestników rynku (i wsparcia wewn trznego) dotyczce poziomu intensywnoci produkcji rolnej. Wag tego problemu zwi ksza kurczenie si zasobów ziemi przeznaczonych do produkcji ywnoci w nast pstwie procesów urbanizacyjnych i wzrostu produkcji biopaliw. Produkcja biopaliw w wiecie, wspierana w wielu krajach systemem subsydiów i ulg podatkowych zwi kszya si w latach 2000-2010 prawie szeciokrotnie, powodujc zmniejszenie wykorzystania na cele spoywcze zbó, trzciny cukrowej i olejów rolinnych (Rosiak, opaciuk, Krzemiski 2011). Dalszy wzrost produkcji biopaliw na wiecie i nasilenie procesów urbanizacyjnych uczyni proces koniecznoci wzrostu poday ywnoci z utrzymywaniem zasad ochrony rodowiska i produkcj ywnoci bezpiecznej dla zdrowia konsumentów jeszcze bardziej skomplikowanym i trudnym do rozwizania. W najbardziej korzystnej sytuacji, z punktu widzenia moliwoci wzrostu produkcji ywnoci bez równoczesnego naruszania zasad ochrony rodowiska przyrodniczego, s kraje o relatywnie niskim poziomie intensyfikacji produkcji rolnej i których uwarunkowania przyrodnicze pozwalaj na „bezpieczne” zwi kszanie poziomu nakadów. Rozwizania tego problemu upatruje si w stosowaniu innowacyjnych rozwiza technicznych, technologicznych, a zwaszcza biologicznych, pozwalajcych na wzrost produktywnoci z równoczesnym przestrzeganiem zasad zrównowaonego rozwoju. Realizacja przez Polsk regulacji 7. Materiay z konferencji pt. „Spoeczna odpowiedzialno biznesu ywnociowego w praktyce”, zorganizowanej 12 wrzenia 2012 r. w Warszawie przez Federacj Producentów ywnoci, Zwizek Pracodawców. 11.

(15) prawnych UE oraz przepisów krajowych dotyczcych udziau energii ze róde odnawialnych wymagaaby, wedug przeprowadzonego szacunku, przeznaczenia w perspektywie roku 2020 w sumie 1,7-2,0 mln ha gruntów pod produkcj ziemiopodów na cele substytucji paliwowej (Ku, Faber 2010)8. Wykonana na podstawie opracowanego w IUNG modelu prognoza przeksztace gruntów rolnych na obszary zurbanizowane wskazuje na potrzeb wyczenia z uytkowania rolniczego do roku 2030 okoo 526 tys. ha. Budowanie przewag konkurencyjnych przez podmioty sektora rolnego w wietle wymogów wynikajcych z globalizacji jest bardzo trudne ze wzgl du na siln ich atomizacj . Dotyczy to przede wszystkim dost pu do informacji, szybkoci reakcji na pozyskiwane dane czy budowania zaufania do wytwarzanych produktów (kreowanie marki), ale te dost pu do innowacyjnych rozwiza w zakresie post pu technicznego, technologicznego, biologicznego, a zwaszcza organizacyjnego. W dostosowaniu producentów rolnych do funkcjonowania w warunkach zaostrzajcej si konkurencji na globalnym rynku uczestniczy musz firmy przetwórcze, instytucje funkcjonujce w otoczeniu rolnictwa – w tym zwaszcza orodki naukowe, badawcze, instytucje kredytujce rolnictwo i organizacje rzdowe. Od producentów rolnych zaley w bardzo duym stopniu przeamanie bariery skali produkcji poprzez lepsz organizacj rynku pierwotnego oraz aktywno w pozyskiwaniu dost pnych funduszy wsparcia. Funkcjonowanie producentów rolnych i wszystkich podmiotów sektora rolno-spoywczego w warunkach zaostrzajcej si konkurencji i wyzwa wspóczesnego wiata wynikajcych ze stosowania zasad ochrony rodowiska naturalnego i gwarancji bezpieczestwa ywnoci czy poprawy jakoci ziemi i racjonalnego wykorzystania jej zasobów w bardzo istotnym stopniu zaley od sprawnoci dziaania rzdów. Sprawno ta dotyczy zwaszcza: przestrzegania zasad wolnoci gospodarczej, efektywnoci i wolnoci rynku pracy, swobody prowadzenia biznesu, poprawy infrastruktury technicznej i gospodarczej oraz stanu caej gospodarki decydujcej o moliwoci wspierania wszystkich tych dziaa, wczajc w to wspomaganie rozwoju wiedzy, innowacyjnoci, edukacji, systemów komunikacji czy ochrony rodowiska. Systematycznymi badaniami tego typu zajmuje si szereg instytucji i organizacji wiatowych, w tym zwaszcza:

(16) World Economic Forum (WEF)

(17) wiatowe Forum Ekonomiczne;. 8. Powierzchnia ta obejmuje okoo 500 tys. ha gleb dobrych pod produkcj rzepaku przetwarzanego na estry, okoo 600 tys. ha gruntów ornych pod ziemiopody przetwarzane na bioetanol oraz okoo 500 tys. ha pod trwae plantacje rolin wieloletnich zbieranych na biopliwa stae. Dodatkowo okoo 300-400 tys. ha naleaoby przeznaczy pod produkcj kiszonek dla biogazowni. Cz tego zapotrzebowania mona pokry trawami z trwaych uytków zielonych. 12.

(18)

(19). International Institute for Management Development (IMD) – Mi dzynarodowy Instytut Rozwoju Zarzdzania w Lozannie;

(20) World Bank

(21) Bank wiatowy;

(22) United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD)

(23) Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju;

(24) Heritage Foundation. W ostatnich latach ogromne znaczenie maj rankingi konkurencyjnoci dotyczce rozwoju gospodarek opartych na wiedzy prowadzone przez Bank wiatowy i Komisj Europejsk. Raporty wszystkich tych organizacji konstruowane w oparciu o bardzo du liczb kryteriów dostarczaj wiarygodnych informacji dotyczcych pozycji poszczególnych krajów w wiatowych rankingach konkurencyjnoci. Niska pozycja w tych rankingach oznacza mae przygotowania gospodarki kraju (a przez to podmiotów gospodarczych) do funkcjonowania w warunkach zaostrzajcej si konkurencji na globalnym rynku wiatowym. We wspóczesnym wiecie bardzo istotny wpyw na geografi strumieni przepywów towarów, ale te usug, czynników produkcji, wiedzy, technologii ma rosnce znaczenie regionalnych ugrupowa gospodarczo-politycznych, których polityka, zwaszcza handlowa, jest istotnym zewn trznym czynnikiem wyznaczajcym ograniczenia i moliwoci stosowania instrumentarium konkurowania poszczególnych podmiotów gospodarczych na rynku wiatowym (UE, NAFTA, ASEAN, MERCOSUR, ANCOM, CARICOM, ECOWAS, COMESA)9. Polityka prowadzona przez regionalne ugrupowania (ale te na Forum wiatowej Organizacji Handlu WTO) w bardzo duym stopniu wyznacza i okrela pozycj poszczególnych krajów i sektora rolno-spoywczego na rynku wiatowym. ródem konkurencyjnoci moe by ju sama przynaleno poszczególnych krajów do ugrupowa posiadajcych umiej tno stosowania efektywnego instrumentarium konkurowania, w tym zawierania korzystnych porozumie handlowo-gospodarczych i dostosowywania si do zawartych porozumie, ale te prowadzenia polityki powodujcej popraw konkurencyjnoci krajów nalecych do ugrupowa gospodarczych. Istotna jest te skala obrotów wewntrz poszczególnych ugrupowa i wynikajcy std poziom zapotrzebowania na dostawy z krajów trzecich (zewn trzne). W opracowaniu analizie poddano:

(25) metodologi bada i pozycj Polski w wiatowych i europejskich rankingach konkurencyjnoci;

(26) dostosowanie rolnictwa polskiego do zasad funkcjonowania opartego na wiedzy;

(27) jako i zasoby czynnika pracy i ziemi w polskim rolnictwie na tle krajów UE; 9. Patrz rozdzia 3 p. 3.2. 13.

