"Studia Warmińskie", t. 8, Olsztyn 1971 : [recenzja]

Edward Ozorowski

"Studia Warmińskie", t. 8, Olsztyn

1971 : [recenzja]

Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 300-304

300 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE [28] j a k ą je s t d la P o la k ó w ję z y k n ie m ie c k i, n ie p o z w a la n a jeg o ro z p o w ­ s z e c h n ie n ie w n a s z y m k r a j u . E d w a r d O z o r o w s k i S t u d i a W a r m i ń s k i e , t. 8, O lsz ty n 1971, W a rm iń s k ie W y d a w n ic tw o D ie­ c e z ja ln e , ss. 528.

1. Do n ie w ą tp liw ie u d a n y c h p rz e d s ię w z ię ć W a rm iń s k ie g o W y d a w n ic ­ tw a D ie c e z ja ln e g o n a le ż ą p u b lik o w a n e p rz e z n ie ro c z n ik i S t u d i a W a r ­

m i ń s k i e , n a ła m a c h k tó r y c h u k a z a ło się i w d a ls z y m cią g u u k a z u je się

w ie le c e n n y c h ro z p r a w i a rty k u łó w . J a k k o lw ie k b o w ie m ro c z n ik te n r e p r e z e n tu je w p rz e w a ż n e j m ie rz e d o ro b e k m ło d e g o ś r o d o w is k a n a u ­ k o w eg o D ie c e z ji W a rm iń s k ie j i sw o ją u w a g ę k o n c e n tr u je g łó w n ie n a p r o b le m a ty c e z w ią z a n e j z ty m re g io n e m , to je d n a k n ie w p a d a w lo ­ k a ln y p a r ty k u la r y z m , a p rz e c iw n ie z d o b y w a się n a p e w ie n u n iw e r s a ­ lizm , u s iłu ją c słu ż y ć n a w łasiny sp o só b ro z w o jo w i n a u k i w P o lsce. U m iło w a n ie w ła sn e g o te r e n u n ie p rz e s z k a d z a p o sz c z e g ó ln y m a u to r o m w id z ie ć s p r a w całe g o k r a j u . S tą d te ż b a d a n ia ich , n ie k ie d y b a rd z o w y ­ c in k o w e , m ie sz c z ą się w o g ó ln y c h r a m a c h n a u k i p o ls k ie j i p o s ia d a ją o d c ie ń n a ro d o w e g o p a tr io ty z m u . N a p o c z ą tk u 1972 r. u k a z a ł się 8 -m y z k o le i to m S t u d i ó w W a r m i ń ­ s k i c h , k tó r y z a w ie r a 11 a r ty k u łó w w d z ia le „ r o z p r a w y ” , 2 p o z y c je w d z ia le „ m a t e r i a ły ” , 1 re c e n z ję o ra z s k o ro w id z e (osobow y, n a z w g eo ­ g ra fic z n y c h , rz e c z o w y , b ib lijn y , p r a w n y i rę k o p isó w ). S w o im i ra m a m i o b ją ł on sz e ro k i w a c h la r z p r o b le m a ty k i, p o c z ą w sz y od z a g a d n ie ń z d z ie ­ d z in y ź ró d ło z n a w s tw a , p o p rz e z m u z y k o lo g ię , filo z o fię , te o lo g ię , p ra w o k a n o n ic z n e , po so cjo lo g ię i p e d a g o g ik ę . M a m y w ię c ta m r o z p r a w k ę b p a J. O b ł ą к a o o d n a le z io n y m rę k o p is ie Ig n a c e g o K ra s ic k ie g o pt.

P r a w d z i w a p o w i e ś ć o k a m i e n i c y n a r o ż n e j w K u k o r o w c a c h (s. 5— 48),

n a s tę p n ie 2 a r t y k u ły ks. J . S i a n к i z d z ie d z in y m u z y k o lo g ii (B a r o ­

k o w e o r g a n y z X V I I I w i e k u na te r e n ie d ie c e z ji w a r m i ń s k i e j , s. 49— 83, M e n z u r a c j a o r g a n ó w k a t e d r a l n y c h w e F r o m b o r k u , s. 463—491), d a le j

