Stopniowanie przymiotników. Stopniowanie przymiotników

(1)

Stopniowanie przymiotników

(2)

Ważne daty

477 p.n.e. – bitwa nad Kremerą. Śmierć 306 Fabiuszy IV w. p.n.e. – Gajusz Fabiusz Piktor, malarz

III w. p.n.e. – Kwintus Fabiusz Piktor, annalista 247 p.n.e. – narodziny Hannibala

218 p.n.e. – Hannibal przekracza Alpy. Początek II wojny punickiej, Bitwa nad rzeką Trebią i nad rzeką Ticinus

217 p.n.e. – bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim 201 p.n.e. – koniec II wojny punickiej

I w. n.e. – Marek Fabiusz Kwintylian Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

f) zasady stopniowania regularnego przymiotników deklinacji I – III,

g) zasady tworzenia i stopniowania przysłówków pochodzących od przymiotników deklinacji I – III.

Nauczysz się

stopniować przymiotniki łacińskie w sposób nieregularny;

tłumaczyć, rozpoznawać i posługiwać się przymiotnikami łacińskimi;

opowiadać, jak przebiegał pierwszy etap wojny Rzymu z Hannibalem;

przedstawiać, kim byli sławni przedstawiciele jednego z najstarszych rodów rzymskich, Fabiuszy.

Stopniowanie nieregularne przymiotników

1. Przymiotniki deklinacji II i III zakończone na -er tworzą gradus superlativus za pomocą przyrostka -errimus, -a, -um.

Końcówka -er przechodzi w -errimus.

Gradus positivus Gradus comparativus Gradus superlativus pulcher, pulchra,

pulchrum – piękny

pulchr‑ior, pulchr‑ior, pulchr‑ius – piękniejszy

pulcherrimus, pulcherrima, pulcherrimum – najpiękniejszy, bardzo piękny

acer, acris, acre – ostry

acri‑or, acri‑or, acri‑us – ostrzejszy

acerrimus, acerrima, acerrimum – najostrzejszy, bardzo ostry

2. Kilka przymiotników na -ilis ma superlativus z końcówką -illimus, -a, -um.

Końcówka -ilis przechodzi w -illimus, -a, -um.

Stopniowanie przymiotników

Giuseppe Cesari, „Walka mieszkańców Weje i Fidenae”, 1598-1602, Muzeum Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org,

(3)

Gradus positivus Gradus comparativus Gradus superlativus facilis, facilis, facile –

łatwy

facil‑ior, facil‑ior, facil‑ius

facillimus, facillima, facillimum – najłatwiejszy; bardzo łatwy difficilis, difficilis, difficile

– trudny

difficil‑ior, difficil‑ior, difficil‑ius

difficillimus, difficillima, difficillimum – najtrudniejszy; bardzo trudny

similis, similis, simile – podobny

simil‑ior, simil‑ior, simil‑ius

simillimus, simillima, simillimum – najpodobniejszy; bardzo podobny dissimilis, dissimilis,

dissimile – niepodobny

dissimil‑ior, dissimil‑ior, dissimil‑ius

dissimillimus, dissimillima, dissimillimum – najmniej podobny

gracilis, gracilis, gracile – wysmukły

gracil‑ior, gracil‑ior, gracil‑ius

gracillimus, gracillima, gracillimum – najwysmuklejszy; bardzo wysmukły humilis, humilis, humile –

niski

humil‑ior, humil‑ior, humil‑ius

humillimus, humillima, humillimum – najniższy; bardzo niski

3. Przymiotniki na -dicus, -ﬁcus, -volus tworzą stopień wyższy i najwyższy w następujący sposób:

Gradus positivus Gradus comparativus Gradus superlativus

maledicus, maledica, maledicum – złorzeczący

maledic‑entior, maledic‑entior, maledic‑entius

maledic‑entissimus, maledic‑entissima, maledic‑entissimum magniﬁcus, magniﬁca,

magniﬁcum – wspaniały

magnific‑entior, magnific‑entior, magnific‑entius

magnific‑entissimus, magnific‑entissima, magnific‑entissimum

4. Przymiotniki zakończone na -eus, -ius, -uus stopniują się w sposób opisowy.

idoneus, -a, -um – stosowny magis idoneus, -a, -um maxime idoneus, -a, -um dubius, -a, -um – wątpliwy magis dubius, -a, -um maxime dubius, -a, -um arduus, -a, -um – stromy magis arduus, -a, -um maxime arduus, -a, -um