(28)

(29)

(30). przyrodnicze uwarunkowania poprawy konkurencyjnoci rolnictwa w Polsce; rozwój powiza handlowych mi dzy poszczególnymi ugrupowaniami oraz konkurencyjno poszczególnych ugrupowa na wiatowym rynku produktów rolno-ywnociowych. ródem danych i analiz byy: Roczniki Statystyczne GUS, EUROSTAT, publikacje NBP, Polskiej Agencji Inwestycji Zagranicznych, FAMMU-FAPA, Instytutu Bada Systemowych, World Economic Forum, Heritage Foundation, Institute for Management Development, UNCTAD, World Bank, Komisji Europejskiej oraz literatura przedmiotu. Skala i skutki dopywu do brany spoywczej kapitau zagranicznego (poprzez BIZ i w ramach WKT), zasady rozwoju rolnictwa prowadzonego metodami rolnictwa zrównowaonego czy wpyw zmian klimatycznych na warunki prowadzenia produkcji rolnej s przedmiotem analiz i bada prowadzonych w IERiG-PIB i w innych placówkach naukowo-badawczych. 1.. Konkurencyjno w badaniach instytucji midzynarodowych. 1.1.. Metodyka bada. wiatowe rankingi konkurencyjnoci, a zwaszcza prowadzone przez Mi dzynarodowy Instytut Zarzdzania Rozwojem (IMD) i wiatowe Forum Ekonomiczne (WEF) stanowi próby odzwierciedlania w jednym wska niku syntetycznym bardzo wielu czynników okrelajcych i wyznaczajcych konkurencyjno poszczególnych krajów na poziomie makro. Na podstawie wyselekcjonowanego zestawu czynników mona oceni zdolno poszczególnych krajów do tworzenia i utrzymania rodowiska sprzyjajcego wzrostowi konkurencyjnoci. W rankingach i ocenach wiatowego Forum Ekonomicznego szczególn uwag zwraca si na problem produktywnoci (Jankowska 2010), która zgodnie z pogldami Portera decyduje, a w zasadzie równoznaczna jest z konkurencyjnoci. Analizy i oceny prowadzone przez IMD i WEF, zdaniem Nowickiego i aniewskiej (2010), su w bardzo duym stopniu ocenie pozycji konkurencyjnej poszczególnych krajów w gospodarce wiatowej. Raporty konkurencyjnoci IMD obejmuj znacznie mniejsz liczb krajów ni raporty przygotowywane przez WEF, przy czym raporty IMD s bardziej szczegóowe ni WEF, bowiem liczba kryteriów przyj tych do bada zestawów czynników (i podczynników) przekracza 320 (liczba kryteriów zmienia si w poszczególnych latach), a w badaniach WEF wynosi okoo 140. W raportach i ocenach IMD kady z podczynników ma t sam wag , a w raportach WEF stosuje si róne wagi dla poszczególnych indeksów konkurencyjnoci i dla rónych krajów, w zalenoci od etapów ich rozwoju – gospodarka bazuj-. 14.

(31) ca gównie na czynnikach zasobowych (faza I), na poprawie efektywnoci (faza II) i na zdolnoci do innowacji (faza III)10. ródem danych s informacje pochodzce m.in. z: Banku wiatowego, ONZ, WTO, Mi dzynarodowego Funduszu Walutowego, statystyk narodowych, ale te ankiet kierowanych do uczestników rynku – gównie menederów w poszczególnych krajach. Podstaw zaliczenia poszczególnych krajów do znajdujcych si w okrelonej fazie rozwoju byy: wielko PKB w przeliczeniu na mieszkaca oraz udzia procentowy eksportu surowców w eksporcie ogóem towarów i usug. Polska znajduje si obecnie w grupie krajów b dcych na etapie przejcia z II do III fazy rozwoju. W corocznych raportach konkurencyjnoci

(32) The World Competitiveness Report opracowywanych przez IMD i Global Competitiveness Report (WEF) czynniki konkurencyjnoci przypisywane s ustalonym zakresom (obszarom) konkurencyjnoci. W raportach IMD s to:

(33) wyniki makroekonomiczne, w ramach których badane s m.in. stan gospodarki krajowej, wyniki handlu zagranicznego, skala inwestycji mi dzynarodowych, zatrudnienie, ceny;

(34) jako (efektywno ) rzdów – finanse publiczne, polityka fiskalna, jako dziaania instytucji, przepisy prawa dotyczce biznesu, edukacja;

(35) jako biznesu (zarzdzanie) – produktywno , wydajno , rynek pracy, finanse, praktyki biznesowe. Celem analiz prowadzonych w tym obszarze jest ocena wpywu otoczenia firm i przedsi biorstw na ksztatowanie si ich zysków i wiarygodnoci biznesowej;

(36) jako infrastruktury – infrastruktura podstawowa, technologiczna, naukowa, ale te stan rodowiska naturalnego i infrastruktura w zakresie ochrony zdrowia. W raportach WEF wydzielono trzy obszary (filary) zgodnie z przyj tym podziaem na czynniki dominujce na kadym z trzech okrelonych przez WEF etapów rozwoju gospodarczego: I filar obejmuje: makroekonomi – stan budetu pastwa, oszcz dnoci narodowe, poziom inflacji, dugu publicznego; otoczenie instytucjonalne – przestrzeganie praw wasnoci, sprawiedliwo rzdów, bezpieczestwo dziaania firm biznesowych, etyk biznesu; infrastruktur – kolejow, portow, lotnicz, linie elektryczne, telefoniczne, zdrowie i edukacj na poziomie podstawowym; 10. Na sposób doboru czynników produkcji i róne ich wagi w zalenoci od etapów rozwoju krajów istotny wpyw mia Porter, jeden ze wspóautorów wydanego po raz pierwszy w 1979 r. Global Competitiveness Report. 15.

(37) II filar obejmuje: technologi – technologie teleinformatyczne, transfer technologii, bezporednie inwestycje zagraniczne, liczb uytkowników internetu; efektywno rynku pracy – elastyczno i dost pno rynku siy roboczej, kompleksowo i otwarto rynków finansowych; szkolnictwo wysze i doksztacanie; efektywno rynku towarów; rozmiary rynku; III filar to: innowacje – liczba i jako instytucji naukowo-badawczych, wydatki na badania i rozwój, wspópraca firm z orodkami naukowo-badawczymi, liczba naukowców, kompleksowo biznesu oraz poziom rozwoju rodowiska biznesowego

(38) brane wspierajce, poziom zarzdzania. W badaniach konkurencyjnoci, prowadzonych przez IMD, nie nadaje si szczególnej rangi ródom konkurencyjnoci, majcym istotne znaczenie we wspóczesnym wiecie. Do grupy tego typu czynników nale przede wszystkim badania i oceny dotyczce: nowoczesnej infrastruktury, wpywu technologii, innowacji czy wyksztacenia na poziomie rednim, a zwaszcza wyszym, stan rodowiska. Wszystkie badania, oceny i analizy prowadzone przez IMD i WEF maj przede wszystkim na celu ocen wpywu pastwa i jego polityki na poziom, jako i sprawno dziaania podmiotów gospodarczych. Rys. 1. Dwanacie filarów konkurencyjnoci a etapy rozwoju w ocenie WEF CZYNNIKIPODSTAWOWE I. II. III. IV.. INSTYTUCJE INFRASTRUKTURA STABILNOMAKROEKONOMICZNA OPIEKAZDROWOTNAISZKOLNICTWOPODSTAWOWE. ROZWÓJSTEROWANYPRZEZ CZYNNIKIWYTWÓRCZE. ETAPI. ROZWÓJPOPRZEZWZROST EFEKTYWNOCI. ETAPII. . STYMULANTYEFEKTYWNOI V. VI. VII. VIII. IX. X.. SZKOLNICTWOWYSZE EFEKTYWNORYNKÓW ELASTYCZNORYNKUPRACY ROZWÓJRYNKÓWFINANSOWYCH ZDOLNOABSORBCYJNATECHNOLOGII WIELKORYNKU. STYMULANTYINNOWACYJNOCI XI.INNOWACYJNO XII.POZIOMROZWOJURODOWISKABIZNESOWEGO. ROZWÓJPOPRZEZ INNOWACYJNO. ETAPIII. ródo: Na podstawie GCR 2010-2011 WEF (za prezentacj Boguszewskiego, 2011). 16.