szczeg ó ło w ą a n a liz ę w y p o w ie d z i V a tic a n u m II n a te m a t a p o s to la tu w ie rn y c h (ks. Z. L i e d m a n n, A p o s t o l a t w i e r n y c h a w a r to ś c i z i e m s k i e w ś w i e t l e u c h w a ł S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II , s. 85— 114) i u b ó s tw a e w a n g e lic z n e g o (ks. A. S e t l a k , U b ó s t w o e w a n g e l i c z n e w ś w i e t l e d o ­ k u m e n t ó w S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II , s. 115— 146), w re s z c ie s tu d ia z p r a w a k a n o n ic z n e g o n a o d c in k u h is to rii n a u k i o s z a f a rz u s a k r a m e n tu c h rz tu (ks. J . P o d o l e c k i , S z a f a r z s a k r a m e n t u c h r z t u od S o b o r u T r y ­ d e n c k i e g o do c z a s ó w n a j n o w s z y c h , s. 147— 223) i z a g a d n ie ń k a n o n ic z ­ n eg o p o s tę p o w a n ia k a rn e g o (ks. T. P a w l u k , Z z a g a d n i e ń k a n o n i c z ­ n eg o p o s t ę p o w a n i a k a r n e g o , s. 225— 311). A u to r o s ta tn ie g o a r ty k u łu , ks.

'Г. P a w lu k , w y p o w ie d z ia ł się jeszcze ra z , w „ m a t e r i a ła c h ” , n a te m a t s t r u k t u r y r a d y k a p ła ń s k ie j (S t r u k t u r a r a d y k a p ł a ń s k i e j , s. 493—502). Z in n y c h d z ie d z in za m ie sz c z o n o w o m a w ia n y m to m ie sz k ic e h is to ry c z n e o s z tu k a c h w y z w o lo n y c h w p is m a c h K a s jo d o r a (ks. M. L o h r , Z a g a d ­

n ie n i a z te o r ii s z t u k w y z w o l o n y c h w p i s m a c h K a s jo d o r a , s. 313—330)

i o filo z o fii o ra z je j n ie k tó r y c h a s p e k ta c h h is to rio g ra fic z n y c h w p o ­ g lą d a c h F. E hrleg'o (ks. М. В o r z y s z к o w s к i, F ilo z o fia i j e j n i e k t ó r e

a s p e k t y h i s to r i o g r a f ic z n e w p o g lą d a c h F. E h rle g o (1845— 1934), s. 331 —

— 344), n a s tę p n ie o p ra c o w a n ie h is to ry c z n e g o ro z w o ju p o ls k ie j so cjo lo g ii re lig ii (ks. W. P i w o w a r s k i , R o z w ó j k i e r u n k ó w , p r o b l e m a t y k i i m e ­

to d b a d a ń w p o l s k i e j socjo lo g ii relig ii, s. 345— 387) o ra z o m ó w ie n ie

