"Historia wychowania w starożytności", Marrou Henri-Irénée, Warszawa 1970 : [recenzja]

T. Piórek

"Historia wychowania w

starożytności", Marrou Henri-Irénée,

Warszawa 1970 : [recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 8/2, 233-236

k siążce. D ą ż e n ie do s y n te z y p r a k ty k i z a w o d o w e j z k s z ta łc e n ie m og ó l­ n y m s ta je się n a c z e ln y m p o s tu la te m p o s ta w io n y m so b ie p rz e z M ia la re ta . D o czego p ro w a d z i ro z d z ie la n ie s p e c ja liz a c ji od w ie d z y o g ó ln ej m o ż e ­ m y p rz e śle d z ić , p o z a p rz y k ła d e m h is to rii w y c h o w a n ia , n a k ró ts z y m o k re s ie ro z w o ju ta k ic h n a u k , ja k m e d y c y n a , b io lo g ia, fizy k a, n ie k tó re k ie r u n k i p o lite c h n ic z n e , itd .; je ś li s p e c ja liz a c je w p e d a g o g ic e doty czy ć b ę d ą b a d a ń e k s p e r y m e n ta ln y c h , n a le ż a ło b y s tw o rz y ć w a r u n k i do w y o d ­ r ę b n ia n ia się ta k ic h sp e c ja liz a c ji, w n o sz ą c y c h e m p iry c z n e p o s tu la ty do m e to d o lo g ii i sy s te m a ty k i, p rz y jm o w a n e j d o ty c h c z a s w p edagogice.

D o b rz e się sta ło , że W p ro w a d z e n ie do p e d a g o g ik i — G a s to n a M ia la ­ r e t a u d o s tę p n io n o p o ls k ie m u c z y te ln ik o w i. W ie lk ie tr a d y c je k u ltu ro w e F r a n c j i m a ją gen ezę, m . in. w p o w a d z e tr a k to w a n ia p ro b le m ó w w y c h o ­ w a n ia i w b o g a te j h is to rii m y ś li p e d a g o g ic z n e j teg o k r a ju . Z n a jd u je to w y ra z w ilo ści w y d a w a n y c h ro c z n ie p ra c w e F r a n c ji z d z ie d z in y p e d a g o ­ g iki, d o d a ć trz e b a , że c o ra z częściej p ra c e k s p e ry m e n ta ln y c h .

P o s tu lo w a łb y m P a ń s tw o w e m u W y d a w n ic tw u N a u k o w e m u w z n o w ie n ie e d y c ji p ra c y M i a la r e ta (u s u n ię to by w n ie j k ilk a n a ś c ie b łę d ó w z n a le ­ z io n y ch w w y d a n iu o b ecn y m ), k tó r e j ty lk o p ię c io ty s ię c z n y n a k ła d s p o ­ w o d o w a ł, że je s t o n a n a r y n k u k s ię g a rs k im ju ż n ie d o s tę p n a .

T. P ió re k

M a rro u H e n r i-Ir é n é e , H isto ria w y c h o w a n ia w sta ro ży tn o śc i. (P rz e k ła d :

S. Łoś) W a rs z a w a : P W N 1970, ss. 657. H is to ria w y c h o w a n ia z a jm u je się b a d a n ia m i i s y s te m a ty z a c ją d z ie jo ­ w ego ro z w o ju w y c h o w a n ia i p ed ag o g ik i. S w o im b a d a n ie m o b e jm u je h i­ s to ria w y c h o w a n ia z a ró w n o d z ie je p r a k ty k i p e d a g o g ic z n e j, tz n . h is to rię fa k ty c z n ie d z ia ła ją c y c h w ró ż n y c h o k re s a c h i s p o łe c z e ń stw a c h szk ó ł i o św ia to w o — w y c h o w a w c z y c h in s ty tu c ji, j a k i d z ie je m y śli p e d a g o g ic z ­ n e j, k tó r e s ta n o w i h is to ria d o k tr y n i p rą d ó w p ed a g o g ic z n y c h w ra z z ro z ­ w o je m p o g lą d ó w i te o r ii p ed ag o g ic zn y ch . T ra k to w a n ie h is to rii w y c h o w a n ia ja k o d z ie jó w k u ltu r y o ra z d z ie jó w fo r m o w a n ia się i p rz e k s z ta łc a n ia c z ło w ie k a i lu d z k o śc i p o d je j w p ły ­ w e m je s t n a js z e rs z y m ze z n a c z e ń n a d a w a n y c h je j p o ję c iu i n a js z e r ­ szy m z a k re s o w o u ję c ie m .

