Litologia i własności surowcowe baranowskich glin kamionkowych

(1)

Krystyna WYRWICKA, Ryszard WYRWICKI

Przekr6j geologiczny luku Uhruska

Na podstawie analizy 10 pelnordzeniowych profili wiertniczych skonstruowano przekroj dlugosci 14 km, tnll;cy skosnie do osi poludniowe rami~ luku Uhruska. Stwierdzono odmiennosc budowy cz~sci poludniowo-zachodniej, ktora jest wynikiem dzialania procesow tektonicznych. W cz~sci SE osady kredowe two- rZll; wyniesienie - zrll;b uhruski - przykryte grubll; pobYWll; utworow czwartorz~dowych (do 20 m), glownie glinll; zwalowll;, z porwakami How miopliocenskich. W cz~sci NW wyst~puje obniZenie - row Petrylowa - wypelnione osadami miocenskiej formacji w~gla brunatnego i nadbudowane czwartorz~do

wymi mulkami, piaskami oraz glinll; zwalow'!: i allochtonicznymi osadami ilastymi miopliocenu.

WST~P

Luk Uhruska stanowi osobliwy element geomorfologiczny, wznoszqcy sit; ponad 200 m n.p.m., jego kulminacyjny punkt znajduje sit; na wysokosci 235 m n.p.m.

(fig. I). Ta asymetryczna wysoczyzna morenowa, parabolicznie wygi~ta ku poludnio- wemu wschodowi, od dawna budzila zainteresowanie ze wzglt;du na SWq budowt;

geologicznq i genezt;.

S. W oUosowicz (1922) traktowal luk Uhruska jako koncowy luk moren czo- lowych zlodowacenia srodkowopolskiego. T. Uberna (1964) przedstawila tezt;

o elewacji podloza kredowego. J. Buraczynski i J. Wojtanowicz (1980/1981) opisujqc luk (wal) Uhruska stwierdzajq, ze ... "obserwuje sit; zaburzenia faldowe oraz silne zuskokowanie", a w pracy z 1983 r. sugerujq istnienie garbu kredowo-trzeciorzt;dowe go i kopalnej rynny wypelnionej utworami miocenu, nadbudowanych utworami glacjalnymi.

W 1983 r. Przedsi~biorstwo Geologiczne w Krakowie, w ramach programu bad an Chelmsko-Rejowieckiego Okrt;gu Surowcow Wt;glanowych, wykonalo 12 pelnordzeniowych wiercen, z ktorych 10 rozmieszczono w linii 0 kierunku NW - SE (fig. 1.). Wiercenia, w odstt;pach 1,5 - 2 km, pozwolily na skonstruowanie podluznego przekroju geologicznego dlugosci 14 km, tnqcego skosnie do osi poludniowe rami~ luku Uhruska.

Wyniki litologicznych badan skal kredowych oraz osadow kenozoicznych, poparte analizq skladu granulometrycznego i mineralnego, pozwalajq na dalszy

(2)

630 Krystyna Wyrwicka, Ryszard Wyrwicki

Uherka _ ¹⁷⁶+

9 ²^I ³^I ⁴^, ^jkm

0

¹ ^2bo^VII² ^~3

Fig. 1. Lokalizacja obszaru badan (A) wraz ze szkicem morfologiczn~ luku Uhruska (B) Location map of the studied area (A) and morphological sketch map of the Uhrusk arc (B)

1 - luk Uhruska; 2 - nr otworu wiertniczego i wysokosc w m n.p.m.; 3 - linia przekroju geologicznego 1 - Uhrusk arc; 2 - borehole number and altitude in m a.s.l.; 3 - line of geological cross-section

post~p w rozpoznaniu budowy geologicznej luku Uhruska i mog,! stanowi6 istotny przyczynek do rozwiklania jego genezy. Przedmiotem rozwazan jest poludniowe

rami~ luku i tylko do tej jego cz~sci odnosz'! si~ wyniki badan zawarte w iliniejszym opracowaniu.

. ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Jak wynika ze zbiorczego zestawienia profili (fig. 2.) i przekroju (fig. 3.), sluszna jest, og61nie bior,!c, teza. wyrazona po raz pierwszy przez T. Ubern~ (1964) 0 elewacji podloza kredowego; Istotn,! Il:owos6 stanowi ujawnienie zalozen tektonicznych luku Uhruska oraz wykazanie jego zr6znicowanej budowy w cz~sci poludniowo-wschodniej i p6Inocno-zachodniej, w kt6rych deniwelacja stropu kredy wynosi 56 m.

W cz~sci poludniowo-wschodniej przekroju (fig. 3), pomi~dzy otworami wiert- niczymi VI i II, gl6wnym elementem jest zr,!b skal kredowych. Strop ich znajduje

si~ na wysokosci od 218 m w centrum (otw6r VI) do 204 m na SE krancu luku (otw6r II). Skaly kredowe S,! tu nadbudowane niemal wyl,!cznie osadami czwarto-

(3)

rz~dowymi, z nielicznymi tylko porwakami How miopliocenskich, 0 htcznej mi,!z- szosci nie przekraczaj'!cej 20 m. Elewacj~ maj,!c,! niew'!tpliwie charakter tektonicz- hy nazwano zr~bem Uhruska (fig. 4).

W cz~sci polnocno-zachodniej, pomi~dzy otworami VII i IX, strop skal kredowych znajduje si~ na wysokosci 162 (otwor IX) - 186 m n.p.m. (otwor VII). Obni- zenie to, maj,!ce rowniez natur~ tektoniczn,!, nazwano rowem Petrylowa. Ma on kierunek NE - SW i jest wypelniony osadami miocenskiej formacji w~gla brunatnego i zroznicowanymi genetycznie osadami czwartorz~du oraz nadbudowany tymi osadami, glownie glin,! zwalow'!, z allochtonicznymi osadami miopliocenu.

Mi'!zszosc tego kenozoicznego wypelnienia i nadbudowy wynosi 43 - 54 m.

CHARAKTERYSTYKA LITOLOGICZNA OSADOW

KREDA G6RNA

Zarowno w cz~sci wyniesionej (SE), jak i zapadni~tej (NW) wyst~puje kreda pisz,!ca tego samego wieku. Na podstawie bardzo bogatego i zroznicowanego zespolu otwornic (wedlug orzeczenia E. Gawor-Biedowej) ustalono jej wiek na gorny mastrycht.

