Potrzeba zastosowania maszyn matematycznych do syntezy i analizy dokumentacji gleboznawczo-kartograficznej

RO CZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X V DOD. W AR SZA W A 1965

REGINA TRUSZKOWSKA

POTRZEBA ZASTOSOWANIA MASZYN MATEMATYCZNYCH

DO SYNTEZY I ANALIZY DOKUMENTACJI

GLEBOZNAWCZO-KARTOGRAFICZNEJ

Instytut Uprawy, N aw ożenia i Gleboznawstw a, Puław y

W toku badań gleboznawczych, szczególnie w zakresie ekspertyz te re­

nowych przy opracowywaniu map glebowych w różnych skalach, została

nagrom adzona ogromna ilość dokum entacji, obejm ującej mniej lub b ar­

dziej dokładnie sporządzone w terenie opisy profilów gleboznawczych oraz

tabel z w ynikam i badań laboratoryjnych gleb. Niezależnie od już zebra­

nych m ateriałów m ają być prowadzone od 1965 do 1973 r. dalsze szczegó­

łowe badania gleb, w w yniku których opracowane będą m apy glebowo-

-rolnicze w skali 1 : 5000 i innej. Ogółem zbadanych zostanie kilkaset

tysięcy odkryw ek glebowych. Ilu stru je to zestawienie (tab. 1).

W ymieniona w zestawieniu dokum entacja opracowana jest na różnego

rodzaju form ularzach, w ypełnionych w pojedynczych egzemplarzach

i zbieranych najczęściej z innym i m ateriałam i kartograficznym i w po­

szczególnych jednostkach adm inistracyjnych.

Rozproszenie dokum entacji, która w dodatku ma ch arakter pierw ory-

sów czy też brulionów, niesłychanie utrudnia, a naw et ze względu na

koszty przepisyw ania danych, uniemożliwia najczęściej szersze w ykorzy­

stanie zebranych m ateriałów .

Stąd też pow stał pomysł w prowadzenia takiego sposobu sporządzania

i porządkow ania dokum entacji kartograficzno-gleboznawczej, aby była

przystosow ana do każdorazowego i wielostronnego w ykorzystania.

Ponieważ ilość zanotowanych właściwości gleb jest ogromna, stąd

wniosek, że uzyskane w yniki pow inny być w ykorzystane do różnego ro­

dzaju opracowań zarówno analizujących, jak i syntetyzujących charakte­

rystyczne właściwości gleb Polski. Pow inny one również służyć do

udo-T a b e l a 1

Zestawienie ilo ś c i zbadanych i przewidzianych do badań odkrywek glebowych

Lp. Rodzaj badań okres ich wykonywania Powierzchnia objęta badaniami lub przewidziana do zbadania Przybliżona ilo ść odkrywek glebowych opisanych i przewidzia­ nych do opisania Forma i treść opisów gleb P rzybliżo­ na ilo ś ć lab o rato ­ ry jn ie zbadanych profilów gleb i przewidzia­ nych do badań Zakres badań lab o ra to ry j­ nych gleb 1 **&£k î ^ ôb

Polski

1:300 000, 1948 - I960 r . 31.150.000 ha 80.000 indywidual­ ne opisy na nieznormali- zowanych formularzach 7.000 4 skład mecha­ niczny; (are - ometrycznie) (prócnnica (metodę nad- manganianową) pH w H20 i KCl ele k tro -metrycznie; CaCO^ 2 Gleboznawcza

klasy fik acja gruntów 1956 - I965 r . 19.000.000 ha 2.000.000 ha* 3.800.000 600.000* znormalizo­ wane formu­ larze - -3 Mapa gleb I960 - I964 r . 1965 - 1970 r . 5.000.000 ha 16.000.000 ha* 70.000 znormalizo­ wane formu­ larze 20.000 3.000 podstawowe oadania che­ miczne pełna a n a li­ za chemiczna 4 Mapa glebowo«- rolnicza w sk ali 1:5 000 1965 - 1970 r . 21.000.000* 1.000.000* znormalizo­ wane formu­ larze 12.000* 250.000* pełna a n ali­ za chemiczna skład mech., próchnica, pH i przy­ swajalne P205 i K 2 0 CaCO^ Razem wykonanych dokumentacji 3.950.000 (średnio 1 odkrywka na 8 ha) - 36.000 Razem dokumenta­ c ji przewidzia­ nych do opraco­ wania -1.000.000* (średnio 4 odkrywki na 100 ha) - 262.000* * Zamierzone badania

