Michał Szulawski, Stanisław
Tokarski
Poprawiona Skala Umiejętności
Kierowania w Sporcie
Studia Psychologica nr 7, 385-401
2007
Studia Psychologica UKSW 7 (2007) s. 385-402
M IC H A Ł SZULAWSKI, STANISŁAW TOKARSKI U niw ersytet K ardynała Stefana W yszyńskiego
POPRAWIONA SKALA UMIEJĘTNOŚCI KIEROWANIA W SPORCIE Psychometric analysis of the PSUKS -
Polish version of the Revised Leadership Scale for Sport Abstract
One of the numerous roles of the Psychology in Sport is to get to know the rela tionship between the sportsmen and their coach. The scale which allows to study this relation is the Revised Leadership Scale for Sport. Poprawiona Skala Umiejęt ności Kierowania w Sporcie (PSUKS) is the cultural adaptation of the above mentio ned scale. The adaptation was the main purpose of my master thesis.
The equivalence of PSUKS was checked in the areas of translation, reliability and validity. The translation of the scale was checked according to the back translation procedure. The reliability was measured with alpha Crombach coefficient. Most of the results show that the subscales of the PSUKS are reliable.
Validity was checked with Factor Analysis. The Factor structure of the PSUKS is not exactly the same as the structure of the RLSS, but it is similar to some extend. The further research over the questionnaire are advisable and the current scale can be used as the experimental version, with the limited trust to the results.
1. WSTĘP
W każdej d y scy p lin ie s p o rtu za an g a ż o w a n i są sp ecjaliści, k tó rz y k ie ru ją p rz y g o to w a n ia m i sportow ców . Rola tre n e ró w nie k o ń czy się je d n a k ty lk o n a p rz y g o to w an iu o d p o w ie d n ic h p ro g ram ó w . C zas, ja k i sp ęd zają z z a w o d n ik a m i, spraw ia, że w c h o d zą z n im i w specyficzne relacje. P rzez n ie o d p o w ie d n io k ie ru ją sp o rto w c am i, aby osiąg ali ja k najlepsze rezu ltaty . Rola tre n e ra jak o p rz y w ódcy nie jest łatw a. P oza w ied z ą m e ry to ry c z n ą w d an ej d y scy p lin ie m u si o n m ieć ró w n ie ż p ew n e u m ie ję tn o śc i społeczne. C o raz częściej do z e sp o łu p rz y g o tow ującego sp o rto w có w do zaw odów w łączan i są psychologow ie. O p ró c z b e z p o śre d n ie j p ra c y z z a w o d n ik ie m zajm ują się w glądem w relację tre n e r - za w o d n ik . P sychologow ie s p o rtu sta ra ją się p o zn a ć c h a ra k te r tej relacji, aby p o m ó c tre n e ro m w w y p e łn ia n iu ich tru d n e j roli. Jed n y m z n a rz ę d z i, k tó re u m o żliw ia ten w gląd je st The R evised L ead ersh ip Scale for S p o rt (RLSS). N a rz ę d z ie to w y k o rz y sty w an o d o tą d w k ra ja c h anglojęzycznych do b a d a ń n a d p rz y w ó d z tw e m w sporcie. A d a p ta cja tej sk ali do p o lsk ich w a ru n k ó w k u ltu ro w y c h sta ła się ce lem p re zen to w a n eg o o p ra co w an ia , aby ró w n ie ż w Polsce m o g ła o n a służy ć ro z w ojow i sp o rtu .
Stosow ana psychologia s p o rtu skupia się na w ykorzystaniu psychologii w celu uzyskan ia lepszych w yników sportow ych przez podniesienie efektyw ności sp o r towców (Jarvis, 2003). Psycholodzy od wielu lat interesują się kw estią p rzy w ó d z twa. Najczęściej jest ono ro zu m ian e jako w yw ieranie w p ły w u na w spółpracę i k o ordynację d ziałan ia członków g ru p y w ich d ążen iu do realizacji określonego celu (M oorhead, Griffin, 1998). P rzyw ództw o jest podstaw ow ym czyn nik iem odpo w ie dzialny m za właściw ą organizację, a efektyw ne przyw ództw o m oże pom óc grupie rozw ijać się w oczekiw anych k ieru n k a ch (Bennis, N anus, 1985). G alion (1980) d e finiuje tren era sportow ego jako osobę spełniającą następujące role: nauczyciela, przedstaw iciela, przyw ódcy. H o rn (1992) i R altson, W h ite i W ilson (1975) w skazu ją, iż rola tren e ra jako przyw ódcy m a decydujące znaczenie w osiąganiu celów sportow ych przez jed n o stk ę i grupę.
D otychczas sform ułow ano kilka teo rii opisujących przyw ództw o: teoria cech - K irkpatrick i Locke (1991); teoria w zorców zachow ań - Griffin (2002); przyw ódcy zorientow ani na zad an ia i n a pracow ników - Liekert (1961); zachow ania p rzyw ó d cze „inicjujące s tru k tu rę ” (initiating structure) i „uw ażające” (consideration) - Hal- pin i W in er (1957); teo ria p rzyw ództw a sytuacyjnego, np. zorientow anego n a zada nie i zorientow anego na osobę - Fiedler (1967). Jedną z teorii w spółuczestnictw a jest koncepcja Lew ina (1939). Kategoryzuje on zachow ania przyw ódcy do trzech m ożliw ych typów: au to ry tarn e, dem okratyczne i laissez-faire (nieintegrujące). K on cepcje transform acy jne zakładają, że ludzie b ęd ą p o d ążali za przyw ódcą, k tó ry ich inspiruje - m odel B urnsa (1978). W edług koncepcji przyw ództw a oczekiwanego, nie istnieją obiektyw ne m ia ry efektyw nego lidera - co za ty m idzie niem ożliw a jest selekcja ani szkolenie przyw ódców (Lord, M aher, 1991). C helladurei i C arro n (1978) przedstaw ili w ielow ym iarow y m odel przyw ództw a, bazujący n a syntezie jego róż nych teorii. M odel ten, w edług Weiss i Friedrichs (1986), jest jedynym , k tó ry rep re zentuje całościowe podejście do przyw ództw a w sporcie. W ykorzystano w jego opracow yw aniu w y n ik i b a d a ń n ad przyw ództw em w sporcie, co sprawia, iż jest to koncepcja o p a rta na p o d ło żu em pirycznym .
2. LEADERSHIP SCALE FOR SPORT I REVISED LEADERSHIP SCALE FOR SPORT
P ragnienie uzyskania jak największej efektywności zaw odników zrodziło p o trze bę poznania sposobów kierow ania zarów no zespołem , jak i indyw idualnym spor towcem. Potrzeba ta zaowocowała pow staniem wielu ankiet i kw estionariuszy do badania przyw ództw a. W iększość narzędzi badawczych, dotyczących przyw ództw a w sporcie, wyewoluowała z narzędzi używ anych w przem yśle i biznesie. Case (1987) - jeden z badaczy problem u przyw ództw a w sporcie - stwierdził, iż zachow ania przy wódcze są jednym z najczęściej om awianych a zarazem najm niej o dk ry ty ch i zrozu m iałych aspektów trenerstw a. Jednym z pow odów był b ra k odpow iedniego in stru m entu pom iarowego. Bez obiektyw nego narzędzia teorie przyw ództw a nie m ogły być w żaden sposób zweryfikowane, a przez to nie m iały odniesienia do realnych sytuacji. W edług C helladurei i Saleh (1980), narzędzia opracow ane dla obszarów bi znesowych i przem ysłow ych nie są odpow iednie dla sportu, chociaż spora ich liczba była szeroko w ykorzystyw ana w badaniach przyw ództw a w sporcie. Wiele narzędzi służących do b adania przyw ództw a w sporcie wyewoluowało z testów konstruow a nych na Uniwersytecie w O hio w okresie prow adzonych tam Stanowych Badań nad
Przyw ództw em (Ohio State Leadership Studiem: Fleishm an, 1957; H em phill, Coons, 1957; Stogdill, 1963; Stogdil, Shartle, 1956). W śród nich m ożna w ym ienić: Kwestiona riusz opisu zachow ań trenerskich (Coach B ehaviour D escription Q uestionare - D a nielson, Z elhart, Drake, 1975), O cena system u zachow ań trenerskich (Coaching Be havior A ssessm ent System - Smith, Sinoil, H unt, 1977), Kwestionariusz oceny trenera (Coach Evaluation Q uestionare - Rushall, W izduk, 1985). Zawierają one pew ne d o bre charakterystyki, jed n ak żadne z nich nie m a dobrych własności psychom etrycz- nych. Co więcej, wszystkie skupiają się na pom iarze tylko zachow ań przywódczych trenera, nie uwzględniając czynników sytuacyjnych.
