Biblistyka [Przegląd czasopism]

Wład. Sotowski

Biblistyka [Przegląd czasopism]

Studia Theologica Varsaviensia 5/2, 225-243

P

R

Z

E

G

L

Ą

D

C

Z

A

S

O

P

I

S

M

B i b l i s t ÿ k a

Zwrócę tu uwagę na tem atykę artykułów poświęconych h e r­

m eneutyce biblijnej, krytyce literackiej i historycznej oraz teo­

logii biblijnej Starego i Nowego Testam entu.

Zrozum iałe zainteresowanie wywołała konstytucja dogm a­

tyczna Dei Verbum, w ydana przez Sobór W atykański II. K om ento­

wano j ą w szeregu artykułów wielu czasopism biblijnych i teo­

logicznych 1, a także ogólnych 2. A utorzy z reguły zajm ują się

bardzo ciekawą prehistorią konstytucji. N ajdokładniej jed n ak

analizują jej trzeci rozdział — O boskim natchnieniu Pisma św.

i jego interpretacji — pisząc n a jego tem at specjalne prace 3. R ów ­

1 M . Z e r w i с k, De S. Scriptura in Constitutione dogmatica „Dei Verbum“, Verbum D om ini (V D ) 44 (1966) 17— 4 2 ; P.C. F o l c h G o m e s , A Revelacao

Divina. Perspectives da Constituicao Conciliar „Dei Verbum“, R evista Ecclesiâstica

Brasileira, 26 (1966) 816— 837; A. К 1 a w e k, Uwagi do Konstytucji o Bożym

Objawieniu, R uch biblijny i liturgiczny (RuBi) 19 (1966) 26— 32 ; H . B o g a ć -

k i, Konstytucja I I Soboru Watykańskiego o Bożym Objawieniu „D ei Verbum“, C ol­ lectanea T heologica (C olct T ) 36 (1966) 74— 92; G. B a u m , Die Konstitu­

tion De Divina Reoelatione, Catholica 20 (1966) 276— 288; G. V o s s , D ie dogma­ tische Konstitution „über die göttliche Offenbarung“, U n a Sancta 21 (1966) 30— 45;

G . H . T o u a r d, Commentary on De Revelatione, Journal o f E cum enical Studies (JEcu St) 3 (1966) I— 35; por. opracow anie: Ks. J. K u d a s i e w i c z ,

Konstytucja „Dei Verbum“ w opinii biblistów, Znak 19 (1967) 187— 210, —■ Pełny tytuł czasopisma odnotowuję tylko przy pierwszej nocie wskazującej na dany periodyk. Przy następnych posługuję się skrótami przyjętymi przez Biblica.

2 P. G r e l o t , La constitution sur la révélation, Etudes 324 (1966) 99—-113; С. M a r t i n i , Alcuni aspetti della Costituzione dogmatica „Dei Verbum“, La C iviltà Cattolica (1966) 216— 226.

3 A ..G r i l l m e i e r , Die Wahrheit der Heiligen Schrift und ihre Erschliessung.

Zum dritten Kapitel der Dogmatischen Konstitution „Dei Verbum“ des Vaticanum II,

2 2 6 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I

_[2]

nież w Polsce ukazał się artykuł o prawdziwości Pisma św. ; n a ­

pisany był wpraw dzie przed konstytucją, ale jego linia jest zgodna

z Dei Verbum i .

W ram ach o g ó l n y c h z a g a d n i e ń h e r m e n e u t y ­

k i G. T. O s b o r n analizuje poglądy kontynuatorów R. Bult­

m an n a (J. Cobb, J . Robinson, E, Fuchs, G. E beling)6. Z tym

sam ym kierunkiem reprezentow anym przez E. F u с h s a dys­

kutuje P. J . А с h t e m e i e r 6. J . M .

R o b i n s o n próbuje

przygotować g ru n t pod ekum eniczną dyskusję w oparciu o her­

m eneutykę. Nowy T estam ent uw aża za źródło, które swoją

w ykładnią praw d, ro zpatryw aną wspólnie przez wszystkie wy­

znania,

mogłoby się przysłużyć ruchow i ekum enicznem u 7.

G. E. L a d d rozważa, ja k należałoby połączyć krytykę histo­

ryczną z teologią. O m aw ia kilka prób rozw iązania tego zagad­

nienia, w tym szerzej poglądy R . B ultm anna i O . C ullm anna.

Podkreśla, że mimo ludzkiego czynnika w Biblii, który wym aga

krytycznego studium , najważniejszy jest fakt, iż jest ona słowem

Bożym. M etoda egzegezy, tłum acząca Pismo św. jak o dzieło

ludzkie w im ię nauki i krytyki, musi jed n a k liczyć się z tym,

że Nowy T estam ent jest zapisem i in terp retacją faktu objaw ienia

się Boga w historycznym w ydarzeniu, jak im jest Jezus z N aza­

retu 8. H . S c h l i e r om aw iając wzajem ny stosunek teologii

biblijnej i dogm atycznej zw raca uwagę n a korzyści* jakie dogm a­

La vérité de la Sainte Ecriture et l ’Histoire du salut d ’après la Constitution dogmatique „D ei Verbum“, N ouvelle R evue T héologique (N R T ) 98 (1966) 149— 169;

S. C i p r i a n i , La „verita“ della Sacra Scrittura nell’insegnamenti del Concilia

Vaticano II, Bibbia e O riente 8 (1966) 229— 2 35; P. B e n o i t , La vérité dans la Bible. Dieu parle la langue des hommes, V ie Spirituelle 114 (1966) 387— 416.

4 A. C h o l e w i ń s k i , Prawdziwość Pisma św., C olct T 36 (1966) 208— 220. 5 R .T . O s b o r n , A New Hermeneutic?, Interpretation (Inter) 20 (1966) 400— 411.

6 P.J. A c h t e m e i e r , How Adequate is the New Testament Hermeneutic?, T h eology T od ay 23 (1966) 101— 119.

7J .M . R o b i n s o n , A Critical Inquiry into the Scriptural Bases o f Confes­

sional Hermeneutics, JE cu St 3 (1966) 36— 56.

8 G.E. L a d d , History and Theology in. Biblical Exegesis, Interpr 20 (1966) 45— 64.

[ 3 ] B IB L IS T Y K A 2 2 7

tyka odniesie doceniając zdobycze teologii biblijnej 9. W spół­

czesne próby budow ania teologii dogm atycznej w oparciu o Pismo

św. n a terenie protestantyzm u om aw iają E. J a c o b i J . B o s e 10.

X. L é o n - D u f o u r w odczycie z 14. 1. 1965 przedrukow a­

nym w Biblische Zeitschrift pow raca do zagadnienia ja k należy

patrzeć n a Jezusa, który jest zarazem faktem historycznym i przed­

m iotem wiary. Je d y n ą popraw ną m etodą jest rozpatryw anie

związku w iary i rozum u, wartości i historii w ich dialektyce oraz

wzajem ne ich podporządkow anie. Pismo św. stanowi symbiozę

historii i wartości, faktów i ich wykładni n . Ciągle aktualny jest

problem ustosunkow ania się katolickiej egzegezy do m etody

historii f o r m 12 i do jej dalekich konsekwencji („odm itologizo­

w ania“) 1S. Doceniając wielką aktualność Pisma św., a zwłasz­

cza E w a n g e lii14 porusza się w różnych czasopismach rolę studiów

biblijnych w nauczaniu wiary 15.