(39) Do niektórych aspektów konkurencyjnoci odnosz si analizowane na poziomie makro badania prowadzone przez Heritage Foundation i Wall Street Journal oraz UNCTAD i Bank wiatowy. W raportach Heritage Foundation, biorc pod uwag szereg kryteriów, ocenia si warunki stwarzane przez rzd (pastwo) dla swobody dziaalnoci firm gospodarczych. Swobod t (wolno ) bada si i analizuje pod ktem: wolnoci fiskalnej (obcienia dochodów), monetarnej (stabilno cen i kosztów), wolnoci od wydatków rzdowych (wpywy z dziaalnoci przedsi biorstw publicznych), wolnoci handlowej (ca i bariery pozataryfowe), wolnoci pracy (wynagrodzenia, czas pracy, brak ogranicze ze strony pastwa), inwestycyjnej (swobodny przepyw kapitau – gównie zagranicznego), wolnoci od korupcji i pod ktem praw wasnoci (przejrzyste prawo, zdolno do akumulacji wasnoci prywatnej)11. W konstruowaniu Indeksu Wolnoci Gospodarczej (Index of Economic Freedom) poszczególnym zakresom swobody gospodarczej przypisuje si identyczne wagi. Jak pisze Jagieo (2008), mimo e badanie MF dotyczy wolnoci gospodarczej, to jednak ma zakres wi kszy, bo sprowadza si w duym stopniu do szerokiej oceny konkurencyjnoci gospodarek w zakresie uwarunkowa dziaalnoci biznesu. wiadczy o tym silny zwizek mi dzy indeksem wolnoci gospodarczej i produktywnoci gospodarek mierzon wielkoci PKB per capita. Jak stwierdza Jagieo (2008), „wolno gospodarcza jest t cz ci wolnoci jednostki, która dotyczy jej materialnej autonomii w relacji z pastwem i innymi zorganizowanymi grupami”. W raportach UNCTAD badana jest zdolno poszczególnych krajów do przycigania inwestycji zagranicznych. Skala napywu bezporednich inwestycji zagranicznych mierzona jest jako procent PKB. Oceny UNCTAD s uzupenieniem bada prowadzonych przez IMD i WEF, gównie w aspekcie korzystnego wpywu BIZ na rozwój nowoczesnych technologii12. atwo prowadzenia biznesu (zakadanie i prowadzenie firm, nabycie praw wasnoci, ochrona inwestorów) to przedmiot bada i raportów Banku wiatowego. Raporty B (Doing Business) równie stanowi swoiste uzupenienie syntetycznych i wielowymiarowych ocen prowadzonych przez IMD i WEF w zakresie otoczenia instytucjonalnego funkcjonowania firm i rozwoju przedsi biorczoci. Tylko ocenie pomiaru gospodarki opartej na wiedzy powi cone s badania i rankingi prowadzone przez Bank wiatowy i Komisj Europejsk. Bank wiatowy opracowuje syntetyczny indeks gospodarki opartej na wiedzy

(40) 11. W zakresie wolnoci handlowej krajom nalecym do poszczególnych ugrupowa gospodarczo-handlowych przypisuje si tyle samo punktów. 12 Ocenie szeroko rozumianej konkurencyjnoci na poziom makro suy te: opracowywany przez Transparency International Corruption Perception Index oraz przygotowywany przez ONZ Human Development Index (Indeks Rozwoju Czowieka). W raportach Human Development Index ocenia si dugo ycia mieszkaców, upowszechnianie edukacji i standard ycia. 17.

(41) Knowledge Economy Index (KEI), a Komisja Europejska syntetyczny indeks innowacyjnoci – Summary Innovation Index (SII). Knowledge Economy Index uwzgl dnia kilkadziesit zmiennych, podzielonych na cztery grupy dotyczce: zasobów ludzkich i edukacji, bod ców ekonomicznych i dziaania instytucji, innowacyjnoci oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych. W Summary Innovation Index analizowanych jest 25 zmiennych, które przypisane s do grup: kapita ludzki, moliwoci pozyskiwania wsparcia finansowego z rynku i z budetu, jako , otwarto i atrakcyjno krajowego systemu bada i dziaalnoci firm (inwestycje firm w innowacyjno , wspópraca z innymi podmiotami, liczba inwestorów i efekty gospodarcze innowacji). Badania, oceny i rankingi poszczególnych krajów prowadzone przez Komisj Europejsk dotycz w bardzo duym stopniu realizacji zaoe Strategii Lizboskiej, a take Strategii 2020. ródem danych do bada i ocen s informacje Eurostatu i dane gromadzone przez szereg instytucji mi dzynarodowych. Opracowane na podstawie bada mi dzynarodowych instytucji i organizacji rankingi konkurencyjnoci gospodarek (w tym te raporty dotyczce realizacji rozwoju gospodarki opartej na wiedzy), mimo zastrzee dotyczcych metodologii bada (dobór czynników, sposoby ich kwalifikacji i przydawane ich rangi, moliwa nieobiektywno bada ankietowych), pozwalaj na okrelenie i wytypowanie podczynników i czynników decydujcych o luce (lub przewadze) konkurencyjnej gospodarek poszczególnych krajów (a w efekcie te firm i sektorów). Analiza wiatowych rankingów konkurencyjnoci jest szczególnie przydatna szeroko poj tej administracji rzdowej w wytypowaniu obszaru dziaa pozwalajcych na popraw warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych czy stworzenia korzystnych warunków dla rozwoju ich przedsi biorczoci, rozwoju technologii oraz poprawy jakoci czynnika pracy. Zdaniem Misali (2011), wyniki syntetycznych, wielowymiarowych, a take dotyczcych okrelonego aspektu dziaania podmiotów gospodarczych, rankingów konkurencyjnoci pozwalaj na opracowanie w poszczególnych krajach zdolnoci konkurencyjnej gospodarek narodowych zgodnie z metod SWOT i wyeksponowanie mocnych i sabych stron gospodarki analizowanego kraju oraz zewn trznych szans i zewn trznych zagroe. Pozwala to na przygotowanie odpowiedniej strategii poprawy konkurencyjnoci, ze szczególnym uwzgl dnieniem „kó nap dowych” decydujcych o tej poprawie w okrelonej fazie rozwoju gospodarki. Trudno o przewag konkurencyjn na poziomie mikro w sytuacji, gdy przez wadze gospodarcze nie s stworzone warunki dla efektywnego, sprawnego, opartego o innowacj i wiedz dziaania podmiotów gospodarczych. Wyniki wszystkich ocen i bada prowadzonych przez instytucje i organizacje mi dzynarodowe, a take Komisj Europejsk maj oczywicie wpyw na. 18.