Jest to kreda barwy od bialej z odcieniem zoltym do bialoszarej, mi~kka na mokro, krucha po wysuszeniu, biel,!ca. Pozornie jednorodna uwidacznia jednak laminy rownolegle, skosne i faliste oraz plamiste struktury biogeniczne. Podstawowym jej skJadnikiem S,! mikroszcz'!tki organiczne (kokkolity i otwornice), podrz~dnym - fragmenty fauny i ziarna skladnikow mineralnych. Kreda ta zawiera 7 - 23 %

cz~sci nierozpuszczalnych w 10% roztworze wodnym HC!. Skladnikiem akceso- rycznym S,! szare krzemienie i konkrecje fosforytowe skupione w jednym poziomie.

Mi'!zszosc mastrychtu gornego w tym rejonie wynosi 50 m, jego sp'!g osi,!gni~to

jedynie w otworze L.

TRZECIORZ~D

W omawianym przekroju osady trzeciorz~dowe - neogenskie - stwierdzono w siedmiu profilach (fig. 2). W wi~kszosci S,! to ilaste osady miopliocenu stanowi,!ce porwaki wyst~puj,!ce w obr~bie czwartorz~dowych glin. W jednym przypadku S,!

to osady miocenskiej formacji w~gla brunatnego.

MIOCEN

Osady miocenskie stwierdzono w jednym tylko profilu w rowie Petrylowa (otwor IX), na gl~bokosci 21,8 -42,2 m, gdzie spoczywaj,! bezposrednio na bialej kredzie pisz,!cej mastrychtu. Seri~ miocensk'! tworz'! (w nawiasachnumery warstw zaznaczone na profilu IX - fig. 2):

M-1 - il ciemnobrunatny i prawie czarny, przechodz'!cy ku dolowi w mulek poziomo warstwowany z laminami piasku, bardzo slabo wapnisty;

M-2 - piaski kwarcowe, w gornej cz~sci drobnoziarniste, w dolnej drobno- i srednioziarniste, brunatnoszare, bezwapienne;

M-3 - il ciemnobrunatny '? przewarstwieniami ilu w~glistego lub w~gla brunatnego;

M-4 - w~giel brunatny, slabo wapnisty z pojedynczymi, pokruszonymi sko- rupkami malzow (?) i slimakow (?);

(4)

632

mnpm.

235

230

225

220

215

210

205

200

195

190 X

185]g~

180

g

175

~

50,0

VIII

Krystyna Wyrwicka, Ryszard Wyrwicki

VII V

Ma

~^-^,-,^'-'^-,

:a

I

~

_50.0

II

L

1·>P.·~5 .. '... llitij6 - -

I :

160 1:'pe·.···.113

~

Fig, 2. Profile litologiczne otworow wiertniczych Lithological section of boreholes

2OQ2

Kreda (mastrycht gorny): I - kreda piszqca (K); 2 - zwietrzelina kredy (zw); miocen autochtoniczny: M-l do M-8 - objasnienia w tekscie, 3 - mulek wapnisty (mw); czwartorzt:d: II - osady wypelniajqce row Petry- Iowa: 4 - mulek lessopodobny, piaszczysty z kalcytem (mlp), 5 - piaski (p), 6 - margie! (m), 7 - mulki lessopodobne (ml); III - osady nadbudowy: 8 - glina zwalowa (gz), 9 - mulki lodowcowe (mz), 10 - piaski 10- dowcowe (pz), 11 - porwaki ilow i mulkow miopliocenskich (Mp), 12 - piaski fluwioglacjalne (pt), 13 - piaski eluwialne (pe); br - brak rdzeni

Cretaceous (Upper Maastrichtian); I - chalk (K), 2 - regolith of Cretaceous rocks (zw); 3 - autochtoneous Miocene:

M-l to M-8 see the text for explanations, 3 - calcareous mud (mw); Quaternary: II - sedimentary infilling of Petrylow trough: 4 - sandy loess-like muds with calcite (mlp), 5 sands (p), 6 - marls (m), 7 - loess-like mud (ml); III - cover sediments: 8 - till (gz), 9 - glacial muds (mz), 10 - glacial sands (pz), II - erratic bodies of Miopliocene clays and muds (Mp), 12 - fluvioglacial sands (pt), 13 - eluvial sands (ps); br - lack of core

(5)

M-5 - margiel w~glisty (gytia wapienna?) z dwoma przewarstwieniami w~glis

tego ilu b~dz w~gla z drobnymi naskorupieniami pirytu; osad ten zawiera 34- 36 % ka1cytu, ktorego ziarna w przewazaj~cej cz~sci s~ mniejsze od 2 flm, 30 - 35 % mineralow ilastych, 8 - 10% sUbstancji organicznej i 19 - 28 % kwarcu;

M-6 - w~gie1 brunatny, czarny, blyszcz~cy, bardzo slabo wapnisty;

M-7 - piasek kwarcowy gruboziarnisty, ciemnobrunatny z w~glowym pylem;

M-8 - w~gie1 brunatny, czarny lupi~cy si~ na drobne listki 0 blyszcz~cej po- wierzchni, zas w dolnej cz~sci - ziemisty 0 teksturze gruzlowej.

L~czna mi~zszos6 powyzszych osadow wynosi 20,4 m. Wyst~puj~ one 162,4- 182,8 m n.p.m. Na prawie identycznej wysokosci (166,2-181,6 m) wyst~puj~

osady piaszczyste i fitogeniczne w otworze nr 18 w Wo1ce Petrylowskiej, opisane przez J. Buraczynskiego i J. Wojtanowicza (1982). Na podstawie badan palinolo- gicznych, wykonanych przez Z. Janczyk-Kopikow~, wiek osadow organicznych okresla si~ jako miocenski. Zarowno w otworze nr 18, jak i IX osady s~ niezaburzone. Wobec znacznego podobienstwa litologicznego uznano oba profile za rowno- wiekowe. Roznica dotyczy w~glanowosci osadow. W profilu otworu nr 18 "cala seria miocenu jest bezw~glanowa" (I.c.). Roznica ta moze mie6 swe zrodlo albo w tylko makroskopowej ocenie skal z profilu nr 18, albo tez w zmianie facji. Autorzy, zwazywszy prawie kilometrow~ odleglos6 obu profili, opowiadaj~ si~ za inn~ facj~.