Leadership Scale for Sport (LSS) została stw orzona przez P. Chelladurei i S. D. Sa leh (1980). N arzędzie to bazuje na W ielow ym iarow ym M odelu Przyw ództw a. Na podstaw ie analizy czynnikow ej w yróżniono w niej pięć czynników nazw anych w y m iaram i: Sztuki N auczania (Teaching and Instruction), Zachow ań D em okratycznych (.Democratic Behavior), Zachow ań A utokratycznych (Autocratic Behavior), W zm ac nian ia Koleżeńskich K ontaktów (Social Suport Behavior) i K onstruktyw nego N agra dzania (Positive Feedback Behavior). Skala Um iejętności Kierowania w Sporcie jest kw estionariuszem składającym się z trzech części: Percepcji Sportowca, Preferencji Sportowca oraz Sam ooceny Trenera. Jakkolwiek skala LSS m iała wiele dobrych cech, zawierała też kilka niedociągnięć. Sam C helladurei w yraził obawę, co do stw ierdzeń LSS, które w yw odziły się ze kw estionariuszy dotyczących obszarów biznesu i p rze mysłu, zam iast z wglądu w docelowe populacje trenerów i zawodników. Co więcej niektórzy badacze (Sum m ers 1983, G ordon, 1988) uważali, iż stru k tu ra pięciu czyn ników LSS nie jest właściwa. Nie spraw dzono też rzetelności skali. Ponieważ Skala Um iejętności Kierowania w Sporcie zyskała dużą popu larno ść i w zrastało zapotrze bowanie na jej użycie, zrodziła się potrzeba jej udoskonalenia.
T rzech autorów podjęło się rew izji LSS. Byli n im i Jam es J. Z hang, B arbara E. Jensen i B etty L. M a n n (1997). D w a w y m ia ry zostały do skali dodane: w y m iar U trz y m a n ia S tru k tu ry G ru p y (Group M aintenance Behavior) i w y m iar U w zględ n ia n ia C zy n n ik a S ytuacyjnego (Situational Consideration Behavior). Pierw szy z nich o dnosi się do zachow ań tren era, k tóre popraw iają relacje tre n e r - zaw od nik i spójność zespołu. D rugi dotyczy zachow ań tre n e ra uw zględniających c z y n n ik i sytuacyjne. Pow odem tych u z u p e łn ie ń było to, iż LSS nie m iało cz y n n ik a uw zględ niającego u trz y m a n ie spójności grupy, a w y m ia r ten jest, w raz z u k ie ru n k o w a niem g ru p y na zadan ia, b ard zo isto tn ą fu n k cją p rzyw ód ztw a, a tak że to, że skala ta została zbudow ana n a bazie w ielow ym iarow ej teo rii p rzy w ó dztw a, k tó ra opiera się na syntezie różnych koncepcji, a niek tó re z n ich b io rą p o d uwagę rów nież czy n n ik i sytuacyjne.
D o każdego z cz y n n ik ó w d o d a n o d odatkow e item y u zy skane na p o dstaw ie w yw iadów p rzep ro w ad zo n y ch z tre n e ra m i. 240 now ych item ów zostało d o d a nych do o ry g in aln y ch 40. Z o stały one p o d d a n e w eryfikacji p rzez ek sp ertó w od p rz y w ó d ztw a i trenerów . Po ty m zabiegu p o zo stało 120 stw ierd zeń . W kolejnym etapie rew izji 696 sportow ców i 206 tren e ró w zo stało p rz eb ad an y ch k w e stio n a riu sza m i RLSS. N astęp n ie spraw dzon o zało żen ia an a liz y czynnikow ej, czyli obli czono w sp ó łcz y n n ik K M O (K aiser-M eyer-O lkin) o raz w sp ó łcz y n n ik B artletta. W ielkość m ia ry K aiser-M eyer-O lk in (KMO) dla trz e c h wersji k w e stio n ariu sza w yniosła: Preferencje Sportow ca 0,92, dla P ercepcja S portow ca 0,91, a dla S am o
ocena T renera 0,62. W y n ik i te w skazują n a w ystarczający stopień w ariancji czy n n ików (zróżnicow ania). Test sferyczności B a rtle tta tak że p rz y n ió sł zadow alające w y n ik i. Dla skali Preferencje S portow ca 67718,96 (p<0,05), P ercepcja S portow ca 72753,62 (p<0,05), a S am oocena T ren era w y n ió sł 21899,01 (p<0,05). Św iadczy to o silnej korelacji pozycji m ięd zy sobą. Z bió r d an ych sp e łn ił zało żen ia i m o żna było przep ro w ad zić an alizę czynnikow ą. P rzep ro w ad zo n o ją czterem a m e to d a m i: n ajm niejszych k w a d rató w (ULS), a n a liz ą składo w ych głów nych (PC), m eto d ą Alfa (ALPHA) i najw iększej w iary g o d n o ści (ML). C z y n n ik i o w arto ściach w łas nych w yższych o d jedn o ści, w tych czterech m eto d ach , zo stały w stępnie za ak ce p tow ane. Dla Skali P referencji i Percepcji S portow ca liczba cz y n n ik ó w była rów na b ąd ź bliska 10. Skala Sam ooceny T ren era nie p o k ry w a ła się zakresow o z p o z o sta ły m i skalam i. K ońcow a decyzja, co do liczby cz y n n ik ó w zo stała p o d jęta p o p rz e pro w a d zen iu 2 o rto g o n aln y c h rotacji: v a rim a x i equ am ax. U stalono, iż n ajsk u teczniejszą m eto d ą będzie m eto d a najm niejszych k w ad rató w z ro tacją eq uam ax. Sześć cz y n n ik ó w zachow ano o statecznie d la każdej z trze ch wersji. W ykluczono Skalę U trz y m a n ia S tr u k tu ry G rupy, gdyż w iele z jej stw ierd zeń korelow ało silnie z in n y m i w y m iara m i, w szczególności z skalą U w zg lęd n ian ia C zy n n ik a S y tu a cyjnego. Owe sześć cz y n n ik ó w nazw an o w y m iara m i: Z achow ań D e m o k raty cz nych, W zm acn ian ia K oleżeńskich K ontaktów , K o n stru k ty w n e g o N a g rad za n ia, U w zg lęd n ian ia C z y n n ik a Sytuacyjnego, Z achow ań A u to kratyczny ch i Sztuki N auczania. Ś red nia w yjaśnianej w arian cji z trz e c h w ersji k w e stio n ariu sza w y n io sła 58% (Z hang, Jensen, M an n , 1997).
We w szystkich sześciu skalach 74 stw ierdzen ia m iały ład u n k i czynnikow e w ięk sze n iż 0,4. A utorzy je d n a k założyli, iż najbardziej o dp ow ied nią liczbą item ów dla pojedynczej skali jest 10 do 12. O d rzucono więc stw ierdzenia o najniższych ła d u n kach czynnikow ych. Końcowa wersja kw estionariusza zaw iera 60 itemów. Rzetel ność kw estionariusza została zw eryfikow ana za p o m o cą w sp ółczy nnika alfa C ron- bacha. W spółczynniki dla trzech wersji skal kw estionariusza były istotnie większe niż 0,7. Jedynie w y m iar Z achow ań A utokratycznych cechow ał się znacząco niższą od innych skal rzetelnością, sięgając najniższej w artości w skali Sam ooceny T rene ra 0,35 (zob. tabela 1). O gólnie zgodność w ew nętrzną skal autorzy u zn ali za w y star czającą.