5. Pewna grupa przymiotników tworzy comparativus i superlativus od innych rdzeni.

bonus, bona, bonum – dobry melior, melior, melius – lepszy

optimus, optima, optimum – najlepszy;

bardzo dobry malus, mala, malum – zły peior, peior, peius –

gorszy

pessimus, pessima, pessimum – najgorszy; bardzo zły

parvus, parva, parvum – mały minor, minor, minus – mniejszy

minimus, minima, minimum – najmniejszy; bardzo mały magnus, magna, magnum –

duży

maior, maior, maius – większy

maximus, maxima, maximum – największy; bardzo duży multi, multae, multa – wielu

plures, plures, plura – więcej

gen. Plurium

plurimi, plurimae, plurima – najwięcej, bardzo dużo

propinquus, propinqua, propinquum – bliski

propior, propior, propius – bliższy

proximus, proxima, proximum – najbliższy; bardzo bliski

(4)

Ćwiczenie 1

Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą. Każdemu zdaniu przyporządkuj kategorię VERUM (prawda) lub FALSUM (fałsz).

plurimae – superlativus przymiotnika multi w rodzaju żeńskim, magniﬁcentissimum – superlativus przymiotnika magniﬁcus w rodzaju nijakim, minus – comparativus przymiotnika parvus w rodzaju męskim, gracillima – superlativus przymiotnika gracilis w rodzaju żeńskim,

maledicentior – comparativus przymiotnika maledicus w rodzaju męskim, acerrimus

– superlativus przymiotnika acer w rodzaju męskim, maxime arduum – comparativus przymiotnika arduus w rodzaju nijakim

VERUM

FALSUM

Ćwiczenie 2

Połącz w pary.

Romanorum caedes, periculi timor, Romanorum mors, milites interfecti, quam puto, patri tuo, via per montes, res gestae

maxima plurium

magis dubium

diﬃcillimae

plurimi

maxime ardua

proximi

simillimus

(5)

Ćwiczenie 3

1. Imperare sibi ... est imperium. maximus, maxima, maximum

2. ... ﬂuvius ex fontibus minimis crescit. maximus, maxima, maximum 3. ... bestia non est fortissima. maximus, maxima, maximum

1. Nil ... est quam cum ratione tacēre. melior, melior, melius 2. Pax ... est quam iustissimum bellum. melior, melior, melius 3. Bonus intra,... exi! melior, melior, melius

1. Diliges ... suum sicut te ipsum. proximus, proxima, proximum 2. Tua res agitur, paries cum ... ardet. proximus, proxima, proximum 3. Marci villa Urbi ... est. proximus, proxima, proximum

1. Amicus ... vitae possessio. proximus, proxima, proximum 2... medicamentum quies est. proximus, proxima, proximum 3. Fames est ... coquus. proximus, proxima, proximum

Pierwsze walki Rzymian z Hannibalem

Hannibal, postquam per Alpes tam fortes copias duxit, in Italiae ﬁnibus secundum bellum Punicum gessit, caedibus etiam gravius quam primum bellum. P. Cornelius Scipio primus cum Poenis apud Ticinum ﬂumen pugnavit. Ibi maxima Romanorum caedes fuit. Sempronius autem consul apud Trebiam proelium commisit.

Deinde Patres adversus Hannibalem C. Flaminium, ferocissimum e ducibus miserunt. Poenus vero insidias apud Trasimenum lacum paravit. Numquam pugna acrior nec propter plurium Romanorum mortem miserior fuit. Imperatorem cum magna legionum parte Poeni interfecerunt. Plurimi enim milites aut in proelio aut in aqua horribili morte perierunt. Paucissimi superfuerunt. Omnes cives proximum periculum timebant.

Sed Patres dictatorem fecerunt Q. Fabium Maximum, virum et doctum, et prudentem, qui belli rationem mutavit. Per alta loca legiones agebat neque magnum proelium committebat. Ita omnes cives veterem virtutem recuperaverunt.

na podstawie: J. Gason, A. Lambert, „Invitation au Latin. D’Enee a Cesar”, Edition Magnard, Paryż 1995 Tłumaczenie

J.N. Sylvestre, „Śmierć konsula Flaminiusza”, 1882, Muzeum Sztuk Pięknych w Besier, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

(6)

Ćwiczenie 4

Zaznacz każde błędne tłumaczenie łacińskiego wyrażenia.

proelium committere – stoczyć bitwę insidias parare – wpaść w zasadzkę

periculum timere – lękać się niebezpieczeństwa dictatorem dicere – przemawiać do dyktatora virtutem recuperare – dać przykład męstwa legiones agere – poprowadzić legiony imperatorem interﬁcere – zabić wodza Ćwiczenie 5

Do miejsc bitew dopasuj imiona wodzów.