S tan b a d ań w zakresie k r y t y k i t e k s t u N o w e g o

T e s t a m e n t u przedstaw ia J . D u p 1 а с y, Stwierdzając, że

nie znajduje się on a u szczytów rozwoju, w yraża życzenie, by nie

żałow ano sił dla ja k najpełniejszego w ykorzystania całej doku­

9 H. S c h l i e r , Biblische und dogmatische Theologie, Theologisches Jahrbuch (TJb Benno) 1966 s. 209— 218.

10 E. J а с о b, Possibilités et limites d'une Théologie biblique, R evue d ’H istoire et de Philosophie R eligieuses (R H P hil R el) 46 (1966) 116— 130 ; J . В о s c,

Exégèse et Dogmatique, R H P h il R el 46 (1966) 131— 143.

11 X . L é ο n - D u f o u î·, Der Exeget im Dialog mit dem Ereignis Jesus

Christus, Biblische Zeitschrift (BZ) 10 (1966) 1— 15.

12 N . L о h f i n k, Katholische Bibelwissenschaft und historisch-kritische Methode, Stim m en der Zeit 177 (1966) 330— 344.

13 H . F r i e s , Entmythologisierung und theologische Wahrheit, TJb Benno 1966 s. 257— 280.

14 J. C l é m e n c e , Actualité de l ’Évangile pour l ’Église de notre temps, N R T 98 (1966) 337— 357.

15 E .R . L e w i s , New Testament Studies in the Services o f the Teaching Ministry, Church Quarterly R eview 167 (1966) 140— 151; M . H . В о 1 k e s t e i n, Die

Synoptischen Evangelien als Lehrstoff in der Katechese, N ovum T estam entum (N T )

8 (1966) 85— 94; W . L a n g e r , Das Alte Testament im Unterricht. Neuerschei­

nungen zur katholischen Bibelkatechese, M ünchener Theologische Zeitschrift (M üT Z )

2 2 8 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I _{[ 4 ]}

m entacji 16. К . A l a n d kontynuując swoje b ad an ia nad prze­

kazam i tekstu Nowego T estam entu om aw ia szereg nowych p a ­

pirusów ; w 1966 r. ogłasza dalszą część pracy na ten t e m a t 17.

R . V. E b i e d przedstaw ia trójjęzyczny rękopis z X V II w. za­

kupiony niedaw no przez bibliotekę uniwersytecką St. Andrew,

zaw ierający hebrajski i łaciński tekst apokryficznego listu Paw ła

do Laodycejan, kilka psalmów w wersjach hebrajskiej, łacińskiej

i greckiej oraz obszerny słownik hebrajskich im ion biblijnych 18.

W yniki bad ań nad znanym i kodeksami Nowego Testam entu

w świetle now oodkrytych rękopisów publikują С. M. M a r ­

t i n i 19 i E. J . E p p 20. Ogłoszono także szereg szczegółowych

studiów z zakresu krytyki tekstu Starego T estam entu 21.

Zainteresow ania f i l o l o g ó w b i b l i j n y c h są skierowa­

ne przede wszystkim w stronę języka hebrajskiego. O. M. D a h o -

o d kom unikuje dalszy ciąg analiz porównawczych słownictwa

hebrajskiego i ugaryckiego 22, szczególnie na terenie księgi Hioba 23

Testament Studies (N T S) 12 [1 9 6 5 /6 6 ] 124— 139; por. tegoż autora Bul­

letin de critique textuelle du N T , R echerches de Science R eligieuse 53 (1965)

257— 2 84; 54 (1966) 426— 276.

17 K. A l a n d , Neue Neutestamentliche Papyri II, N T S 12 [1965/66] 193— 210. 18 R .Y. E b i e d, A Triglot Volume o f the Epistle to the Laodiceans, Psalm 151 and other Biblical Materials, Biblica (Bib) 47 (1966) 243— 254.

19 C .M . M a r t i n i , Problema recensionalitatis codicis В in luce papyri Bodmer

X I V (P 75), V D 44 (1966) 192— 196.

20 E .J. E p p, Coptic Manuscript G 67 and the Role o f Codex Bezae as a Western Witness in Acts, Journal o f Biblical Literature (JBL) 85 (1966) 197— 212.

21 S. S z y s z m a n, La fam ille des massorêtes karaîtes Ben Asher et le Codex

Alepensis, R evue Biblique (RB) 63 (1966) 531— 551; H. S e e b a s s, Z um Text von 1 Sam. X I V 23 B -25 A und I I 29, 31— 33, V êtus T estam entum (V T )

16 (1966) 74— 82; I. P l e i n , Erwägungen zur Überlieferung von 1 Reg 11,26— 14,20, Zeitschrift für die A lttestam entliche Wissenschaft (ZAW ) 78 (1966) 8— 24; J . L e v e e n, The Textual Problems o f Psalm VII, V T 16 (1966) 439— 445 ; H .P. R ü g e r , Ein Fragment der bisher ältesten datierten hebräischen Bibel­

handschrift mit babylonischer Punktation, V T 16 (1966) 65—-73 (chodzi o Neh 13,

20— 34) ; J .T . M i 1 i k, Un fragment mal placé dans l ’édition du Siracide de Masada, Bib 47 (1966) 425— 426.

22 M . D a h о o d, Hebrew-Ugaritic Lexicography IV , Bib 47 (1966) 403— 4 19; por. też: M .H . P o p e , Marginalia to M . Dahood’s „Ugaritic-Hebrew

[ 5 ] B i B L i s t y k a _{2 2 9}

i Psalmów, 24 G. R. D r i v e r zajm uje się zapom nianym i idio­

m am i h e b ra jsk im i25; inni znów interesują się semickim podło­

żem języka Nowego T estam entu 2e.

B adania dotyczące k r y t y k i l i t e r a c k i e j S t a r e g o

T e s t a m e n t u objęły zagadnienie struktury literackiej poszcze­

gólnych tekstów 27 : Poezją hebrajską zajm uje się H . K o s m a l a

publikując w tym roku dalszy ciąg swej pracy o jej formie i struk­

turze 2S. In n i ogłaszają szczegółowe studia dotyczące Pieśni nad

pieśniami29, poetyckich fragm entów Jeremiasza 30, pieśni Debory 31.

W ykorzystania zasad stylistycznych w egzegezie dotyczy artykuł

W . L. H o l l a d a y ’ a o chiaźm ie jak o kluczu do rozw iązania

Philology“, JBL 85 (1966) 455— 4 66; W .A. V a n d e r W e i d e n , Radix hebraica crb, V D 44 (1966) 97— 104; tenże, „Abstractum pro concreto“ phaenomenon stilisticum, V D 44 (1966) 43-—52.

23 M . D a h o o d, Ugaritic uśn, Job 12, 10 and 11 Q_Ps&Plea 3— 4, Bib 47 (1966) 107— 108; tenże, The Metaphor. in Job 22, 22, Bib 47 (1966) 108— 109 ; szczegółowe analizy filologiczne na tym terenie przeprowadza także D .R . B l u m e n t h a l , A Play on Words in the Nineteenth Chapter o f Job, V T 16 (1966) 497— 501.