Tabela 1. W ielkość w spółczynników alfa C ronbacha kw estionariusza RLSS
W y m iar Liczba stw ierdzeń Preferencja sportow ca Percepcja sportow ca Sam oocena tren era D em ocratic Behaviors 12 0,96* 0,96* 0,93* Positive Feedback Behaviors 12 0,89* 0,93* 0,85* Situation C on sid eratio n Behaviors 10 0,84* 0,88*
1 J
O OO T eaching an d In s tru c tio n Behaviors 10 - 0,87* 0,91* 0,83*
Social S upport Behaviors 8 0,88* 0,89* O OO *
A utocratic Behaviors 8 0,59 0,48 0,35
The Revised Leadership Scale for S port jest p o d w ielom a w zględam i doskonalsza o d Leadership Scale for Sport. Jedynie 23 stw ierdzenia z 60 używ anych w skali RLSS pochod zi ze skali LSS. Pozostałe stw ierdzenia zo stały w ygenerow ane przez w yw iady z tren eram i, dzięki czem u są specyficzne dla działalności sportow ej. Do b ad a ń n ad rew izją kw estionariusza użyto dużych prób składających się z osób upraw iających różne sporty, co przyczyniło się do zw iększenia zakresu zastosow a nia skali. D o danie w y m iaru U w zględniania C zy n n ik a Sytuacyjnego, k tó ry stanow i w ażną część w ielow ym iarow ego m odelu przyw ództw a u zu p e łn iło b rak tej skali w oryg in aln y m kw estionariuszu. Istnienie czy n n ik a Z achow ania S tru k tu ry G rupy pozostaje n ad al problem atyczne. Psychom etryczne właściwości skali Zachow ań A utokratycznych zostały popraw ione, przy czym nad al nie są zadowalające. Z w y jątk iem tej p o dskali (ZA) w yniki b ad ań w skazują, iż skala ta jest n arzędziem rz e telnym i trafnym .
Trzy wersje testu RLSS m ogą być używ ane razem bądź osobno do różnych b a dań, które zw iązane są z w eryfikow aniem , opisem , selekcją czy tren in g iem zach o w ań przyw ódczych u trenerów . N a przykład, zgodnie z W ielow ym iarow ą Teorią Przyw ództw a (C helladurei, C arron, 1978) m ożn a porów nać w y n ik i skal Percepcji i Preferencji Sportowca, aby zbadać korelację m ięd zy zgodnością zachow ań p rzy w ódczych u tren e ra idealnego i aktualnego. Z godnie z założeniam i teorii im więk sza zgodność m iędzy ty m i dw om a w y m iaram i, ty m większa p o w in n a być efektyw ność zespo łu i zadow olenie sportowców. Po rewizji skali LSS uzyskano nowe n a rz ę dzie w postaci skali RLSS. N arzędzia te były w ielokrotnie używ ane do b ad ań n ad przyw ództw em w sporcie (Beam, Serw atka, W ilson, 2004; Sherm an, Fuller, Speed, 2000; Jam bor, Z hang, 1997; Z hang, Jensen, M ann, 1997; Riemer, C helladurei 1995; Terry, Howe, 1984; C helladurei, Saleh 1980).
3. POPRAWIONA SKALA UMIEJĘTNOŚCI KIEROWANIA W SPORCIE - ADAPTACJA RLSS
Testy psychologiczne są n a ogół k onstruow ane z m yślą o u ży w an iu ich w jed n y m obszarze k u ltu ro w y m . Z asadniczo przez p ry z m a t określonej k u ltu ry po strzegam y otaczającą nas rzeczyw istość, poniew aż jest ona ogółem społecznie w ytw orzonych w artości i wzorów. Rozwój b ad a ń m iędzykulturow ych spraw ił, iż p ra k ty k a a d a p ta cji narzęd zi stała się rozpow szechniona. A daptacja k u ltu ro w a n arzędzia d iag n o stycznego m a je d n a k sens tylko wówczas, gdy k u ltu ra, w której narzędzie pow stało, i ta, do którego narzędzie chce się przenieść, są do siebie podob ne (por. C iechano wicz, 1988). W polskiej literatu rze psychom etrycznej w yróżnia się pięć p o d staw o wych k ry terió w popraw ności adaptacji kulturow ej testu (Drwal, 1995). Są to: rów now ażność fasadowa, fu n kcjon alna, tłum aczeniow a, psychom etryczna i re k o n strukcji. Skale RLSS adaptow ano do w aru n k ó w polskich uw zględniając cztery pierw sze z pow yższych zasad.
R ów now ażność fasadow ą P opraw ionej Skala U m iejętn ości K ierow ania w S p or cie (PSUKS) zachow ano p rzez u trz y m a n ie zew n ętrzn ej form y RLSS. Cele obu n arzęd zi są zbieżne, co sp ełn ia w a ru n e k ró w now ażn ości fu n k cjo n aln ej. W celu sp ełn ien ia w a ru n k u rów no w ażności tłum aczeniow ej zasto sow ano m eto d ę tł u m aczenia grupow ego (bilingual com ittee translation) oraz tłu m a c z e n ia o d w ro tn e go (back translation). W pierw szy m etapie b rało u d z ia ł tro je tłu m a c z y - wszyscy o przy g o to w an iu psychologicznym , dodatk ow o jed en z tłu m a c z y ze znajom ością
k u ltu ry am eryk ańsk iej, d ru g i z k o m p eten c ja m i filologicznym i. S tw orzono trzy niezależn e tłu m a cze n ia , z k tó ry ch stw orzono je d n ą wersję. P rzedstaw io no ją n a stępnie g ru p ie 11 trenerów , aby ocenili, n a ile d an e stw ierd z en ia są ad ekw atn e do po lskich w arunków . Po u z u p e łn ie n ia c h k w e stio n ariu sz zo stał p o d d a n y p ro c e d u rze tłu m a c z e n ia odw rotnego . P rze k ła d u d o k o n ała pro fesjo n aln a tłu m a c z k a języ k a angielskiego. D w ie wersje zo stały n astęp n ie p o ró w n a n e ze sobą. O k azały się b ard zo zbliżone, rozbieżności u zg o dniono. P rzep ro w ad zo n a p ro c e d u ra okazała się zadow alająca.
N astępnie spraw dzono rów now ażność psychom etryczną p o d w zględem rzetel ności i trafności. Do oceny rzetelności skali został u ży ty w spó łczy nn ik zgodności w ew nętrznej alfa C ronbacha. R zetelność trak tu je się jako m iarę dok ład no ści p o m ia ru dokonyw anego za pom ocą testu (por. H ornow ska, 2000). W spó łczyn nik alfa C ronbacha został policzony dla każdej z pod sk al PSUKS. W yn iki p rzep row ad zo nych analiz zam ieszczone są w tabeli 2. W iększość w yników św iadczy o rzetelności poszczególnych podskal. W y m ia re m ,'k tó ry nie spełn ia oczekiw anych w ym agań, p odob nie jak w wersji oryginalnej, jest. W y m iar Z achow ań A utokratycznych. W p od skali Sam ooceny T renera - W y m iar U w zględniania C zy n n ik a Sytuacyjnego i W y m iar U m acniania K ontaktów K oleżeńskich uzyskały je d n a k rów nież nieistot ne wielkości w spó łczy nnika alfa.
