Ryszard Paciorkowski
Twórczy wkład Ks. Profesora
Wincentego Kwiatkowskiego w
organizację naukową apologetyki
nowoczesnej
Studia Theologica Varsaviensia 8/1, 29-39
1970
Studia Theol. Vars. 8 (1970) n r 1
KS. RYSZARD PACIORKOWSKI
TWÓRCZY WKŁAD KS. PROFESORA WINCENTEGO KWIATKOWSKIEGO W ORGANIZACJĘ NAUKOWĄ
APOLOGETYKI NOWOCZESNEJ
T r e ś ć : I. Apologetyka jako nauka samodzielna. II. Apologetyka jako nauka zaksjom atyzowana.
W ielkie osiągnięcia m etodologii n a u k d e d u k cy jn y ch w w ie k u X X sp raw iły , że i in n e dziedziny w iedzy n a w e t em piryczn ej m im o sw ego opisow ego c h a ra k te ru s ta ra ją się coraz bard ziej zbliżyć do w zorca dedu k cji, w łaściw ego dla logiki i m ate m a ty k i. Skłoniło to i ap o logetyków do w y siłk u w k ie ru n k u g ru n to w n ej rew izji pozycji w ęzłow ych w sy ste m aty c e u p raw ia n e j przez n ich nauk i.
W kład ks. prof. K w i a t k o w s k i e g o w reo rg an izację s tr u k tu r y ap ologetyki now oczesnej zaznaczył się w sposób zna m ie n n y zw łaszcza w dw óch dziedzinach naukow ej reflek sji n a ty m odcinku badaw czym :
1. w procesie usamodzielniania się apologetyki jako n a u k i o w ła sn y m przedm iocie m a te ria ln y m i fo rm a ln y m o raz w ła
snej m etodzie, 2. w dążeniu do osiągnięcia jak n a jd a le j posu n ięte j spoistości w m a te ria le badaw czym n a drodze zaksjo-
m a ty z o w a n ia w chodzących do tego m a te ria łu elem entów . I. APOLOGETYKA JAKO NAUKA SAMODZIELNA
W p ró b ach sy ste m aty z ac ji ap ologetyki now oczesnej w y su w an o i w y su w a się n a d a l tezę o t e o l o g i c z n y m c h a ra k te
rze tej n au ki, k tó ra m a za zadanie uzasadnić w iarogodność do g m atu chrześcijańskiego. Tezie o w yłączn ie teologicznej fu n k c ji ap o log ety k i w sensie jej c h a ra k te ru służebnego w sto su n k u do dog m aty k i ks. prof. K w iatk o w sk i p rzeciw staw ił po gląd o s a m o d z i e l n o ś c i obydw óch n au k , z k tó ry c h każda posiada w łasn y i o d ręb n y p rzed m io t fo rm a ln y sw ych b ad ań i specyficzną w ty c h b a d a n ia c h m etodę.
Ju ż P o u l p i q u e t w sw ej sły n n ej m onografii m etod olo gicznej postaw ił sp raw ę jasno: apologetyka nie je s t teologią fu n d am e n ta ln ą, lecz stan o w i n a u k ę sam odzielną, k tó ra m a n a celu k ry ty c z n ą ocenę m otyw ów w iarogodności w y su w an y ch przez c h ry s tia n iz m 1. Ks. prof. K w i a t k o w s k i , u ściślając i rozbu do w u jąc m y śl P o u lp iq u e t’a, w iąże ap ologetykę z n a j now szym i osiągnięciam i n a u k jej p o k rew n ych : z jed n e j stro n y b ib listy ki, z d ru g ie j zaś relig io zn aw stw a, k tó rego d yn am iczny rozw ój p rzy p a d a n a p ierw szą połow ę X X w . 2
W tym ujęciu, w y ra sta ją c z k o n tek stu zbieżnych dziedzin badaw czych, ap ologetyka jest n a u k ą o k o n k re tn y c h apolo- giach, jak ie poszczególne relig ie w y su w ają zgodnie z psycho logiczną p o trzeb ą sw ych w yznaw ców . O p a rta n a szerokiej b a zie n a u k religioznaw czych jako ich ukoronow anie, w olna od k o n fesy jn y ch ten d en cji, ta k u staw io n a i k o n sek w en tn ie ro zb u do w ana ap ologetyka sp ełn ia w szelkie p o s tu la ty k ry ty czn eg o m yślenia.