W c ześn iejsze c h ro n o lo g ic z n ie je s t tr a k to w a n ie h is to rii w y c h o w a n ia ja k o h is to rii m y ś li p e d a g o g ic z n e j. D o k try n y p e d a g o g ic z n e r o z w ija ły się w sta ro ż y tn o ś c i w śc isły m z w ią z k u z ro z w o je m m y ś li filo zo ficzn ej ; f a k t te n u tr u d n ia o p ra c o w a n ie p ro b le m a ty k i h is to rii w y c h o w a n ia i n a u c z a n ia p rz e z p ed ag o g ó w , s ta w ia ją c p rz e d n im i, m . in. o g ra n ic z e n ia filo lo g ic z ­ ne, h is to ry c z n e , z z a k re s u n a u k p o m o cn iczy ch h is to rii i h is to rii filo ­ zofii.

O m a w ia n a k s ią ż k a H e n ri M a r ro u je s t z n a k o m itą s y n te z ą z a g a d n ie ń k s z ta łc e n ia i w y c h o w a n ia n a p rz e s trz e n i c a łe j s ta ro ż y tn o ś c i o ra z n a p o c z ą tk u e p o k i śre d n io w ie c z a . A u to r — je s t p ro fe s o re m S o rb o n y . Z a j­ m u je się k u lt u r ą a n ty c z n ą w s z e ro k im k o n te k ś c ie ; je g o stu d ia , o b e jm u ­ ją c e c h ro n o lo g ic z n ie b a rd z o sz e ro k i o k res, d o ty c z ą filozofii, p ed ag o g ik i, p sy ch o lo g ii, m u zy k o lo g ii, sz tu k i, filo lo g ii k la s y c z n e j.

D zieło M a r ro u z a w ie ra n a jw a ż n ie js z e zd o b y cze b a d a ń n a d h is to rią w y c h o w a n ia z o s ta tn ic h d w u d z ie s tu la t; a u to r ro z p o c z ą ł p ra c e n a d je j p ie rw o w z o re m w la ta c h o k u p a c ji h itle r o w s k ie j w e F r a n c ji (p rz e k ła d u p o lsk ieg o d o k o n a n o z je j szóstego w y d a n ia ).

M y śl p e d a g o g ic z n a w y s tę p u je w sp ó łc z e ś n ie w w ie lu d z ie d z in a c h i p r z e ­ w ija się w d z ia ła ln o ś c i in n y c h sp e c ja listó w , z a jm u ją c y c h się ró w n o c z e ­ ś n ie w ie lo m a z a k re s a m i b a d a ń . R e fle k s ja p e d a g o g ic z n a p o w in n a o k re ś lić k o n c e p c ję czło w ie k a, jeg o sto su n k ó w ze ś w ia te m m a te r ia ln y m i z ż y ­ c ie m s p o łe c z n y m ; ja k o d y sc y p lin a tr a k to w a n a je s t p a r e x c e lle n c e filo ­ zo fic z n ie ; s ta n o w i n a ogół d z ie d z in ę p ed a g o g ik i, b y w a je d n a k często o d ry w a n a od rz e c z y w isto śc i sz k o ln e j, z k tó r e j p o w in n a w y d o b y w a ć to, co je s t n a jw a ż n ie js z e w d z ia ła ln o śc i, a p rz y ty m u k a z y w a ć je j śro d k i d o s k o n a le n ia się. W z a k re s ie , w ja k im je j z a d a n ie m je s t a n a liz o w a n ie b ie ż ą c y c h z a ­ g a d n ie ń ż y c ia szk o ln eg o , r e f le k s ja p e d a g o g ic z n a p o w in n a je lo k a liz o w a ć w ła ś n ie w czasie i p rz e s trz e n i. H is to ria w y c h o w a n ia p o z w a la n a m le p ie j z ro z u m ie ć e w o lu c ję id e i w y c h o w a w c z y c h i n a d a ć w ła śc iw y k ie r u n e k ro z w o jo w i sy s te m ó w sz k o l­ nych. N ie d o c e n ia n ie a k tu a ln y c h zdobyczy b a d a ń i s tu d ió w (w a ru n k ie m je s t ic h je d n o z n a c z n e u sta le n ie ) n a d h is to rią w y c h o w a n ia , to o g ra n ic z a n ie się do z a le d w ie częściow ego d o s trz e g a n ia p ro b le m ó w rz e c z y w isty c h , to ry z y k o k o n s tru o w a n ia z n ie k s z ta łc o n e g o o b ra z u rzeczy w isto ści, do k tó re j p o w in n iś m y p rz y g o to w y w a ć d o ra s ta ją c e p o k o len ia.