Tabela 2. W ielkości w spółczynnika alfa C ronbacha PSUKS
W ym iar Liczba stw ierdzeń P referencja sportow ca Percepcja Sportow ca Sam oocena tren era Z achow ania D em okratyczne 12 0,75* 0,86* 0,77* K o n stru k ty w n eg o N ag rad zan ia 12 0,77* 0,84* 0,86*
U w zględniania C zy n n ik a
Sytuacyjnego 10 0,76* 0,75* 0,45
S ztuka N auczania 10 0,80* 0,83* 0,72*
U m acnianie K ontaktów
K oleżeńskich 8 0,76* 0,83* 0,51
Z achow ania A utokratyczne 8 0,59 0,48 0,44 * p < 0,05
T rafność Popraw ionej Skalę U m iejętności K ierow ania w Sporcie oszacow ano za p o m ocą trafn ości czynnikow ej. T rafność teoretyczną wielu autorów uw aża za naj w ażniejszy aspekt trafn o ści n arzęd zia (por. B rzeziński, 2003). J. P. G uilford (1967) uważa, że trafno ść czynnikow a testu jest ch arak tery zo w an a przez ład u n k i n a zin terpretow anych, w spólnych, istotnych czynnikach. Tw ierdził on, iż trafn o ść czyn nikow a to ten rodzaj trafności, k tó ry faktycznie od pow iada na pytanie: Czy test m ierzy to, do czego m ierzen ia został stworzony? W yo drębn ian ie czynników w spól nych stanow i pierw szy etap analizy czynnikow ej. Do przeprow adzenia analizy czynnikow ej Popraw ionej Skali U m iejętności K ierow ania w Sporcie przebadano 131 ju n io ró w starszych M azowieckiej Ligi P iłki Nożnej. Ze w zględu na duże p o d o bieństw o trzech po dskal testu zdecydow ano się przeprow adzić analizę czynnikow ą
wersji Preferencji Sportowca. P odobnie jak przy rewizji oryginalnej skali, zdecydo w ano się użyć jednocześnie dw óch m etod ekstrakcji: M etody N iew ażonych N aj m niejszych K w adratów z rotacją eq uam ax i M etody Osi G łów nych z rotacją vari- m ax. Obydwie m eto d y zastosow ano w dw óch w arian tach - z i bez og raniczenia liczby w yodrębnian ych czynników . P rzed przeprow adzeniem analiz spraw dzono założenia do stosow ania analizy czynnikow ej. W ielkość w sp ółczy nn ika K aizera- -M ayera-O lkina w ynosi 0,78. Świadczy to o w ystarczającym stop niu w ariancji wspólnej czynników . W ielkość w spółczynnika Testy Sferyczności B artletta w y n io sła 4170,29; p rzy p < 0,05. M atryca korelacji różni się więc znacząco od m atry cy tożsam ej (pozycje są ze sobą skorelowane).
Po spraw d zen iu zało żeń p rz y stą p io n o do p rz ep ro w a d zan ia w łaściw ych analiz. N ajpierw u ży to m eto d y N ajm niejszych K w adratów z ro tacją e q u a m a x z u stalo n ą liczbą sześciu czynników . M eto da ta była u ż y ta pod czas rew izji k w e stio n ariu sza o rygin alnego. Sześć cz y n n ik ó w w yjaśnia łącznie 40,48% w ariancji. K olejno c z y n n ik i w yjaśniają n astęp u jącą liczbę w spólnej w ariancji: 8,53%; 7,11%; 6,88%; 6,71%; 6,07%; 5,19%. Podczas an a liz b ra n o p o d uwagę pozycje, k tó re u zy sk a ły korelacje 0,35 lub w yższą z d an y m cz y n n ik iem . 13 tw ierd z eń (21%) nie weszło do żadnego z cz y n n ik ó w ze w zględu na ich niskie ład u n k i. S tru k tu ra czy nn iko w a P o p raw io nej Skali U m iejętności K ierow ania w Sporcie nie p o k ry w a się więc ze s tru k tu rą RLSS. Kolejną m eto d ą ek strakcji u ż y tą do sp raw dzen ia tra fn o śc i czynnikow ej PSUKS była M eto da Osi G łów nych z ro tacją v a rim a x z u stalo n ą liczbą 6 c z y n n i ków. C z y n n ik i te w y jaśn iały 40,48% w ariancji. W ty m kolejno poszczególne cz y n n ik i w yjaśniały: 9,70%; 9,64%; 7,33%; 6,27%; 4,80%; 2,75%. U stw ierd zeń nie m iało w ystarczająco dużych ład u n k ó w czynnikow y ch, aby wejść do któregoś z czynników , 6 z n ich należy w o ry g in a ln y m k w e stio n ariu sz u do W y m ia ru Z a chow ań A utokratycznych. Po p rzep ro w a d zen iu an a liz y czynnikow ej p rz y użyciu M etod y Osi G łów nych z rotacją v a rim a x rów nież nie o d tw orzy ła się d o k ład n ie s tru k tu r a czyn n ik o w a RLSS.
D wie pierw sze m etody p rzeprow adzono przy o g raniczeniu liczby czynników do sześciu, aby sprawdzić, czy odtw orzy się ory g in aln a sześcioczynnikow a s tru k tu ra RLSS. G dy okazało się, iż s tru k tu ra adaptow anej skali nie od tw arza się, p o sta n o w iono użyć m eto d bez ograniczenia liczby czynników , aby sprawdzić, jak w ygląda jej u k ład czynników . U żyto więc M etody N ajm niejszych K w adratów z rotacją eq u a m ax bez ograniczenia liczby czynników . Liczba w yjaśnianej w ariancji w yniosła wówczas 60,05%, je d n a k potrzebn ych do tego było aż 18 czynników . P rzy in te rp re tacji postanow ion o brać p o d uwagę jedynie pierw sze 8 czynników , k tó rych w a rto ści w łasne p rzek raczały 2. Liczba w yjaśnianej w ariancji przez te czy n n ik i w yniosła 29, 51%. O dpow iednio każdy z nich w yjaśnia: 4,48%; 3,73%; 3,66%; 3,61%; 3,60%; 3,58; 3,50%; 3,36%. A ż 19 pozycji nie uzyskało ład un kó w czynnikow ych powyżej 0,35. W śród tych stw ierdzeń 5 należy do w skali oryginalnej do W y m iaru Z ach o w ań A utokratycznych, 5 do W y m iaru U w zględniania C zy n n ik a Sytuacyjnego a 5 do W y m iaru K on strukty w nego N agradzania. Po przeprow ad zeniu analizy czynnikow ej p rzy użyciu M etody Osi G łów nych z rotacją v arim a x nie odtw orzyła w p e łn i się s tru k tu ra czynnikow a z oryginalnego kw estionariusza. Praw ie 32% analizow anych pozycji nie uzyskało odpow iednio w ysokich ładunków , aby wejść w skład któregoś z,czynników.
O sta tn ią z u ży ty ch m eto d an a liz y czynnikow ej jest M eto da Osi G łów nych z r o tacją v a rim a x bez o g ra n ic zan ia liczby czynników . W su m ie w y o drębn io ny o 18 czynników , k tó ry ch w a rto ści w łasne w y n o siły pow yżej 1. Łącznie tłu m a c z ą one 60,04% w ariancji. Z decydow ano się je d n a k analizow ać jed y n ie pierw sze 6 czynników , k tó ry ch w a rto ści w łasne p rz ek ra cza ły 2. C z y n n ik i te w y jaśn iały łącznie 30,64% w ariancji. K olejno k aż d y z n ich w y jaśn iał n astęp u jącą liczbę zm ienności: 7,56%; 5,41%; 5,28%; 4,45%; 4,20%; 3,72%. Po p rzep ro w a d zen iu a n a lizy czynnikow ej M eto d ą Osi G łów nych z ro tacją v a rim a x bez o g ra n ic zen i liczby c z y n n ik ó w s tru k tu ra w y m iaró w RLSS rów nież nie odtw o rzy ła się w sposób za dowalający. 40% p y ta ń nie m a w ystarczająco dużych ładunków , aby wejść w skład któregoś z czynników .