W procesie p rzeobrażeń, jak iem u od la t k ilkudziesięciu u leg ała apologetyka, zm ien iając sw e oblicze z m etafizy czno -d og m aty cz- nego na religioznaw czo-em piryczne p ro feso r nie p e łn ił b y n a jm n ie j fu n k c ji b iernego św iadka, ale b ył czynnie zaangażo w an y m badaczem , k tó ry troszczył się p rze d e w szy stk im o o p a r cie usam odzielniającej się n a u k i n a fak tach . Ż yw ił bow iem
3Q R. P A C I O R K O W S K X
Щ
1 Por. L'objet intégral de l’apologétique, Paris 1912, 533.
2 P o u l p i q u e t , podkreślając w yraźnie konieczność wyodrębnienia apologetyki z kręgu nauk teologicznych, nie um otywował jednak tej konieczności w sposób jednoznaczny, ponieważ za przedm iot m aterialny usamodzielniającej się nauki uważał psychologiczno-teologiczną genezę aktu w iary religijnej. Por. tamże, 512 ns.
słuszne przek o n an ie, że jed y n ie fa k ty w sposób p raw id ło w y u stalone i z in te rp re to w a n e sta n o w ią n a jle p szą ręk o jm ię zau fa nia dla m etod badaw czy ch zarów no h isto ry k a, ja k e m p iry k a. N asuw a się t u sk o jarzen ie z w ypow iedzią P a s te u ra : p o staw a ściśle n au ko w a w in n a być całkow icie obca w szelkim p rze słan kom św iatopoglądow ym . Liczą się ty lk o fa k ty . S tą d b ad an ia swe sta ra łe m się prow adzić z w y łączeniem założeń w y ra ź n y ch i u k ry ty c h , będąc gotów do p rzy ję cia n a w e t hip otezy sam o- rództw a, o ile by fa k ty m nie do tego zm usiły 3.
Dzięki w ysiłkom badaw czym p ro feso ra w d ążeniu do roz poznania relig ijn eg o fa k tu naukow ego w sposób n a jb a rd zie j o b iek ty w n y ud ało się zorganizow ać ap ologetykę now oczesną w jeden z w a rty w e w n ętrzn ie sy stem przez w y k re śle n ie w ła ściwej dla niej pozycji w sto su n k u n ie ty lk o do teologii i r e li gioznaw stw a, ale tak że rzeczyw istości h isto ry czn ej i psychicz nej, tj. do całej osobowości człow ieka, k tó reg o zarów no d aw niej, jak i dzisiaj rzeczyw istość ta to ta ln ie angażuje.
Takie w y o d rę b n ie n ie ap ologetyki z teologii, jako osiągnięcie już dokonane, nie oznacza b y n a jm n ie j zerw ania w ięzów z m a g isteriu m Kościoła, n a k tó reg o rela c ja c h w sensie źródeł histo rycznych o p iera sw e dociekania apologetyka, p o siłk u jąc się rów nież u ży w an ą w ty c h źró d łach term in o log ią. Z espolenie to jest je d n a k ty lk o z e w n ę t r z n e i stą d m a zu pełnie in n y c h a ra k te r od w ięzi w e w n ę t r z n e j , jak a łączy m ag iste riu m z teologią, k tó ra sw e re fle k sje rozum ow e o p iera na tezach objaw ionych jako pozycji w y jś c io w e j4.