Z d a n ie m p ro f e s o ra S te f a n a W o ło szy n a „ H is to ria w y c h o w a n ia i m y śli p e d a g o g ic z n e j, u k a z u ją c z w ią z e k fo rm w y c h o w a w c z y c h i p o g lą d ó w p e ­ d a g o g ic z n y c h z p o d ło ż e m sp o łe c z n y m i k u ltu ra ln y m , z w ią z e k fo rm w y ­ c h o w a w c z y c h i p o g lą d ó w p e d a g o g ic z n y c h z ro z w o je m in n y c h n a u k o raz p o g lą d a m i p o lity c z n o -sp o łe c z n y m i i u m y sło w y m i, a ta k ż e p e rs p e k ty w y h is to ry c z n e z ja w is k i in s ty tu c ji w y c h o w a w c z y c h , je s t d o sk o n a ły m w p r o ­ w a d z e n ie m w s tu d io w a n ie n a u k o w y c h o w a n iu i n ie z b ę d n y m śro d k ie m k s z ta łc e n ia k u ltu r y p e d a g o g ic z n e j“ (S. W o ło szy n ; Z a ry s p e d ag o g ik i, P W N

1962, to m I, s. 29).

W ielkie dzieło H enri'ego M arrou (bo ta k chyba należy określić om a­ w ia n ą książkę), ja k żadne dotąd, w nosi ta k ie bogactw o wiadom ości, czę­ sto now ych lu b w now ym naśw ietleniu, rzeteln ie udokum entow anych, p rezentow anych z ta k ą eru d y c ją i k u ltu rą , że usatysfakcjonow ać może n a jb a rd z ie j krytycznych badaczy' h isto rii k u ltu ry czy w ychow ania.

O m ó w io n e w k sią ż c e d z ie je o b e jm u ją o k re s p r a w ie p ię tn a s tu w ie k ó w (od 1000 r. p rz e d C h r. do 500 r. p o C hr.) ; m im o t a k ro zleg łeg o o k re s u c h ro n o lo g ic z n e g o z a g a d n ie n ia z a w a r te w k sią ż c e s ą je d n o lic ie i o stro z a ry s o w a n e .

P o c z ą tk i o m a w ia n e j w k sią ż c e h is to rii w y c h o w a n ia d o ty c z ą c y w iliz a ­ c ji s k ry b ó w w E g ip cie i M ezo p o tam ii. P o n im szero k o M a r ro u o m a w ia w y c h o w a n ie g re c k ie , k tó re g o id e ę w s z e c h s tro n n o ś c i i h a rm o n ijn o ś c i p r z e d s ta w ia z m is trz o s tw e m W e rn e r a J a e g e r a . P o z n a je m y te d y w o js k o ­ w e w y c h o w a n ie S p a rty , z w ią z k i sy s te m ó w w y c h o w a w c z y c h w s ta r o ż y t­ n e j G re c ji z a te ń s k im i sz k o ła m i filo z o fic z n y m i (z a s a d a : k a ló s k ag ató s). D o w ia d u je m y się o p rz y c z y n a c h c h ro n o lo g ic z n e g o ro z s tę p u m ię d z y k u l­ t u r ą a n a u c z a n ie m w o k re s ie so fisty c z n y m (a k tu a ln e g o i w d o b ie o b e c ­ n e j). W o p ra c o w a n iu ro z d z ia łu d o ty czą ceg o m is trz ó w k la s y c z n e j t r a d y ­ c ji (P la to n , Is o k ra te s ) o ra z w ięk szo ści d ru g ie j części k sią ż k i, o m a w ia ją ­ c e j w y c h o w a n ie k la s y c z n e w o k re s ie h e lle n is ty c z n y m , H e n ri M a r ro u k o ­ r z y s ta z d o stę p n y c h n a jn o w s z y c h źró d eł, d z ię k i czem u w y ła n ia się p rz e d n a m i n o w y o b ra z rz e c z y w isto śc i ta m ty c h czasów , k re ś lo n y w y ra ź n ie , b a r w n ie , ro z w ie w a ją c y d o ty c h c z a so w e s u g e s tie i k o n c e p c je „ d o c ie k li­ w y c h p o le m is tó w “.