4. DYSKUSJA I W NIOSKI
P opraw iona Skała U m iejętności K ierow ania w Sporcie (PSUKS) to adaptacja The Revised Leadership Scale for S port (RLSS). W łaściw ości psychom etryczne ory gi nalnej skali są zadowalające, natom iast skali zaadaptow anej nie są, niestety, rów nie dobre, choć nie uniem ożliw iają jej eksperym entalnego używ ania, podobn ie jak było to z jej p ierw otn ą wersją, czyli LSS. R zetelność obydw u k w estionariuszy wersji oryginalnej i adaptacji m ierzona była w spółczynnikiem alfa C ronbacha. W szystkie trzy skale RLSS (A thlete’s Percepction, A thlete’s Preferation i C oach Self Evalua tion) uzyskały statystycznie istotne w artości w spółczy nn ika alfa dla 5 z 6 w y m ia rów. Jedynym w ym iarem , k tó ry nie uzyskał w ystarczająco w ysokich w spó łczyn ni ków jest W y m iar Z achow ań A utokratycznych. O d pow iednio w sp ółczyn nik i te w ynoszą: 0,59 dla p od skali A thlete Preferation; 0,48 dla podskali A thletes Percep tio n i 0,35 dla p odskali C oach Self Evaluation. Podobne rezultaty zostały uzyskane w b ad an iach nad PSUKS. Tu badacze dla W y m iaru Z achow ań A utokratycznych rów nież nie uzyskali istotnych statystycznie w spółczynników alfa. W ynoszą one dla p od skali Preferencji Sportowca: 0,59, dla podskali Percepcji Sportowca: 0,48 i dla p odskali Sam ooceny Trenera: 0,44. W ym iar Z achow ań A utokratycznych był m ało rzeteln ym w y m iarem w oryginalnej skali i p o został ta k im w skali adaptow anej. PSUKS cechuje się też niższą od o ry g in ału rzetelnością W y m iaru U w zględniania C zy n n ik a Sytuacyjnego (alfa = 0,45) i W y m iaru W zm acn iania K ontaktów Kole żeńskich (alfa = 0,51) w pod skali Sam oocena Trenera. W ielkość tych w spółczyn ni ków zw iązana jest z liczebnością próby, k tó ra liczyła tylko 11 osób. P otrzebne są więc jeszcze dodatkow e b ad a n ia w większej grupie trenerów , aby dokładniej spraw dzić zgodność w ew nętrzną tej podskali. Ponadto w ydaje się, iż niezbędne byłoby rów nież zreko nstruow anie W y m iaru Zachow ań A utokratycznych.
T rafność PSUKS, podob nie jak trafn o ść RLSS, została zm ierzona za pom ocą trafn o ści teoretycznej. W wersji oryginalnej skali zdecydow ano się na w ykonanie analizy czynnikow ej czterem a m etodam i: N ajm niejszych K w adratów (ULS), M eto dy Składow ych G łów nych (PC), m etody Alfa (ALPHA), największej w iarygodności (ML), używ ając do tego dw óch ortogonalnych rotacji eq u am ax i varim ax. Przy b a d a n iu trafności Popraw ionej Skali U m iejętności K ierow ania w Sporcie zdecydo w ano się użyć M etody N iew ażonych N ajm niejszych K w adratów z rotacją equ am ax oraz M etody Osi G łów nych z rotacją varim ax. Obydwie te m eto dy zostały użyte zarów no z ograniczeniem , jak i bez og ran iczen ia liczby czynników . W y n ik i p rz e
prow adzonych analiz nie są w p e łn i zadowalające. W żadnej z czterech p rzeprow a dzonych m etod nie odtw orzyła się w p ełn i s tru k tu ra czynnikow a oryginalnego kw estionariusza.
Po analizie ładunków czynnikow ych i treści pozycji zaproponow ano następujące w ym iary skali: W ym iar Zachow ań Demokratycznych, W ym iar Oceny Sytuacji, W y m iar Inspiracji w Sporcie, W ym iar Sztuki Nauczania, W ym iar K onstruktyw nego N a gradzania i W ym iar W zm acniania K ontaktów Koleżeńskich. Cztery wym iary, czyli: Zachowań Demokratycznych, Sztuki Nauczania, K onstruktyw nego N agradzania i W zm acniania Kontaktów Koleżeńskich odpowiadają skali oryginalnej, zachowały więc nazw y i zasady interpretacji z RLSS. N atom iast zaproponow ano dwa nowe w y miary. W ym iar O ceny Sytuacji dotyczący zachowań trenerskich związanych z obiek tyw nym ocenianiem sportowców, w prow adzaniem urozm aiconych ćwiczeń, ułatw ia niem zrozum ienia złożonych taktyk i technik. W skład tego w ym iaru wchodzą rów nież stw ierdzenia dotyczące dostosowania do sytuacji oraz nagradzania wysiłków i sprawiedliwego oceniania zawodników. D rugim z zaproponowanych w ym iarów jest W ym iar Inspiracji do Sportu dotyczący pom agania zaw odnikom w w yznaczaniu p rio rytetów, pochw ał i nagradzania oraz zachęcania do upraw iania sportu.
Podstawową rolą trenerów jako przyw ódców jest prow adzenie sportowców k u cią głem u rozwojowi, pokonyw aniu przeszkód i osiąganiu sukcesów. N arzędziem , które um ożliw ia diagnozow anie tego, jak trener kieruje zawodników, jest Revised Leader ship Scale for Sport (RLSS). Skala oryginalna m a dobre p aram etry psychom etryczne i jest stosow ana na szeroką skalę w badaniach w Stanach Zjednoczonych i innych krajach. Podjęto próbę jej adaptacji do w arunków polskich. Po przeprow adzeniu b a d ań i analiz statystycznych pow stała Popraw iona Skala Um iejętności Kierowania w Sporcie (PSUKS). Równoważność skali została spraw dzona w zakresie tłum aczenia oraz param etrów rzetelności i trafności. Powstałe narzędzie nie m a w pełni zadow a lających param etrów niektórych współczynników . Skalę w obecnym stanie m ożna uznać za rzetelną z w yłączeniem W ym iaru Z achow ań Autokratycznych, k tó ry orygi nale rów nież nie uzyskał odpow iednich w spółczynników rzetelności. S tru k tu ra czynnikow a PSUKS nie jest dokładnie taka sam a jak s tru k tu ra RLSS, jed n ak jest do niej bardzo zbliżona C ztery n a sześć w ym iarów jest równow ażnych, jeden podobny i jeden now y (w prow adzony zam iast m ało rzetelnego W ym iaru Autokratycznego). W skazane są dalsze b adania n ad tą skalą. W przyszłości p ożądan a byłaby próba re konstrukcji, w edług w zoru am erykańskiego, podobnej skali w polskich w aru nk ach kulturow ych. W Stanach Zjednoczonych badacze rów nież m ieli problem y z uzyska niem odpow iednich własności psychom etrycznych dla tego narzędzia. Pom im o wszelkich napotykanych przy adaptacji problem ów ważne jest, by znalazła się ona w repertu arze polskich psychologów sportu, gdyż jest to narzędzie, które w kom plek sowy sposób bada relację m iędzy trenerem i zaw odnikiem . M oże wiec stać się w aż nym elem entem w arsztatu psychologa sportu i przez poznanie relacji zaw odników z ich treneram i ułatw ić im oddziaływ anie na sportow ców tak, aby odnosili lepsze rezultaty i byli bardziej usatysfakcjonowani.
BIBLIOGRAFIA
Beam, J.W., Serwatka, T.S., W ilson, W.J. (2004). Preferred leadership of NCAA divi sion I an d II intercollegiate student-athletes. Journal o f Sport Behavior, 27, 3-17.
Bennis, W., N anus, B. (1985). Leaders - The strategies fo r taking charge. New York: H a rp e r an d Row.
B rzeziński, J. (2003). Metodologia badań psychologicznych. W arszawa: PW N. B urns, J.M. (1978). Leadership. New York: H a rp e r an d Row.
Case, В. (1987). Leadership behavior in sport: A field test o f the situ atio nal leader ship theory. International Journal o f Sport Psychology, 18 (4), 256-268.
C helladurai, P., C arron, A.U. (1978). Leadership. O ttaw a: C an ad ia n A ssociation of H ealth, Physical Education, an d Recreation.
C helladurai, P., Saleh, S.D. (1980), D im ensions o f leader behavior in sport: D evelop m en t o f a leadership scale. Journal o f Sport Psychology, 2 (1), 34-45.
Ciechanow icz, A. (1990). K ulturowa Adaptacja Testów. W arszawa: РТР.