MASZYNY MATEMATYCZNE W DOKUM ENTACJI GLEBOZN.-KARTOGR. 471

kum entow ania i rozwiązania wielu ważnych problemów gleboznawczych,

niedostatecznie do tej pory zbadanych.

W ykorzystanie zaś omawianych m ateriałów dla rozwoju wiedzy gle­

boznawczej i to zarówno w pracach teoretycznych, jak i w praktyce w y­

maga, aby posiadana dokum entacja była łatwo dostępna i w każdej chwili

gotowa do interpretacji.

Dotychczas opracowana dokum entacja oraz równoległe w ykorzystanie

wyników bieżąco w ykonyw anych badań gleb w ym agają w prowadzenia

w tej dziedzinie nowoczesnych metod szybkiej inform acji. Można to osią­

gnąć przez zastosowanie zautom atyzow anej techniki liczenia. Służyć do

tego pow inny m aszyny obliczeniowe i m atem atyczne, przy równoczesnym

odpowiednim zapisywaniu, ewidencjonowaniu i kartotekow aniu wyników

badań gleb. Takie postaw ienie spraw y wym agałoby oczywiście jak n a j­

szybszego przepracow ania posiadanych m ateriałów według ustalonych za­

sad wprowadzanego systemu. Dotychczasowe prace IUNG w tym zakresie

objęły następujące problem y:

— opracowanie jednolitego sposobu notowania wyników badań gleb

w ykonyw anych bieżąco w sposób podany we wzorze nr 1. Zasady w ypeł­

niania tego wzoru określa instrukcja z 1965 r.

— opracowanie techniki [1] zbierania dokum entacji na kartach perfo­

rowanych, w celu założenia kartoteki gleb Polski, stanowiącej ogólną in­

form ację o właściwościach gleb;

— opracowanie m ateriałów z już istniejącej dokum entacji gleboznaw­

czej (15 000 opisów odkryw ek glebowych) do przeprowadzenia na jej pod­

staw ie obliczeń za pomocą maszyn m atem atycznych w Centrum Oblicze­

niowym PAN.

Próbne prace w ykonuje IUNG, k tóry w tym celu w ciągu 1955 r.:

— zw eryfikuje opisy odkryw ek glebowych, sporządzonych w trakcie

prac terenow ych kartograficzno-gleboznaw czych w określonym powie­

cie,

— ustali i w ybierze dane z opisów do kodowania,

— sporządzi szyfr (tab. 2), według niego zakoduje dane dla poszcze­

gólnych odkrywek,

— zapisze otrzym ane dane na taśm ie dalekopisowej (ew entualnie na

80-kolumnowych perforow anych kartach) i przekaże do C entrum Obli­

czeniowego PAN, gdzie po ustaleniu program u dla maszyny m atem atycz­

nej w ykonane zostaną obliczenia;

— opracuje otrzym ane wyniki,

— opublikuje w ynik prób i zaproponuje obowiązującą powszechną

metodę zautom atyzow anej analizy i syntezy masowych wyników badań

gleb.

T a b e l a 2

Zestawienie opisów odkrywek glebowych powiatu ...

Gromady Jednost. glebowa Nr odkr. Rubryki 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Rubryka 1 Użytkowanie gleb Grunty orne... użytki z ie lo n e ... lasy ... w ody... nieużytki ... Rubryka 2 klasy bonitacyjne klasa I ... klasa

II

... klasa

III ...

klaea

IV ...

klasa

V ...

klasa

VI ...

klasa

III

b ... klasa

IV

b ... Rubryka 3 kompleksy glebowo-roln. 1

...