W profilu VII (fig. 2), na gl~bokosci 40,1 - 45,4 m pomi~dzy kred~ pisz~c~ a nadleglymi ilami miopliocenu, stwierdzono 5,3 m warstw~ szarych i zoltoszarych mulkow, w gornej cz~sci piaszczystych, wapnistych, wyraznie drobnolaminowa- nych. Cech~ charakterystyczn~ tych mulkow jest wyst~powanie bardzo cienkich, czarnych lamin bogatych w substancj~ organiczn~. Obrazowo mozna to przedsta- wi6 jako w~glist~ sieczk~ roslinn~ widoczn~ w przekroju rdzenia w postaci czarnych kresek.

Hipsometrycznie sp~g tych mulkow znajduje si~ 2 m ponad stropem ostatniej warstwy w~gla w profilu IX"ale na podobnej wysokosci co piaszczyste utwory miocenskie w profilu otworu nr 18 (J. Buraczynski, J. Wojtanowicz, 1983). Fakt ten oraz obecnos6 sieczki roslinnej i wapnistos6 osadow przemawiaj~ za wiekiem miocenskim - za formacj~ w~gla brunatnego. Nie stanowi natomiast dowodu na tak okreslony wiek mulkow ich wyst~powanie bezposrednio pod ilami miopliocenu. By te s~ bowiem w tym miejscu szarozielonkaW5! a nie czarne, a ponadto - co wazniejsze - s~ przemieszane z glin~ zwalow~, a wi~c nie wyst~puj~ in situ.

MI.OPLIOCEN

o

ile osady miocenu spoczywaj~ bezposrednio na kredzie a ich poziomy uklad warstw zdaje si~ swiadczy6, ze znajduj~ si~ one w miejscu depozycji, 0 tyle osady ilaste, mlodsze idose powszechnie okreslane jako pliocenskie, wyst~puj~ w obr~bie

osadow czwartorz~dowych. W kazdym z analizowanych profili ily i mulki miopliocenu, b~d~ce odpowiednikiem serii poznanskiej, s~ podeslane z reguly glin~

zwalow~ i cz~sto ni~ przewarstwione, b~dz tez wyst~puj~ w tej glinie jako drobne porwaki i przemazy. W rdzeniach How cz~ste s~ plaszczyzny poslizgu i rozno- kierunkowe zlustrowania. Obserwuje si~ rowniez ostre, pionowe lub skosne gra- nice mi~dzy dwoma roznymi ilami, np. czarnymi i szarozie1onymi, oraz tekstury brekcjowe. Wszystkie te obserwacje jednoznacznie wskazuj~, ze osady ilaste miopliocenu nie wyst~puj~ w miejscu ich powstania, lecz zostaly przywleczone w formie kier i pozostawione na luku Uhruska. Przy okazji wypada zwroci6 uwag~, ze

najwi~ksze spi~trzenie ilow (34 m) rna miejsce tuz przy wysokim cokole skal kredowych (fig. 3).

(6)

Row Petrytowa :nn.pm.

r

^{230 WNW}²⁰

EX

170 160 150 140

130 ₂ _3km

120 ^I ^,

Fig. 3. Przekr6j geologiczny luku Uhruska Geological cross-section trough the Uhrusk arc

Uskok Swi~cicy ZrClb Uhruska

1

^I: ^ESE

l ;J4

Kreda (mastrycht g6rny): I - kreda pisz,!ca, zw - zwietrzelina kredy; miocen: 2 ily, 3 - piaski, 4 - gytia, 5 - w{!giel brunatny, 6 - mulki wapniste; czwartorz{!d - (osady interglacjalu mazowieckiego wypelniaj,!cego r6w): 7 - lessopodobne mulki bezwapienne i z kalcytem (r6wniez porwaki w glinie z przewarstwieniami: 8 - piask6w, 9 - marglu);

osady nabudowy zlodowacenia srodkowopolskiego: 10 - gIiny zwalowe, II - piaski i mulki lodowcowe, 12 - porwaki i kry i16w miopliocenskich, 13 - piaski fluwioglacjalne, 14 piaski eluwialne

Cretaceous (Upper Maastrichtian): I - chalk, zw - regolith of Cretaceous rocks; Miocene: 2 clays, 3 - sands, 4 - gyttja, 5 - brown coal, 6 - calcareous muds; Quaternary - Masovian Interglacial sediments infilling the trough: 7 - noncalcareous and calcite-bearing loess-like muds (including erratic mud bodies in tills) with intercalations of: 8 - sands, 9 marls); cover of sediments of Mid-Polish Glaciation: 10 - tills, II - glacial sands and muds, 12 - erratic bodies of Miopliocene clays, 13 - fluvioglacial sands,

14 eluvial sands

0\ w -+::-

'-<: ~

~

_~

~ ~

~ n'

~

J"

'-<: ~

~ ~ '"1

0-

~ ~

(7)

Omawiane osady, jak to wykazaly liczne analizy skladu granulometrycznego i mineralnego, S,! znacznie zroznicowane. Tworz'! ci'!g odmian litologicznych od

!low po piaszczyste mulki. Wyrozniaja siv zazwyczaj ciemnym zabarwieniem.

S,! czarne, ciemnoszare, br'!zowe i brunatne w roznych odcieniach oraz - co nalezy uzna6 za charakterystyczn'! cech~ - "nakrapiane" rdzawymi c~tkami i plamkami.

Rzadziej S,! to osady szarozielonawe i szaroniebieskawe, wyj'!tkowo zolte i ochrowe.

Przemieszanie osadow maj,!ce swe zrodlo w glacitektonice uniemozliwia chrono- stratygraficzne okreSlenie nast~pstwa warstw.

UTWORY ZWIETRZELINOWE

W wi~kszosci profili osady trzeciorz~du i czwartorz~du odcinaj,! si~ ostr,! gra- nic,! od kredowych skal podloza, zas w trzech profilach stwierdzono utwory, ktorych cechy litologiczne pozwalaj,! okresli6 je jako zwietrzelinowe.

W profilu III, na gl~bokosci 9,5 -15,3 m, wyst~puj,! mulki szare i zie1ono- szare, z przewarstwieniami drobno- i srednioziarnistego piasku kwarcowego, z roznej wielkosci okruchami bialej kredy pisz(!cej. Mulki te wykazuj(! rozn'! wap- nistos6; cz~s6 z nich jest bezwapienna. Niektore wykazuj,! tekstur~ mierzwist(!.

Wsrod mulkow, na gl~bokosci 14,4 14,6 m, stwierdzono warstw~ mulku z licznym glaukonitem. Powyzsze cechy wskazuj'!, ze jest to zwietrzelina osadow kredowych,

cz~sciowo prawdopodobnie rowniez osadow trzeciorz~dowych, starszych od miocenu. Zwietrze1ina ta wyst~puje na polnocnym stoku cokolu kredowego .