D anielson, R.R., Z elh art, P.F., D rake, C.J. (1975). M u ltid im ension al scaling an d fac to r analysis o f coaching behavior as perceived by high school hockey players. Research Quarterly, 46 (3), 323-334.
D rw al, R.Ł. (1995). Adaptacja kw estionariuszy osobowości. W arszawa: PW N. Fiedler, F.E. (1967). A theory o f leadership effectiveness. New York: M cG raw -H ill. Fleishm an, E.A. (1957). The Leadership O p in io n Q uestionnaire. W: R.M. Stogdill,
A.E. C oons (red.), Leader behavior: Its Description and M easurem ent. Bureau o f Business Research. C olum bus: O hio State University, 120-133.
G allon, A. J. (1980). Coaching ideas and ideals. Boston: H ou gh ton M ifflin.
G ordon, S. (1988). D ecision styles an d coaching effectiveness in university soccer. Canadian Journal o f Sport Sciences, 13 (1), 56-65.
Griffin, R.W. (2002). Podstawy zarządzania organizacjami. W arszawa: PW N. G uilford, J.P. (1967). The nature o f intelligence. N ew York: M cGraw-Hill.
H alpin, A.W., W iner, B.J. (1957). A factorial study of the leader behavior descriptions. W: R.M. Stogdill, A.E. Coons (red.), Leader behavior: Its Description and M easure ment. Bureau o f Business Research, Columbus: O hio State University, 39-51. H em phill, J.K., C oons, A.E. (1957). D evelopm ent o f the Leader Behavior D escrip
tio n Q u estionn aire. W: R.M. Stogdill, A.E. C oons (red.), Leader behavior: Its De scription and M easurem ent Bureau o f Business Research. C olum bus: O hio State University, 6-38.
H orn, T.S. (red.) (1992). Advances in Sport Psychology. C ham paign: H u m a n K ine tics.
H ornow ska, E. (2001) Testy psychologiczne - teoria i praktyka. W arszawa: W ydaw nictw o N aukow e Scholar.
Jam bor, E., Zhang, J.J. (1997). Investigating leadership, gender, an d coaching level using the Revised Leadership Scale for Sport. Journal o f Sport Behavior, 20 (3), 313-321.
Jarvis, M. (2003). Psychologia Sportu. G dańsk: GWP.
K irkpatrick, S.A., Locke, E.A. (1991). Leadership: do traits m atter? A cadem y o f m a nagem ent executive, 5, 48-60.
Lewin, Κ., W hite, R.K. (1939). P atterns o f aggressive behavior in experim entally created social clim ates. Journal o f Social Psychology, 10, 271-301.
L ikert, R. (1961). N ew patterns o f management. N ew York: M cGraw-Hill.
Lord, R., M aher, K.J. (1991). Leadership and Inform ation Processing: Linking Percep tions and Performance. Boston: U nw in-E verym an.
M oorhead, G., Griffin, R.W. (1998). O rganizational Behaviour. Boston: H ou gh to n M ifflin.
R altson, J., W hite, M., W ilson, S. (1975). W h a t is coaching? W: J.D. M assengale (red.), The principles and problem s o f coaching. Springfield: C harles C.Thomas. Riemer, H.A., C helladurai, P. (1995). Leadership an d Satisfaction in A thletics. Jour
nal o f Sport & Exercise Psychology, 17, 276-293.
Rushall, B.S., W iznuk, K. (1985). A thletes’ assessm ent o f the coach: The C oach Evalu ation Q uestionnaire. Canadian Journal o f Applied Sport Sciences, 10 (1), 157-161. S herm an, C., Fuller, R., Speed, H. (2000). G ender com parisons o f preferred coa
ching behaviors in A u stralian sports. Journal o f Sport Behavior, 23 (4), 389-406. Sm ith, R.E, Sinoil, F.L., H u n t, E. (1977). A system for th e behavioral assessm ent of
athletic coaches. Research Quarterly, 48 (2), 401-407.
Stogdill, R.M. (1963). M anual o f the Leader Behavior Description Questionnaire Form XIJ. Bureau o f Business Research. C olum bus: O hio State University. Stogdill, R.M., Shartle, C.L., Scott, E.L., C oons, A.E., Jaynes, W.E. (1956). Predictive
Study o f A dm inistrative W ork Patterns. Bureau o f Business Research. Colum bus: O hio State University.
Sum m ers, R.J. (1983). A study o f leadership in sport setting. Unpublished m aster’s thesis. W aterloo: U niversity o f W aterloo.
Szulawski, M. (2005). Opracow aniepsychom etryczne Poprawionej Skali Umiejętności Kierowania w Sporcie. N iepublikow ana p raca m agisterska n apisan a p o d k ie ru n kiem Stanisław a Tokarskiego. W arszawa: UKSW.
Terry, P.C., Howe, B.L (1984). C oaching preferences o f athletes. Canadian Journal o f A pplied Sport Sciences, 9, 188-193.
W eiss, M.R., Friedrichs, W.D. (1986). The influence o f leader behaviors, coach a ttri butes an d in stitu tio n al variables on p erform ance an d satisfaction o f college b a sketball team s. Journal o f Sport Psychology, 8 (4), 332-336.
Z hang, J.J., Jensen, B.E. M ann, B.L. (1997). M odification an d revision o f th e L eader ship Scale for Sport. Journal o f Sport Behavior, 20 (1), 105-122.
ZA ŁĄ CZN IK
POPRAW IONA SKALA UMIEJĘTNOŚCI KIEROWANIA W SPORCIE (REVISED LEADERSHIP SCALE FOR SPORT)
autorzy: James J. Z hang, B arbara E. Jensen, B etty L. M an n wersja ek sperym en talna
Preferencje Sportowca
Instrukcja: Każde z poniższych zd ań opisuje pew ne zachow anie, k tó re m oże przejaw iać trener. Dla każdego zdania jest pięć odpow iedzi: 5 oznacza „zawsze” (100% czasu), 4 - „często” (75% czasu), 3 - „czasem ” (50% czasu), 2 - „rzadko” (25% czasu), 1 - „nigdy” (0% czasu). Proszę zaznaczyć swoją preferencję, zakreślając o d po w iedn ią cyfrę. O dpow iedz na w szystkie punkty, naw et jeśli nie jesteś pewny(a) odpow iedzi. Proszę zw rócić uwagę, że to nie jest ocena Twojego obecnego trenera, an i żadnego innego trenera. W ym agana jest tw oja w łasna opinia. Nie m a dobrych
i złych odpow iedzi. Twoja spontan iczn a i uczciwa odpow iedź jest w ażna dla za k o ń czenia tego b ad a n ia sukcesem .
Przykład: C hciałbym , aby mój tren e r lubił każdego z zaw odników w drużyn ie. 1 2 3 4 5
C hciałbym , aby mój trener:
1. D ostosow yw ał sposób trenow ania do poziom u zawodników.
2. D ziałał w k ie ru n k u tw orzenia się bliskiej i sw obodnej relacji z zaw odnikam i. 3. U łatw iał zrozu m ienie i nauczenie skom plikow anych rzeczy.
4. Stosow ał sugestie p roponow ane przez członków zespołu. 5. U stalał cele, k tóre odpow iadają zdolnościom zawodników. 6. Lekceważył obaw y i niezadow olenie zawodników.
7. P y ta ł zaw odników o opinię w spraw ach strategii w czasie zawodów. 8. O kreślał cele i drog i do ich osiągnięcia zaw odnikom .
9. Z achęcał zaw odników , aby sugerow ali sposoby w ykonyw ania treningów . 10. D ostosow yw ał styl trenow ania do sytuacji.