J e s t rzeczą zrozum iałą, że ap o log ety ka p rzep ro w ad za se lekcję w ro zległy m m a te ria le badaw czym , k tó ry dotyczy w e ry
Jgj ' T W Ó R C Z Y W K Ł A D P R O F . KS . DR W. K W I A T K O W S K I E G O 3 1
3 „II n'y a ici ni religion, ni philosophie, ni athéisme, ni matérialisme, ni spiritualisme qui tienne. Je pourrais même ajouter: comme savant, p eu . m’importe. C’est une question de fait; je l ’ai abordée sans idée préconçe, aussi prêt à déclarer, si l’expérience m’en avait imposé l’aveu, qu’il existe des générations spontanées, que je suis persuadé aujourd’hui que ceux les affirment ont un bandeau sur les yeux”.
Conférence sur des générations spontanées, Revue des Cours Scienti
fiques 1 (1863/64) 257.
fik a c ji k o n k re tn y c h apologii poszczególnych religii, i jedy nie ze w zględów p ra k ty c z n y c h p rz y stę p u je w pierw szy m rzucie do sy stem aty czn ej i k ry ty c z n e j oceny sam oobrony c h ry stia - nizm u w je j o ry g in a ln e j i k lasycznej fo rm ie, ja k ą podał sam założyciel ch rześcijań stw a, J e z u s z N a z a r e t u . W ysiłki badaw cze celem u sta le n ia h isto ry czn y ch fak tó w poprzez k r y ty k ę fo rm y litera c k ie j w ew angeliach synoptycznych, a w ięc w ty m w y p ad k u d o tarc ia do a u te n ty cz n y c h w ypow iedzi Jezusa, k tó re u ja w n ia ją Jego re lig ijn ą św iadom ość w aspekcie d ek la- ra c y jn y m i m o ty w acy jn y m , są p row adzone w edług klucza obo w iązującego w m y śle n iu naukow ym . W osiągnięciach, do ja k ich apo lo g ety k a dochodzi n a te j płaszczyźnie badań, spełnia ona fu n k c ję deteologiczną m im o swego w y b itn ie relig iozn aw czego c h a ra k te ru .
Tu m a w p ełn i zastosow anie często ak cen to w an a w w y k ła d ach p rofesora, w y su n ię ta przez Sobór W at. I, zasada recta
ratio fu n d a m e n ta fidei dem onstrat: p o d staw y chrześcijańskiego
św iatop o g lądu m ogą być w y św ietlo n e w drodze popraw nego ro z u m o w a n ia 5. Z astosow anie tej zasady w całej rozciągłości w dobie eksplozji n au k o w ej, ja k a dzisiaj w strz ą sa św iatem , n ależy do obow iązku apologetyki, k tó ra , zap oznając to zada nie, sp rzeciw iłab y się sw em u pow ołaniu k o n fro n ta c ji ch ry - stia n iz m u z n a jb a rd z ie j n a w e t su b te ln y m i w ym ogam i logiki. Inaczej ch rześcijań stw o w obliczu rzuconego p rzez w spół czesną n a u k ę w y z w an ia sam o w yelim ino w ałob y się z n u rtu dzisiejszego życia, re z y g n u jąc z n a jb a rd zie j potężnego dla sie bie śro d k a obrony, jak im i są p ra w a kry ty czn eg o m yślenia.
D o jrza ła do ra n g i sam odzielnej dziedziny w iedzy, o drębnej od in n y ch n au k , z w ła sn y m p rzed m io tem fo rm a ln y m i w łasną m etodą, ap o lo g etyka zo staje w k oncepcji p ro feso ra uw olniona od w szelkich o bciążających ją d o tąd p rzyb ud ów ek i h e te ro - g en ety czn y ch e lem en tó w w ro zu m ien iu filozoficzno-m eta- fizycznych zagadnień z p rzed p o la tej nau k i, k tó re przejm ow ano
3 2 R · P A c i o R K o w s K i [ 4 ]
T W Ó R C Z Y W K Ł A D P R O F . KS. DR W. K W I A T K O W S K I E G O 3 3
jak o dziedzictw o tra d y c y jn e j m yśli teologicznej, u staw iając apologetykę w k a te g o ria c h teologii fu n d a m e n ta ln e j ®.