. W pr,ofi1u IV, na gl~bokosci 12,8 -16,9 m, pod glin(! zwalow(! stwierdzono szary mulek z ciemnoszarymi laminacjami i zw~glonymi szcz(!tkami drewna oraz przewarstwieniem drobnoziarnistego piasku kwarcowego barwy zielonej. Utwory te w wi~kszosci S,! slabo wapniste. Uznano je za redeponowan,! zwietrze1in~ skal kredowych, miocenskich i prawdopodobnie starszych od miocenu (oligocenskich ?).

Wyst~puje ona na wschodnim zooczu cokolu kredowego.

W profilu V, na gl~bokosci 17,4-19,0 m, znaleziono okruchy kredy pisz(!cej przemieszane z piaszczystymi mulkami. Osad ten, wyst~puj,!cy na cokole, autorzy traktuj(! jako produkt wietrzenia mechanicznego.

Wymienione wyiej stanowiska utworow okreslonych jako zwietrzelinowe znajduj(! si~, co nalezy podkresli6, w SE cz~sci poludniowego ramienia luku Uhruska, tj. w cz~sci z wyniesionym podlozem skal kredowych. Natomiast w obr~bie NW

cz~sci (row Pertylowa) utworow takich nie stwierdzono, co nie swiadczy 0 ich braku.

Nalezy bowiem zauwazy6, ze odst~py mi~dzy wierceniami wynosz(! 1,5 - 2 km.

CZW ARTORZED

Na podstawie makroskopowych cech litologicznych i wynikow analizy skladu granulometrycznego i mineralnego stwierdzono, ze osady czwartorz~dowe reprezentowane s,! przez gli~ zwalow(!, roznej genezy piaski oraz trzy odmiany litologiczne mulkow. Do wieku tych osadow autorzy ustosunkuj(! si~ przy omawianiu genezy luku Uhruska. W tym miejscu przedstawiaj(! jedynie ich pozycj~ w plasz- czyznie przekroju geologicznego, przy czym odr~bnego omowienia wymagaj(!

niezaburzone osady wypelniaj(!ce row Pertylowa oraz te, ktore stanowi,! nadbu-

dow~ rowu i kredowego cokolu.

MULKI WYPELNIAJ1\CE R6w

Mulki wypelniaj,!ce row Petrylowa (fig. 3, nr 6) reprezentowane S(! przez dwie odmiany litologiczne: lessopodobne piaszczyste mulki z kalcytem i lessopodobne mulki bezwapienne.

(8)

Lessopodobne piaszczyste mulki z kalcytem S'l jasnoszare i szare, przewarstwione cienkimi, poziomymi laminami mulkow ciemnoszarych. Zawieraj'l przeci~t

nie 22,5

%

frakcji piaszczystej i 9

%

ilowej, a w skladzie mineralnym 5,5 -12

%,

srednio 6

%

kalcytu. Mulki te wypelniaj'l doln'l cz~se rowu. Stwierdzono je w profilu Ma na gl~bokosci 39,0 - 54,5 m, gdzie tworz'l dwie warstwy przedzielone piaskami (44,0-47,0 m): w gornej cz~sci drobno- w doInej srednioziarnistymi, oraz w s'lsiednim profil41 VIn na gl~bokosci 32,0-43,0 m, gdzie przt''"'zielone S'l

ma~gIem (37,6 -40,0 m) mog'lcym bye naplawion'l zwietrzelin'l kredy ,.lsuwem ?).

Rytmiczne, poziome warstwowanie podkreslone mulkami bogat.:).<:ymi w sub-

stancj~ organiczn'l, sklad granulometryczny i mineralny czyni'l omawiane osady najbardziej podobne do subakwainych lessow.

Lessopodobne mulki bezwapienne S'l rowniez jasnoszare i szare, z rzadka przewarstwione ciemnoszarymi oraz jasnobezowe ze slabo widoczn'l poziom'l lami- nacj'l. Zawieraj'l one przeci~tnie 7,3

%

najdrobniejszej frakcji piaszczystej i 11 % ilowej, a cech'l wyrozniaj'lc'l jest ich bezwapiennose (HCI-). Stwierdzono je w profilu VIn na gl~bokosci 16,0-32,0 m i w s'lsiednim IX na gl~bokosci 10,7-21,8 m;

wyst~puj'l ponad osadami miocenu i nad piaszczystymi mulkami z kalcytem.

Sklad granulometryczny i mineralny upodobnia te osady do lessow a widoczne niekiedy poziome warstwowanie sugeruje, ze przynajmniej cz~se z nich zlozona zostala w srodowisku wodnym.

OSADY NADBUDOWY

Na opisanych wyzej mulkach w rowie Petrylowa ina kredowym zr~bie Uhruska

wyst~puj'l osady, ktorych wspoln'l cech'l jest to, ze S'l zaburzone, wzajemnie si~

"przewarstwiaj'l" oraz, wyj'lwszy piaszczyste osady fluwialne i fluwioglacjalne, zawieraj'l egzotyki skal kredowych i miopliocenskich. Z uwagi na odr~bny typ akumulacji i miejsce w profilu nazwano je osadami nadbudowy. Oto ogoina ich charakterystyka.

G 1 i n y z w a lowe. Wyksztalcenie litologiczne gliny zwalowej jest podobne w obu cz~sciach przekroju i nie ma zwi'lzku z gl~bokosci'l wyst~powania. S'l to gliny piaszczyste, ze zwirowymi ziarnami polnocnych skal krystaIicznych i w~gIa

nowych, w przewadze wapniste. Charakteryzuj'l si~ tym, ze zawieraj'l drobne porwaki i przemazy kredy pisz'lcej, margIi, otoczak gezy z giaukonitem (l przy- padek) a takze drobne porwaki Bu czarnego (mioceiiskiego?) oraz przemazy i roznej wieikosci porwaki Bow miopliocenskich. Barwa glin jest szara, ciemnoszara, br'lzowozolta b'ldz bezowa, przy tym dwie ostatnie znamionuj'l gliny zarowno

wyst~puj'lce ply tko, jak i na wi~kszej gl~bokosci.

Gliny zwalowe w opisywanym przekroju nie tworz'l ci'lglych pokladow Iecz sze- reg, na ogol cienkich, warstw wyst~puj'lcych na roznej gl~bokosci i-co wazniejsze - roznej wysokosci. Zdaniem autorow stanowi'l one jeden poziom straty- graficzny.