C hciałbym , aby mój trener:
11. U żyw ał zastępczych m etod, gdy w ysiłki zaw odników nie sk utk ują w czasie ćw iczeń b ądź zawodów.
12. Z w racał szczególną uwagę na popraw ianie pom yłek zawodników.
13. Pozw alał zaw odnikom w ypróbow yw ać własne sposoby, naw et jeżeli p o p eł niają błędy.
14. W idział zalety pom ysłów zaw odników , kiedy różn ią się one od pom ysłów trenera.
15. Pokazyw ał zaw odnikom gesty „OK.” czy „kciuki w górze” 16. Był w rażliw y na p otrzeby zawodników.
17. Był zainteresow any osobistym dobrem zawodników. 18. Poklepyw ał zaw odnika, kiedy ten w ykonał coś dobrze.
19. W yjaśniał każdem u zaw odnikow i tech n ik i i tak ty k i w sporcie. 20. G ratulow ał zaw odnikow i po dobrej rozgrywce.
21. O d m aw iał kom prom isu.
22. U żyw ał zróżnicow anych ćw iczeń podczas tren in gu . 23. P odkreślał biegłe opanow anie w yższych um iejętności.
24. M odyfikow ał p lany ze względu na nieprzew idziane zdarzenia. 25. Pozw alał sportow com ustanaw iać ich własne cele.
26. D bał o dobro zawodników.
27. U żyw ał obiektyw nych k ry terió w podczas oceniania.
28. Planow ał dla d ru ż y n y w zględnie niezależnie od zawodników. C hciałbym , aby mój trener:
29. M ów ił zaw odnikow i, kiedy ten robi coś szczególnie dobrze.
30. S tarał się uzyskać aprobatę zaw odników p rz ed podjęciem dalszych kroków w w ażnych sprawach.
31. W yrażał u znanie, kiedy zaw odnik w ykonuje coś dobrze. 32. W łączał właściw ych zaw odników do zespołu.
33. Z achęcał zaw odników do zwierzeń. 34. Sam określał m etody pracy.
36. Z achow yw ał właściwe tem po progresji w nau czan iu podstaw. 37. Ściśle n adzorow ał zaw odników w czasie ćwiczeń.
38. O kreślał p rio ry te ty i pracow ał n ad nim i. 39. P osiadał rozległą w iedzę na tem at sportu. 40. Nie w yjaśn iał zaw odnikom swoich działań.
41. Z achęcał sportow ców do dalszych wysiłków, kiedy ci po pełn iają błędy. 42. C hw alił zaw odników za dobrą grę naw et po przegranej.
43. Ustaw iał zaw odników na różnych pozycjach w zależności od potrzeb sytuacji. 44. P rzydzielał zad an ia w edług indy w idualnych p otrzeb i um iejętności.
45. R ozpoznaw ał indy w id u aln y w kład do sukcesu podczas każdych zawodów. 46. B ardzo zdecydow anie prezentow ał swoje pomysły.
C hciałbym , aby mój trener:
47. Pozw alał zaw odnikom decydować o sposobie g ran ia w czasie zawodów. 48. O kazyw ał osobistą przychylność sportow com .
49. C hw alił zaw odnika p rz ed in n y m i za w y konanie czegoś dobrze.
50. D aw ał zaw odnikom w olną rękę w u staleniu szczegółów podczas w ykonyw a nia ćwiczeń.
51. S tarał się o ak ty w n y u d ział sportow ców podczas codziennych spotkań. 52. K laskał w dłonie, kiedy zaw od nik robi coś dobrze.
53. W yrażał u zn a n ie sprawiedliw ie.
54. Pom agał zaw odnikom w ich osobistych problem ach.
55. P y ta ł zaw odników o opinię w w ażnych spraw ach trenerskich. 56. N ag rad zał sportow ca ta k długo, ja k długo ten b ard zo się stara.
57. W łączał sportow ców w podejm ow anie decyzji i opracow yw anie polityki działania.
58. W idyw ał się z ro d zicam i/o p iek u n am i zawodników. 59. T rzym ał się od zaw odników na dystans.
60. Zw iększa tru d n o ś ć i ilość w ym agań, gdy zaw odnicy uznają w y m agania za zbyt łatwe.
Percepcja Sportowca
Instrukcja: Każde z następujących zd ań opisuje specyficzne zachow anie, jakie m oże przejaw ić trener. Dla każdego p y ta n ia jest 5 różnych odpow iedzi. W ocenie częstości w ystępow ania tych zachow ań przyjm ij, iż trener: 5 - zawsze się ta k zach o w uje (100% czasu), 4 - często się ta k zachow uje (75% czasu), 3 - czasem się ta k zachow uje (50% czasu), 2 - rzadko się ta k zachow uje (25% czasu), 1 - nigdy się tak nie zachow uje (0% czasu). Proszę zakreślić odpow iedn ią cyfrę, ta k aby określić, jak zachow uje się twój trener. U stosunkuj się do w szystkich stw ierdzeń, naw et jeżeli nie jesteś pew ny odpow iedzi. W ażne jest Twoje w łasne zdanie, to znaczy jak Ty sam postrzegasz swojego trenera. Nie m a złych ani d obrych odpow iedzi a Twoja sp o n taniczn a i szczera odpow iedź jest w ażna dla zakończenia tego b ad a n ia sukcesem .
Przykład: Mój trener jednakow o lubi wszystkich zawodników w drużynie. 1 2 3 4 5 Mój trener:
1. D ostosow uje sposób trenow ania do poziom u zawodników.
2. D ziała w k ie ru n k u tw orzenia się bliskiej i sw obodnej relacji z zaw odnikam i. 3. U łatw ia zro zum ien ie i nauczenie się skom plikow anych rzeczy.
4. Stosuje sugestie propon ow ane przez członków zespołu. 5. W yznacza cele dostosow ane do m ożliw ości zawodników. 6. Lekceważy obaw y i niezadow olenie zawodników.
7. Zasięga o pinii zaw odników na tem at strategii w d an y m sp o tk an iu sportow ym (m eczu/zaw odach/starcie)
8. W yznacza zaw odnikom cele i drogi do ich osiągnięcia.
9. Zachęca zawodników, aby sugerowali własne sposoby prow adzenia treningów. 10. D ostosow uje styl trenow ania do sytuacji.
11. Używa m etod zastępczych, jeżeli w ysiłki zaw odników nie sk utk ują podczas treningów , ćw iczeń czy też zawodów.
12. P rzykłada szczególną uwagę do p o praw iania błędów zawodników. Mój trener:
13. Pozwala zaw odnikom w ypróbow yw ać własne rozw iązania, naw et jeżeli p o pełniają błędy.
14. W idzi zalety pom ysłów zaw odników , naw et jeśli ró żnią się od jego własnych pomysłów.
15. Pokazuje gesty zadow olenia (np. „OK”, „kciuk w górę”) 16. Jest w rażliw y na p otrzeby zawodników.
17. Jest zainteresow any d o b ry m sam opoczuciem zawodników. 18. Poklepuje zaw odnika po d o b ry m występie.
19. W yjaśnia k ażd em u zaw odnikow i tech n ik i i tak ty k i w sporcie. 20. G ratuluje sportow cow i po d o b ry m w ystąpieniu.
21. O dm aw ia kom prom isu.
22. Używa urozm aiconych ćw iczeń podczas tren in g u .
23. N aciska na biegłe opanow anie w yróżniających zaw odnika um iejętności. 24. M odyfikuje p lany w p rz y p ad k u nieprzew idzianych w ydarzeń.
25. Pozwala zaw odnikom w yznaczać ich w łasne cele. 26. D ba o d obro zawodników.
27. Używa obiektyw nych k ry terió w o ceniania zawodników. 28. Planuje dla d ru ż y n y w zględnie niezależnie od sportowców. 29. M ówi zaw odnikow i, kiedy ten w ykonuje coś szczególnie dobrze.
30. Z dobyw a zgodę zaw odników przed podejm ow aniem kroków w ważnych sprawach.
31. W yraża uznanie, kiedy zaw odnik w ykona coś dobrze. 32. W yznacza do składu właściw ych zawodników.
33. Z achęca zaw odników do m ów ienia o swoich osobistych sprawach. 34. Sam określa zasady i m etody pracy.
Mój trener:
35. N iechętnie odnosi się do opinii i sugestii zawodników.
36. Zachowuje odpowiednie tem po w zwiększaniu trudności w nauczaniu podstaw. 37. Ściśle nadzoruje sportow ców w trakcie ćwiczeń.