w y b r a n y c h z a g a d n ie ń z p e d a g o g ik i (ks. P. P o r ę b a , K o n f l i k t y r o d z i n ­ ne a r o z w ó j o so b o w o ści d z i e c k a , s. 389—403) i w re s z c ie szczegółow e p r z e d s ta w ie n ie w y n ik ó w b a d a ń n a d m o ż liw o śc ia m i z a s to s o w a n ia m e ­ to d y JO C w d z ia ła ln o ś c i a p o s to ls k ie j w ś ró d m ło d z ie ż y p o z a s z k o ln e j (ks. W. T u r e k , W a r u n k i i e t a p y z a s t o s o w a n i a m e t o d y J O C w d z i a ­ łalności a p o s t o l s k i e j w ś r ó d m ł o d z i e ż y p o z a s z k o l n e j , s. 405—462). J a k w id a ć z p rz y to c z o n e g o p rz e g lą d u , w a c h la r z o b ję te j p r o b le m a ­ ty k i je s t sz e ro k i i tr u d n o b y ło b y go o c e n ia ć od s tro n y m e r y to ry c z n e j. Z a d a n ia teg o m o g ą d o k o n a ć fa c h o w c y , k tó r z y w r a m a c h w ła s n y c h s p e ­ c ja ln o ś c i są w s ta n ie w y d a ć k o m p e te n tn y są d o w a rto ś c i n a u k o w e j p o ­ sz c zeg ó ln y ch arty k u łó w .* · O g ó ln ie w sz a k ż e m o ż n a p o w ie d z ie ć , że n ie w s z y s tk ie z a m ie sz c z o n e w ty m to m ie a r ty k u ły z o sta ły o p ra c o w a n e z je d n a k o w ą d o k ła d n o ś c ią . N ie k tó r y m z n ic h b r a k u j e teg o , co p o w ­ s z e c h n ie n a z y w a się a k r y b i ą p is a rs k ą . T a k np. n a s. 404 s p o ty k a m y z d a n ie , n o ta b e n e ro z p o c z y n a ją c e a r ty k u ł, te j tre ś c i: „ J a k w y k a z u ją s ta ty s ty k i, lic z b a m ło d z ie ż y p o z a sz k o ln e j w P o ls c e w y n o si o k o ło 2 700 ty s ię c y o só b ”. K a ż d y u w a ż n y c z y te ln ik sp o s trz e ż e b ez t r u d u / i ż p o d a n e o b lic z e n ie je s t w ła ś c iw ie b e z u ż y te c z n e , g d y ż b r a k u j e m u o k re ś le n ia r o k u , do k tó r e g o o d n o si się p o d a n a c y fra . N ie tr z e b a c h y b a u d o w a d ­ n ia ć , że lic z b a m ło d z ie ż y p o z a sz k o ln e j w P o lsc e je s t ru c h o m a i z m ie n ia się z k a ż d y m ro k ie m . W ty m sa m y m a r t y k u le b r a k u j e też w y ja ś n ie n ia s k r ó tu JO C , k tó r y z n a jd u je się w ty t u le a r t y k u łu i s ta n o w i k a n w ę do d a ls z y c h w y w o d ó w . N ie k a ż d y p rz e c ie ż c z y te ln ik z n a n a p a m ię ć s k r ó ty m ło d z ie ż o w y c h o rg a n iz a c ji n a Z a c h o d zie. I n n y a u to r , k s. Z. L i e d m a n n, ro z p o c z y n a n o w y p a r a g r a f sw o ic h w y w o d ó w (s. 103) od z d a n ia : „ O d k u p ie n ie C h r y s tu s a m a z a te m w y m ia r k o sm ic z n y i je s t ono ja k b y o d p o w ie d z ią n a o w ą e x p e c t a t i o cr e a t u r a e " . Z n o w u z a k ra d ło się n ie d o p a trz e n ie . P rz e c ie ż z d a n ie , k tó r e je s t w n io s k ie m i p o w in n o z n a ­ tu r y k o ń c z y ć w y w ó d , n ie m oże ro z p o c z y n a ć n o w eg o p a r a g r a f u . P o ­ d o b n y c h n ie d o c ią g n ię ć je s t w ię c e j. N ie p r z e k r e ś la ją on e o czy w iście w a rto ś c i sa m y c h o p ra c o w a ń , b ą d ź co b ą d ź p o w a ż n y c h , a le też i n ie d o d a ją im b la s k u . In n e sp o s trz e ż e n ie n a s u w a się n a m a r g in e s ie a r t y k u łu : P r a w d z i w a p o w i e ś ć o k a m i e n i c y n a r o ż n e j w J i u k o r o w c a c h . P o d z ie le n ie się ty m o d k ry c ie m z sz e rsz y m g ro n e m c z y te ln ik ó w z a s łu g u je n a u z n a n ie , a k r y ­ ty c z n e p o ró w n a n ie rę k o p is u z p ie r w o d r u k ie m doło ży n a p e w n o n o w ą c e g ie łk ę do b a d a ń n a d h is to r ią li t e r a t u r y w P o lsce. P o d z iw u g o d n a je s t tu m r ó w c z a p ra c o w ito ś ć D o sto jn e g o A u to r a w u s ta le n iu o d rę b n o ś c i

302 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE [30]

ob u w e r s ji te k s tu , a le z a m ie sz c z a n ie w c a ło śc i fo to ty p ic z n e j r e p r o d u k ­ c ji rę k o p is u w y m ie n io n e j p o w ie śc i o b o k teg o sam e g o te k s tu d r u k o w a ­ nego, a n a s tę p n ie d o łą c z e n ie fo to k o p ii o k ła d k i p ie rw s z e g o w y d a n ia k sią ż k o w e g o p o w ie śc i, s tr o n y ty tu ło w e j c z a so p ism a , w k tó r y m b y ła o n a d ru k o w a n a , i 2 p o r tr e tó w b p a Ig n a c e g o K ra s ic k ie g o w y d a je się n ie ­ p o tr z e b n y m lu k s u s e m , z ro z u m ia ły m w c z a so p iśm ie o p ro f ilu b ib lio ­ fils k im , lecz n i e o g ó ln o te o lo g ic z n y m .