(42) funkcjonowanie sektora rolno-spoywczego, przy czym z punktu widzenia szeroko rozumianej konkurencyjnoci na poziomie gospodarek krajowych, najistotniejsze dla konkurencyjnoci podmiotów rolnych znaczenie maj: ogólny stan gospodarki, polityka podatkowa, jako infrastruktury (w tym technologicznej), innowacje, a przede wszystkim jako otoczenia naukowo-badawczego i szeroko rozumiana wspópraca orodków naukowych i badawczych z producentami rolnymi – gównie w zakresie wprowadzania do sektora rolnego osigni naukowych, technicznych czy dotyczcych post pu biologicznego. 1.2.. Pozycja Polski w wiatowych rankingach konkurencyjnoci. Ranking IMD W rankingu konkurencyjnoci publikowanym w World Competitiveness Yearbook Polska w 2012 r., sporód 59 krajów obj tych badaniem, zajmowaa 34 miejsce. T sam pozycj Polska zajmowaa w latach 2010-2011, ale w roku 2004 Polska w rankingu IMD zajmowaa miejsce 57 (tab. 1). Sporód krajów UE nisza ni naszego kraju bya pozycja: Bugarii, W gier, Litwy, Rumunii, Sowenii, ale te Grecji, Woch, Portugalii i Hiszpanii. Najwysze (30 miejsce) zajmowaa Polska w aspekcie konkurencyjnoci obejmujcym wyniki makroekonomiczne (stan gospodarki), a najnisze w zakresie jakoci biznesu (zarzdzania), przy czym w 2012 r. w porównaniu z rokiem 2008, wanie w odniesieniu do tego aspektu konkurencyjnoci pozycja Polski w rankingach wiatowych wzmocnia si najbardziej. W UE w 2012 r. Polska zajmowaa 10 miejsce w porównaniach dotyczcych wyników makroekonomicznych i 11 w zakresie efektywnoci (skutecznoci) dziaa rzdu, 12 – jakoci biznesu i a 21 – wielkoci i jakoci infrastruktury13. Najgorzej oceniona zostaa w naszym kraju: sytuacja na rynku pracy, skuteczno rzdu (system podatkowy, atwo prowadzenia biznesu i spójno polityki rzdowej) oraz stan i poziom infrastruktury technologicznej, tj. czynnika bardzo wanego w budowaniu przewag konkurencyjnych we wspóczesnym wiecie.. 13. Ranking poszczególnych krajów opracowany przez IMD przedstawiono w aneksie 1. 19.

(43) Tabela 1. Pozycja konkurencyjna Polski na tle wybranych krajów wedug raportów IMD* Kraje Hong Kong USA Szwajcaria Singapur Szwecja Polska Bugaria Grecja W gry Wochy Litwa Portugalia Rumunia Sowacja Sowenia Hiszpania. 2004 6 1 14 2 11 57 7 44 42 51 b.d. 39 54 40 45 31. 2005 2 1 8 3 14 57 7 50 37 53 b.d. 45 55 40 52 38. 2006 2 1 8 3 14 50 41 36 35 48 b.d. 37 49 33 39 31. 2007 3 1 6 2 9 52 41 36 35 42 31 39 44 34 40 30. 2008 3 1 4 2 9 44 39 42 38 46 36 37 45 30 32 33. 2009 2 1 4 3 6 44 38 52 45 50 31 34 54 33 32 39. 2010 2 3 4 1 6 34 53 46 42 40 43 37 54 49 52 36. 2011 1 1 5 3 4 34 52 56 47 42 45 40 50 48 51 35. 2012 1 2 3 4 5 34 54 58 45 40 36 41 53 47 51 39. * porównanie z UE dotyczy krajów o niszej od Polski pozycji konkurencyjnej. ródo: The World Competitiveness Scoreboard.. Ranking WEF W 2012 r. Polska pod wzgl dem ksztatowania si indeksu konkurencyjnoci globalnej – Global Competitivenss Index (GCI) zajmowaa 41 miejsce (na 144 kraje obj te badaniem), a jednoczenie 15 miejsce w UE, wobec odpowiednio 53 i 21 miejsca w 2008 r. (tab. 2) Indeks konkurencyjnoci globalnej (liczony w przedziaach 0-7) wzrós z 4,28 do 4,46. Sporód krajów UE zdecydowanie wyszy ni w Polsce by w latach 2008-2012 indeks GCI we wszystkich krajach UE-15 (poza Portugali i Grecj). Sporód nowych krajów czonkowskich, wyszy w porównaniu z naszym krajem by w 2012 r. wska nik GCI tylko w Estonii i Czechach. Najbardziej w 2012 r., w relacji do 2008 r., poprawi si w Polsce indeks dotyczcy czynników wyznaczajcych efektywno i wydajno gospodarek narodowych (szkolnictwo wysze i szkolenia, wydajno pracy, poziom technologii, ale te rozwój rynków finansowych i rozmiary rynku). W 2012 r. wska nik obrazujcy efektywno funkcjonowania gospodarek by w Polsce najwyszy w porównaniu z nowymi krajami czonkowskimi UE, a w porównaniu z krajami UE-15 gorsza pod tym wzgl dem bya tylko sytuacja w poudniowych krajach Wspólnoty (Hiszpanii, Woszech, Portugalii i Grecji). Zwi kszy si równie poziom indeksu konkurencyjnoci uwzgl dniajcy tzw. czynniki bazowe (infrastruktura, stan gospodarki, instytucje dziaajce w otoczeniu firm, edukacja na poziomie podstawowym, ochrona zdrowia). Natomiast zmniejszy si poziom wska nika ob-. 20.

(44) razujcego konkurencyjno gospodarki polskiej pod ktem jej innowacyjnoci i dostosowania „biznesu” do wyzwa wspóczesnego wiata opartego na wiedzy. W 2012 r. wska nik konkurencyjnoci dotyczcy tych wyznaczników pozycji i potencjau konkurencyjnego by wyszy, biorc pod uwag nowe kraje czonkowskie UE, w Estonii, Czechach, na Litwie i W grzech14. Gówne bariery konkurencyjnoci (w opinii badanych firm) to: zoono i nieprzejrzysto systemu podatkowego, biurokracja i niski poziom infrastruktury.. Wska nik globalny (GCI) Wska nik dotyczcy wymaga podstawowych Wska nik dotyczcy stymulowania efektywnoci gospodarki Wska nik i innowacyjno poziomu rozwoju rodowiska biznesowego. indeks konkurencyjnoci. pozycja w rankingu. indeks konkurencyjnoci. pozycja w rankingu. indeks konkurencyjnoci. pozycja w rankingu. indeks konkurencyjnoci. pozycja w rankingu. indeks konkurencyjnoci. Wyszczególnienie. pozycja w rankingu. Tabela 2. Pozycja Polski i indeksy konkurencyjnoci wedug raportów WEF. 53 70. 2008 4,28 4,39. 46 71. 2009 4,33 4,30. 39 56. 2010 4,51 4,69. 41 56. 2011 4,46 4,70. 41 61. 2012 4,46 4,66. 41. 4,39. 31. 4,56. 30. 4,62. 30. 4,61. 28. 4,69. 61. 3,70. 46. 3,84. 50. 3,76. 57. 3,64. 61. 3,66. ródo: The Global Competiveness Yearbook.. Ranking Heritage Foundation Pod wzgl dem ksztatowania si poziomu wska nika wolnoci gospodarczej (Index of Economic Freedom) Polska zajmowaa w 2012 r. dosy odlege – 64 miejsce na 179 obj tych badaniem krajów (tab. 3). Sporód krajów UE nisza bya tylko pozycja rankingowa: Francji, Portugalii, Woch, Sowenii i Grecji. Jednake w porównaniu z 2008 r. Polska przesun a si w rankingu krajów obj tych badaniem wolnoci gospodarczej a o 19 pozycji. Pozycja wi kszoci krajów UE w rankingu Heritage Foundation obniya si , najbardziej Grecji. Wedug metodologii stosowanej przez t organizacj Polska uznana zostaa za kraj o umiarkowanym zakresie wolnoci gospodarczej (64,2% w 2012 r.)15. Za w peni woln gospodarczo Polska uznana zostaa jedynie w zakresie przestrzegania praw wasnoci (87% w 2012 r.). Najnisza jest ocena w obszarze swobody rynku pracy (60%) i ingerencji rzdu (40%), ale wska niki te s niskie we wszystkich krajach UE. Najgorzej oceniana jest w Polsce: niestabilno w od 14. Wyniki ocen WEF dotyczce indeksów konkurencyjnoci przedstawiono w aneksie 2. Kraje, które uzyskay od 80-100% uznane s za gospodarki o penej wolnoci gospodarczej; 70-79,9%

(45) gospodarki w wi kszoci wolne gospodarczo; 60-69,9%

(46) umiarkowanie wolne; 50-59,9%

(47) w wi kszoci mao wolne gospodarczo; 0-49,9%

(48) represjonowane.. 15. 21.