38. O kreśla p rio ry te ty w tre n in g u i pracuje n a d nim i. 39. Posiada rozległą w iedzę na tem at sportu.
40. Nie w yjaśnia zaw odnikom swoich zachow ań.
41. Z achęca sportow ców do dalszych wysiłków, kiedy ci p o pełniają błędy. 42. Chwali zaw odników za d o b rą grę, naw et po przegranej.
43. Ustawia zaw odników na różnych pozycjach w zależności od potrzeb sytuacji. 44. Przydziela zadania w edług indyw idualnych p o trzeb i um iejętności.
45. Uznaje indyw id u aln y w kład zaw odników do sukcesu. 46. Stanowczo prezentuje swoje pomysły.
47. Pozwala decydować sportow com o sposobie w ystąpienia w zawodach/m eczu. 48. W yśw iadcza osobiste przysługi zaw odnikom .
49. W obecności innych chw ali zaw odnika za dobre w ystąpienie.
50. Daje zaw odnikom w olną rękę w u stalan iu szczegółów podczas w ykonyw ania ćwiczeń.
51. S tara się, aby sp ortow cy b ra li czy n n y u d z ia ł w co dzien nych sp o tk an iac h drużyny.
52. Klaszcze w dłonie, gdy zaw odnik zrobił coś dobrze. 53. Spraw iedliw ie w yraża uznanie.
54. Pom aga sportow com w ich osobistych problem ach.
55. P y ta zaw odników o opinię w w ażnych kw estiach trenerskich. 56. N agradza zaw odnika, kiedy ten ciężko się stara.
Mój trener:
57. Pozwala zaw odnikom w łączać się w podejm ow anie decyzji i opracow yw anie sposobów działania.
58. U trzym uje k o n ta k ty z rodzicam i/o p iek u n am i zawodników. 59. Zachow uje dystans do zawodników.
60. Zwiększa w ym agania, gdy zaw odnicy uw ażają je za niskie.
Samoocena Trenera
Instrukcja: K ażde z następujących zdań opisuje specyficzne zachow anie, jakie może przejaw ić trener. Dla każdego p y ta n ia jest 5 różnych odpow iedzi. W ocenie częstości w ystępow ania tych zachow ań przyjm ij, iż zachow ujesz się tak: 5 - zawsze (100% czasu), 4 - często (75% czasu), 3 - czasem (50% czasu), 2 - rzadko (25% cza su), 1 - nigdy (0% czasu).
Proszę zakreślić odpow ied nią cyfrę tak, aby określić jak często przejaw iasz k o n kretne zachow anie. U stosunkuj się do w szystkich stw ierdzeń, naw et jeżeli nie jesteś pew ny odpow iedzi. Proszę zw rócić uwagę, że dokonuje się tu oceny sam ego siebie. W ym agana jest ocena Twoich w łasnych zachow ań trenerskich. Nie m a złych ani dobrych odpow iedzi a tw oja spontan iczn a i szczera odpow iedź jest w ażna dla za kończenia tego b ad a n ia sukcesem .
Przykład: Mój trener jednakow o lubi wszystkich zawodników w drużynie. 1 2 3 4 5 Trenując:
1. Dostosowuję sposób trenow ania do poziom u zawodników.
2. D ziałam w k ie ru n k u tw orzenia się bliskiej i swobodnej relacji z zaw odnikam i. 3. U łatw iam zro zum ienie i nauczenie się skom plikow anych rzeczy.
4. Stosuję sugestie proponow ane przez członków zespołu. 5. W yznaczam cele dostosow ane do m ożliw ości zawodników. 6. Lekceważę obaw y i niezadow olenie zawodników.
7. Zasięgam opinii zaw odników na tem at strategii w dan y m sp o tk an iu sp o rto w ym (m eczu/ zaw odach/starcie).
9. Zachęcam zawodników, aby sugerowali własne sposoby prow adzenia treningów. 10. D ostosow uję styl trenow ania do sytuacji.
11. U żyw am m etod zastępczych, jeżeli w ysiłki zaw odników nie sku tk ują p o d czas treningów , ćw iczeń czy też zawodów.
12. P rzykładam szczególną uwagę do p opraw iania błędów zawodników. Trenując:
13. Pozw alam zaw odnikom w ypróbow yw ać w łasne rozw iązania, naw et jeżeli p opełn iają błędy.
14. W idzę zalety pom ysłów zaw odników , naw et jeśli ró żn ią się od m oich w łas nych pomysłów.
15. Pokazuję gesty zadow olenia (np. „OK”, „kciuk w górę”) 16. Jestem w rażliw y na p otrzeby zawodników.
17. Jestem zainteresow any d o b ry m sam opoczuciem zawodników. 18. Poklepuję zaw odnika po d o b ry m występie.
19. W yjaśniam k ażdem u zaw odnikow i tech n ik i i tak ty k i w sporcie. 20. G ratuluję sportow cow i po d o b ry m w ystąpieniu.
21. O dm aw iam kom prom isu.
22. U żyw am urozm aiconych ćw iczeń podczas tren in g u .
23. N aciskam na biegłe opanow anie w yróżniających zaw odnika um iejętności. 24. M odyfikuję plany w p rz y p a d k u nieprzew idzianych w ydarzeń.
25. Pozw alam zaw odnikom w yznaczać ich w łasne cele. 26. D bam o dobro zawodników.
27. U żyw am obiektyw nych k ry terió w o cenian ia zawodników. 28. Planuję dla d ru ż y n y w zględnie niezależnie od sportowców. 29. M ówię zaw odnikow i, kiedy ten w ykona coś szczególnie dobrze.
30. Z dobyw am zgodę zaw odników p rzed podejm ow aniem kroków w ważnych sprawach.
31. W yrażam uzn an ie, kiedy zaw odnik w ykona coś dobrze. 32. W yznaczam do składu właściw ych zawodników.
33. Z achęcam zaw odników do m ów ienia o swoich osobistych sprawach. 34. Sam określam zasady i m etody pracy.
Trenując:
35. N iechętnie odnoszę się do o pinii i sugestii zawodników.
36. Zachowuję odpowiednie tem po w zwiększaniu trudności w nauczaniu podstaw. 37. Ściśle n ad zo ruję sportow ców w trakcie ćwiczeń.
38. O kreślam p rio ry te ty w tre n in g u i pracuję n ad nim i. 39. P osiadam rozległą w iedzę n a tem at sp ortu.
40. Nie w y jaśniam zaw odnikom swoich zachow ań.
41. Z achęcam sportow ców do dalszych wysiłków, kiedy ci p op ełniają błędy. 42. Chwalę zaw odników za d o b rą grę, naw et po przegranej.
43. Ustawiam zawodników na różnych pozycjach w zależności od potrzeb sytuacji. 44. Przydzielam zadania w edług indyw idualnych p otrzeb i um iejętności. 45. Uznaję indyw id u aln y w kład zaw odników do sukcesu.
46. Stanowczo prezentuję swoje pomysły.
47. Pozwalam decydować sportowcom o sposobie wystąpienia w zawodach/meczu. 48. W yśw iadczam osobiste przysługi zaw odnikom .
49. W obecności innych chwalę zaw odnika za dobre w ystąpienie.
50. Daję zaw odnikom w olną rękę w u stalan iu szczegółów podczas w ykonyw ania ćwiczeń.
51. S taram się, aby sportow cy brali czynny u d ział w codziennych sp otkan iach drużyny.
52. Klaszczę w dłonie, gdy zaw odnik zrobił coś dobrze. 53. Spraw iedliw ie w y rażam uznanie.
54. P om agam sportow com w ich osobistych problem ach.
55. P y tam zaw odników o opinię w w ażnych kw estiach trenerskich. 56. N ag radzam zaw odnika, kiedy ten ciężko się stara.
Trenując:
57. Pozw alam zaw odnikom w łączać się w podejm ow anie decyzji i opracow yw a nie sposobów działania.
58. U trzym uję k o n ta k ty z ro d zicam i/o p iek u n am i zawodników. 59. Zachow uję dystans do zawodników.
