Jan Załęski
"Das Wort vom Kreuz : Studien zur
paulinischen Theologie", Thomas
Söding, Tübingen 1997 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 37/1, 244-247
c zu je s ię zu p ełn ie w o ln y w o rz e k an iu , co je s t h isto ry c z n e, a c o nic. Z w y k le je d n a k nic p o d su w a czy teln ik o w i o d ra z u sw o jej o p in ii, k tó ra m o że m u s ię w y d a w a ć z b y t re w o lu c y jn a ; n ajp ierw c y tu je o p in ię je sz c z e b a rd z ie j re w o lu c y jn ą lub p o d o b n ą ja k ie g o ś u c z o n e g o lub k ilk u uczo n y ch . W iele tek stó w E w a n g e lii z a lic z a B u c h a n a n do p o e zji, a h is to rię Je z u s a stara s ię ro z w a ża ć ty lk o w a sp e k c ie n a tu ra ln y m b e z m ie s z a n ia d o n iej sił n a d p rz y ro d z o n y c h . To, c o się n ie da w y ja ś n ić w p o rz ą d k u p rz y ro d z o n y m , je s t dla n ieg o m id rasz em b e z z n a c z e n ia h isto ry c z n eg o . Inn y m z ało że n ie m - k tó re je d n a k w y ra ź n ie n ie o k reśla, ale k o n s e k w e n tn ie re a liz u je - j e s t z ało żen ie, że Jezu s d ąży ł do z a g a rn ię c ia w ła d z y p o lity czn ej. Jezu s w e d łu g n ie g o u w a ż a ł się, z a w y b ran eg o p rz e z B o g a M e sja sz a - k ró la , i za n ik o g o w ięcej. Ja n C h rz c ic ie l p o p ie ra ł p la n y J ez u sa i sam u w a ża ł się z a M e s ja sz a - k ap łan a. A b y b y ć w zg o d zie z ty m i z a ło ż e n ia m i, B u c h a n a n ch ętn ie o d w o łu je się d o z n a n y c h w Iz raelu w c za sac h Jez u sa o p in ii z a c z e rp n ię ty c h z lite ra tu ry ra b in i- sty czn ej c zy też a p o k ry fic z n e j, n ic b ie rz e je d n a k p o d u w a g ę, że Je z u s d y stan su je się od tych op in ii, że o k ró le stw ie B o ż y m n ie m ó w i w k a te g o ria c h p o lity c z n y c h , że n ic w z y w a d o w alki z R zy m em , lecz d o n a w ró c en ia , że n ie je s t z ro z u m ia n y p rz e z lu d a ni n a w e t p rz e z s w o ich uczniów . Jak ro z u m ie ć w św ietle p o lity c z n ej interp retacji d z ia łaln o śc i J e z u s a - d z ia łaln o śc i z g o d n ej z o c ze k iw an iam i lu d u - fa k tu , że Je z u s p rz e d S an h e d ry n e m o sk a rż o n y b y ł o z a m ia r z b u rz e n ia ś w iąty n i? D laczeg o z w o le n n ic y J e z u s a - M esja sz a p o lity c z n eg o - n ie w y rz e k li s ię zw o d n icz y c h idei p o śm ie rc i Jez u sa, a n a stę p n ie po u p a d k u J ero zo lim y ? B u c h a n a n p rz e n o si n ie k ie d y w sp o só b z u p ełn ie n ie u z a sa d n io n y śro d o w isk o ż y c io w e d a n eg o te k stu w c za s w c z e śn ie jsz y lub p ó ź n ie j szy, np. frag m e n ty m o w y e sc h a to lo g ic zn e j p rz e n o si n a o k re s p o p rz e d z a ją c y d z ia łaln o ść C h ry stusa. M o żn a m ie ć w ra ż e n ie b a rd z o c zęsto , że B u c h a n a n raczej c h ce tek st d o sto so w a ć do sw o ic h z ało żeń , n iż g o w y ja śn ić ; c h y b a n a jle p sz y m teg o p rz y k ła d e m j e s t in te rp reta c ja słó w k o n sek racji ch lc b a i w in a n a o statn iej w ieczerzy.