24 M . D a h о о d, Vocative Lamedh in the Psalter, V T 16 (1966) 298— 311. 25 R .R . D r i v e r , Forgotten Hebrew Idioms, ZAW 78 (1966) 1— 1. 26 J . H é r i n g . Remarqes sur les bases araméennes et hebraïques des Évangiles

synoptiques, R H P h il R el 46 (1966) 17— 33; P.L. S c h o o n h e i m , Alttesta- mentliche Boden der Vocabel hyperephanos Lukas 1, 51, N T 8 (1966) 125— 246.

27 H. H a a g , Die komposition der Sündenfall-Erzählung (Gn 2, 4b-3, 24), Tübinger Theologische Quartalschrift 146 (1966) 1— 7; W . R i c h t e r ,

Die Überlieferungen um Jephtah. R i 10, 17— 12, 6, Bib 47 (1966) 485— 556;

A. M a 1 1 i o 1 i, Due schemi litterari negli oracoli d ’introduzione al libro d ’Isaia

(Is. 1, 1— 31), Rivista Biblica... Italiana (R B iblt) 14 (1966) 345— 364; B.N.

W a m b a c q , L ’unité du livre de Baruch, Bib 47 (1966) 574— 576 ; R . P e s c h ,

Zur konzentrischen Struktur von Jona 1, Bib 47 (1966) 577— 581 ; J . H o m e r s k i , Nowe spojrzenie na kompozycję księgi Zachariasza 9— 11, R oczniki T eologiczno-K ano-

nicze (R oT K an) 13 (1966) z. 1 s. 71— 80.

28 H. K o s m a 1 a, Form and Structure in Ancient Hebrew Poetry, V T 16 (1966) 152— 180.

29J . A n g é n i e u x , Les trois portaits du Cantique des cantiques. Étude de

critiqua littéraire, Ephem erides T h eologicae L ovanienses (E TL) 42 (1966)

582— 596.

30W .L. H o 11 a d a y, The Recovery o f Poetic Passages o f Jeremiah, JBL 85 (1966) 401— 435.

2 3 0 W Ł A D Y S Ł A W SOTOW SKX

_[6]

Oz 12, 3— 6 32. Sform ułowaniam i praw nym i Księgi Przym ierza

zajm uje się P. V a n

d e n

B e r g h e 33. E. A u e r b a c h

p róbuje wykorzystać b ad an ia nad pow tarzającym się m otyw em

dziesięciu przykazań dla ustalenia wieku kapłańskiej i deuterono-

mistycznej tradycji Pięcioksięgu34. Jeszcze inni zajm ują się a n a­

lizą motywów wskrzeszeń dokonanych przez Eliasza i Elizeusza 35,

czy też tradycji o Ja k u b ie 26. R. N. W h y b r a y n a m arginesie

swej szerszej pracy o księdze Przypow ieści37 om aw ia szczegóło­

we zagadnienie literackie : oryginalne podłoże wychowawczych

pouczeń z Przyp 2 г 7 oraz problem literacki dotyczący przem ó­

w ienia M ądrości z Przyp 8 3S. W ypada tu także odnotować

publikacje z zakresu i n t r o d u к с j i s z c z e g ó ł o w e j d o

S t a r e g o

T e s t a m e n t u . Pisano o wciąż interesującym

zagadnieniu religioznaw czym : proroctw o i m a g ia 39, o języku

i charakterze ksiąg Amosa 40 i Mądrości 41, o czasie postania Po­

wtórzonego Prawa 42 i Lamentacji43 oraz o w zajem nym stosunku

różnych tłum aczeń Daniela 44.

32 W .L. H o l l a d a y , Chiasmus, the Key to Hosea X II, 3— 6, V T 16 (1966) 53— 64.

33 P. V a n d e n B e r g h e , Casuistisch en Apodictisch Recht in de M id-

densectie van het Verbondsboek, Collationes Brugenses et Gandavenses 12 (1966)

26— 49.

34 E. A u e r b a c h , D as Z ehnSe^ot — allgemeine Gesetz-Form in der Bibel, V T 16 (1966) 255— 276.

35 R . K i l i a n , D ie Totenerweckung Elias und Elisas — eine Motivwandermg?, BZ 10 (1966) 44— 56.

36 E .M . G o o d , Hosea and the Jacob Tradition, V T 16 (1966) 137— 151. 37 Wisdom in Proverbs, London 1965.

38 R .N . W h y b r a y, Some Literary Problems in Proverbs I— IX , V T 16 (1966) 482— 496.

39 G. F о h r e r, Prophetie und Magie, ZAW 78 (1966) 25— 47.

40 G. F a r r, The Language o f Amos, Popular or Cultic, V T 16 (1966) 312— 324.

41 F. Z i m m e r m a n n, The Book o f Wisdom. Its Language and Character, Jew ish Quarterly R eview (JQ R ) 57 (1966) 1— 27.

42 S. Ł a c h , Czas powstania księgi Powtórzonego Prawa, R o T K a n 13 (1966) z. 1 s. 23— 34.

43 S. T . L a c h s , The Date o f Lamentations V, J Q R 57 (1966) 46— 56. 44 P. G r e 1 о t, Les versions greque de Daniel, Bib 47 (1966) 381— 402.

[ 7 ] B IB L IS T Y K A 2 3 1

K r y t y k a

l i t e r a c k a

N o w e g o

T e s t a m e n t u

n ad al zajm uje się porów naniem Synoptyków, szczególnie zaś

pokrewieństwem Mateusza i Łukasza 45. M .-E. B o i s m a r d

szczegółowe zagadnienie synoptyczne próbuje oświetlić b a d a n ia ­

m i nad Ewangelią Ebionitów 46. Szereg szczegółowych i dość o b­

szernych studiów poświęcono Ewangelii Marka, jej kompozycji 47,

jedności literackiej opow iadania o O statniej W ieczerzy 48, źródłom

M arkowej Apokalipsy 49. W artykule pod bardzo ogólnym ty­

tułem L. E. K e c k zw raca uwagę, żę Ew angelia M ark a nie

została napisana jak o odpowiedź n a p y tan ia dotyczące Jezusa,

ani jako wykład nauki o Chrystusie, ale jako euaggelion, dlatego

dzieło Jezu sa jest przedstaw ione jak o zachęta do naśladow ania 50.

O . F. M . U r i c c h i o O FM C onv. w spółautor najnowszego ko­

m entarza do Ewangelii M ark a 51 zajm uje się śladam i wpływu

pierwotnego Kościoła w tej Ewangelii. A utor poddaje analizie

elem enty osobliwe i mniej odpowiednie okolicznościom, sposo­

bowi myślenia i m ówienia Chrystusa, z których niektórzy egze-

geci wnosili, że M arek używ a w yrażeń nieco późniejszych, przed­

staw ia pewne pojęcia rozpowszechnione u ąum rańczyków i uprze­

dza chronologię zamieszczając w Ewangelii słowa i instytucje

Kościoła pierwotnego. M arek rzeczywiście wykazuje zależność

od tradycji współczesnego sobie Kościoła, ale jest to przede wszyst­

45 W i 1 к e n s, Z ur Frage der Literarischen Beziehung zwischen Matthäus

und Lukas, N T 8(1966) 48— 57; R .T . S i m p s o n , The M ajor Agreement o f Mattew and Luke against Mark, N T S 12 (1965/66) 273— 284.