(49) niesieniu do prawa gospodarczego oraz skomplikowane biurokratyczne procedury zwizane z otwarciem i zamkni ciem dziaalnoci gospodarczej16. Tabela 3. Pozycja Polski w rankingach wolnoci gospodarczej i warto wska ników wolnoci gospodarczej Kraje Hong Kong Singapur Australia Nowa Zelandia Szwajcaria Polska Francja Portugalia Wochy Sowenia Grecja. 2008 miejsce % 1 90,3 2 87,4 4 82,0 6 80,2 9 79,7 83 59,5 48 65,4 53 64,3 64 62,5 75 60,6 80 60,1. 2009 miejsce % 1 90,0 2 87,1 3 82,6 5 82,0 9 79,4 82 60,3 64 63,3 53 64,9 76 61,4 68 62,9 81 60,8. 2010 miejsce % 1 89,7 2 86,1 3 82,6 4 82,1 6 81,1 71 63,2 64 64,2 62 64,4 74 62,7 61 64,7 73 62,7. 2011 miejsce % 1 89,7 2 87,2 3 82,5 4 82,3 5 81,9 68 64,1 64 64,6 69 64,0 87 60,3 66 64,6 88 60,3. 2012 miejsce % 1 89,9 2 87,5 3 83,1 4 82,1 5 81,1 64 64,2 67 63,2 68 63,0 92 58,8 69 62,9 119 55,4. ródo: Index of Economic Freedom.. Ranking Banku wiatowego (Doing Business) Polska pod wzgl dem instytucjonalnych warunków rozwoju przedsi biorczoci w 2012 r. zajmowaa 62 miejsce na 183 kraje badane przez Bank wiatowy) (tab. 4). Sporód krajów UE „gorsze” byy warunki prowadzenia „biznesu” tylko w Rumunii, we Woszech i w Grecji, a w poprzednich dwóch latach – jedynie we Woszech i Grecji. Niekorzystna sytuacja w Polsce pod ktem „atwoci” prowadzenia biznesu wynika przede wszystkim z: dugiego okresu zwizanego z zakadaniem dziaalnoci gospodarczej i jej likwidacj oraz kosztami tych dziaa, powolnego dziaania wymiaru sprawiedliwoci i administracji pastwowej. Korzystnie oceniany jest natomiast system ochrony praw inwestorów17.. 16 17. Ranking krajów i poziom wska ników wolnoci gospodarczej przestawiono w aneksie 3. Ranking krajów w ocenie Banku wiatowego przedstawiono w aneksie 4. 22.

(50) Tabela 4. Ranking Doing Business Kraje Singapur Hong Kong Nowa Zelandia USA Dania Wlk. Brytania Polska Wochy Rumunia Grecja. 2008 1 4 2 3 5 6 72 59 47 106. 2009 1 4 2 3 5 6 76 65 47 96. 2010 1 3 2 4 6 5 72 78 55 109. 2011 1 2 3 5 6 4 70 80 56 109. 2012 1 2 3 4 5 7 62 87 72 100. ródo: World Bank Doing Business.. Ranking UNCTAD W 2010 r. w relacji do 2007 r. warto napywajcych do Polski bezporednich inwestycji zagranicznych obniya si o 63% do 8,8 mld USD (tab. 5). W 2011 r. warto BIZ wyniosa 15,1 mld USD i bya wysza ni w roku poprzednim o ponad 70%. W 2011 r. nisza ni w Polsce bya warto BIZ a w 16 krajach UE, w tym w Austrii, Danii, Grecji, Portugalii i Finlandii. Pozycja Polski w UE nie zmienia si zasadniczo po odniesieniu wartoci inwestycji zagranicznych do krajowego produktu brutto, ale w odniesieniu do liczby mieszkaców w rankingach obejmujcych kraje UE gorzej od Polski wypady w 2011 r. jedynie: Bugaria, Estonia, Grecja, Litwa, Rumunia i Sowacja. W UE krajami o najwi kszym napywie bezporednich inwestycji zagranicznych (uwzgl dniajc udzia BIZ w PKB) s: Belgia, Dania, Irlandia, otwa i Luksemburg, a na wiecie: Hong Kong i Singapur. W Polsce w 2011 r. najwi kszy by napyw bezporednich inwestycji zagranicznych z Luksemburga, Hiszpanii, Niemiec i Szwecji. Bezporednie inwestycje zagraniczne trafiay gównie do sektora zajmujcego si dziaalnoci finansow i ubezpieczeniow (25%) oraz do dziaalnoci naukowej i technicznej (19%). Relatywnie duy udzia dziaalnoci naukowej i technicznej w strukturze BIZ wiadczy o istotnej ich roli w rozwoju post pu naukowo-technicznego w naszym kraju18.. 18. Zagraniczne inwestycje bezporednie w Polsce w 2011 r., NBP Departament Statystyczny 2012. 23.

(51) Tabela 5. Napyw bezporednich inwestycji zagranicznych do wybranych krajów UE w mld USD Kraje UE ogóem Belgia Francja Niemcy Polska Bugaria Czechy Grecja W gry otwa Litwa Rumunia Sowacja. 2006 585,0 58,9 71,8 55,6 19,6 7,8 5,5 5,3 6,8 1,7 1,8 11,4 4,7. 2007 854,0 93,4 96,2 80,2 23,6 12,4 10,4 2,1 3,9 2,3 2,0 9,9 3,6. 2008 542,2 193,9 64,2 8,1 14,8 9,8 6,4 4,5 6,3 1,3 2,0 13,9 4,7. 2009 356,6 61,7 24,2 24,1 12,9 3,4 2,9 2,4 2,1 0,1 0,1 4,8 0,0. 2010 318,3 81,2 30,6 46,9 8,8 1,6 6,1 0,4 2,3 0,4 0,7 2,9 0,5. 2011 420,7 89,1 40,9 40,4 15,1 1,9 5,4 1,8 4,7 1,6 1,2 2,7 2,1. ródo: UNCTAD.. 1.3.. Pozycja Polski w rankingach rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. W 2010 r. pod wzgl dem poziomu sumarycznego wska nika innowacyjnoci (Summary Innovation Index

(52) SII) Polska zajmowaa w UE 22 miejsce. Niszy by ten wska nik w Bugarii, Litwie, otwie, Rumunii i Sowacji (rys. 2). Taka sama bya sytuacja w poprzednich 4 latach19. Najwyszy jest poziom SII w Szwecji, Danii, Finlandii, Niemczech i Wlk. Brytanii. Pozycja Polski jest relatywnie korzystna na tle redniej unijnej pod wzgl dem jakoci kapitau ludzkiego (gównie poziomu wyksztacenia). Pozostae wska niki s nisze od wyliczonych rednio dla UE. Rónice te s najwi ksze w odniesieniu do: konkurencyjnoci sieci badawczych, zakresu inwestycji w przedsi biorstwach (zwaszcza maych i rednich), wspópracy placówek badawczych z otoczeniem produkcyjnym. Zdecydowanie mniejsze s w Polsce, ni w wi kszoci innych krajów UE, wydatki budetowe i firm produkcyjnych na dziaalno badawczo-rozwojow. W 2010 r. wska niki te w Polsce (w przyj tej skali 0-1) wyniosy odpowiednio: 0,41 i 0,18 wobec 0,75 i 1,25 rednio w UE. W Polsce udzia wydatków na badania i rozwój w 2010 r. nie przekracza 1% PKB20. Mniejszy ni w naszym kraju by jedynie udzia wydatków na sfer B+R w Rumunii, na Sowacji, otwie, w Grecji i Bugarii. Krajami o najwy 19. Realizacja programów operacyjnych, a zwaszcza programu operacyjnego „Innowacyjna gospodarka”, przewidujcego wzrost inwestycji na sfer badawczo-rozwojow, rozwój wspópracy mi dzy sfer B+R a podmiotami rynku i wsparcie maych i rednich przedsi biorstw mog zmieni odleg pozycj Polski w rankingu SII (w latach 2007-2013 realizowany jest te program „Kapita Ludzki” oraz „Infrastruktura i rodowisko”). 20 Wszystkie dane pochodz z Rocznika Statystycznego GUS, 2012. 24.