N a to m ia st z a s łu g ą B u c h a n a n a je s t m o cn e p o d k re śle n ie w p ły w u H e k sa te u ch u n a re d a k cję E w a n g e lii M ate u sza ; u k a z y w a n e p rz e z n ieg o re la c je m ię d z y te k sta m i M ate u sza a p o szc z eg ó ln y m i frag m e n ta m i H e k sa te u c h u s ą w d u żej m ierze słu sz n e . C h o c ia ż tru d n o z g o d z ić się z e w sz y st k im i su g estiam i B u c h a n a n a o d n o śn ie p ery k o p M a te u s z o w y c h ja k o m id raszó w , także w ty m w y p a d k u je g o d z ie ło m o ż e stać się c e n n ą p o m o c ą d o d a lsz y c h s tu d ió w n a d ro d z a je m i stru k tu rą E w an g elii M ateu sza.
K s. A n d r z e j K o w a lczy k
Thomas Söding, Das Wort vom Kreuz. Studien zur paidinischen Theologie
(Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 93), J.C.B. Mohr
(Paulus Siebeck) Verlag, Tübingen 1997, s. V III + 408.
A u to r je s t k a to lic k im tc o lo g icm -b ib listą, pry w atn y m d o c en tem n a K ato lick im W ydziale Teolo g iczn y m u n iw ersy tetu w M ünster, k tó ry o p u b lik o w ał s w o ją k siąż k ę w p ro testan ck iej serii w y d a w n iczej, co — ja k z az n a c za w p rz e d m o w ie - nie je s t ju ż w p ra w d zie czy m ś niezw y k ły m , niem niej je d n a k m oże b y ć sy g n ałe m d o dalszej w sp ó łp racy e k u m e n icz n e j, opartej n ie tyle n a k o nfesyjnym p rofilu, ile - na w sp ó ln y m z a s ta n o w ie n iu się n ad n o rm a ty w n o śc ią P ism a św. (s. VI).
K siąż k a sk ład a s ię z 18 arty k u łó w , p o w stały c h w c z a sie p rz y g o to w y w a n ia p rz e z a u to ra re c en z o w a n ej k siąż k i ro z p ra w y h a b ilita c y jn e j b ą d ź o k a z y jn y c h w y stą p ie ń p u b lic z n y c h czy a rty k u łó w (tzw. F e stsc h riftó w ), p isan y c h d la u c zc z e n ia c zy jeg o ś ju b ile u s z u n au k o w eg o . Jest to z resztą z az n a c zo n e w k siąż c e aż w p o d w ó jn y sp o só b : n a jp ie rw p rz e z p o d a n ie stro n w o d p o w ied n ich
[13]
R E C E N Z JE245
cza so p ism ac h lu b z b io ro w y c h w y d a n iac h , w k tó ry c h u k a z a ły s ię p o ra z p ierw szy , a z a z n a c z o nych w k siąż c e n a w ia s a m i k w a d ra to w y m i u g ó ry s tro n y , a p ó ź n ie j w o s o b n y m w y k a z ie (s. 371 — 372). N ie k tó re z n ic h z o s ta ły p rz e p ra c o w a n e i p o s z e rz o n e w s to su n k u d o p ie rw o tn e j w e rsji. D o ty c z y to z w ła s z c z a je g o p u b lic z n eg o w y k ła d u w 1991 r. ja k o p ry w a tn e g o d o c en ta n a K a to lic kim W y d ziale T e o lo g ic z n y m u n iw e rsy te tu w M ü n ste r (s. 104 — 131).