2 ...

\ ::::::::::::::::::::::

l ::::::::::::::::::::::

l ::::::::::::::::::::::

18

::::::::::::::::::::::

łx

2 ::::::::::::::::::::::

Rubryka 4

symbol typy i podtypy gleb symbo1

symbol symbol

10

11 12 g le b y o n ie w y k sz ta łc o n y m p r o f i l u ... 1 g le b y b ie l ic o w e w ła ś c iw e ... 2 g le b y p s e u d o b ie lic o w e ... 3 g le b y b ru n a tn e w ła ś c iw e ... 4 g le b y b ru n a tn e w yługowane ... 5 g le b y b ru n a tn e kwaśne ... 6 c z a rn o ziem y w ła ś c iw e ... 7 c z a rn o ziem y zdegradow an e ... Ô g le b y s z a r e ... 9 c z a r n o z ie m y d e lu w ia ln e ... 10 c z a r n e z ie m ie w ła ś c iw e ... 11 c z a r n e z ie m ie zd egradow an e ... 12 c z a r n e z ie m ie n ie d o k s z t a łc o n e ( s z a r e z i e m ie ) 13 mady o n ie w y k sz ta łc o n y m p r o f i l u ... 14 mady b ru n a tn e ... 15 mady cz a rn o ziem n e ... 16 g le b y g le j o w e ... 17 g le b y b a g ie n n e ( g le b y to r fo w e ) ... 18 g le b y mułowo to r fo w e ... 19 g le b y to rfo w o mułowe ... 20 g le b y murszowe na t o r f a c h (m urszowo to r f o w e ) 21 g le b y m urszowe na p o d ło ż u m ineralnym m in e r a ln e 22 g le b y m urszow ate ... 23

r ę d z in y o n ie w y k sz ta łc o u y m p r o f i l u ... 24

r ę d z in y b ru natn o ... 25

r ę d z in y cz a rn o ziem n e ... 26

MASZYNY MATEMATYCZNE W DOKUM ENTACJI GLEBOZN.-KARTOGR.

c*d*tobeli 2

Rubryka 5 Rubryka 6

Rodzaj gleb symbol skład mechaniczny symbol

1 żp... 1

skały metamorficzne ... skały osadowe o spoinie nie węglanowym ... 2 3 4 2g ... P l... ps ........ 2 3 4 trzęciorzędowe wapienie i margle ... kredowe wapienie i margle ... ju ra jsk ie wapienie i margle ... triasow e, dewońskie i sta rsz e wapienie ... 5 6 7 8 9 Pgl ... Pgm ... g l ... gs ... gc ... 5 6 7 8 9 10 g e p... 10

utwory fluw ioglacjalne ... utwory starych tarasów rzecznych .•... utwory aluwialne współczesnych tarasów ... utwory deluwialne ... 11 12 13 14 15 16 17 18 19 p g l p ... pgmp ... g l p ... g e p ... gcp ... 11 12 13 14 15 to rfy n isk ie ... to rfy przejściowe i wysokie ... g i t i e ... pz ... Pi ... Iz ... l i ... 16 17 18 19 20 ic ... 20

iły różnej genzy ... utwory lessowe ... utwory lessowate ... 21 22 23 24 ibc ... t n ... ł w ... 21 22 23 24 utwory pyłowe wodnego pochodzenia ... m ... utwory zniszczone przez eksploatację górniczą, Drzemysłową i zabudowę ... 25 b l ... 1 25 26 27 28 29 30 Rubryka 7 Rubryka 8 _s głębokość zmiany skłaau mechanicznego symbol miąższość poziomu "pró-chnicznego symbol с ... bc 0 c m ... 10 " ... 1 2 0 c m .... 10 " ... 1 2 s k ... 15 "

...