D alsze u w a g i d o ty c z ą d z ie d z in y r e d a k c y jn e j. T rz e b a p rz y z n a ć , iż

S t u d i a W a r m i ń s k i e w y c h o d z ą w b a rd z o p r z y je m n e j szacie g ra fic z n e j.

Z a s to s o w a n o w n ic h k o n s e k w e n tn ie je d n a k o w y k ró j c z c io n k i i u je d ­ n o lic o n o c y ta c ję , co p rz y ró ż n e g o r o d z a ju p r a c a c h z b io ro w y c h w y m a g a od z e sp o łu re d a k c y jn e g o n ie m a ło w y s iłk u . U z n a n ie to je s t ty m b a r ­ dziej p o tr z e b n e , że o d n o si się do r e d a k c ji, k tó r a je s t ze sp o łe m s to s u n ­ ko w o m ło d y m i d o p ie ro z d o b y w a d o św ia d c z e n ie . S z k o d a ty lk o , że c z a ­ so p ism o n ie p o d a je n a z w is k ty c h lu d z i, a w ic h m ie js c e zam ie sz c z a w y k a z p ra c o w n ik ó w te c h n ic z n y c h . J e s t bez w ą tp ie n ia p ra w d ą , że ze - ce rz y i d r u k a r z e w p ły w a ją n a p ię k n o s z a ty z e w n ę trz n e j p is m a , ale p rz e c ie ż c a łk o w itą za n ie o d p o w ie d z ia ln o ś ć p o n o si z esp ó ł re d a k c y jn y .

Z a le tą p is m a je s t d o łą c z o n y s k o ro w id z (osób, n a z w g e o g ra fic z n y c h , rzeczy , te k s tó w P is m a św ., k a n o n ó w K o d e k s u P r a w a K a n o n i c z n e g o i rę k o p isó w ). J e d n a k ż e w y k a z il u s tr a c ji n a le ż a ło u m ie śc ić w b e z p o ­ ś r e d n im z w ią z k u ze s p is e m tr e ś c i a n ie w sk o ro w id z u , p rz y k tó r y m w y g lą d a on b a rd z o obco.

O s ta tn ia u w a g a d o ty c z y tre śc io w e g o u k ła d u S t u d i ó w . R o c z n ik m a p o d z ia ł tr ó jc z ło n o w y (ro z p ra w y , m a te r ia ły , re c e n z je ), sto s o w a n y o g ó l­ n ie w c z a s o p is m a c h i s a m w so b ie n ie b u d z ą c y z a s trz e ż e ń . P e w n e w ą tp liw o ś c i co do jeg o r e a liz a c ji ja w ią się d o p ie ro p rz y le k tu r z e z a ­ m ie sz c z o n y c h w p o sz c z e g ó ln y c h d z ia ła c h a r ty k u łó w . N p. w d z ia le „ m a ­ t e r ia ł y ” z a m ie sz c z o n o 2 a r ty k u ły , k tó r e w z a s a d z ie n ic z y m s ię n ie r ó ż ­ n ią od a r t y k u łó w z d z ia łu „ ro z p r a w y ” . Co w ię c e j n a p is a n a p rz e z ks. M. B o r z y s z k o w s k i e g o re c e n z ja o tr z y m a ła te ż k la s y f ik a c ję „ m a ­ t e r ia ł y ” ( M a te r i a ły do b a d a ń n a d d z i e j a m i f i l o z o f i i i teologii w p ó ź ­

n o ś r e d n i o w i e c z n y c h C zechach). A p o za ty m , czy n ie je s t p rz e s a d ą d a ­

w a ć t a k i sz u m n y ty tu ł 1 stro n ic o w e j n o ta tc e b ib lio g r a fic z n e j? Czy p rz e to n ie n a le ż a ło b y d o k o n a ć p rz e s z e re g o w a n ia z a m ie sz c z o n y c h w ro c z ­ n ik u p o zy cji, a ż e b y u tr z y m a ć se n s o w n o ść zało żo n eg o z g ó ry jeg o t r e ­ ścio w eg o u k ła d u ?