Z a w sz e w ta k ic h p rz y p a d k a c h n ie j e s t ła tw o z n a le ź ć w ła śc iw y ty tu ł, je ż e li ch ce s ię w sz y s tk o ra z em z e b ra ć w je d n ą c a ło ść i o p u b lik o w a ć p o d w sp ó ln y m ty tu łe m . M o ż n a b y w ię c i tu z g ło sić z a strz e ż en ie , c z y ta k d o b ra n y ty tu ł d la p o w sta ły c h p rz y ró ż n y c h o k a z ja c h a rty k u łó w j e s t trafn y , z w ła s z c z a je ż e li m a s ię n a u w a d z e w ła śn ie n ie m ie c k i ty tu ł. A u to r z d e c y d o w a ł s ię n a ty tu ł z a c ze rp n ięty z 1 K o r 1,18 „ D as W ort v o m K re u z ” , k tó ry n ie j e s t z b y t p re c y z y jn y d la m n ie j z o rie n to w a n y ch w treści P ism a św, a p o n a d to n ie w ia d o m o , c z y c h o d z i o sło w o Je z u s a z k rz y ż a c z y te ż o n a u k ę (ja k m a m y w p o ls k im tłu m a c z e n iu ł K o r 1,18) p ły n ą c ą z k rz y ż a. N a szc z ęśc ie p o d ty tu ł w y ja śn ia , że c h o d z i o stu d ia d o ty c z ąc e P aw ło w ej te o lo g ii, a w ię c w ia d o m o , że rz e c z b ę d z ie d o ty c z y ła n a u k i p ły n ą c ej z k rz y ż a, a g ło szo n ej p rz e z P a w ła . Z a s a d n ic z y m p u n k te m P a w ło w e j te o logii je s t g ło s z e n ie U k rz y ż o w a n e g o ja k o S y n a B o ż e g o . T ak p o jm o w a n a n a u k a P a w ła m a sw ó j p o c zą te k j u ż p rz y je g o p o w o ła n iu p o d D a m a s z k ie m (G a 1,15n), a k ry s ta liz u je się ja k o d as „ W o rt v o m K re u z ” (sło w o , a m o ż e lepiej: n a u k a k rz y ż a ) w ró ż n y c h k o n tro w e rs ja c h , k tó re a p o sto ł p r o w a d zi z z a k ła d a n y m i p rz e z sieb ie k o ścio łam i n a te m a t d z ia ła ln o ś c i D u c h a i w a ż n o ś c i P raw a , co stan o w i je d n o c z e ś n ie b o d z ie c je g o m isy jn ej a k ry te riu m p a sto ra ln e j d z ia łaln o śc i.
A utor podzielił całość n a 5 części, w których poszczególne p aragrafy stanow ią odrębne artykuły, dodatkow o opatrzone jeszcze bardzo trafnym i podtytułam i. W pierw szej części (E ntw icklungen un d H intergründe) zastanaw ia się T. Söding nad ch ronologią listów Paw łow ych (s. 3 - 56), co na pierw szy rzut o ka m o że dziw ić, a c o w ydaje się uzasadnione, g d y w eźm ie się p o d u w agę zam iar autora pokazania rozw oju m yśli teologicznej Paw ła. N iezależnie je d n a k od tego nieco przesadzony zdaje się w ysiłek autora ustalenia d a t ju ż nie tylko d la poszczególnych listów, ale także je g o poszczególnych części. I tak np. List do Filipian składa się z trzech odrębnych listów (А , В i C), z których A i В pow stały w 55 г, а С późnym latem 56 r. Podobnie korespondencję P aw ła z K oryntianam i dzieli na 5 listów, d la których usiłuje ustalić dokładne daty. N a szczęście zaznacza, że je s t to m ateriał do dyskusji.
W d ru g im p a ra g ra fie tej c zę ści staw ia w je g o p o d ty tu le p y ta n ie o ro zw ó j P a w ło w e j te o lo g ii. N ic w ię c d z iw n e g o , że z a c z y n a o d 1 Tes ja k o n a jw c z e śn ie js z e g o p ism a P a w io w e g o , b y d z ię k i te m u m ie ć m o ż liw o ś ć p o ró w n a w c z ą z ty m , co a p o sto ł n a p isz e w p ó ź n ie jsz y c h lista ch . In aczej m ó w ią c a u to r re c e n z o w a n e j k siąż k i szu k a o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , c z y P a w e ł o d p o c z ą tk u g ło s ił tę s a m ą te o lo g ię , k tó rą p re z e n to w a ł w p ó ź n ie jsz y c h lista ch , c z y też da się z a o b s e rw o w a ć je j ro z w ó j? (s. 32). N ie w ą tp liw ie 1 Tes m a n ie m a łe z n a c z e n ie d la re k o n s tru k c ji w c z e s n o -P a w ło w e - go g ło s z e n ia E w a n g e lii. M im o n iew w iclk icj ró ż n ic y c za so w ej m ię d z y 1 Tes a p o z o sta ły m i lis ta m i P aw ła (o k . 