46 M .E . B o i s m a r d , Évangile des Êbionites et problème synoptique (M c 1, 2— 6 et par.), RB (1966) 321— 352.

47 I. D e l a P o t t e r i e , De compositions evangelii Marci, V D 44 (1966) 135— 141.

48 F.W . D a n k e r , The Literary Unity o f Mark 14, 1— 25, JBL 85 (1966) 467— 472.

49 J. L a m b r e c h t , Die Logia-Quellen von Markus 13, Bib 47 (1966) 321— 360.

50 L.E. K e c k , The Introduction to M a rk ’s Gospel, N T S 12 [1965 96] 252— 270.

51 F .M . U r i c c h o - G . M. S t a n o O FM C onv, Vangelo seconda San Marco (La Sacra Bibbia dir. S. Garofalo), Torino 1966.

2 3 2 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I _{[ 8 ]}

kim zależność od tradycji ustnej szczególnie Piotrowej 52. Szcze­

gółowe stud ia krytyczno-literackie poświęcone M ateuszowym

przypowieściom o praw dziw ym Izraelu 63, starotestam entalnej

formie wykładu w Ewangelii M ateusza 54, strukturze literackiej

„Benedictus“ oraz Łukaszowej perykopy o nam aszczeniu przez

jaw nogrzesznicę 5S. Ewangelii św. Jana poświęcono w literaturze

polskiej dw a artykuły z zakresu introdukcji szczegółowej 5e.

Introdukcji do Dziejów Apostolskich dotyczy artykuł R . P. G.

H a n s o n a. A utor ten dochodzi do wniosku, że są racje, by

uw ażać R zym za miejsce pow stania księgi Dziejów a rzymskich

chrześcijan za jej adresatów , wydaje m u się praw dopodobne,

iż tekst interpolow any w tzw. recenzji zachodniej został w ypra­

cowany także w Rzym ie 57. G. J . B a h r analizuje sposób pi­

sania listów Pawiowych w świetle listów z V w .58 J . M . F o r d ,

zastanaw iając się czy pierwszy list do K oryntian nie był skiero­

w any do Hebrajczyków, stw ierdza bardzo bliskie pokrewieństwo

pom iędzy IKor 1— 4 a całym Listem do Hebrajczyków 59. W . H . В

a-52 F.M . U r i с с h i o, Presenza della Chiesa primitiva m l Vangelo di S. Marco, M iscellanea Francescana 66 (1966) 29— 87.

53 R .J . D i l l o n , Towards a Tradition-History o f the Parables o f the True

Israel (Matthew 21, 33— 22, 14), Bib 47 (1966) 1— 42.

54 R . P e s с h, Eine alttestamentliche Ausführungsformel im Matthäus-Evangelium.

Redaktionsgeschichtliche und exegetische Beobachtungen, BZ 10 (1966) 220— 245.

55 W .L. L о r i m e r, Structure du „Benedictus“, N T S 12 [1965 6 6 ] 382— 383; J. D e l o b e l , L ’onction par la pécheresse. La composition littéraire de Le

VII, 36— 50, E TL 42 (1966) 415— 475.

56 F. G r y g l e w i c z , Niezwyczajne szczegóły w Ewangelii św. Jana,

R oT K an 13 (1966) z. 1 s. 95— 104; Z. P o n i a t o w s k i , Aktualny stan ba­

dań nad Ewangelią według Jana, Euhem er 10 (1966) z. 3— 4 s. 83— 102; por.

także R . S c h n a c k e n b u r g , D ie Messiasfrage im Johannesevangelium, T Jb Benno 1966 s. 318— 348.

57 R .P .G . H a n s o n , The Provenance o f the Interpolator in the „Western“

Text o f Acts and o f Acts Itself, N T S 12 [1965 6 6 ] 211— 230.

58 G .J. B a h r , Paul and Letter Writting in the Fifth Century, C atholic Biblical Q uarterly (C B Q ) 28 (1966) 465— 477.

58 J .M . F o r d , The First Epistle to the Corinthians or the First Epistle to the

[ 9 ] B IB L IS T Y K A 2 3 3

t ej3 om aw ia integralność drugiego listu do Koryntian 60, a E. P. S a n-

d e r s literacką zależność listu do Kolosan 01. R. S c h i p p e r s

b ad a przedsynoptyczną tradycję w pierwszym liście do Tesalo-

niczan e2, wreszcie Gh. P. A n d e r s o n zajm uje się stosunkiem

listu do Hebrajczyków do zbioru listów Pawiowych es.

W arto zwrócić uwagę n a artykuł A. G. W r i g h t a poświę­

cony r o d z a j o w i l i t e r a c k i e m u m i d r a s z u , wystę­

pującem u w obydwu Testam entach, a nie om ówionem u dotąd

w polskiej literaturze e4. A. G. W right stwierdza, że słowo midrasz

we współczesnych studiach biblijnych m a dw a znaczenia. O zn a­

cza m etodę egzegezy (aktualizacja tekstu biblijnego) i rodzaj

literacki.

Z zakresu k r y t y k i h i s t o r y c z n e j odnotować należy

publikacje dotyczące archeologii. J . G r a y om aw ia problem a­

tykę archeologiczno-historyczną biblijnego H azor 65 ; w Revue

Biblique znajdujem y obszerne spraw ozdanie z b a d ań w P etra 66

oraz opracow anie nowych inskrypcji interesujących biblistów 67.

Poświęcono kilka p rac zagadnieniom h i s t o r i i b i b l i j ­

n e j . A. W e i s e r om aw ia opow iadania o Dawidzie, stwier­

dzając, że m am y tu do czynienia z pism em o charakterze

61 E .P. S'a n d e r s, Literary Dependence in Colossians, JBL 85 (1966) 28— 45. 62 R . S c h i p p e r s , The Pre-Synoptic Tradition in I Tessalonicians II, 13— 16, N T 8 (1966) 223— 234.

63 Ch.P. A n d e r s o n , The Epistle to the Hebrews and the Pauline Letter

Collection, Harvard T heological R eview 59 (1966) 429— 238.

64 A .G . W r i g h t , The Literary Genre o f Midrash, CBQ. 28 (1966) 105—· 138; 417— 457,

65J. G r a y , Hazor, V T 16 (1966) 26— 52.

66 C .M . B e n n e t t , Fouilles d'Umm el-Biyara. Rapport préliminaire, RB 63 (1966) 372— 4 03; G .R .H . W r i g h t , Structure et date d'arc monumental de

Petra, R B 63 (1966) 404— 419.