Publiusz Korneliusz Scypion, Gajusz Flaminiusz Nepos, Tyberiusz Semproniusz Longus bitwa nad rzeką

Ticinus w 218 r.

p.n.e.

bitwa nad Trebią w 218 r. p.n.e.

bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim w 217 r. p.n.e.

Ćwiczenie 6

Który z wodzów otrzymał z powodu zastosowanej w czasie wojny z Hannibalem strategii cognomen Cunctator (Zwlekacz)? Zaznacz właściwą odpowiedź.

Tyberiusz Semproniusz Longus Kwintus Fabiusz Maksimus Publiusz Korneliusz Scypion Gajusz Flaminiusz Nepos

Początek drugiej wojny punickiej

(7)

„Hannibal”, w: T. Mommsen, „Historia Rzymu”, Wiedeń-Lipsk 1932, s. 265, wikimedia.org, domena publiczna

„Dramatyczne koleje drugiej wojny punickiej sprawiły, że siły i zamiary stron w chwili jej wybuchu oceniamy przez pryzmat jej przebiegu. Ale wiosną 218 r. Rzymianie nie wyobrażali sobie w najgorszych snach tego, co czekało ich ze strony Hannibala. Przystępowali do wojny w przeświadczeniu o swej druzgocącej przewadze. Na lądzie przeważali zawsze, na morzu zdobyli panowanie w poprzedniej wojnie.

Plan ich był więc na wskroś ofensywny: jedna armia konsularna, wsparta większością ﬂoty, miała

wylądować w Afryce, druga, z pozostałymi okrętami, miała zaatakować Hannibala w Hiszpanii. Jak bardzo lekceważyli przeciwnika świadczy fakt, że przystąpili do wojny z wojskiem prawie dwa razy słabszym od tego, które siedem lat wcześniej wystawili przeciw Gallom.

Kartagińczycy ze swej strony nie byli w stanie rzucić Rzymianom wyzwania jednocześnie na lądzie i na morzu. Stworzenie przez Hamilkara znakomitej armii w Hiszpanii oraz możliwości rekrutacyjne wśród tamtejszych ludów sprawiły, że, porzucając myśl o odtworzeniu ﬂoty równej tej z poprzedniej wojny, skoncentrowali się na działaniach lądowych. Plan Hannibala przewidywał uderzenie w fundament przewagi wroga – władzę nad Italią – atakiem armii hiszpańskiej na Półwysep dla wywołania powstania sprzymierzeńców Rzymu. Już przejście Alp przez armię punicką doprowadziło do powstania Bojów i Insubrów, zmuszając Rzymian do zrezygnowania z inwazji Afryki dla obrony niedawno zdobytej Galli Cisalpejskiej. Natomiast – co wystawia najwyższą ocenę ich myśleniu strategicznemu – nie zrezygnowali z ekspedycji hiszpańskiej: armia, która jesienią dotarła nad Ebro, odcięła, jak się miało okazać,

deﬁnitywnie, Hannibala, od jego bazy.

C.F. Beaumont, „Hannibal przysięga wieczną nienawiść Rzymowi”, 1730–1766, Muzeum Sztuk Pięknych w Chambéry, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

 



 



(8)

Ten tymczasem rozgromił Rzymian nad Trebią, uwalniając Gallów od rzymskiej dominacji, po czym, wzmocniony ich posiłkami, ruszył na Półwysep (217 r.). Rzymianie starali się powtórzyć schemat kampanii roku 225 – wpędzenie wroga między dwie armie konsularne – ale tym razem wrogiem dowodził

Hannibal: postępująca za nim armia rzymska została sama otoczona i zniszczona nad Jeziorem Trazymeńskim.

Jezioro Trazymeńskie, miejsce bitwy Rzymian z Hannibalem w 217 r. p.n.e., wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Niespodziewany obrót wydarzeń postawił Rzymian przed dylematem: czy kontynuować działania ofensywne, ryzykując nową klęskę, czy tylko bronić się, przyznając się w ten sposób do własnej niższości militarnej? Naczelną konsyderacjąbył wzgląd na sojuszników: Rzymianie byli w pełni świadomi głównego celu Hannibala, który zresztą obwieścił go wszem i wobec puszczając wolno żołnierzy sprzymierzonych, wziętych do niewoli nad Trebią i Jeziorem Trazymeńskim ze słowami, że walczy nie z nimi, ale

z Rzymem. Przedłużanie wojny unikaniem walnego starcia, pozwalanie, aby wróg bezkarnie grabił ziemie własne i sprzymierzeńców, groziły utratą najsilniejszego spoiwa italskiego imperium republiki: respektu tych ostatnich wobec rzymskiej niezwyciężoności, a tym samym strachu przed rzymskimi represjami;

kolejna klęska groziła wszakże jeszcze większą kompromitacją. Główny orędownik strategii defensywnej, Q. Fabiusz Maximus, mianowany dyktatorempo klęsce trazymeńskiej, usiłował wyniszczać wroga wojną szarpaną, ale okazało się, że ów góruje w działaniach tego typu nad Rzymianami; kilka spektakularnych niepowodzeń sprawiło, że w 216 r. zwyciężyła koncepcja ofensywna”.