3 -4 lat), m o g ły s ię je d n a k p o ja w ić n o w e p ro b le m y , k tó ry m i z a ją ł się a p o sto ł w d a l szy c h sw o ic h lista ch , k ie ro w a n y c h d o z a k łd a d n y c h p z rz e z s ie b ie k o ścio łó w . Z je d n e j stro n y d o s trz eg a a u to r k siąż k i ró ż n ic ę w teo lo g ii m ię d z y ł T e s a p o z o sta ły m i listam i (b rak np. w 1 T es tak ich te m a tó w j a k sp ra w ied liw o ść , P raw o , u sp ra w ie d liw ie n ie , k tó re w y stę p u ją w y ra ź n ie w p ó ź n ie jszy c h lista ch P a w ła ), z d ru g ie j je d n a k stro n y d o s trz e g a w 1 Tes p o ję c ia i m o ty w y z n an e z in n y ch je g o listó w , c h o ć n ie c o in aczej w ty c h o sta tn ic h u ję te (n p . e sc h a to lo g ia ). R e a s u m u ją c d o ch o d zi d o w n io s k u , że w ie le w sk a z u je n a ro zw ó j P a w ło w e j te o lo g ii. W arto z a z n a c z y ć , ż e T. S ö d in g nie u w z g lę d n ia w o g ó le listó w p o -P a w ło w y c h (2 T es, E f, K o l i P a stersk ic h ), a ty m s a m y m o p w ia d a s ię za ich n ic -P a w ło w y m p o ch o d ze n ie m .
W d ru g ie j c z ę śc i, zaty tu ło w an e j C h risto lo g ie u n d S o tc rio lo g ie (s. 5 9 -1 8 2 ), p o d e jm u je a u to r z a g a d n ie n ie e sc h a to lo g ii, ta je m n ic y k rz y ż a w Je z u sie C h ry stu sie , P raw a ,,(... s iłą g rz e c h u P
ra-w o - 1 K o r 15,56), u n iż e n ia i ra-w y ra-w y ż s z e n ia (F lp 2,6-1 1 ), p rz e c ira-w n k ó ra-w P a ra-w ła ra-w L iście d o G ala- tó w o ra z teo lo g ii k rz y ż a i n a u k i o u sp ra w ied liw ien iu . Z n a c z n ą c zę ść teg o n a jd łu ż sz e g o frag m e n tu sw o jej k siąż k i p o ś w ię c ił teo lo g ii k rz y ż a, w k tó ry m o b ja w ia s ię ta je m n ic a m iło śc i i m ą d ro śc i B o g a (s. 73). T ylko w te d y m o ż n a p o d c h o d zić p o w a żn ie d o rz e cz y w isto śc i lu d zk ieg o ż y c ia, id e n ty c zn o śc i J e z u s a C h ry s tu sa i w ie lk o śc i B o g a, k ie d y E w a n g e lię p o jm u je się ja k o n au k ę k rz y ż a (s. 81). P rz e z o d w o ła n ie s ię d o k rz y ż a p rz y g o to w u je P a w e ł c en tra ln e te m a ty c h rz eśc ija ń skiej so terio lo g ii. P o d e ju m u ją c z a g a d n ie n ie u sp ra w ie d liw ie n ia p o k a zu je a u to r książk i, że w p ra w d z ie ju ż w 1 K o r w id a ć w o ln o ś ć c h rz e ś c ija n in a o d P raw a, a le u z a s a d n ie n ie tej w o lo ści p rz e d sta w ia się tu inaczej n iż w F lp C. G a i R z.
W p ra w d zie d z iw ić m o ż e w tej c zę ści te m a t esch a to lo g ii c zy m o w a o p rz e ciw n ik ac h P aw ła w G a, a le p rz y n a ć trzeb a, żc ta k ż e w ty m p rz y p a d k u p o k a z u je a u to r ro zw ó j m y śli ap o sto ła. O ile w 1 Tes je s t m o w a o tym , że B ó g o b ja w ił s ię w śm ie rc i i z m a rtw y c h w sta n iu , o ty le 1 K o r p o k a zu je , ja k d o te g o d o szło (s. 6 7 ). W o b y d w ó c h n a to m ia st p o k a z u je P a w e ł, ż e je d y n ie B ó g m oże p o k o n a ć śm ierć. B ard zo c e n n e s ą ta k ż e ro z w a ż a n ia n a te m a t sto su n k u c h ry sto lo g ii do m itu na p rz y k łd a z ie h y m n u c h ry s to lo g ic z n e g o w Flp 2,6-11 (s. 104-131).