67J. S t r a c k y - J . S t r u g n e l l , Deux nouvelles inscriptions nabatéennes, RB 63 (1966) 236— 247; B. L i f s h i t z , Mote d ’épigraphie palestinienne RB 63 (1966) 248— 257 ; M . H e n g e 1, Die Synagogeninschrift von Stobi ,Zeitschrift für die N eutestam entliche Wissenschaft und die K unde des alten Christentums

2 3 4 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I

_[10]

dencyjnym , w którym wykorzystano „ideologię królewską“ środo­

wiska dla uzasadnienia władzy królewskiej D aw ida i jego dynastii

wolą Bożą 68. O synkretyźmie religijnym Izraela w X w. pisze

A. S o g g i n 69. E. I. A n d e r s e n

om aw ia w ypadek z N

a-botem 70. E. R . T h i e l e poświęca dw a studia trudnej do u sta­

lenia chronologii żydowskiej w drugiej połowie V I I I w. Przyjm u­

je rok 715 jak o początek panow ania Ezechiasza 71. Okresem

działalności Eliasza zajm uje się J . M . M i l l e r 72. D uże zainte­

resowanie budzi niezupełnie w historiografii w yklarow any okres

pow rotu z Babilonii 73. Ciekawe zagadnienie początku dnia u Iz ra ­

elitów porusza H . S. S t r o e s 74, a E. K o f f m a h n analizuje

określenia miesięcy 75

Z dziedziny historii Nowego T estam entu W . E. F i l m e r

om aw ia chronologię panow ania H eroda Wielkiego 76, inni n a to ­

m iast interesują się ugrupow aniam i istniejącym i wówczas w Iz ra ­

elu 77, szczególnie zaś zelotami 78. B. S a l o m o n s e n wykazuje

der sogen. Geschichte von Davids Aufstieg, V T 16 (1966) 324— 354.

69 A. S o g g i n, Der offiziell gefördete Synkretismus in Israel während des 10

Jahrhunderts’ ZA W 78 (1966) 179—204.

70 F .I. A n d e r s e n , The Socio-Juridical Background o f the Naboth Incident, JBL 85 (1966) 46— 57.

71 E .R . T h i e l e , Pekah to Hezekiah, V T 16 (1966) 83— 103; tenże, The

Azariah and Hezekiah synchronismus, V T 16 (1966) 103— 107.

72 J .M . M i l l e r , The Elisha Cycle and the Account o f the Omride Wars, JBL 85 (1966) 441— 454.

73 A. P e t i t j e a n, La Mission de Z or°babel et la Reconstruction de Temple

Zach., I l l , 8— 10, E T L 42 (1966) 40—7 1 ; A. G e 1 s t о n, The Foundation o f the Second Temple, T 16 (1966) 232—-235; J . A. E m e r t o n , D id Ezra go to Jerusalem in 428 B.C.?, Journal o f T heological Studies .(JT S) 17 (1966) 1— 19;

J . R . P o r t e r , Son or Grandson {Ezra, X . 6 ), J T S 17 (1966) 54— 67. 74 H .S. S t r o e s , Does the D ay Begin in the Evening or Morning? Some

Biblical Observations, V T 16 (1966) 460—475.

75E. K o f f m a h n , Sind die alttestamentlichen Monatsbezeichungen mit den

kanaanäisch-phönikischen identisch?, BZ 10 (1966) 197— 219.

76 W .E. F i l m e r , The Chronology o f the Reign o f Herod the Great, J T S 17 (1966) 283— 398.

77 V. E p p s t e i n , When and how the Sadducees were Excommunicated, JBL 85 (1966) 213— 224.

[H]

w swej pracy odm ienność zelotów i qannaim 79. Ogólne zagadnie­

nie historiografii starożytnej podejm uje A. W. M o s l e y om a­

wiając historiografię grecką (H erodot, Tukidydes, Polibiusz,

Posejdonios, Dionizy z H alikarnasu, L ukian z Sam osat), rzymską

(Gycero, J . Cezar, Salustiusz, Liwiusz, T acyt), żydowską (pi­

sarze Starego Testam entu, ustna tradycja, Jó zef), konkluduje

że przegląd taki niewiele wnosi do zagadnienia stosunku pisarzy

Nowego T estam entu do historyczności przedstaw ionych przez

nich tradycji 80. Szczegółowe studia historyczno-porównawcze

dotyczą kilku w ażnych zagadnień starotestam entalnych, ja k

„obłok Boży“ 81, obrzezanie 82, proroctw o 83, pojęcie bóstw a

i jego kult 84 ; inne znowu pewnych motywów, ja k ru ach ,elohim 8S,

T am ar-h iero d ula 8e, „błogosławieństwa“ 87, baranek 88. Problè­

me N T , N um en 13 "(1966) 88— 115; B. S a l o m o n s e n , Some Remarks on the

Zealotes with Special Regard to the Term „qannaim“ in Rabbinic Literature, — N T S

12 (1966) 164— 176.

79 por. art. z poprzedniego przypisu.

80 A .W . M o s l e y , Historical Reporting in the Ancient World, N T S 12 (1965 66) 10— 26.

81 P. В о r d e u i 1, „А l ’ombre d ’Elohim“ . Le thème de l ’ombre protectrice

dans l ’Ancien Orient et ses rapports avec „L ’Imago D ei“, R H P h ilR el 46 (1966)

368— 391.

82J.M . S a s s о n, Circumcision in the Ancient Near East, JBL 85 (1966) 473— 476.

83 F. N ö t s c h e r , Prophetie im Umkreis des alten Israel, BZ 10 (1966) 161— 197.

84 R. R e n d t o r f f , El, Bacal und Jahwe. Erwägungen zum Verhältnis

von kanaanäischer und israelitischer Religion, ZAW 78 (1966) 277— 2 92; por też:

N . H . S n a i t h, The Cult o f Molech, V T 16 (1966) 123— 124.

85 R . K i l i a n , Gen I 2 und die Urgötter von Hermapolis, V T 16 (1966) 420— 438.

86 M .C . A s t o u r, Tamar the Hierodule. An Essay in the Method o f Vestigal Motifs, JB L 85 (1966) 185— 196.

87J. D u p o n t , „Béatitudes“ égiptiennes, Bib 47 (1966) 185— 222. 88 J. J e r e m i a s , Das Lamm, das aus der Jungfrau hervorging (Test. Jos. 1 9 ,8 ) , Z N W 57 (1966) 216— 219;- G. B u r c h a r d , D as Lamm in der W a­

agschale. Herkunft und Hintergrund eines haggadischen Midraschs zu Ex 1, 15— 22,

Z N W 57 (1966) 219— 228; K. K o c h , Das Lamm, das Ägypten vernichtet, Z N W 57 (1966) 79— 93.

2 3 6 W Ł A D Y S Ł A W SO T O W S K I [ 1 2 ]

my l i t e r a t u r y ż y d o w s k i e j p o z a b i b l i j n e j om a­

w iają Gh. B u r c h a r d (przekaz T estam entu D w unastu P a ­

triarchów ) 89, M. M c N a m a r a i P. G r e l o t (Targum y) 00.

Ciągle aktu alna — i to nie tylko na lam ach Revue de Qumran —

jest problem atyka ąum rańska. Porusza się zagadnienia doty­

czące samego Q um ran , ja k identyfikacja sekty 91, problem y

dotyczące poszczególnych dokum entów 92, zagadnienia filolo­

giczne 93, doktryna gm iny : stru k tu ra arm i synów światłości 94,

pojęcie szabatu 95, kalendarza 9e, i inne 97. Z problem atyki qum

-89 Ch. B u r c h a r d , Neues zur Überlieferung des Testamente der Z w ö lf

Patriarchen, N T S 12 [1965] 66) 245— 258.