M u 1 k i 1 0 dow cow e. S'l to mulki piaszczyste, zaiione, zoltoszare i szare, z widocznym niekiedy warstwowaniem, zawieraj'lce oprocz zwirowych ziarn skal polnocnych rowniez drobne otoczaki gez, przemazy kredy pisz'lcej, cienkie przewarstwienia czarnych Bow b'ldz piaskow. Podobnie jak gliny zwalowe S'l slabo wapniste i czasemje przewarstwiaj'l. Wyst~puj'l w profilach: V, VII, Ma i IX.

Pia ski 1 0 dow cow e. S'l to najcz~sciej piaski drobnoziarniste z ziarnami zwiru i pojedynczymi otoczakami skal polnocnych, rzadko okruchami czarnego Bu, na ogol slabo wapniste. Barwa ich jest szara, brunatnoszara, rzadko br'lzowa.

Makroskopowo podobne S,! do gliny zwalowej, w s'lsiedztwie ktorej wyst~puj'l.

(9)

Stwierdzono je w profilach: II, III, VII i Ma. Mi,t:lszosc "warstw" wynosi od 1,1 ^--0 do 11,9 m.

Wsr6d wyzej om6wionych osad6w lodowcowych wyst\!puj'! r6znej wielkosci porwaki: osad6w ilastych miopliocenu 0 grubosci (przyjmuj,!c za grubosc dlugosc rdzenia) od 1,1 do 30,6 m; piaszczystych mulk6w z kalcytem (okreSlonych anali- tycznie) 2,0 - 3,2 m; mulk6w lessopodobnych 0,3 -1,2 m.

Litologiczny sklad osad6w nadbudowy dopelniaj,! piaski fluwioglacjalne i podrz\!dnie wyst\!puj,!ce - eluwialne.

Pia ski flu w i 0 g 1 a c j a 1 n e S,! drobnoziarniste, z6lte i z6ltobrunatne, miejscami z rdzawymi smugami, bezwapienne. Z ich pozycji geologicznej wynika, ze wypelniaj,! dwie rynny, kt6rych dna znajduj,! si\! na wysokosci 207 i 211 m (profile IV i Ma - fig. 3, nr 9).

Pia ski e I u w i a I n e wyst\!puj'! w stropowej cz\!sci czwartorz\!du, tuz pod gleb'!, do gl\!bokosci 0,8 - 1,5 m; stwierdzono je w wi\!kszosci profili. S'! to zazwyczaj drobno-, niekiedy r6znoziarniste piaski pylaste, barwy od zoltej, przez bezow'!

do brunatnej.

GENEZA LUKU UHRUSKA

W historii luku Uhruska, a dOkladniej jego poludniowego ramienia, nie budz,!

w'!tpliwosci: mastrychcki wiek kredowych skal podloza, miocenski - formacji w\!gla brunatnego 9raz czwartorz\!dowy - utworow nadbudowy luku i wypelnienia rowu Petrylowa. Nie budzi w'!tpliwosci rowniez dwudzielnosc luku rozumiana jako istnienie w cz\!sci pOludniowo-wschodniej kredowego zr\!bu nadbudowanego tylko niezbyt mi'!zszymi osadami czwartorz\!du a w cz\!sci polnocno-zachodniej - rowu tektonicznego, wypelnionego cz\!sciowo osadami miocenu i czwartorz\!du w facji mulkowej i nadbudowanego osadami lodowcowymi. Celowo nie wymie- niono tu How miopliocenu, poniewaz znajduj,! si\! one w sytuacji, kt6ra nakazuje traktowac je jako kry, a zarazem jako CZ\!SC skladow,! gliny zwalowej .

. W genezie luku Uhruska najistotniejsze S,! nast\!puj,!ce etapy: uksztaltowanie kredowego podloza rozumiane jako powstanie rowu i zr\!bu, wypelnienie rowu w trzeciorz\!dzie, cz\!sciowa egzaracja miocenskiego wypelnienia i ponowne wypelnienie w czwartorz\!dzie Oraz etap glacigenicznej nadbudowy. Rozpatrzmy je kolejno.

Eta p pie r w s z y - uksztaltowanie kredowego podloza - wi,!ze si\!, zdaniem autorow, z ruchami tektonicznymi 0 zasi\!gu ponadregionalnym, ktorym podlegala platforma wschodnioeuropejska wraz z mezozoiczn,! pokryw,! w czasie orogenezy alpejskiej. Wowczas to w kredzie powstaly deformacje nieci,!gle, ogolnie bior,!c zapadliska i wyniesienia 0 r6znych amplitudach i zasi\!gu. Przyjmuje si\! przy tym, ze wi\!kszosc g16wnych jednostek tektonicznych w kredzie rozwin\!la si\! na starszych zalozeniach, odnowionych podczas fazy laramijskiej z dwoma dominuj,!cymi kierunkami NW - SE i NE - SW z szeregiem lokalnych odchylen (A. Krassowska, A.M. Zelichowski, 1983). Jednym z nich jest uskok Swi\!cicy, maj,!cy og61ny kierunek NE - SW (A.M. Zelichowski, 1983), w obszarze badan z odchyleniem na ENE - WSW, przebiegaj,!cy w strefie karbon skiego zapadliska wlodawskiego.

Powstanie rOwu Petrylowa i zr\!bu Uhruska jako struktur nizszego rz\!du (fig. 4) autorzy wi,!z,! z istnieniem i odnowieniem si\! tego uskoku. U stalenie wieku tych dyslokacji napotyka na trudnosci wynikaj,!ce z braku osadow starszego trzecio-

(10)

X 1ii

/ '

...,..

~ .0

... 1

Fig. 4. Szkic tektoniczny luku Uhruska Tectonic sketch map of the Uhrusk arc

o

3 4 5 km

1 - uskoki z zaznaczonym kierunkiem zrzutu; 2 - nr otworu wiertniczego i wysokosc stropu kredy w m n.p.m.; 3 - linia przekroju geologicznego; kreda: Crm! - mastrycht dolny, Crm₂- mastrycht gorny

1 - faults and direction of downthrow; 2 - borehole number and altitude of top surface of Cretaceous in m a.s.!.;

3 - line of geological cross-section; Cretaceous; Crm_l- Lower Maastrichtian, Crm₂- Upper Maastrichtian

rz~du. Mozna jedynie powiedziec, iz powstanie rOwu zapoczC!tkowane zostalo pO mastrychcie gornym a przed depozycjC! formacji w~gla brunatnego w miocenie.