(53) szym udziale wydatków na nauk i rozwój w krajowym produkcie brutto s pónocne kraje UE – Finlandia (3,9%), Szwecja (3,1%) i Dania (3,1%). Bez wtpienia, wysoki i rosncy udzia wydatków na nauk i rozwój w tych krajach ma zwizek z ich poprawiajc si pozycj (przede wszystkim Finlandii) w wiatowych rankingach konkurencyjnoci. Sporód pozostaych krajów UE okoo 3% jest równie udzia nakadów na nauk i rozwój w PKB w Austrii i w Niemczech. Wska nik ten wynosi okoo 3% równie w Japonii i USA. Polska pod wzgl dem liczby wynalazków zgoszonych do ochrony w Europejskim Urz dzie Patentowym zajmuje (w przeliczeniu na 1 mln osób) 9 miejsce sporód krajów UE. Niszy by ten wska nik jedynie w: Grecji, Belgii, Portugalii, Bugarii, Estonii, Rumunii i Sowacji. W czoówce pod wzgl dem liczby patentów zgoszonych do ochrony znajduj si : Finlandia, Szwecja, Wlk. Brytania, Niemcy i Austria. Polska zaliczona zostaa do krajów tzw. umiarkowanych innowatorów (obok: Czech, Grecji, W gier, Woch, Malty, Portugalii, Sowacji i Hiszpanii). Krajami o najmniejszym poziomie innowacyjnoci s: Bugaria, otwa, Litwa i Rumunia. Innowatorzy liderzy to: Dania, Finlandia, Niemcy i Szwecja21. Rys. 2. Sumaryczny wska nik innowacyjnoci w krajach UE SII w 2010 r. 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 Dania. Szwecja. Niemcy. Finlandia. Belgia. Wlk.Brytania. Austria. Irlandia. Holandia. Luksemburg. Cypr. Francja. Estonia. Sowenia. Portugalia. Czechy. Wochy. Hiszpania. Malta. Grecja. Polska. Wgry. Sowacja. Rumunia. Litwa. Bugaria. otwa. 0. ródo: Innovation Union Scoreboard (IUS) 2010, Pro Inno Europe, 1 lutego 2011 r., http://www.proinno-europe.eu/metrics.. W rankingach Knowlege Economy Index (KEI) w 2011 r. Polska na 145 krajów obj tych przez Bank wiatowy badaniem zaj a 38 miejsce. W 2000 r. Polska bya na 35 miejscu (142 badane kraje), a w 1995 r. na miejscu 39 (142 kraje). Sporód krajów UE w 2011 r. Polska zajmowaa 25 miejsce, w 2000 r. 21. Ranking krajów pod wzgl dem poziomu wska nika SII przedstawiono w aneksie 5. 25.

(54) 22 miejsce, a w 1995 r. 23 miejsce (rys. 3). W 2011 r. niszy by ten wska nik jedynie w Bugarii i Rumunii. Najwyszy wska nik „wiedzy dla rozwoju” by w Szwecji (1 miejsce na wiecie), Finlandii (2 miejsce), Danii (3 miejsce), Holandii (4 miejsce), Niemczech (8 miejsce) i Irlandii (11 miejsce). Miejsce pite, szóste i siódme zajmoway: Norwegia, Nowa Zelandia i Kanada. Najwysza jest pozycja Polski pod wzgl dem poziomu wyksztacenia – 23 miejsce na wiecie i 15 w UE. W tym zakresie kraj nasz wyprzedza m.in. Wlk. Brytani , Austri , Wochy i Portugali . Zdecydowanie najwi kszy jest dystans mi dzy Polsk a niemal wszystkimi krajami UE (poza Grecj, Rumuni i Bugari) w zakresie indeksu technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz indeksu innowacyjnoci. W ocenach Banku wiatowego Polska zajmuje 23 miejsce w UE przed Litw, otw, Rumuni i Bugari. Warto podkreli , e wszystkie kraje UE (poza Rumuni i Bugari) znajdoway si w 2011 r. w rankingu KEI w grupie 40 krajów o najwyszym poziomie tego wska nika. W grupie tej znajduj si równie: Norwegia, Nowa Zelandia, Kanada, Australia, Szwajcaria, USA, Tajwan, Islandia, Hong Kong, Japonia, Singapur, Izrael, Korea Pd., Chorwacja i Chile22. Rys. 3. Indeks wiedzy dla rozwoju (KEI) w krajach UE w 2011 r. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Szwecja. Dania. Finlandia. Niemcy. Holandia. Irlandia. Belgia. Wlk.Brytania. Austria. Estonia. Luksemburg. Francja. Hiszpania. Wgry. Czechy. Wochy. Sowenia. Litwa. Malta. Sowacja. Cypr. Portugalia. otwa. Grecja. Polska. Bugaria. Rumunia. 0. ródo: Knowledge Economy Index (KEI) http:info.worldbank.org/etools/kram2/kram.. Analiza wszystkich rankingów konkurencyjnoci prowadzonych przez instytucje mi dzynarodowe i UE wyra nie wskazuje, e najmocniejsz stron polskiej gospodarki, z punktu widzenia potencjau konkurencyjnego we wspóczesnym wiecie, jest przede wszystkim poziom wyksztacenia spoeczestwa, a take wysoki stopie 22. Rankingi poszczególnych krajów przedstawiono w aneksie 6. 26.

(55) przestrzegania praw wasnoci, co jest korzystne z punktu widzenia „przycigania” kapitau inwestorów zagranicznych, w tym do brany spoywczej. Relatywnie korzystnie wypada take Polska pod wzgl dem ogólnego stanu gospodarki (wska niki makroekonomiczne), co jest bardzo wane z punktu widzenia moliwoci wsparcia podmiotów funkcjonujcych w sektorze rolnym. Zdecydowanie najsabsz stron polskiej gospodarki s: poziom infrastruktury technologicznej, relatywnie mae nakady na dziaalno badawczo-rozwojow, saba wspópraca „nauki i praktyki”, a take due utrudnienia w prowadzeniu dziaalnoci biznesowej – biurokracja, zmienne prawo gospodarcze (w tym zwaszcza podatkowe), rozbudowane procedury. Te wanie czynniki decyduj o odlegym miejscu Polski w wiatowych rankingach konkurencyjnoci, a przede wszystkim w rankingach dotyczcych rozwoju gospodarczego opartego o wiedz i innowacje, przy czym pozycja Polski w tych rankingach nie poprawia si . Poprawa konkurencyjnoci podmiotów funkcjonujcych w gospodarce, a gównie firm produkcyjnych (w tym podmiotów rolnych) wymaga ze strony „rzdu” przede wszystkim wi kszych zach t organizacyjnych i finansowych dla stymulowania rozwoju procesów innowacyjnych, w tym gównie wzrostu nakadów na dziaalno badawczo-rozwojow i zach cania do wspópracy podmiotów produkcyjnych i naukowo-badawczych oraz bardziej stabilnej i sprawnej dziaalnoci organów administracyjnych funkcjonujcych w otoczeniu podmiotów produkcyjnych. Z rankingów dotyczcych rozwoju konkurencyjnoci w oparciu o wykorzystanie wiedzy i rozwiza innowacyjnych wynika równie, e konieczne jest zwi kszenie nakadów na badania i rozwój ze rodków firm produkcyjnych i budowanie pozycji konkurencyjnej w znacznie wi kszym stopniu w oparciu o innowacje kreatywne, a nie odtworzeniowe, imitujce osigni cia innych krajów i ich podmiotów. Tabela 6. Pozycja Polski w wiatowych rankingach konkurencyjnoci Wyszczególnienie. Na wiecie Liczba badanych Pozycja Polski krajów. Global Competitiveness Index International Institute for Managemet World Competitiveness Index World Economic Forum Index of Economic Freedom Heritage Foundation Doing Business World Bank Knowledge Economy Index World Bank Summary Innovation Index Innovation European Scoreboard. w UE. 34. 59. 18. 41. 144. 15. 64. 179. 22. 62. 183. 24. 38. 142. 22. -. -. 25. ródo: Jak w tabelach 1-5 i rysunkach 2 i 3.. 27.