90 M . M c N a m a r a , Targumic Studies, C B Q 28 (1966) 1— 19; P. G r e ­ l o t , Une Tesephta targumique sur Z acharie 11 14— 15, R B 63 (1966) 197— 211. 91 C. R o t h , Qumran and Masadah: a Final Clarification Regarding the Dead

Sea Sect, R evue de Qum ran (R Q um ) 5 (1966) 81— 88; R . D e V a u x , Es- sêniens ou A propos d'un livre recent, RB 63 (1966) 212— 135.

92 M .R . L e h m a n n , Identification o f the Copper Scrolls Based on its Technical

Terms, R Q u m 5 (1966) 97— 015; J . C a r m i g n a c, Poème allégorique sur la secte rivale, R Q u m 5 (1966) 361— 374; J . S t a r с k y, Psaummes apocryphes de la grotte 4 de Qumran (4 Q Pst VII— X ) , RB 63 (1966) 353— 371 ; J . T . M i 1 i k. Fragment d ’une source du Psautier (4Q. Ps 89) et fragments des Jubilés du Document de Damas d ’un phylacterie dans la grotte 4 de Qumran, RB 63 (1966) 94— 106; M . D e l ­

c o r, Z um Psaltër von Qumran, BZ 10 (1966) 15— 29; M . R . L e h m a n n ,

A Re-Interpretation o f 4 Q D ibrê ham-Me ’oroth, R Q u m 5 ( 1966) 106— 110 ; E. J . R ε­

ν e 11, Clause Structure in the Prose Documents o f Qumran Cave I, R Q u m 5 ( 1966) 3— 22 ; J. C. T r e v e r, Complection o f the Publication o f some Fragments from

Qumran Cave I, R Q um 5 (1966) 323— 344.

93 S.J. D e V r i e s, The Syntax o f Tenses and Interpretation in the Hodayoth, R Q um 5 (1966) 375— 4 14; J. C a r m i g n a c , Un aramaïsme biblique et qum-

rânien: l ’infinitif placé après son complément d ’objet, R Q u m 5 (1966) 503— 520.

94 A .M . G a z o u - G i n z b e r g , The Structure o f Army o f Sons o f Lieht, R Q u m 5 (1966) 163— 176.

95 S.T . K i m b r o u g h , The Concept o f Sabbath at (himran, R Q u m 5(1966) 483— 502 ; J .M . B a u m g a r t e n , The Counting o f Sabbath in Ancient Sources, V T 16 (1966) 277— 286.

9B S. Z e i 1 1 i ri, The Judean Calendar during the Second Commonwealth and

the Scrolls, J Q R 57 (1966) 28— 4 5 ; J. C a r m i g n a c , Comment Jésus et ses contemporains pouvaient ils célebrer la Pâque à une date non officielle?, R Q u m 5 (1966)

59— 80.

97 H .A . B r o n g e r s , Das Wort „N P S “ in den Qumranschriften, R Q u m 4 (1966) 407— 4 15; P. S a с c h i, Il problema degli a m i 390 m l Documento di

[ 1 3 ] B IB L IS T Y K A 2 3 7

rańskiej związanej ściśle z N ow ym T estam entem porusza się

sprawę m esjanizm u 9S, chrztu i K om unii św., 99 dualizm u „ducha

i ciała “ 100 i inne 101. Gnozie now otestam entalnej obszerny a r­

tykuł poświęca K. P r ü m m 102; dw a zaś inne krótkie opraco­

w ania porów nują gnostycką Ewangelię Tomasza z N ag-H am m adi

z innym i apokryfam i 103.

W ram ach t e o l o g i i S t a r e g o

T e s t a m e n t u —■

S. H e r r m a n n

zajm uje się starotestam entalnym im ieniem

B o ży m 104, inni znowu om aw iają żydowskie pojęcie b ó s tw a 105,

zagadnienie P rz y m ie rz a 106; P. B u i s wskazawszy źródła formuł

Damasso I, 5— 6, R Q um 5 (1966) 89— 9 6 ; J. C a r m i g n a c , Les Horoscopes de Qumran, R Q u m 5 (1966) 199— 2 18; M . D e 1 с o r, Recherches sur un horos­ cope en langue hébraïque provenant de Qumran, R Q u m 5 (1966) 521— 542.

88 R . D e i c h g r ä b e r , Z u Messiaserwartung der Damaskusschrift, Z A W 78 (1966) 333— 343; R . E. B r o w n , J . Stracky's Theory o f Qumran Messianic

Developement, C B Q 28 (1966) 51— 57; W . T y 1 о с h, Mesjasze gminy qumran- skiej, Euhem er 10 (1966) z. 1 s. 17— 22.

99 J. P r y k e , The Sacraments o f Holy Baptism and Holy Communion in the

Light o f the Ritual Washings and Sacred Meals at Qumran, R Q u m 5 (1966) 553—■

568 ; D. S z o j d a O F M , Symbolika wody w pismach św. Jana Ewangelisty i w Qum­

ran, R o T K a n 13 (1966) z. 1 s. 105— 121.

100 J. P r y k e , „Spirit“ and „Flesh“ in the Qumran Documents and some New

Testament Texts, R Q u m 5 (1966) 345— 360.

101 L. E. K e c k, The Poor among the Saints in Jewish Christianity and Qum­

ran, Z N W 57 (1966) 54‘—78; O . B e t z , The Dichotomized Servant and the End o f Judas Iscariot, R Q um 5 (1966) 43— 58; M . D e J ο n g e - A .S. V a n

d e r W o u d e , 11Q_ Melchizedek and the New Testament, N T S 12 [1 9 65/66] 301— 326.

102 K . P r ü m m , Z ur neutestamentlichen Gnosis-Problematik, Zeitschrift für Katholische T heologie (ZK T) 88 (1966) 1— 50; por. także N . В г о х, Gnostikoi

als Häresiologischer Terminus, Z N W 57 (1966) 104— 114.

103 D om . A. B a k e r , The „Gospel o f Thomas“ and the Syriac „Liber Gradu-

um“, N T S 12 [1965 6 6 ] 49— 55; G. Q u i s p e l , „The Gospel o f Thomas“ and „the Gospel o f Hebrews“, N T S 12 [1 9 6 5 /6 6 ] 371 nn.

104 S. H e r r m a η n, Der alttestamentliche Gottesname, Evangelische T heolo­ gie (E vT) 26 (1966) 281— 293.

105 R .A . R o s e n b e r g, Yakweh Becames King, J B L 85 (1966) 297— 307; W . G e r h a r d t , The Hebrew Israelite Weather Deity, N um en 13 (1966) 128— 143 ; J . K o e n i g , Aux origines des théophanies iahvistes, R evue de l ’Histoire des R eligions (R H R ) 159 (1966) 1— 36.