Eta p d rug i. SUkcesywnie zapadajC!cy si~, acz z roznym tempem, row Petry- Iowa wypelniony jest w miocenie na przemian osadami klastycznymi i fitogenicz- nymi. W cz~sci zbiornika wodnego, jaki powstal w tym rowie, doszlo do akumulacji osadow organiczno-w~glanowych, ktore mozna przyrownac do wspolczesnych gytii. Bardzo drobne, ponizej 2 Jlm, uziarnienie kalcytu wyst~pujC!cego w tych osadach pozwala sC!dzic, ze jest on pochodzenia biochemicznego, ze zatem uiegi wytrC!ceniu z wody dzi~ki dzialainosci roslin a nie jest kalcytem pochodzC!cym z rozmycia, np. kredy piszC!cej.

PrzyjmujC!c za J. Buraozynskim i J. Wojtanowiczem (1983) miocenski wiek osadow piaszczystych wyst~pujC!cych nad osadami w~glowymi w profilu nr 18 i ich odpowiednika facjal~e.go - piaszczystych mulkow wyst~pujC!cych na tej samej wysokosci w profilu nr VIII (a tak przyj~li autorzy) - wypada zauwazyc, ze bylyby to osady konczC!ce trzeciorz~dowC! sedymentacj~, a przynajmniej naj- mIodsze z zachowanych.

Nalezy tu podkreslic i przypomniec, ze zarowno osady w~gla brunatnego, jak i nadlegle osady piaszczysto-mulkowe nie S,! zaburzone a poszczegolne warstwy ulozone sc! poziomo. Dodatkowym argumentem za niezaburzonym uloze- niem warstw miocenu jest to, ze w cytowanych profilach, tj. nr 18, IX i VIII, odpo- wiadajC!ce sobie warstwy wyst~puj,! na tej samej wysokosci a ilosc osadow organicznych jest podobna.

Dalsze etapy formowania si~ luku Uhruska mialy miejsce w czwartorz~dzie.

Czas poszczegolnych zjawisk autorzy odniesli do profilu litostratygraficznego

czwartorz~du opracowanego przez J. Buraczynskiego i J. Wojtanowicza (1982)

(11)

dla arkusza Kolacze Szczeg610wej mapy geologicznej Polski, obejmuj(!cego pol- nocny kraniec luku Uhruska.

Eta p t r z e c i-to etap egzaracji cz~sci osadow miocenskich i dopelnie- nia rowu Petrylowa osadami czwartorz~dowymi. Poziome ulozenie warstw, analogicznie jak osadow w~glowych, odnotowano w rdzeniach piaszczystych mulkow z kalcytem, wyst~puj(!cych, ogolnie bior(!c, na tej samej wysokosci co osady w~gla brunatnego oraz w rdzeniach lessopodobnych mulkow wyst~puj(!cych

wyzej, w tym rowniez nad osadami miocenu, az do SP(!gu gliny zwalowej nad- budowuj(!cej row i zr(!b - fig. 2.

Te poziomo lez(!ce osady mulkowe autorzy utozsamiaj(! z "mulkami pylo- wymi jeziornymi" wyst~puj(!cymi na polnocno-zachodnim przedpolu luku Uhruska, osadzonymi w warunkach peryglacjalnego klimatu. Te ostatnie J. Buraczynski i J. Wojtanowicz (l.c.) umieszczaj(! w najmlodszej IV fazie interglacjalu mazowieckiego. Omawiane osady wyst~puj(!ce na Polesiu Lubleskim J.E. Mojski i J. Tremba- czowski (1975) nazywaj(! wprost jeziorn(! facj(! lessu i umieszczaj(! jako ostatnie w profilu tegoz samego interglacjalu. Zauwazaj(! przy tym, ze zajmuj(! one niejedno- krotnie pierwotne pOlozenie sedymentacyjne. Zatem wiek i geneza mulkow lessopodobnych wypelniaj(!cych row Petrylowa nie budz(! w(!tpliwosci.

Jesli tak, to wczesniej musiala powstae rynna w osadach miocenskich, a czas jej powstania nalezaloby odniesc b(!dZ to do I fazy interglacjalu mazowieckiego, b(!dz tez do gornego stadialu zlodowacenia poludniowopolskiego. Rynna ta moze bowiem bye dzielem wod lodowcowych lub same go l(!dolodu.

Eta p c z war t y - glacigenicznej nadbudowy luku. Nadbudow~ poludniowego ramienia luku Uhruska, a wi~c zarowno rowu Petrylowa, jak i zr~bu Uhruska tworz(! osady lodowcowe - gl6wnie glina zwalowa i podrz~dnie jej odpowiedniki facjalne - mulki i piaski lodowcowe. Interglacjaln(! cz~sci(! tych osadow S(! porwaki i przemazy kredy pisz(!cej, porwaki i kry How miopliocenskich, ale rowniez i lessopodobnych mul~ow, analogicznych do wypelniaj(!cych row. Zdaniem autorow nagromadzenie 'ty.ch osadow nast(!pilo w jednym tylko stadiale zlodowacenia srodkowopolskiego. Taki wiek osadow formuj(!cych wysoczyzn~ morenow(!, za jak(! uwaza si~ powszechnie luk Uhr\lska, okreslaj(! zgodnie S. WoUosowicz (1922), T. Uberna (1964), J. Buraczynski; J.WojtaJ;lowicz (1980/81,1982,1983) i M. Hara- simiuk, A. Henkiel (1984). Pozniej5ze zmiany morfologii tej wysoczyzny, szczegol-

nie w holocenie, jako nie najistotniejsze dla genezy luku, autorzy pomijaj(!.