N ależałoby sądzić, że w apologety ce now oczesnej w dobie rozw oju n a u k religioznaw czych i rozbudow y teodycei, w łą czanie m a te ria łu obcego s tru k tu rz e apo lo gety ki nau ko w ej po w inno należeć do przeszłości jako anachronizm . Tym czasem ta k nie jest. D oniosłe znaczenie w k ła d u p ro feso ra w o rg an i zację ap ologetyki n aukow ej zy sk u je n a w yrazistości w zesta w ieniu z in n y m i próbam i, jak ie p o d e jm u ją apologetycy, w zględ nie teologow ie, n a Zachodzie i dalekim W schodzie.
L a n g 7 w M onachium i K o l p i n g 8 w M ünster, w p ro w adzając pew ne m od y fik acje i uproszczenia w tra d y c y jn y c h schem atach o rg an izacy jn y ch apologetyki, u p ra w ia ją teologią
fu nd am en taln ą , w zględnie, jak p ro p o n u je R a h n e r 9, ak cen
tu ją c d ru g i człon tej nazw y, fu n d a m e n ta ln ą teologię. Toteż N i с o 1 a u 10 w S alam an ce posiłk u je się term inologią „teologia apolog ety czn a” a L a t o u r e l l e 11 w Rzym ie, w iążąc w e w n ę trz n ie apologetykę z dogm atyką, uw aża ją za o sta tn ie s ta dium re fle k sji teologicznej. J e d e n z red a k to ró w „C oncilium ” (działu „p ro b lem y p o g ran iczn e”) M e t z 12 zaciera linię d em ar- k a c y jn ą m iędzy apologią a apologetyką, k tó ra jego zdaniem stanow i część in te g ra ln ą teologii. P odobnie nie o d b ieg ają od teologicznego u jęc ia ap ologetyki je j w y k ład o w cy n a dalekim
6 Por. R. P a c i o r k o w s k i , W ew nętrzna budowa apologetyki no
woczesnej, CTh 25 (1954) 27 ns.
7 Por. Fundamentaltheologie, München4 1967, 1, 43. Analogiczne sta nowisko zajmuje drugi profesor z Monachium, H. F r i e s . Por. tytuł artykułu zamieszczonego w poświęconym tej problematyce numerze Concilium 6—7 (1969) 442: Von der Apologetik zur Fundam entaltheo
logie.
8 Por. Fundamentaltheologie, Münster . 1967, 22—29. 9 Por. Schriften zu r Theologie, Zürich3 1958, 1, 32. 10 Por. Introductio in theologiam, SThS, Matriti4 1958, 44.
11 Por. Apologétique e t fondam entale, Salesianum 2 (1965) 268; Théo
logie de la révélation, Paris 19662, 10 ns; Z erstückelung oder Erneuerung der Fundam entaltheologiel Concilium, nr cyt. 430.
12 Por. Apologetik, Sacr. Mundi, Freiburg i. В. 1967, 1, 270 ns.
34 R. P A C I O R K O W S K I
[6]
W schodzie T h s e n g 13 z H ong K ongu i H e i n r i c h s 14 w Tokyo (theologia fu n d a m e n ta lis est scientia theologica).
P ozycję najbliższą w sto su n k u do m y śli p rofeso ra zajm u je B o u i l l a r d z L yonu, n ad ając apologetyce ch ry sto c en try c z n y i religioznaw czy c h a ra k te r, ale i on w łącza jeszcze do p ro je k to w an ej przez siebie sy ste m aty k i m a te ria łu badaw czego pod staw ow e tez y z tr a k ta tu de relig ion e i de rev e latio n e 15.