2. L e k tu r a 8-go to m u S t u d i ó w W a r m i ń s k i c h d a je z n a k o m itą o k a z ję do s p o s trz e ż e ń n a tu r y b a r d z ie j o g ó ln ej, C h o d zi m ia n o w ic ie o p ro f il w y d a w a n y c h w P o ls c e c z a so p ism te o lo g ic z n y c h . T rz e b a p rz y z n a ć , że n a ogół p o szczeg ó ln e r e d a k c je d o k ła d a ją n ie z w y k le w ie le s t a r a ń , ażeb y w y d a w a n e p rz e z n ie p is m a o d z n a c z a ły s ię w y s o k im p o z io m e m n a u k o ­ w y m i e s te ty c z n ą s z a tą z e w n ę trz n ą . S to p ie ń je d n a k r e a liz a c ji ty c h z a ­ m ie rz e ń je s t ró ż n y . P r z y ty m p rz y c z y n ta k ie g o s ta n u rz e c z y n a le ż y sz u k a ć n ie ty le w sp o s o b ie d z ia ła n ia p o szc z e g ó ln y c h zesp o łó w r e d a k ­

c y jn y c h — często b o w ie m m a n k a m e n ty p o z o s ta ją m im o n a jle p s z y c h c h ę c i lu d z i o d p o w ie d z ia ln y c h za p is m o — ile w b r a k u n a te n te m a t li te r a tu r y fa c h o w e j. W p ra w d z ie is tn ie ją ró ż n e o g ó ln e in s tr u k c je , a le d o ty c z ą o n e g łó w n ie s tro n y te c h n ic z n e j p ra c y r e d a k to r s k ie j. N ie m a n a to m ia s t o p ra c o w a ń s tr o n y n a u k o w e j re d a g o w a n ia p is m a , k tó r a je s t n a jb a r d z ie j c z a so c h ło n n a i za k tó r ą o d p o w ie d z ia ln o ś ć b ie rz e n ie ty lk o a u to r, lecz i r e d a k to r . N ik t z p is a rz y -te o lo g ó w n ie n a p is a ł d o tą d a n i n a w e t n ie z a in ic jo w a ł d y s k u s ji n a te m a t n a u k o w e j s tr o n y p ra c y r e d a k to r s k i e j. Id z ie o c z y ­ w iśc ie o rz e c z d o ty c z ą c ą c z a so p ism te o lo g ic z n y c h . W eźm y p o d u w a g ę je d n ą c h o c ia ż b y tr u d n o ś ć , ro z k ła d p o je d y n c z e g o n u m e r u c z a so p ism a n a d z ia ły (ro z p ra w y i a r ty k u ły , m a te r ia ły , k o m u n ik a ty , re c e n z je , s p r a w o ­ z d a n ia , n e k ro lo g i, k r o n ik a itp.). J u ż sa m o ro z ró ż n ie n ie ro z p r a w y od a r ty k u łu n a s tr ę c z a n ie r a z n ie m a ło tr u d n o ś c i. N a ogół ja k o k r y t e r iu m p o d z ia łu p r z y jm u je się ic h z a się g tr e ś c io w y i o b ję to ść . C zęsto je d n a k k r y t e r iu m to o k a z u je się n ie w y s ta rc z a ją c e . S tą d n ie k tó rz y w p ro w a d z a ją jeszcze o k r e ś le n ia p o ś r e d n ie „ r o z p r a w k a ” lu b „ s tu d iu m ” . D a le j s p r a ­ w a tz w . m a te ria łó w . P o z y c je u m ie s z c z a n e w d z ia le „ m a t e r i a ły ” m a ją b y ć rz e c z y w iś c ie m a te r ia ła m i, np. ź ró d ło w y m i, s ta ty s ty c z n y m i, a n k ie ­ to w y m i itp . S k o ro je d n a k s p o ty k a się w ty m d z ia le a r t y k u ł k o n s t r u k ­ c y jn y , a ty lk o m n ie js z e g o c ię ż a ru g a tu n k o w e g o , to w ó w c z a s p r z y ję ty p o d z ia ł tr a c i r a c j ę b y tu . N ie zaw sze też n a le ż y c ie je s t u s ta w io n a s p r a ­ w a r e c e n z ji i n o ta te k b ib lio g ra fic z n y c h . T a k je d n e ja k i d ru g ie są n a p e w n o p o tr z e b n e . N ie m o ż n a je d n a k z a p o m in a ć o is tn ie ją c e j m ię d z y n im i ró ż n ic y . R e c e n z ja je s t w y c z e rp u ją c y m o m ó w ie n ie m k s ią ż k i z e w e n ­ tu a ln y m u z u p e łn ie n ie m w z g lę d n ie k o r e k t u r ą w y w o d ó w a u to r a , gd y ty m c z a s e m n o ta t k a b ib lio g r a fic z n a je s t k r ó tk ą in f o r m a c ją o tre ś c i k sią ż k i. S tą d p ie rw s z e m o g ą p is a ć ty lk o fa c h o w c y w d a n y m p r z e d ­ m io cie, d ru g ie w z a s a d z ie w sz y sc y n a u k o w c y , k tó r z y p r z e c z y ta li o d ­ n o ś n ą k sią ż k ę . P o d z ia ł n a re c e n z je i n o ta t k i b ib lio g r a fic z n e sto s o w a ł d a w n ie j K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , a dziś r e a l iz u j ą to S t u d i a Ż r ó d ł o -