T rze c ią część (E v an g eliu m u n d H eilig e S chrift) p o św ięcił au to r recen zo w an ej książk i u k azan iu roli głoszonej p rzez P aw ła E w a n g e lii i P ism a św. w je g o działaln o ści m isyjnej (s. 183 - 247). P a w e ł n ie je s t - z d an iem au to ra k siąż k i - o p o rtu n istą i dlatego nie d o p a so w u je słó w d o sy tuacji, lecz kieru je się e k le zja ln ą i m is jo n a rs k ą h e rm e n e u ty k ą b y w ten sp o só b p rz y b liż y ć sw o im słu ch aczo m E w angelię. D o b reg o p rz y k ła d u m isji w śró d p o g a n d o starcza P aw ło w a teo lo g ia c h rztu i w ieczerzy P ań sk iej, k tó re ilu stru ją d o b rz e ta k ie tek sty ja k R z 6,1-11 i 1 K o r 10,16n (s. 194). A p o sto ł u kazuje E w a n g e lię ja k o s ło w o B o g a i sło w o J e z u s a C h ry stu sa (1 Tes 2,13; R z 10,17). E w a n g e lia je s ttc ż d la n ieg o m a n ife stac ją z b aw czej w o li B o g a (R z 1,16n). W ażnym elem en tem p o zy sk iw a n ia p o gan dla C h ry stu sa b y ła P a w ło w a stra te g ia d ziałaln o ści, a w ięc w ę d ro w n y sty l ży cia, o b e cn o ść w e w sp ó ln o tach, p o z y sk iw a n ie do w sp ó łp ra cy k o b ie t i m żęczy zn , p rz e k az y w a n ie staro testam en taln eg o i ju d a isty czn eg o stan u w ia ry czy li p rz e d e w sz y stk im w ia ry w je d n e g o B o g a (1 Tes l,9 n ), u m iejętn e ro zró żn ian ie m ięd zy sło w em B o g a a ap o sto lsk im g ło szen iem te g o ż sło w a (s. 208n).
M ó w iąc o ro li P ism a św. d la Iz ra e la i K o śc io ła u ż y w a P a w e ł o k re ś le n ia „ P is m o ” i „ P is m a ” . P rze z „ P ism a ś w ” . n a le ży ro z u m ie ć p rz e d e w sz y s tk im S ep tu ag in tę. S k o ro P a w e ł u ż y w a z a m ie n n ie lic z b y m n o g iej i p o je d y n c z e j d la o k re ś le n ia P ism a św ., o z n ac z a to, że p o strz e g a on P ism o św. ja k o je d n ą w ie lk ą całość. P is m a św. s ą d l a P a w ła p rzed e w sz y stk im d o k u m e n te m w y b ra n ia i e sch a
to lo g ic z n eg o z b a w ie n ia Iz ra e la o ra z w y ra z e m u n iw e rsaln e j i z b aw c z ej w o li B o g a, n a to m ia st P i sm o św. je s t św ia d e c tw e m k ry ty k i P ra w a i u sp ra w ie d liw ie n ia p rz e z w ia rę (s. 22 8 -240). S to su n e k c h rz eśc ija ń sk ie j E w a n g e lii d o „ P is m św ię ty c h ” tk w i w ro z u m ie n iu E w a n g e lii n ie ty lk o ja k o a p o sto lsk ie g o k e ry g m a tu , le c z ta k ż e ja k o zb aw c z ej m o c y B oga, c o p o d k re ś la z aró w n o 1 K o r l , 1 7 n j a k i R z 1,16n (s. 2 4 0 ), m o cy , k tó ra , o b e jm u ją c p rz e sz ło ść, te ra ź n ie jsz o ść i p rz y szło ść (R z 3 ,2 1 -2 6 ), z n ajd u je sw o je u z a s a d n ie n ie w e sc h a to lo g ic z n y m z b aw ie n iu . N ie co sz tu c z n ie zd aje s ię b y ć d o c ze p io n a w ty m te m a c ie w z m ia n k a o tw o rz e n iu s ię k a n o n u p ism n o w o te sta m e n ta l- n y c h (s. 2 1 8 -2 2 1 ). N ie w id a ć tu te ż in te re s u ją c e g o a u to ra ro z w o ju m y śli teo lo g ic zn e j P aw ła.