D o sk o n a łe są z w ła sz c z a ro z d z ia ły p o św ię c o n e h e lle n is ty c z n e m u w y c h o ­ w a n iu fiz y c z n e m u i a rty s ty c z n e m u , rz u c a ją c e n o w e św ia tło n a is to tę ty c h e le m e n tó w w k o n c e p c ji c z ło w ie k a teg o o k resu .

C zęść tr z e c ia ro z ta c z a p rz e d c z y te ln ik ie m H is to rii w y c h o w a n ia M a r ­ ro u o d m ie n n o śc i rz y m sk ie g o w y c h o w a n ia i s to s u n e k b a rb a r z y ń s k ic h z d o b y w c ó w R z y m u do g in ą c e j c y w iliz a c ji w sc h o d n ie j i g re c k ie j. P r z e d s ta w ia n e p rz e z a u to r a z a g a d n ie n ia w s z e ro k im u w a ru n k o w a n iu , a p rz y ty m b a r w n ie i su g e s ty w n ie , s p r a w ia ją , że o d c z u w a m y p rz y le k ­ tu r z e p re z e n to w a n e j k s ią ż k i w ie lk ie e m o c jo n a ln e z a a n g a ż o w a n ie M a rro u w o m a w ia n e p ro b le m y . J a k i m z d e c y d o w a n y m z w ro te m w s to s u n k u do w y c h o w a n ia g reck ieg o , rz y m sk ie g o b y ła, p o ja w ia ją c a się od c z w a rte g o w ie k u , m o n a s ty c z n a p e ­ d a g o g ik a w czesn eg o c h rz e ś c ija ń s tw a — d o w ia d u je m y się z ro d z ia łó w IX i X k sią ż k i. N o w y ty p szk o ły (c h rz e ś c ija ń s k ie j) z a p o w ia d a ś re d n io w ie c z ­ n ą sz k o łą k la s z to rn ą , k tó r a n ie p r o m ie n io w a ła n a z e w n ą trz i n ie w y ­ c h o d z iła p o z a z a k re s o k re ś lo n e g o śro d o w isk a .

S w o je d zieło M a r ro u k o ń czy p rz e d s ta w ie n ie m w a ru n k ó w i c h ro n o lo g ii w y p a rc ia szk ó ł ty p u k la s z to rn e g o p rz e z śre d n io w ie c z n y ty p szk o ły w y ­ z n a n io w e j. P o z a w y c h o w a n ie m b iz a n ty js k im , k tó r e by ło n ie p r z e rw a n y m p r z e d łu ż e n ie m w y c h o w a n ia k la sy c z n e g o p r a w ie do k o ń c a X V w iek u , o ra z k ró c e j w A fry c e (pod p a n o w a n ie m W a n d a ló w ) i n a jd łu ż e j w Ita lii, g d z ie k la s y c z n a tr a d y c ja z a p u śc iła n a jg łę b s z e k o rz e n ie — b e z p o w ro t­ n ie k o ń c z y się p e d a g o g ik a a n ty c z n a . J e j m ie js c e — n a p rz e c ią g u bez m a ła d z ie s ię c iu w ie k ó w — z a jm u je , p o w s ta ła w e g ip s k ic h m o n a s te ra c h

(IV w ie k po C hr.) p e d a g o g ik a eg ip sk a, k tó r e j sp a d k o b ie rc a m i je s t p r z e ­ cież k u lt u r a Z ach o d u , a k tó r a o k a z a ła się „b o d ź c e m “ w y z w a la ją c y m id e e re n e s a n s u , n a w ią z u ją c e do k la s y k i s ta ro ż y tn e j, p o p rz e d z a ją c e n o w e h a ­ s ła w d z ie d z in ie w y c h o w a n ia i n a u c z a n ia w o k re s ie o św ie c e n ia i d z ie ­ w ię tn a s to w ie c z n e g o p o zy ty w izm u .