(56) 1.4.. Niektóre wska

(57) niki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w Polsce (w tym w rolnictwie). W latach 2000-2010 nakady na dziaalno badawczo-rozwojow w Polsce systematycznie si zwi kszay i w 2010 r. wyniosy 10,4 mln z. Wzrost finansowania dziaalnoci badawczo-rozwojowej niemal w caoci spowodowany by zwi kszeniem wpywów na ten cel ze róde zewn trznych – gównie rodków unijnych. W 2010 r. udzia funduszy mi dzynarodowych w ogólnych nakadach na sfer B+R wyniós 11,8%, wobec 1,8% w 2000 r. Udzia wsparcia ze rodków producentów gospodarczych obniy si z 24,5 do 24,4%, a z budetu pastwa z 63,4 do 56,2%. Zatrudnienie w sferze badawczo-rozwojowej (jednostki naukowe, szkoy wysze, ale te podmioty gospodarcze) zwi kszyo si z 78,9 tys. osób do zaledwie 81,8 tys. osób w 2010 r., przy czym liczba zatrudnionych w sferze B+R zwi kszya si w podmiotach gospodarczych, a obniya si w jednostkach naukowych, rozwijajcych wasne badania (laboratoria, dziay badawczo-rozwojowe) (tab. 7). W sprzeday artykuów polskiego sektora przemysowego zwi ksza si , b dcy jednym z wyznaczników innowacyjnoci, udzia przychodów netto ze sprzeday produktów nowych lub ulepszonych. W przychodach netto ze sprzeday udzia ten w 2010 r. we wszystkich zakadach przemysowych wyniós 12,4%, a najniszy by (obok przemysu odzieowego) w przemyle spoywczym – 5,8% (Rocznik Statystyczny GUS, 2012). Brak jest danych dotyczcych wynalazków i patentów w sektorze spoywczym, ale jest to zrozumiae biorc pod uwag trudnoci w zdefiniowaniu poj cia „wynalazki” w produkcji ywnoci. Zwi ksza si w zakadach przetwórczych, w tym w zakadach przemysu spoywczego, wykorzystywanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych. W 2011 r. w zakadach przemysowych z internetu korzystao 93% przedsi biorstw, z wasnej sieci internetowej 68%, a z automatycznej wymiany danych 65%. W 2000 r. wska niki te wynosiy odpowiednio 86, 49 i 40%23. Ronie zatem dost p podmiotów przetwórczych do informacji dotyczcych rynku wiatowego, a take osigni w zakresie post pu naukowo-technicznego w poszczególnych dziedzinach gospodarki w innych krajach. Dynamicznie zwi ksza si te stopie wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w gospodarstwach domowych. W 2010 r. z poczty elektronicznej korzystao 48% osób w wieku 16-74 lat, a z wyszukiwania informacji o towarach i usugach (poprzez internet) 39% (od 23. Dynamiczny wzrost wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych wie si z rosnc dost pnoci usug oferowanych przez jednostki zajmujce si t dziedzin dziaalnoci. S to gównie firmy mi dzynarodowe, dla których istotnym czynnikiem lokalizacji w Polsce jest chonny rynek zbytu, a take dost pno wysoko wykwalifikowanych pracowników. Wedug Pierre Audion Consultants (2012) sprzeda usug technologii informatycznej w Polsce w latach 2011-2015 wzrastaa b dzie w tempie 7,2% rocznie. 28.

(58) powiednio 24 i 18% w 2005 r.). Oznacza to dla jednostek przetwórczych potrzeb i konieczno prowadzenia umiej tnej reklamy, a zarazem przekazywania rzetelnej informacji o wytwarzanych produktach w sieci internetowej. W Polsce zmniejsza si zatrudnienie w placówkach naukowo-badawczych i w innych podmiotach gospodarczych zajmujcych si problematyk rolnicz – z 10,4 tys. osób w 2000 r. do 6,6 tys. osób w 2010 r. Obniy si take z 9,2 do 7,6% udzia nakadów na dziaalno badawczo-rozwojow w rolnictwie w ogólnych nakadach na sfer B+R (tab. 7). Wsparcie dziaalnoci badawczo-rozwojowej dotyczcej rolnictwa pochodzi niemal wycznie z budetu pastwa, a take ze wspomagania ze rodków zewn trznych, gównie z budetu UE. Mieszkacy wsi, a zatem i producenci rolni, w znacznie mniejszym stopniu ni mieszkacy miast, korzystaj z sieci internetowej. W 2011 r. dost p do poczty elektronicznej miao 39% mieszkaców yjcych na terenach wiejskich (w miastach 57%), a wyszukiwanie informacji o towarach i usugach dotyczyo 36% mieszkaców wsi (49% w miastach). Tabela 7. Wybrane wska niki „spoeczestwa informacyjnego” w 2000 i 2010 r.. Wyszczególnienie. Ogóem W sektorze rolnictwa. Zatrudnienie w brany naukowo-badawczej w tys. osób. Struktura nakadów na sfer B+R. 2000. 2010. 2000. 2010. 78,9 10,4. 81,8 6,6. 100 9,2. 100 7,6. Dost p do internetu w 2011 r. w procentach liczby ludnoci w wieku 16-74 lat Poczta Wyszukiwanie inelektroniczna formacji o towarach miasto. wie. miasto. wie. 57. 39. 49. 36. ródo: Rocznik Statystyczny GUS, 2012.. rodki na dziaalno badawczo-rozwojow w rolnictwie mog wzrosn ze róde unijnych pod warunkiem wykorzystania przez Polsk zwi kszonych po 2013 r. unijnych funduszy przeznaczonych na realizacj Strategii 2020, w której jednym z priorytetów jest wzrost innowacyjnoci w tym sektorze gospodarki. Pozyskiwanie zwi kszonych rodków na ten cel zaleao b dzie od aktywnoci jednostek i podmiotów przygotowujcych projekty naukowo-badawcze i innowacyjne. Wsparcie to (równie z budetu krajowego) b dzie niezb dne wobec duego ryzyka ekonomicznego, jakim obciona jest realizacja wszystkich projektów innowacyjnych. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do producentów rolnych, których kondycja ekonomiczna i moliwo wpywu na jej poziom s znacznie mniejsze ni podmiotów funkcjonujcych w brany przetwórczej. Wprowadzenie rozwiza innowacyjnych w rolnictwie czyni niezwykle istotnym otoczenie, w jakim funkcjonuj podmioty rolne, poczwszy od dziaal29.