3 15 " ... 3 sz ... 31 20 " ... 4 20 " ...... 4 Rubryka 10 25 "... 5 6 25 " ... 56 oglejenie symbol *>() M ✓ V ... 35 » ... 7 8 J\J •••••••••• 35 " ... 7 plam iste ... 1 40 " ... 4 0 • »... 8 z a c ie k o w e ... 2 45 " ... 9 45 " ... 9 marmurkowe ... 3 50 "... 10 strefowe ..._{całkowite ...} 4 5 55 "... 11 6o "... 12 UUUiJba Rubryka 11 65 "... 70 "... 13

14 pH symbol g łę b .oglej symbol

75 "... 80 "... 90 "... 15 16 17 4 , 5 - 4,5 - 5,5 1 2 0 - 50 cm 50 - 100 cm 100 - 150 cm 1 2 3 100 " ... 120 u 18 5,5 - 6,5 3 _{Rubryka 12} 140 " ... J--/

20 6,5 - 7,2 4 stopień kultury eym bol

> 7 , 2 5 słaby

...

średni ... dobry ... b a rd zo dobry

...

1 2 3 4

c* d .t a b e li 2

Rubryka 13 Rubryka 14

położenie odkrywki symbol kategoria wilgotności eymbe 1

grzbietowe ... 1 1 ... 1

płaskie (dobry odpływ) ... 2 2 ... 2

płaskie (słaby odpływ) ... 3 3 ... 3

stokowe (słaby stok) ... 4 4 ... 4

stokowe (średni stok) ... 5 5

...

5

stokowe (stromy stok) ... 6 6 ... 6 rynna przepływ ...

zagłębienie bez odpływowe ... i

7

8 i__________ i l a ... i____________________________ 7 LITERATURA

[1] O s t r o w s k i J.: Potrzeby i zasady sporządzania kartoteki profilów glebow ych na 80-kolum nowych kartach perforowanych system u międzynarodowego. Roczn. Gleboznawcze, t. XVI.

[2] Kom entarz do tabeli klas gruntów. Min. Roln. 1963, s. 464.

[3] Mapa gleb Polski w skali 1 : 300 000, opracowana pod kierow nictw em prof, dr A. M usierowicza, I960. р . ТРУ Ш К О ВС К А НЕОБХОДИМОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ МАТЕМАТИЧЕСКИХ МАШИН ДЛЯ СИНТЕЗА И АНАЛИ ЗА ПОЧВЕННО-КАРТОГРАФИЧЕСКОЙ ДОКУМЕНТАЦИИ И нститут А гр отехн и ки У добрени я и П оч воведен ия

Р е з ю м е

Огромное количество у ж е накопленной (около 4 000 000 описаний почвенных разрезов) и текущ ее составляемой почвенно-картографической документации требует быстрой соответственноой переработки в такую форму, которая дала бы возможность повсеместно ее использовать для синтеза и анализа в области различных вопросов почвоведения. Быстрая информация о результатах массовых анализов может быть осуществлена путем применения автоматизированной счетной техники. Для этой цели следует использовать счетные и математиче­ ские машины. В 1965 г. Институт Агротехники Удобрения и Почвоведения в сотрудничестве с Расчетным Центром Польской Академии Наук проводятся предварительные работы по этой теме на данных из 10 000 описаний почвенных разрезов с пло­ щади около 50 000 га.

MASZYNY MATEMATYCZNE W DOKUM ENTACJI G LEBOZN.-K ARTOGR. 475

R. TRU SZ K O W SK A

COMPUTERS REQUIRED FOR SYNTHESIS AND ANALYSIS OF PEDOLOGIC AND CARTOGRAPHIC DOCUMENTATION

I n stitu te o f S o il S c ie n c e and P la n t C u ltiv a tio n , P u ła w y

S u m m a r y

The vast m ass of cartographic and pedologie m aterial already collected and currently supplem ented demands urgently its elaboration in a manner w hich would m ake it suitable for general analysis and synthesis in solution of various pedologie problems. Quick inform ation on the results of mass studies on soils can be obtained only by m eans of u p -to-date techniques, using digital and other computers.

In 1965, In stitu te of Soil Science and Plant C ultivation in collaboration w ith the Computation Center, P. A. Sees, has performed experim ental work in this direction, based on 10 000 soil profiles from an area of 50 000 ha.