Nie mozna natomiast pomin(!e kW'estii pozycji ilow miopliocenskich. W swietle analizy materialow z wiercen, z ktorej wynika, ze ily miopliocenskie wyst~puj(!

w glinie zwalowej w formie roznych rozmiarow kier, nie nalezy w jednym profilu

trzeciorz~du l(!czye tych ilow z autochtonicznym miocenem, jak to czyni(! J. Bura- czynski i J. Wojtanowicz(1983, str. 151). Gdyby bowiem te ily rzeczywiscie wyst~

powaly nad miocenem, to wowczas przed lub w czasie tworzenia rynny musialyby zostae usuni~te w interglacjale mazowieckim z luku Uhruska a dokladniej - z rowu Petrylowa. Tym samym nie moglyby br~e udzialu w formowaniu pozniej- szej przeciez nadbudowy. Obecnosc lessopodobnych mulkow interglacjalnych w pierwotnym polozeniu sedymentacyjnyin - a tego dowodzi ich poziome warstwowanie we wszystkich trzech profilach Ma, VIII i IX pomi~dzy miocenerri i mio- pliocenem - wskazuje, ze ily miopliocenskie nie mogly wyst~powae nad autochtonicznym miocenem, nie osadzily si~ w rowie Petrylowa, lecz zostaly przytransporto- wane przez l(!dolod zlodowacenia srodkowopolskiego. Sk(!d? - pozostaje spraw(!

otwart(!. Mozna jedynie przypuszczae, ze przywleczone zostaly z obszaru Wy- soczyzny Siedleckiej. Do takiego mniemania upowaznia autorow fakt, ze zarowno w obr~bie Polesia Lubelskiego, jak i przyleglych do niego od zachodu obszarach

(12)

nie stwierdzono dotychczas osadow, ktore by mogly odpowiadac Hom mioplio- ceiiskim (J.E. Mojski, J. Trembaczowski, 1975; J. Buraczyiiski, J. Wojtanowicz,

1982).

W swietle przedstawionych nowych danych i ich interpretacji poglqdy J. Bura- czyiiskiego i J. Wojtanowicza (1983) ⁰rynnie uksztaltowanej w kredowym podlozu NE cz~sci luku Uhruska i autochtonicznym miopliocenie nie znajdujq potwierdzenia.

PODSUMOW ANIE

W budowie geologicznej poludniowego ramienia luku Uhruska udzial biorq glownie: mastrychcka kreda piszqca, autochtoniczne klastyczne i fitogeniczne osady mioceiiskiej formacji w~gla brunatnego, allochtoniczne osady ilaste miopliocenu b~dqce odpowiednikiem serii poznaiiskiej, autochtoniczne limniczne mulki lessopodobne interglacjalu mazowieckiego oraz gliny, mulki i piaski 10- dowcowe zlodowacenia srodkowopolskiego. Ponadto podrz~dnie wyst~pujq tu piaszczyste osady fluwioglacjalne i eluwialne.

W historii luku Uhruska wyroznic mozna nast~pujqce etapy:

- tektonicznego uksztaltowania kredowego podloza - powstanie rowu Petrylowa i zr~bu yhruska jako jednostek nizszego rz~du wiqzqcych si~ z odnowieniem uskoku Swi~cicy, przebiegajqcego w strefie karboiiskiego zapadliska wlodawskiego;

- wypelnienia w miocenie rowu Petrylowa piaszczystymi, mulkowymi i fito- genicznymi oraz fito-chemogenicznymi (gytiq?) osadami;

- egzaracji cz~sci osadow mioceiiskich przez lqdolod zlodowacenia poludniowopolskiego lub wymycie przez wody lodowcowe w czasie interglacjalu mazowieckiego i powstanie zbiornika wodnego;

- sedymentacji eolicznych osadow pylowych - mulkow lessopodobnych w interglacjale mazowieckim, osadow autochtonicznych dopelniajqcych row;

- nadbudowania w czasie zlodowacenia srodkowopolskiego zarowno osadow rowu jak i kredowego zr~bu glacitektonicznego zaburzonymi osadami lodowcowymi z roznych rozmiarow porwakami kredy, interglacjalnych mulkow lessopodobnych a nade wszystko z krami How mioplioceiiskich, przywleczonych z dalszych odleglosci. Najwi~ksza mas a tych silnie zaburzonych How zn~jduje si~

po polnocno-zachodniej stronie kredowego zr~bu.

Zak1ad Geologii ZlM Surowcow Skalnych Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Instytut Geologii Podstawowej Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa, ul. Zwirki i Wigury 93 Nades1ano dnia 23 grudnia 1985 r.

(13)

PISMIENNICTWO

BURACZYNBKI J., WOJTANOWICZ J. (1980/81) Wplyw zlodowacenia srodkowopolskiego na rzezb~ poludniowej cz~sci Polesia Lubelskiego. Ann. UMSC Sect. B, 35/36 p. 63 -102.

BURACZYNBKI J., WOJTANOWICZ J. (1982) - Objasnienia do Szczegolowej rnapy geologicznej Polski. Arkusz Kolacze. Wyd. Geol. Warszawa.

BURACZYNBKI J., WOJTANOWICZ J. (1983) - Kenozoik Lubelskiego zagl~bia W~glowego.

Syrnpozjurn UMSC, p. 146-151. Lublin.

HARASIMIUK M., HENKIEL A. (1977) - Tektoniczny kontakt kredy i trzeciorz~du w okolicy Chel- rna Lubelskiego. Rocz. Pol. Tow. Geol. 47, p. 553 - 558, nr4.

KRASSOWSKA A., ZELICHOWSKI A.M. (1983) - Mapa geologiczna bez utworow rnlodszych od kredy. Tablica 33. W: Atlas geologiczno-surowcowy obszaru lubelskiego - red. A.M. Zeli-

chowski, S. Kozlowski. Wyd. Geol. Warszawa.

MOJSKI J.M., TREMBACZOWSKI J. (1975) - Osady kenozoiczne Polesia Lubelskiego. Biu!. Inst.

Geol., 290, p. 97 -132.

UBERNA T. (1964) - Budowa geologiczna tzw. walu uhruskiego na polnoc od Chelrna Lubelskiego.

Kwart. Geol., 8, p. 944-945, nr 4.

WOLLOSOWICZ S. (1922) - 0 zlodowaceniu w dorzeczu Bugu. Spraw. Panstw. Inst. Geol., 1, p. 481- 487, z. 4/6.

ZELICHOWSKI A.M., (1983) - Mapa tektoniczna. Tablica 34. W: Atlas geologiczno-surowcowy obszaru lubelskiego - red. A. M. Zelichowski, S. Kozlowski. Wyd. Geol. Warszawa.

KPHCTblHa BblPBIIIUKA, PblwapA BblPBIIILtKIII

n:onorH4ECKHaII npOCl>Hflb AyrH YXPYCKA

YxpYCKaR Ayra npeAcTaBnReT C060H HecHMeTpHYHYIO MopeHHYIO B03BblweHHOCTb, H30rHYTYIO Ha IOrO-BOCTOK B BHAe napa60nbl, BblWHHOH 200-235 M B.y.M. Ha OCHOBe aHanH3a MaTepHanoB no 4 CKBa-

>KHHaM, npoHAeHHblM C nonHblM oT60pOM KepHa, COCTaBneH npoc:pHnb, npOTR>KeHHOCTblO 14 KM,ceKYlJ.!HH BCKOCb OCH IO>KHOe nneyo :noro cBoe06pa3Horo reoMopc:ponOrHyeCKOrO 3neMeHTa (c:p!olr. I).