(59) noci i sprawnoci „rzdu” (uj tych we wska nikach syntetycznych) poprzez instytucje doradcze, zwizki producentów, a skoczywszy na samych producentach rolnych i ich zdolnoci do przeamania zachowawczych postaw w zakresie zmiany sposobów produkcji i funkcjonowania w organizacjach i grupach producentów. Przeamanie postaw zachowawczych w ogromnym stopniu zaley od jakoci czynnika pracy w rolnictwie i wspópracy wszystkich podmiotów funkcjonujcych w sektorze rolnym i w jego otoczeniu. Szersze wprowadzenie rozwiza innowacyjnych do rolnictwa i zastosowanie w tym sektorze zasad gospodarki opartej na wiedzy wymaga zatem rozwiza systemowych mogcych, jeeli nie zmieni , to znacznie zmniejszy ograniczenia wynikajce ze specyfiki tej brany. Prób tych systemowych rozwiza, zgodnie ze Strategi 2020, stanowi zaoenia wspólnej polityki rolnej, która ma by realizowana po 2013 r. W zaoeniach tych przyjmuje si kontynuacj wsparcia dziaa proinnowacyjnych w ramach II filaru WPR, tj. wprowadzanie nowych produktów, procesów i technologii w rolnictwie, ale te w sektorze usug doradczych dla rolników. Przewiduje si ponadto stworzenie sieci europejskiego partnerstwa (EPI) na rzecz wydajnego i zrównowaonego rolnictwa oraz ustanowienie nagrody za innowacyjn wspóprac lokaln na obszarach wiejskich, a take zwi kszenie budetu na badania w rolnictwie i gospodarce ywnociowej w ramach nowego programu bada i innowacji (Horizont 2020)24. Nowym rozwizaniem jest zainicjowanie tworzenia sieci partnerstwa innowacyjnego majcego na celu zwi kszenie przepywu informacji mi dzy wszystkimi podmiotami rynku (rolnicy, przedsi biorstwa przemysu spoywczego) i dziaajcymi w otoczeniu sektora rolno-spoywczego doradcami i podmiotami naukowymi oraz organizacjami pozarzdowymi. Wspópraca ta spowodowa ma przede wszystkim zwi kszenie zakresu wdraania osigni naukowych do praktyki produkcyjnej, ale take z zakresu zarzdzania i marketingu, a z drugiej strony „przeniesienie potrzeb badawczych z poziomu praktycznego do poziomu nauki”. Dziaania innowacyjne realizowane b d poprzez grupy operacyjne skadajce si z rolników, naukowców, doradców, organizacji pozarzdowych, ale te przedsi biorców. Grupy operacyjne maj dziaa poprzez inicjatywy klastrowe, centra innowacji oraz projekty pilotaowe i demonstracyjne. Brak metod badawczych, zwizany w bardzo duym stopniu z trudnociami z doborem kryteriów oceny, sposobem ich pomiaru, doborem reprezentatywnej próby badawczej, ale take konieczno uwzgl dnienia wpywu systemu wsparcia rolnictwa, nie pozwala na dokadniejsze okrelenie wpywu innowacji na post p zachodzcy w rolnictwie poszczególnych krajów i opracowanie rankingów konkurencyjnoci pod tym wzgl dem. Wybór czynników i metod pomiaru 24. W tej cz ci raportu korzystano z opracowania Giejbowicza i Chlebickiej (2012). 30.

(60) jest szczególnie skomplikowany w odniesieniu do „organizacyjnego” aspektu innowacyjnoci – post p w dziaalnoci marketingowej, logistyce sprzeday. Równie badanie rozwoju innowacyjnoci pod ktem produktowym czy post pu technologicznego, technicznego czy biologicznego, moe mie i ma w duym stopniu fragmentaryczny, wyrywkowy charakter. Niezwykle trudno jest odróni , sklasyfikowa i porówna post p dokonujcy si w czysto technicznym aspekcie od post pu majcego charakter innowacyjny, w tym zwaszcza kreatywny. Wydaje si , e w polskim rolnictwie dokonuje si przede wszystkim post p o charakterze imitacyjnym, polegajcy na szerszym wprowadzaniu do gospodarstw rolnych osigni znanych i stosowanych w wielu rozwini tych gospodarczo krajach wiata. Dotyczy to zwaszcza: sposobów przechowywania produktów rolnych (zbiorniki do schadzania i przechowywania mleka, silosy zboowe, chodnie z kontrolowan atmosfer do przechowywania owoców), stosowania w coraz wi kszym stopniu nowoczesnych maszyn do zbiorów czy doskonalenia potencjau genetycznego rolin (nowe odmiany) i dostosowywania struktury stosowanych odmian do polskich uwarunkowa glebowo-klimatycznych. May jest jeszcze post p w stosowaniu kwalifikowanego materiau siewnego i prowadzenie upraw metodami rozwoju rolnictwa zrównowaonego25. Jak si wydaje, w najwi kszym stopniu nowatorski (kreatywny) charakter ma stosowanie w uprawie nowych odmian rolin pochodzcych z polskiej hodowli (w bardzo duym stopniu dotyczy to polskiego ogrodnictwa, w tym zwaszcza sadownictwa). Poda i dost pno noszcych cechy innowacyjnoci rodków produkcji dla rolnictwa (sprz tu rolniczego, rodków ochrony rolin, ale te wysokowydajnych nasion czy nowych odmian sadzonek) jest bardzo dua. Problemem jest natomiast relatywnie niska w porównaniu z innymi krajami skala ich stosowania w gospodarstwach rolnych w Polsce, wynikajca gównie ze sabej kondycji ekonomicznej wi kszoci gospodarstw, z niskiego stopnia ich zorganizowania i z wci niewielkiego zakresu wspópracy z jednostkami funkcjonujcymi w otoczeniu rolnictwa (gównie z orodkami naukowo-badawczymi i doradczymi). Post p w zakresie innowacyjnoci w polskim rolnictwie zalea b dzie od jak najwi kszego wykorzystywania wyszych unijnych rodków wsparcia, skali dost pnych rodków wsparcia z budetu krajowego i „ch ci” samych rolników do samoorganizowania si i porzucenia zachowawczych postaw w zakresie wprowadzania nowych rozwiza, a to zaley w ogromnym stopniu od jakoci siy roboczej w polskim rolnictwie.. 25. Szerzej na ten temat: Józwiak, Kagan, Mirkowska (2012). 31.

(61) 2.. Zasoby i jako siy roboczej i ziemi w rolnictwie. 2.1.. Zasoby i jako siy roboczej w rolnictwie Polski i UE. Post pujce procesy industrializacyjne, przy poprawie struktury agrarnej i rosncym wyposaeniu kapitaowym, powoduj systematyczne zmniejszanie si liczby ludnoci rolniczej we wszystkich krajach UE-27. rednio we Wspólnocie w 2010 r. w relacji do 1995 r. ludno rolnicza (osoby, których ródem utrzymania jest rolnictwo) zmniejszya si a o 40% do 21,7 mln osób, a jej udzia w liczbie mieszkaców spad z 7,8 do 4,3% (tab. 8). Liczba osób, których gównym zaj ciem jest praca w rolnictwie (aktywnych zawodowo w tym sektorze gospodarki) zmniejszya si z 18,4 do 10,7 mln, a ich udzia w ogólnej liczbie mieszkaców UE obniy si z 3,9 do 2,1%. Polska jest krajem o najwyszych we Wspólnocie zasobach siy roboczej w rolnictwie i najwyszym udziale utrzymujcych si z rolnictwa i pracujcych w tym dziale gospodarki narodowej w ogólnej liczbie ludnoci (rys. 4). W 2010 r. liczba ludnoci rolniczej i aktywnej zawodowo w rolnictwie polskim stanowia odpowiednio 26 i 28% ogólnej liczby tej ludnoci we Wspólnocie. Udzia ludnoci rolniczej i aktywnej zawodowo w rolnictwie wynosi 14,8 i 7,7% ogólnej liczby mieszkaców26. Tabela 8. Ludno rolnicza i ludno aktywna zawodowo w UE Ludno rolnicza Kraje. UE-27 Belgia Holandia Wlk. Brytania W gry Portugalia Francja Niemcy Hiszpania Rumunia Polska. w mln osób 1995 37,5 0,2 0,6 1,1 1,5 1,7 2,5 2,6 3,7 4,0 8,3. 2010 21,7 0,1 0,4 0,9 0,8 1,1 1,3 1,3 2,0 1,8 5,7. ogóu ludnoci w% 1995 2010 7,8 4,3 2,2 1,3 3,9 2,5 2,0 1,5 14,3 8,4 16,9 10,3 4,3 2,0 3,2 1,6 9,3 4,4 17,6 8,4 21,5 14,8. Ludno aktywna zawodowo w rolnictwie ogóu ludnoci w mln osób w% 1995 2010 1995 2010 18,4 10,7 3,9 2,1 0,1 0,1 0,9 0,6 0,3 0,2 1,8 1,3 0,6 0,5 1,0 0,8 0,6 0,3 6,0 3,2 0,8 0,5 7,5 4,8 1,1 0,6 1,9 0,9 1,3 0,7 1,6 0,8 1,6 1,0 4,0 2,2 2,0 0,9 8,9 4,0 4,8 3,0 12,3 7,7. ródo: Rocznik Statystyki Mi dzynarodowej GUS, 2012.. 26. Dane dotyczce ludnoci rolniczej i aktywnej zawodowo w rolnictwie przedstawiono w aneksie 7. 32.