W czw a rte j c zę ści (K irc h e a ls G e m e in sc h a ft d es G e k re u zig ten ) p re z e n tu je a u to r n a u k ę o K o ście le ja k o w sp ó ln o cie U k rz y ż o w a n e g o w y łą c z n ie w o p a rc iu o 1 K o r (s. 251 - 299). D la tak ro z u m ia n e g o K o śc io ła E w a n g e lia s ta n o w i fu n d a m e n t. T. S ö d in g a k c e n tu je m o c n o n a u k ę a p o sto ła o K o śc ie le ja k o C ie le C h ry s tu sa (s. 2 7 2 -2 9 8 ). J e s t to n a jb a rd z iej z n a n e u P a w ła o k reślen ie K o ścio ła. T a k ż e w ty m p rz y p a d k u tru d n o o c z e k iw a ć u k a za n ia ja k ie g o ś ro z w o ju m y śli A p o sto ła N aro d ó w , sk o ro a u to r o g ra n ic z y ł s ię ty lk o do 1 K or, n ie w sp o m in ając z u p e łn ie R z, a ty m b a r d ziej p o -P a w ło w y c h listó w (n p . Ef).
[15]
R E C E N Z JE247
W o statn iej, p ią te j c zę ści (C h ristsein in d e r K ra ft d e s G e iste s ), p rz e d sta w ia a u to r k siąż k i g łó w n e elem en ty , o k re śla ją c e ży cie c h rz e ś c ija n in a (s. 3 0 3 -3 6 9 ). Z a lic z a d o n ic h n a u k ę P a w ła o m iło ści, m im o ż e ty lk o w 3 te k stac h j e s t o ty m m o w a p rz y u ż y c iu c z a s o w n ik a i w je d n y m p rz y u ż y ciu rz e cz o w n ik a , o ra z n a u k ę o E u c h a ry stii i c h rz c ie , a ta k ż e n a u k ę o z n ac z e n iu D u c h a B o ż e go, k tó ry u ja w n ia s ię w sa k ra m e n c ie c h rz tu (s. 341). N a p rz y k ła d z ie z k o le i 1 K o r 8 - 1 0 p o k a zu je p a ra d y g m a t P a w io w e j ety k i, u zasa d n io n e j c h ry s to lo g ic z n ie . P o d o b n ie j a k w c zę ści d ru g iej p rz e p ro w a d z a c ie k a w ą a n a liz ę z w ią z k u c h ry sto lo g ii z m ite m n a p rz y k ła d z ie h y m n u c h ry s to lo g iczn eg o z F lp 2 ,6 -1 1 , ta k w ostatn iej c zę ści z w ra c a ją s z c z e g ó ln ą u w a g ę ro z w a ż a n ia a u to ra o m i steria ch p o g a ń sk ic h i te o lo g ii E u c h a ry stii w p ie rw o tn y m c h rz e ś c ija ń s tw ie n a p rz y k ła d z ie 1 K o r 10 (s. 3 2 7 -3 3 4 ). C a ło ść z a m y k a in d e k s lite ra tu ry g re c k o -rz y m s k ie j, m ię d z y te s ta m e n ta ln e j, c y ta tó w S i NT, in d e k s rz e c z o w y i a u to ró w (s. 3 7 3 -4 0 8 ), co n ie w ą tp liw ie u ła tw ia s zy b k ie o d n a le z ie n ie o d n o śn eg o m a te ria łu , p o trz e b n e g o n a m w d a n y m m o m e n c ie .
M im o o w ych n ied o kładności w tytułach, n ie zaw sze d o k ła d n ie o d d ający ch treść tego, co p o n ich następuje, o czy m w sp o m in ałem p rzy p o szczególnych częściach recen zo w an ej książki, je s t ona g o d na polecenia p o lsk iem u czytelnikow i. Z aw iera b o w iem w iele d o sk o n ały ch an aliz o partych na k o n k retnych tekstach, u k azu jący ch często (choć n ie z aw sze) ro zw ó j m y śli teo lo g iczn y ch u A p ostoła N arodów . N iek ied y b o w ie m przep ro w ad za autor k siążki a n alizę ty lk o je d n e g o tesktu czy je d n e g o listu b ez o d niesienia do innych tekstów n a ten sam tem at. O d stro n y w yd aw n iczej nie m o żn a zgłosić żadnych zarzutów . N ie znalazłem ani je d n e g o błędu, co św iad c z y o doskonałej korekcie.