Te p rzykładow o ty lk o zasygnalizow ane p ró b y sy ste m aty z a- cyjn e św iadczą o o ry g in aln ej pozycji polskiego uczonego w śród p rzed staw icieli m y śli apologetycznej doby obecnej w nau k o w y ch ośrodkach zagranicznych.
II. APOLOGETYKA JAKO NAUKA ZAKSJOMATYZOWANA
W ydaje się, że u jedno licen ie m a te ria łu badaw czego w apo logetyce i jego sy ste m aty z ac ja w edług klucza w y n ik a n ia tr e ściowego stano w i najw ięk sze osiągnięcie nau ko w e a u to ra
A p o lo g e ty k i totalnej
W swoim czasie o. B o c h e ń s k i apelow ał do teologów o realizację p o s tu la tu św. T o m a s z a stw orzenia teologii ak sjo m aty czn ej, odw ołując się do zasady, że m yśl ch rześcijań ska od za ra n ia swego istn ien ia odznaczała się ten d e n c ją do m asky m alnej ścisłości. Tw órca S u m m y , w ychodząc z założenia, że teologia jest sy stem em aksjom aty czn y m , w k tó ry m z a rty k u łów w ia ry m ożna w yprow adzać za pom ocą ścisłych narzędzi logicznych coraz to now e tw ierd zen ia teologiczne, opracow ał d o stęp n y m u b o gaty m a te ria ł badaw czy pod tym k ątem w i dzenia, p rzep ro w ad zając szereg w n ik liw y ch analiz, by z kolei pow iązać je w g en ialn ą syntezę. Z ad an ie sw e w yk on ał jed n a k tylk o częściowo w pierw szej połowie I części S u m m y teologicz«
13 Por. De apologetica methodo quae „via empirica” audit, Hong Kong 1960, 167. A utor, wskazując na potrzebę rozbudowy metody eklezjolo gicznej w apologetyce współczesnej, zachowuje jednocześnie tradycyjne schematy system atyzacyjne tej nauki za T h i l s e m i Z a p e l e n ą .
14 Por. Theologia fundam entalis, Tokyo2, 59. 15 Por. Logique de la foi, P aris 1963, 41.
T W Ó R C Z Y W K Ł A D P R O F . KS. D R W. K W I A T K O W S K I E G O
nej. P o d ję ta pró b a w oparciu o w y tyczn e logiki a ry s to te le -
sow skiej w in n a być, zdaniem o. Bocheńskiego, prow adzona dalej, zwłaszcza obecnie, gdy rozp o rząd zam y bez p orów nania lepszym i niezw ykle p rec y z y jn y m n arzęd ziem logiki X X w. ■ Teologia ak sjo m aty czn a, p o jęta n a sposób now oczesny, znacz nie ściślejszy, niż za czasów św. Tom asza, m ogłaby się stać bardzo p ło dny m n arzęd ziem an alizy znaczenia słów i pojęć, zaw a rty c h w O bjaw ieniu, a ty m sam ym b ard ziej w nikliw ego rozum ienia jego treści, co jest naczeln y m zad an iem te o lo g ii16. P ró bę rozw iązania p ro b lem u a k sjo m a ty za c ji ta k isto tn ej dla teologii p o d jął n a te re n ie ap ologetyki ks. prof. K w i a t k o w s k i nie w sensie ak sjo m aty zacji ściśle f o r m a l n e j , k tó re j zw ykliśm y używ ać w logice i m atem aty ce, co z n a tu r y rzeczy jest nieosiągalne, ale w sensie w y k ry cia z d a n i a n a d r z ę d n e g o , k tó re nie da się sprow adzić do ininego, b ard ziej p ie r w otnego, i zdań w tó rn y ch logicznie z niego w yd edu ko w any ch na drodze w y n ik a n ia treściow ego.