In-2 3 8 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I _{[ 1 4 ]}

przym ierza, podkreśla, że oddaw ały one w Pięcioksięgu treść

teologiczną faktu Przym ierza, który m iał miejsce jeszcze przed

ujęciem go w ram y tego rodzaju literackiego.107 R . D e V a u x

zajm uje się stosunkiem proroków do Jeruzalem 10S. K ilka studiów

poświęcono spraw om zw iązanym z kultem izraelskim loe. Z in ­

nych zagadnień teologicznych opracowywano tem aty : światło

w Starym Testam encie 110, znaczenie w yrażenia „brać n a świadka

niebo i ziem ię“ m , życie 112, zbawienie-życie 113, żydowskie po­

jęcie duszy w tłum aczeniu S e p tu a g in ty 114. Poruszano także

problem atykę teologiczną poszczególnych ksiąg: dzieje zbaw ie­

nia w tradycji elohistycznej U5, teologia tradycji jahw istycznej 116,

Synaj w liturgicznej tradycji deuteronomistycznej i kapłańskiej 117,

oryginalna spraw a córek Selofchada (Lb 27, 1— 11), pokrew na

zagadnieniu m ałżeństw a lew irackiego118, mesjańskie proroctwo

terpr 2 0 .(1 9 6 6 ) 302— 321; M .J. B u s s , The Covenant Theme in Historical Pers­

pective, V T 16 (1966) 502— 504.

107 P. B u i s , Les formulaires d ’aliance, V T 16 (1966) 396— 411.

108 R . D e V e a u x , Jérusalem et les Prophètes, RB 63 (1966) 481— 509. 109 В. С o u r о y e r, Corne et Arc, R B 63 (1966) 510— 521; D . G i l l ,

Thysia and sHamim: Questions to R. Schmid’s Das Bundesopfer in Israel, Bib 47

(1966) 255— 2 62; S.J. D e V r i e s, The Acrostic o f Nahum in the Jerusalem

Liturgy, V T 16 (1966) 476— 481.

110 P. H u m b e r t , l e thème vétérotestamentaire de la lumière, R evue de T h é o ­ logie et de Philosophie (R T Phil) 99 (1966) 1— 6.

111 M . D e 1 с о r, Les attaches littéraires, l ’origine et la signification de l ’ex­

pression biblique „prendre à témoin le ciel et la terre“, V T 16 (1966) 8— 25.

112 P. L e k s, „Nie będziesz zabijał“, R oT K an 13 (1966) z. 1 s. 35— 48. 113 J. W . R o s l o n O FM C onv, Zbawienie-życie w Starym Testamencie w świetle

metafor zbawczych, C olctT 36 (1966) 157— 176.

114 D . L y s , The Israelite soul according to the L X X , V T 16 (1966) 181— 228. 115 R . K i l i a n , Der heilsgeschichtliche Aspekt in der elohistischen Geschichts­

tradition, T heologie und G laube 56 (1966) 369— 384.

116 H . W . W o l f f , The Kerygma o f the Tahwist, Interpr 20 (1966)1131— 158; J . K o e n i g , Aux origines des théophanies iahvistes, R H R 159 (1966) 136.

117 K .H . W a l k e n h o r s t , Sinai in liturgica traditione deuteronomistica

et sacerdotali V D 44 (J966) 89— 96.

118 J . W e i n g r e e n, The Case o f the Daughters o f Z et°phychad, V T 16 (1966) 518— 522; N .H . S n a i t h, The Daughters o f Z^ophehad, V T 16 (1966) 124— 127.

N a ta n a 119, oczyszczenie i ekspiacja w Ps 51 120, teologia Kro­

nik m , problem y Iząjaszowej Księgi Trium fu122, teologia Pieśni

nad pieśniami123, Estery 124, Przysłów 125, eschatologiczne zna­

czenie życia i śmierci w M dr 1— 5 12 6, problem eschatologiczny

J b 11, 25— 27 127, porów nanie teologii ksiąg Syracha i M ądrości,

które wskazuje, że w oparciu o stosunek tych pism do postawy

wobec hellenizm u, antropologii, ziemskiej lub pozaziemskiej

odpłaty za postępowanie, m ożna mówić o konserwatywnej (Syrach)

i postępowej (Mądrości) teologii żydowskiej w I I w .128

Z zakresu t e o l o g i i N o w e g o T e s t a m e n t u —·

H. S c h i i r m a n n om aw ia istotne dla Ewangelii zagadnienie

charakteru nauczania Chrystusa. Omówiwszy poglądy n a ten

tem at konkluduje, że istotną rolę w charakterystyce nauczania

Chrystusa odgrywały założenia filozoficzne. N a stosunek eschato­

logii do teologii powinno się patrzeć, tak ja k patrzy Kościół :

świadomości synostwa Bożego u Jezu sa nie m ożna uzasadnić

jego eschatologią, lecz wszystkie wypowiedzi eschatologiczne

[ 1 5 ] B i B L i s T Y K A 2 3 9

119 J. Ł a c h , Mesjańskie proroctwo Natana (2Sm), R oT K an 13 (1966) z. 1 s. 49— 69.

120 A. C a q u o t , Purification et expiation selon le psaume LI, R H R 159 (1966) 133— 154.

121 J .M . M y e r s , The Kerygma o f the Chronicler, History and Theology in the

Service o f Religion, Interpt 20 (1966) 259— 273. A. C a q u o t , Peut-on parler de messianisme dans l'oeuvre du Chroniste? R T P h il 99 (1966) 110— 120.

122 H . J. K r a u s , Die ausgebliebene Endtheophanie. Eine Studie zu Jes 56— 66, ZAW 78 (1966) 317— 332.

123 O. L о r e t z, Die theologische Bedeutung des Hohenliedes, BZ 10 (1966)

29— 43.

124 W .H . B r o w n l e e , Z.« livre grec d ’Ester et la royauté divine, RB 63 (1966) 161— 185.

125 R .E . M u r p h y , The Kerygma o f the Book o f Proverbs, Interpr 20 (1966) 3— 14

126 R . T a y l o r , The Eschatological Meaning o f Life and Death in the Book

o f Wisdom I — V, E T L 42 (1966) 72— 137.

127 J . P r a d o, La perspectiva escatológica en Job 19, 25— 27, Estudios Biblicos 5— 40.

128 A. A. D i L e i l a , Conservative and Progresive Theology: Sirach and Wisdom, CBQ. 28 (1966) 139— 154.

2 4 0 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I [ 1 6 ]

wypływały z faktu tego synostwa.129. Pojęciu Ew angelii poświęca

swój artykuł F. M u s s n e r 130. Kilku autorów om aw ia dyskusję

nad w yrażeniem „Syn Człowieczy“ 131. O bszerne studium o sa­

m ym zagadnieniu — Jezus Syn Człowieczy — pisze R. E. C. F o r-

m e s y n 13a. L. S a b o u r i n 133 referuje nova, jakie do zrozu­

m ienia mesjańskiego i soteriologicznego sensu tajem nicy paschal­

nej wniosła p raca R. 1 e D e a u t 134. W Ephemerides Theologicae

Lovanienses znajdujem y dwie prace n a tem at problem u etycznego —■

naśladow ania C h ry s tu s a 135. Ponadto omówiono zagadnienia :

zaparcie się P i o tr a 13e, objawienie woli O jca przez Jezu sa 137s

znaczenie określenia „nam aszczony“ w czasach Jezu sa 13 8. Z za­

gadnień poszczególnych ksiąg W. G r u n d m a n n opracow uje

locum Joanneum M ateusza 13 9. Więcej uwagi poświęcono Ewangelii

129 H . S c K ü r m a n n , D as hermeneutische Hauptproblem der Verkündigung

Jesu. Eschatologie und Theologie im gegenseitigen Verhältnis, TJbBenno 1966 s. 281—

308.