Ha lOB AyrH YxpycKa nHCYHH Men MaaCTpHXTa 06pa3yeT nOAHRTHe - ropCT YxpYCKa, a Ha C3 - TeKTOHHyeCKYIO BnaAHHY (rpa6eH) nepTblnOBa. 3TOT rpa6eH 3anonHeH MHOl..(eHOBblMH aBToxTOHHblMH neCKaMH H 6YPblM yrneM (c:pHr. 2. npoc:pHnb IX) H 3aneralOlJ.!HMH n06nH30cTH H nepeKpblBalOlJ.!HMH HX, TaK>Ke aBTOXTOHHblMH yeTBepnfYHblMH necconoA06HblMH cyrnHHKaMH. MHOl..(eHOBble H yeTBepTHYHbie OTnO>KeHHR, 3anonHRIOlJ.!He rpa6eH, TaK >Ke KaK H MenoBoH ropcT, nepeKpblTbl neAHHKOBblMH ocaAKaMH C BanYHaMH MHonneHCTOl..(eHOBblx rnHH, rnbl6aMH Mena H necconoA06HbiX cyrnHHKoB (c:pHr. 3).

B HCTOPHH pa3BHTHR AyrH YxpycKa MO>KHO BblAenHTb TpH 3Tana:

- TeKTOHHyeCKoro C:POpMHpoBaHHR OCHoaaHHR; 06pa30BaHHe rpa6eHa H ropcTa, KaK TeKTOHH- yeCKHX 3neMeHTOB HH3wero nopRAKa, CBR3aHO C B03pO>KAeHHeM B npol..(ecce anbnHHcKoro oporeHe3a c6poca CbBeHTHl..(bl (c:pHr. 4), KOTOPblH nponeraeT B 30He KaMeHHoyronbHoro BnOAaBCKoro nporH6a;

- 3anonHeHHR B MHOl..(eHe rpa6eHa nepTblnoBa neCyaHblMH ocaAKaMH, 6YPblM yrneM H rHTTHeH;

- 3r3apal..(HH yaCTH MHOl..(eHOBblX OTnO>KeHHH MaTepHKOBblM neAHHKOM IO>KHOnOnbCKoro one- AeHeHHR HnH BblMblBaHHR HX neAHHKOBblMH BOAaMH B nepHOA Ma30Bel..(KorO Me>KneAHHKOBbR H 06pa30- BaHHe BOAHoro pe3epByapa;

(14)

- Oca,£lKOHaKOnfleHllH1 B 3TOM pe3epByape 30flOBbiX nblflHCTblX OTflO>KeHH~ - J1eCCOnO,£l06HbIX cyrflHHKOB, 4TO npOHCXO,£lHflO B nepHO,£l Ma30BaL\KOlro Me>Kfle,£lHHKOBbll;

- Hapa~HBaHHlI OCa,£l04HO~ TOfl~H H rpa6eHa H MeflOBoro ropCTa BblweYKa3aHHbIMH J1e,£lHHKO- BblMH OTflO>KeHHlIMH BO BpeMlI Cpe,£lHenOflbCKoro Ofle,£leHeHHlI. 3TH OTflO>KeHHlI H 3aKJ1t04eHHble B HHX OTTOp>KeL\bl H rJ1bl6bl CHflbHO HapyweHbl no,£l ,£IaBfleHHeM f1e,£lHHKa. MHonflel1cTOL\eHOBble HJ1bl no MHeHHtO aBTopOB He OCa,£lHflHCb B rpa6eHe nepTblflOBa, a 6blflH TpaHcnopTHpOBaHbl 113 OT,£IafleHHbIX paHOHOB. CaMoe MO~Hoe CKonfleHHe 3THX HflOB HaXO,£lHTClI C ceBepO-3ana,£lHO~ CTOPOHbl MeflOBoro ropCTa.

COBpeMeHHall nOBepXHOCTb MopeHHOH B03BblweHHOCTH, KaKOH lIBJ1l1eTClI ,£lyra YxpYCKa, OKOH- 4aTeflbHO C<pOpMHpOBaJ1aCb B rOflOL\eHe.

Krystyna WYRWICKA, Ryszard WYRWICKI

GEOLOGICAL CROSS-SECTION THROUGH THE UHRUSK ARC

Summary

The Uhrusk arc is an asymmetric moraine highland rising 200 - 235 m a.s.l. and parabolically bent to the south-west. The studies on ten fully cored boreholes made it possible to compile a 14 km long cross-section cutting southern arm of this specific geomorphological element obliquely to its axis (Fig. 1).

In south-east part of the Uhrusk are, Maastrichtian chalk forms an elevation - the Uhrusk horst, and in the north-western the Petry16w tectonic trough is situated. The trough is infilled with autochtoneous Miocene sands and brown coals (Fig. 2, section IX) and contacting laterally and in the vertical, also autochtoneous Quaternary loess-like muds. The trough-infilling Miocene and Quaternary sediments are overlain (similarly as those of the Cretaceous horst) by glacial sediments with erratic bodies of Mio- pliocene clays and boulders of Cretaceous rocks and loess-like muds (Fig. 3).

The studies made it possible to differentiate the following stages in evolution of the Uhrusk arc:

tectonic remodelling of the basement; origin of the trough and horst (representing tectionic units of the lower order) in result of rejuvenation of the Swi~cica fault in the zone of the Carboniferous Wlodawa Depression (Fig. 4) during the Alpine movements;

- infilling of the Pertyl6w trough with sandy sediments, muds, brown coal, and gyttja in the Miocene;

- exaration of a part of Miocene sediments by ice sheet during the South-Polish Glaciation or erosion by glacial waters during the Massovian Interglacial, and origin of a water basin;

deposition of eolian silty sediments (loess-like muds) in the basin in the Masovian Interglacial;

and

covering of both sedimentary infill of the tectonic trough and Cretaceous horst by glacial sediments in the Mid-Polish Glaciation times. The sediments and embedded erratic bodies display strong glaci- tectonic deformations. According to the Authors, Miopliocene clays did not occur in the Pertyl6w trough but were brought from fairly large distance. The greatest accumulation of these clays was found at north- -western side of the Cretaceous horst.

The surface of the moraine highland, i.e. the Uhrusk arc, was finally shaped in the Holocene.