Celem w y elim in o w an ia asocjacji m yślow ych, jakie zaciążyły- nad sy ste m aty z ac ją .ap olog ety k i tra d y c y jn e j i u ch y len ia za rz u tu te n d e n c ji jako niedopuszczalnej w p o p raw n ie pod w zglę dem m eto d yczn ym rozb u d o w anej dziedzinie nau k i, p ro feso r
sięgnął do ź r ó d e ł b i b l i j n y c h , z k tó ry c h czerpie swój m a te ria ł apologetyka. P rzean alizo w ał te źródła w św ie tle n a j now szych osiągnięć egzegezy b ib lijn e j i w oparciu o uzyskane w ynik i u sta lił, co stanow i ideę naczelną, p ierw o tn ą i niespro-
wadzalną do innej, z k tó re j dro g ą d ed u k cji m ożna by w y p ro
w adzić w szystkie zasadnicze dla apologetyki tra d y c y jn e j tezy tak, by stan o w iła ona sy stem jed n o lity i zw arty , a w ięc zaksjom atyzow any.
T aką ideą p ierw o tn ą i kluczow ą okazała się idea teokra-
tyczna, u ję ta w sensie zastępczym jako idea chrystokratyczn a,
k tó ra prow adzi poprzez w y n ik an ie treściow e do św iadom ości
ы Por. O m etodzie teologii w świetle logiki współczesnej, CTh 2—3 (1949) 182—185; Tradycja m yśli katolickiej a ścisłość, praca zb. Myśl
katolicka wobec logiki współczesnej (Studia gnesnensia 11) Poznań 1937,
36 R. P A C I O R K O W S K I [8]
Je zu sa re lig ijn e j w jej aspekcie ta k in d y w id u aln y m , jak spo łecznym . W te n sposób z jed n ej stro n y zostało u su n ię te w y łącznie asocjacyjne, a w ięc dow olne, grom adzenie tek stó w b ib lijn y c h n a po parcie podstaw o w y ch w apologetyce tw ie r dzeń, z d ru g ie j zaś połączone w jed n ą o rganiczn ą całość dw ie tezy ch rystologiczna i eklezjologiczna, pow iązane d o tąd jed y n ie n a pod staw ie w ięzi p rz y c z y n o w e j17.
P o tra k to w a n ie tezy ch rystologicznej i z a w a rte j w niej d w u stopniow ej apologii Je zu sa (d ek laracy jn ej i m o ty w acy jn ej) pierw szoplanow o o tw ie ra szerokie h o ry zo n ty d la popraw nego u jęcia ch rześcijań stw a, k tó re w istocie sw ej nie je s t system em idei d o k try n a ln y ch , ani w arto ści a b stra k c y jn y c h p raw dy , dobra i piękna, ale sk o n k rety zo w an ą w h isto ry czn ej osobie Jezu sa w arto śćią najw yższą, k tó ra w szelkie in ne w sobie zaw iera 18. Ks. prof. K w iatkow ski, n aw iązując do m y śli zm arłego n ie daw no teologa i apologetyka, K a ro la A d a m a , przypom niał, że n a całej rozległej p rze strz e n i dziejów religii, jak ie znam y, założyciele poszczególnych w y zn ań nie b y li nig dy przedm iotem k u ltu religijnego, lecz ty lk o tego k u ltu pośredn ikam i. Nie osoba B uddy, M ajram eta, czy M ojżesza, ale ich d o k try n a s ta now iła w łaściw y p rzed m io t now ej w ia ry i now ego k u ltu . Gło szony kodeks idei w ierzen io w y ch i m o raln y ch m ożna z ła t wością od założyciela każdej z ty ch religii oddzielić i sam o istn ie przedstaw ić. Z ram takiego fenom enologicznego obrazu relig ii w y ła m u je się jed y n ie ch rystian izm . C hrześcijań stw o to n ie d o k try n a , ale k o n k re tn a h isto ry czn a osoba Jezu sa C h ry stusa, ro zu m ian a w sposób p e łn y i całkow ity: to tu s et p len u s C h ristu s. In n y m i słow y założyciel c h rześcijań stw a je s t jed n o cześnie jego treścią. S tą d nie może być n a z w a n y ch rześcijan i nem , k to p rz y jm u je ty lk o kodeks w ierzen io w o -m o raln y tej relig ii a pom ija osobę jej założyciela 19.