F. Goya, „Hannibal patrzy po raz pierwszy na Italię”, 1771, Selgas-Fagalde, Cudillero, Asturia, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

 



 



(9)

Źródło: A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008, s. 195–196

Pomnik bitwy nad Trebbią (218 r. p.n.e.), Rivalta Trebbia, Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

Ćwiczenie 7

Na czym polegała strategia Hannibala na początku wojny z Rzymem? Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi.

Hannibal zamierzał walczyć na lądzie, nie na morzu.

Hannibal zamierzał osłabiać władzę Rzymian w Italii.

Hannibal zamierzał odtworzyć w czasie wojny ﬂotę kartagińską.

Hannibal zamierzał wciągnąć Rzym w walkę na dwóch frontach: w Italii i w Hiszpanii.

Hannibal zamierzał wywołać bunt wśród sprzymierzeńców Rzymu.

(10)

Ćwiczenie 8

Którego z wodzów II wojny punickiej przedstawia pomnik stojący w parku obok Pałacu w Schönbrunn (Austria)? Zaznacz poprawną odpowiedź po przeczytaniu poniższego opisu.

Był on wielkim zwolennikiem walki defensywnej. Po bitwie nad Jez. Trazymeńskim wybrano go na dyktatora. Unikał bezpośredniego starcia z Hannibalem, licząc na wyczerpanie przeciwnika. Taka strategia nie przysporzyła mu stronników wśród senatu i ludu rzymskiego.

Publiusz Korneliusz Scypion Kwintus Fabiusz Maximus Gajusz Flaminiusz Nepos

Ród Fabiuszy

Ćwiczenie 9

Uzupełnij

Annales, Pictor, Kwintylian, Salus, Weje

1. Gens Fabia prawie nie przetrwała wojny z etruskim miastem ...

2. Autorem najstarszych malowideł w świątyni ... w Rzymie był Fabiusz o przydomku „Malarz”, po łacinie ...

3. Jeden z jego potomków należał do grona najstarszych historyków rzymskich. Dzieło owego Fabiusza nosiło tytuł ...

4. Wśród Fabiuszy znalazł się także sławny retor, który kierował pierwszą publiczną szkołą retoryki w Mieście. Nazywał się on ...

(11)

Polecenie 1

Napisz mowę Kwintusa Fabiusza Kunktatora, w której przekonuje on senat rzymski do swojej defensywnej strategii walki z Hannibalem.

Słowniki

Słownik pojęć Annaliści

najstarsi rzymscy dziejopisarze, którzy prowadzili kroniki (annales – roczniki, kroniki o układzie chronologicznym) najpierw po grecku, potem po łacinie.

Dyktator

urzędnik powoływany w Rzymie w sytuacji wyjątkowej; dyktatura trwała najwyżej sześć miesięcy.

Gens

rzymskie określenie rodu.

Konsyderacja

rozważanie, wzięcie pod uwagę.

Patrycjusze

łac. patricii od patres – ojcowie; w okresie republiki warstwa obywateli, których pozycja była uprzywilejowana: posiadali pełne prawa obywatelskie.

Retoryka

starożytna sztuka przemawiania i przekonywania Słownik łacińsko‑polski

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

(12)

J.N. Sylvestre, „Śmierć konsula Flaminiusza”, 1882, Muzeum Sztuk Pięknych w Besier, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

„Hannibal”, w: T. Mommsen, „Historia Rzymu”, Wiedeń-Lipsk 1932, s. 265, wikimedia.org, domena publiczna

C.F. Beaumont, „Hannibal przysięga wieczną nienawiść Rzymowi”, 1730–1766, Muzeum Sztuk Pięknych w Chambéry, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

(13)

F. Goya, „Hannibal patrzy po raz pierwszy na Italię”, 1771, Selgas-Fagalde, Cudillero, Asturia, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

Jezioro Trazymeńskie, miejsce bitwy Rzymian z Hannibalem w 217 r. p.n.e., wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Pomnik bitwy nad Trebbią (218 r. p.n.e.), Rivalta Trebbia, Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0





(14)

Bibliograﬁa

M. Crawford, Rzym w okresie republiki, Warszawa 2000.

M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

A. Ziółkowski, Starożytność, Warszawa 2009.

Rzym i my.Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.

Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.