P rz y p is y u z u p e łn ia ją c e tr e ś ć ro z d z ia łó w z a jm u ją 117 s tr o n (sic!). Z a ­ w ie r a ją o n e ty le w y ja ś n ie ń , szczeg ó ło w y ch w s k a z ó w e k i n o t b ib lio g r a ­ ficzn y ch , że s ą n a jle p s z ą ilu s tr a c ją w ło ż o n e j p ra c y p rz e z M a r ro u w o m a ­ w ia n e dzieło.

K s ią ż k ę u z u p e łn ia s ta r a n n y in d e k s rz e c z o w y i n a z w isk , k tó r e n a d a ją je j c h a r a k te r e n c y k lo p e d ii w y c h o w a n ia w o k re s ie s ta ro ż y tn y m i w c z e ­ sn eg o śre d n io w ie c z a .

N a le ż a ło b y o c z e k iw a ć szy b k ieg o w z n o w ie n ia p rz e z P a ń s tw o w e W y ­ d a w n ic tw o N a u k o w e e d y c ji H is to rii w y c h o w a n ia w sta ro ż y tn o ś c i, gdyż je j d o ty c h c z a so w y n a k ła d je s t ju ż c a łk o w ic ie w y c z e rp a n y .

T. P ió re k

C arl R . R ogers, F re e d o m to L ea rn , C h a rle s E. M e r rill P u b lis h in g C o m p ­

a n y , C o lu m b u s, O hio, 1969, s. 358.

W k sią ż c e n in ie js z e j R o g e rs p o d a je sw o je p ro p o z y c je o d n o śn ie m o ż li­ w o ści a p lik a c ji jeg o te o r ii oso b o w o ści i p sy c h o te ra p ii w z a k re s ie w y ­ c h o w a n ia i n a u c z a n ia . M ó w iąc n a to m ia s t o u c z e n iu czy w y c h o w a n iu R o g e rs m a n a m y ś li ra c z e j te n ro d z a j u c z e n ia i w y c h o w a n ia , k tó r e d o ­ p ro w a d z a do z a is tn ie n ia p e w n y c h k o n s tru k ty w n y c h z m ia n w oso b o w o ­ ści u c z n ia i w je g o p o stę p o w a n iu .

W części I R o g e rs p o d a je k ilk a p rz y k ła d ó w re a liz a c ji p ro p o n o w a n e j p rz e z sie b ie m e to d y u c z e n ia w ró ż n y c h s y tu a c ja c h szk o ln y ch . R e la c je te, w z b o g a c o n e n o ta tk a m i z p rz e b ie g u p ro c e s u u c z e n ia , u ja w n ia j ą ja k o s k u te k s to s o w a n ia te j m e to d y : ży w e w łą c z e n ie się u c z n i w o d k ry w a n ie ro li p rz e d m io tu n a u c z a n ia d la ro z w ią z a n ia ic h w ła s n y c h p ro b le m ó w ży­ cio w y ch , w ię k sz e z a a n g a ż o w a n ie się w z d o b y w a n ie w ia d o m o śc i i o d p o ­ w ie d n ic h u m ie ję tn o śc i, sk ło n n o ść do d ia lo g u i d y sk u s ji, o d k ry w a n ie oso­ b is ty c h p o te n c jo n a ln o ś c i i tw ó rc z e ic h w y k o rz y s ta n ie w p ro c e s ie u c z e ­ n ia się. W części II R o g e rs o m a w ia w a r u n k i o d k ry c ia i w y k o rz y s ta n ia p o zy ­ ty w n y c h p o te n c jo n a ln o ś c i u c z n ia w p ro c e s ie u c z e n ia o ra z jeg o p o trz e b y ic h u rz e c z y w is tn ie n ia . W o p a rc iu o sw e b a d a n ia n a d p ro c e s e m p sy c h o te ra p ii i d o św ia d c z e ­ n ia z te r e n u p ra c y p e d a g o g ic z n e j R o g ers d o ch o d zi do p rz e k o n a n ia , iż d e ­