17 Por. W. K w i a t k o w s k i , Próba aksjom atyzacji materiału biblij
nego w apologetyce tradycyjnej, CTh 1—4 (1950/51) 86—97.
13 Por. W. K w i a t k o w s k i , dz. cyt. 2, 495.
19 Por. Jesus Christus, Düsseldorf7 1946, 179 ns; Der Christus des
Chris-T akie w y eksponow anie tezy ch rystologicznej w apologetyce now oczesnej, co szczególnie siln ie a k c e n tu je profeso r, staw ia n a w łaściw ej płaszczyźnie dialog ek u m en iczny n ie tylk o z w y znaniam i chrześcijańskim i, ale i niech rześcijańskim i. W dia logu ty m k w estie eklezjologiczne nie d o jrz a ły jeszcze do d e fi n ity w n y ch rozw iązań i dlatego, p rz y n a jm n ie j w dobie obecnej, schodzą n a p lan dalszy. Pozycję pierw szo p lan ow ą za jm u je n a tom iast p ro b lem h isto ry czn ej osoby Jezu sa jako k o n k re tn e j wTartości a b so lu tn ej, w obec k tó re j człow iek nie m oże pozostać obojętny, jeśli ty lk p zetk n ie się z n ią w sposób p raw id ło w y na w szy stk ich odcinkach życia psychicznego,· a w ięc zarów no na płaszczyźnie in te le k tu a ln e j, ja k i w o lity w n ej.
W yniki ty ch 50-letn ich b a d a ń n ad ch ry stia n izm e m w jego aspekcie chrystologicznym , k tó ry w iąże obydw a zag ad n ien ia chrystologiczne i eklezjologiczne w jed n ą organiczn ą całość, w yznaczając jednocześnie w tej całości m iejsce nie ty lk o d la apologetyki zew n ętrzn ej, ale i w e w n ętrzn e j, zam kn ął p ro feso r w 2-tom ow ym dziele pt. A p o lo g e ty k a totalna.
Fachow a k ry ty k a , zarów no w k ra ju , ja k i za g ran ic ą n ie jed n o k ro tn ie w sk azy w ała n a tw ó rczy dorobek polskiego uczo nego. A kcentow ano p rz y ty m n ie ty le o p a rtą n a w spółczesnej egzegezie b ib lijn e j, psychologii e k sp ery m en ta ln e j i relig io znaw stw ie w n ik liw ą an alizę poszczególnych zagadnień, w cho dzących do sch em atu apo lo g ety k i tra d y c y jn e j, ile raczej prób ę s y n t e z y p rzep racow an eg o m a t e r i a ł u 20. Z biór fa k tó w bo w iem , ja k m ów i L u k a s i e w i c z , choćby drobiazgow o n a w et zanalizow any ch i u sta lo n y c h nie je s t jeszcze n a u k ą . Do piero u m iejętn o ść p ow iązania fa k tó w w sy n te z ę św iadczy o tw órczym w ysiłk u badaw czym i cech u je p raw d ziw y ch uczo nych 21.
Jeżeli zw ażym y, że, w edług tra fn e j uw agi D u n a s ’a ni e
j-gj T W Ó R C Z Y W K Ł A D P R O F . K S . DR W. K W I A T K O W S K I E G O 3
η
tentum s, Würzburg 1949, 12; J. R a t z i n g e r , Einführung in das Christentum , München 1968, 162 ns; W. K w i a t k o w s k i , Apologetyka totalna, dz. cyt. 2, 496 ns.