z n a w c z e . T y m c z a s e m w p o ls k ic h c z a so p ism a c h te o lo g ic z n y c h g ó rę b io rą

n o ta tk i b ib lio g r a fic z n e s z u m n ie n a z y w a n e r e c e n z ja m i.

W a ż n ą p o z y c ją w c z a so p ism a c h są s p r a w o z d a n ia z r u c h u n a u k o w e g o w k r a j u i za g ra n ic ą . S z e re g c z a so p ism te o lo g ic z n y c h to re a liz u je , m ało je d n a k p o św ię c a się m ie js c a o m ó w ie n iu z a g ra n ic z n e g o r u c h u n a u k o ­ w ego. A p rz e c ie ż z n a k o m ity p r z y k ła d teg o r o d z a ju in f o rm a c ji z n a le ź ć m o ż n a w re d a g o w a n y m p rz e d w o jn ą p rz e z ks. J. I w a n i c k i e g o d z ia le s p r a w o z d a ń w A t e n e u m K a p ł a ń s k i m . Z a m ie sz c z a się też n ie k i e ­

dy w c z a so p ism a c h n e k ro lo g i z m a r ły c h p ro fe s o ró w . J e s t ich je d n a k s ta n o w c z o za m ało . W y d a je się, że k a ż d y z m a r ły teo lo g , k tó r y o sią g n ą ł w y b itn ie js z e w y n ik i n a p o lu o rg a n iz a c ji n a u k i lu b w d z ie d z in ie d y ­ d a k ty k i, p o w in ie n o tr z y m a ć sw ą b io g r a fię p r z y n a jm n ie j w n a jb liż e j z w ią z a n y m z n im c z a so p iśm ie . O czy w iście b io g r a f ia t a w in n a z a w ie ra ć

3 0 4 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE

[

32

]

sz e rsz e o m ó w ie n ie jeg o d o ro b k u n a u k o w e g o , p e łn ą b ib lio g r a fię p u ­ b lik o w a n y c h p rz e z e ń p r a c i u s ta lić jeg o m ie js c e w n a u c e .

P o d o b n y c h p ro b le m ó w i tr u d n o ś c i m o ż n a b y w y s u n ą ć w ię c e j. N ie c z u ję się k o m p e te n tn y do d a w a n ia n a n ie o d p o w ie d z i. G d y b y je d n a k u d a ło się s p ro w o k o w a ć k o goś z n a s z y c h w y tr a w n y c h p is a rz y czy r e ­ d a k to r ó w do z a b r a n ia g ło su w te j s p r a w ie lu b n â w e t z o rg a n iz o w a ć s p e c ja ln ie p o św ię c o n e te m u sy m p o z ju m , tr u d n o ś c i ty c h b y ło b y z n a c z n ie m n ie j, a s a m a rz e c z z y s k a ła b y n a sw e j w a rto ś c i. E d w a r d O z o r o w s k i J. M. A u b e r t, M o r a le sociale p o u r n o tr e te m p s , P a r i s —T o u rn a i, 1970, D esclée, ss. 160.