Ks. Jan Załęski
Reinhard N o r d s i e c k , Johannes. Zur Frage nach Verfasser und Entste
hung des vierten Evangeliums. Ein neuer Versuch, N eukirchener Verlag, Neu
kirchen-Vluyn 1998, s. VIII + 143.
U w a g ę c z y te ln ik a p rz y c ią g a n ic ty le ty tu ł z a s a d n ic z y k s ią ż k i „ Jo h a n n e s ” , co je j p o d ty tu ł, a z w łasz cz a je g o d ru g a c zę ść „E in n e u er V ersu ch ” . W y d a w a ło b y się, że j u ż w sz y s tk o zo sta ło p o w ie d zian e n a te m a t a u to rstw a czw artej E w a n g e lii c z y p is m J a n o w y c h , a ty m c z a se m p o ja w ia się n o w a p ró b a. N ie o d p a rc ie n a su w a s ię w ię ć c h ę ć z a jrz e n ia d o k sią ż k i, ż e b y z o b ac z y ć , na c z y m o w a p ró b a p o le g a i c z y rz e c z y w iśc ie z n a jd u je s ię w n iej c o ś n o w e g o . D ru g im p o w o d e m z a in te re so w a n ia się re c e n z o w a n ą k s ią ż k ą je s t b io g ra fia n a u k o w a je j a u to ra , k tó ry u ro d z ił s ię w 1937 r. w B erlin ie i s tu d io w a ł te o lo g ię w W yższej S z k o le E w a n g e lic k ie j w W u p p e rta lu o ra z p ra w o n a u n iw ersy tecie w K o lo n ii. Jak w y n ik a z je g o p u b lik acji, c ały w o ln y c za s p o p ra c y sęd z ie g o w W u p p ertalu i M e ttm a n n p o św ięc a n a p ra c ę n a u k o w ą n a d P is m e m św. J e g o 3 w c z e śn ie jsz e m o n o g ra fie p o św ięc o n e s ą w ła śn ie tej d z ie d z in ie p ra c y n a u k o w ej (1 9 8 0 : R e ic h G o tte s - H o ffn u n g d e r Welt; 1991: R ec h t u n d G e se tz in th e o lo g is c h e r u n d ju ris tis c h e r P e rsp e k tiv e ; 1994: R eich G o t tes - L eb en d e r W elt. J e s u e ig e n e B o tsch aft. U n te r E in b e z ie h u n g d es T h o m as-E v an g e liu m ).
J a k w id a ć w e W stę p ie , n ie s ą m u o b c e d o ty c h c z a s o w e p ró b y w y ja śn ie n ia teg o z a g a d n ie n ia (R. B u l t m a n n , S. S c h u l z , J. B e c k e r , R. S c h n a c k e n b u r g , G. R i c h t e r , H. T h y e n , M .-E. B o i s m a r d - A. L a m o u i l l e , M. H e n g e l , W. S c h m i t h a l s ) . P o c z y n a ją c w ię c o d k o m e n ta rz a R. B u l t m a n n a d o E w a n g e lii Ja n a s p rz e d p o n a d 5 0 lat, a k o ń c zą c n a b a d a n ia c h tego z a g a d n ie n ia w 9 0 -ty c h la ta ch n a sz e g o s tu le c ia (W. S c h m i t h a l s - 1992 i M. H e n g e l - 1993) p rz y p o m in a w o g ro m n y m sk ró c ie p o d s ta w o w e te z y w s p o m n ia n y c h autorów . O ile m o ż n a zro zu m ieć, że n ie u w z g lę d n ił g ło su F. S p i t t y w tej m a te rii z 1910 г., o ty le tru d n iej w y ja śn ić , dlaczeg o n ie w z ią ł p o d u w a g ę tego, co w tej sp ra w ie m a d o p o w ie d z e n ia T. R. F o r t n a w o p u