20 Por. recenzje F. S a w i c k i e g o , CTh 1 (1949) 134; M. S t e n z l a , Biblische Zeitschrift 1 (1957) 302. 305.
udało się dotąd m im o p o n aw ian y ch prób żad n em u ze w spół czesnych apologetyków w e w n ętrzn ie zorganizow ać i m etodycz nie u sy stem aty zo w ać w ęzłow ych zag ad n ień tra d y c y jn e j apo lo gety k i 22, ty m w iększej n a b ie ra w artości dzieło profesora, k tó ry n ad al z n iesłab nący m zapałem p ra c u je tw órczo dla- do b ra i rozw oju polskiej m yśli apologetycznej.
L ’a o p o r t d u p r o f e s s e u r d r W. K w i a t k o w s k i d a n s l’o r g a n i s a t i o n s c i e n t i f i q u e d e l ’a p o l o g é t i q u e
c o n t e m p o r a i n e Résumé
Les résultats acquis au cours de 50 années de recherches par le dr W. Kwiatkowski, professeur de l’apologétique à l ’Université de V ar sovie et à l’Académie de la Théologie Catholique, peuvent être réduits à ces deux points essentiels:
1. apport actif au processus tendant à rendre l’apologétique indé pendante des sciences théologiques, 2. essais d’axiom atisation de l’élé m ent biblique dans l ’apologétique nouvelle.
Ad 1. Aux idées se propageant de plus en plus à l’étranger, sur le caractère essentiellem ent théologique de l’apologétique, le prof. K w iatkow ski a opposé la thèse de l’indépendance de ces deux domaines scientifiques distincts dont chacun possède son propre objet form el et une m éthode spécifique.
A l ’appui des acquisitions dans le domaine de la Bible et des sciences de la religion, l’abbé Kwiatkow ski impose à l ’apologétique un visage non pas philosophique et m étaphysique, comme cela se faisait jusqu’à présent, m ais un visage basé sur l ’em pirism e et les sciences de la religion, conform ém ent aux transform ations qui se sont produites dans les esprits m odernes et aux suggestions énoncées au cours du concile Vatican I sur l ’im p o rtan ce ,d u raisonnem ent logique dans le domaine de la vérification des fondem ents du christianisme.
Ad 2. Du degré de l’indépendance de la science donnée décide non seulem ent la distinction de son m atériel de recherches et des méthodes
38 R- P A C I O R K O W S K I j - j g j
2î „Et ce n’est pas un des moindres paradoxes de la situation présente de l’apologétique que cette coexistence d’un retour à des positions justes sur des points aussi im portants que la théologie de la foi, le m iracle, la crédibilité, pour lesquels nous disposons m aintenant d’excellentes études et monographies, et d’un m arasm e quasi complet dès qu’on aborde les questions de méthodologie générale”. Les problèmes et le statut de
T W Ó R C Z Y W K Ł A D PR OF . KS. DR W. K W I A T K O W S K I E G O 39
d’enire les sciences qui lui sont proches, mais aussi la cohésion logique de sa propre structure.
Le p ré lat Kwiatkow ski a essayé d’axiom atiser le m atériel apologé tique traditionnel dans le sens de découvrir dans ce m atériel l’idée prim ordiale qui ne peut être réduite à une autre, plus prim itive, et à des idées qui en dérivent logiquem ent par la voie de déduction (implicite- -explicite). Cette idée prim ordiale, qui a attiré l ’attention de l ’exégèse biblique moderne, s’est m ontrée une idée théocratique prise dans un sens suppléant, en ta n t qu’idée christocratique qui, p a r déduction mène à la conscience religieuse de Jésus dans son aspect aussi bien individuel que social.
Ainsi, de p ar l’union organique de la thèse christologique et ecclésio- logique a été atteinte la’ plus grande unité possible dans le m atériel de recherches, basée sur le lien intérieur (deux corrélations: Messie et son royaume), et non pas extérieur (cause-effet).
L’essai de l’organisation et de la systém atisation du m atériel tra ditionnel dans l’apologétique témoigne de la position originale du savant polonais parm i les autres représentants contem porains de ce domaine dans différents centres scientifiques de recherches.