K s ią ż k a u k a z a ła się w z n a n e j s e r ii p o d rę c z n ik o w e j M y s t è r e C h r é t i e n k o n ty n u o w a n e j p rz e z w y d a w n ic tw o D esclée. A u to r p r e z e n tu je w p r z e j­

rz y s ty m u k ła d z ie s o lid n ą in f o r m a c ję n a te m a t c h rz e ś c ija ń s k ie j d o k tr y n y sp o łe c z n e j s f o rm u ło w a n e j w g łó w n y c h d o k u m e n ta c h M a g is te r iu m i s y ­ tu u je j ą w r a m a c h te o lo g ii to m is ty c z n e j. P rz e p r o w a d z o n e a n a liz y są d o k ła d n e i w n ik liw e . D o strz e g a się to sz c zeg ó ln ie w p a r t ia c h p o ś w ię ­ co n y ch p r a w u — rz e c z z ro z u m ia ła g d y się zw aży , że A u b e r t p rz e z w ie le la t z a jm o w a ł się k w e s tia m i p r a w a i d a ł się p o z n a ć p rz e d e w s z y s tk im ja k o d o b ry z n a w c a p ro b le m a ty k i z w ią z a n e j z p ra w e m n a ­ tu r a ln y m . B ę d ą c p r a w n ik ie m i te o lo g ie m p o s ia d a p o n a d to ś w ie tn e w y ­ czu cie h is to rii — k la r o w n ie w y k ła d a e w o lu c ję , ja k ie j d o z n a ło f o r m o ­ w a n ie się sp o łe c z n e j d o k tr y n y K o ścio ła.

T y tu ł k s ią ż k i n ie o d p o w ia d a je d n a k w p e łn i je j tre ś c i. A u b e r t a k ­ c e n tu je g łó w n ie z a g a d n ie n ia m o r a ln e , ja k ie s ta w ia w s p ó łc z e s n a e k o n o ­ m ia. P rz y p o m in a , że w te j d z ie d z in ie w sz y stk o w in n o b y ć w p rz ą g n ię te . w s łu ż b ę c z ło w ie k a : o so b y lu d z k ie j i so lid a rn o ś c i. N a u w a g ę z a s łu g u je c ie k a w a a n a liz a r e l a c ji m ię d z y K o śc io łe m a sp o łe c z n o śc ią . M n ie j n a ­ to m ia s t p rz e k o n u ją z b y t s c h o la sty c z n e r e f le k s je n a te m a t s to s u n k u s p r a w ie d liw o ś c i do m iło ści. W a rto te ż z a in te re s o w a ć s ię b liżej szcze­ g ó ło w y m i k w e s tia m i m o r a ln y m i, ja k ie ro d z ą z a g a d n ie n ia w ła sn o ś c i, p ie n ią d z a i p ra c y , a k tó r y m a u to r p o św ię c a d ość dużo m ie js c a .

C z y te ln ik o c z e k u je od p o d o b n y c h o p ra c o w a ń z w ró c e n ia b a c z n ie js z e j u w a g i n a f u n d a m e n ta ln e z a g a d n ie n ia n a tu r y sp o łe c z n e j ja k : ży cie p o ­ lity c z n e , in f o rm a c ja , czas w o ln y . T y m c z a s e m A u b e r t p o z o s ta je p od

zn a c z n y m w p ły w e m c y w iliz a c ji p rz e m y s ło w e j i z d a je się n ie d o strz e g a ć , że e w o lu c ja ży cia sp o łe c z n e g o o b ję ła i ta m te d z ied z in y .

W s u m ie je d n a k k s ią ż k a d o b rz e w p ro w a d z a do te m a ty k i, k tó r ą o m a ­ w ia. N ie m a łą je j w a rto ś c ią je s t o b sz e rn a b ib lio g r a fia , k tó r a p o p rz e d z a p o szczeg ó ln e ro z d z ia ły . W y k ła d o w c y te o lo g ii m o r a ln e j i s tu d e n c i z n a jd ą w p ra c y A u b e r ta c e n n ą pom oc.