130 F. M u s s n e r , „Evangelium“ und „M itte des Evangeliums“, ZJbBenno 1966 s. 219— 239.

131 G. H ä u f e, Das Menschensohn-Problem in der gegenwärtigen wissenchaft-

lichen Diskussion, E vT 26 (1966) 130— 141; I. H . M a r s h a l l , The Synoptic Son o f Man Sayings in Recent Discussion, N T S 12 [1965 66] 325 nn ; R . M a r l o w , The Son o f Man in Recent Journal Literature, CBQ, 28 (1966) 20— 30.

132 R .E .C . F o r m e s y n , Was there a Pronominal Connection fo r the „Bar

N asha“ S elf description?, N T 8 (1966) 1— 35.

133 L. S a b o u r i n, Mysterium paschale et nox messianica, V D 44 ( 1966) 67— 73. 152— 168.

134 R . L e D é a u t , La N uit Pascale (Analecta Biblica 2 2), R om a 1963. 135 R . T h y s m a n , L'Ethique de l'Imitation du Christ dans le Nouveau

Testament. Situation, notions et variations du thème, E TL 42 (1966) 138— 175;

T . A e r t s, Suivre Jésus. Évolution d ’un thème biblique dans les Évangiles synoptiques, E T L 42 (1966) 476— 512.

136 E. L i η n e m a n n, Die Verleugnung des Petrus, Zeitschrift für T heologie und K irche 63 (1966 1— 32.

137 G, S e g a 11 a, Gesù rivelatore della volontà del Padre nella tradizione sinot-

tica, R B ib lt 14 (1966) 467— 508.

138 M . D e J ο n g e, The Use o f the Word „Anointed“ in the Time o f Jesus, N T 8 (1966) 132— 148.

139 W. G r u n d m a n n , Matth. X I. 27 und die Johanneischen „Der Vater- der Sohn“ - Stellen, N T S 12 [1965 6 6 ] 42— 49.

[ 1 7 ] B IB L IS T Y K A 2 4 1

Łukasza. E. E. E 11 i s, analizując pewne niezgodności pom ię­

dzy sform ułow aniam i tego Ewangelisty dotyczącym i eschato­

logii realizującej się i przyszłej, w yraża przekonanie, że elem enty

przyszłej eschatologii obce jego historii zbaw ienia Łukasz za­

czerpnął od kogo innego 14°. J . V a n

G o u d o e v e r pisze

o Izraelu w Ewangelii Łukasza 141 ; dw a studia dotyczą Łukaszo-

wego K azan ia n a górze 142 i jed n o teologii jego Ewangelii Dzie­

ciństwa 143. R . S c h n a c k e n b u r g om aw iając cel Ewangelii

J a n a , rozw aża zaw arty w niej problem mesjaństwa C hrystusa 144.

Z t e o l o g i i P a w ł a omówiono kilka zagadnień ogólnych,

ja k : p r a w o 145, ideał człowieka w zestawieniu z ideałem jak i

odnajdujem y w T alm udzie (Pawłowy jest bardzo podobny, tylko

pogłębiony o Chrystologię)146, śmierć i zm artw ychw stanie l u d z i 147,

postać A b rah am a w wielkich listach 148. Spośród szczegółowych

zagadnień teologii Paw ła duże zainteresow anie budzi „soterio-

logia kosm iczna“ w związku z R z 8, 19— 27 149, a ponadto w związ­

ku z listem do R zym ian zajm ow ano się „Ew angelią Spraw iedli­

140 E. E. E 11 i s, Present and Future Eschatology in Luke, N T S 12 [1965 6 6 ] 27— 41.

141 J . V a n G o u d o e v e r , The Place o f Israel in Luke ’s Gospel, N T 8 (1966) 111— 123.

14aH . S c h ü r m a n n, Die Warnung des Lukas vor der Falschlehre in der

„Predigt am Berge“ Lk 6, 20— 46, BZ 10 (1966) 57— 82 ; W .C . V a n U n n i k , Die Motivierung der Feindesliebe in Lukas VI, 32— 35, N T 8 (1966) 284— 300.

143 A. S t ö g e r , Spiritualität der lukanischen Kindheitsgeschichte, TJbBenno 1966 s. 349— 364

144 R . S c h n a c k e n b u r g , Die Messiasfrage im Johannesevangelium, TJbBenno 1966 s. 318— 348.

145 O. K u s s , Nomos bei Paulus, M üT Z 17 (1966) 173 227.

116 H . M u e 11 e r, The Ideal M an as Portayed by the Talmud and St. Paul, CBQ. 28 (1966) 278— 291.

147 P. D a c q u i n o , La nostra morte e la nostra risurrezione con Cristo seconde

San Paolo, R B ib lt 14 (1966) 225— 2 60; C .F.D . M o u l e , St Paul and Dualism: the Pauline conception o f Resurrection, N T S 12 [1965 6 6 ] 106— 123.

148 К. B e r g e r , Abraham in der paulinischer Hauptbriefen, M üTZ 17 (1966) 47— 89.

S. L y ο η n e t, Redemptio „cosmica“ sec. Rom 8, 19— 23, V D 44 (1966) 225— 242 ; U . G e r b e r , Rom. VII, 18 f f . als exegetisches Problem der Dogmatik,

2 4 2 W Ł A D Y S Ł A W S O T O W S K I [ 1 8 ]

wości Bożej“ 150 i zbaw ieniem Izraela 1S1. J . M u 1 к a pisze

obszerny artykuł o Gal 5, 6 uw ażając tę form ułę („w iara, która

działa z miłości“) za istotę teologii chrześcijaństwa 152. W związku

z pierwszym listem do Koryntian K . M ü l l e r zajm uje się teologią

krzyża (1, 18— 25) 153, a dwaj znakomici bibliści protestanccy

form ułą w yznania w iary z 15, 3— 5 151. O bszerne studium n a

tem a t tajem nicy C hrystusa i Kościoła (E f 5, 22— 33) drukuje

J . C a m b i e r 155, a A. Feuillet om aw ia problem związany

z innym listem w ięziennym : „stworzenie wszystkiego w Chrys­

tusie“ (Kol 1, 16 n) 16e. Żywym przedm iotem zainteresow ań jest

list do Hebrajczyków, szczególnie zaś jego dziew iąty rozdział.

J . S w e t n a m opow iada się za eucharystyczną interp retacją

obrazów z 9, 9— 12 (stary i nowy przybytek) 167 ; A. V a n -

h o y e, oprócz krótkiej pracy o zasiadaniu Chrystusa w niebie

N T 8 (1966) 58— 81 ; K . R o m a n i u k , Perspektywy „kosmiczne“ w soteriologii

św. Pawła (R z 8, 19— 27), R o T K a n 13 (1966) z. 1 s. 81·—9 4 ; A . J a n к o w-

s к i, Horyzonty kosmiczne odkupienia w teologii biblijnej, R uBi 19 (1966) 33— 44. 150J . R e u m a n n , The Gospel o f Righteousness o f God. Pauline Reinter­

pretation in Romans 3, 21— 31, Interpr 20 (1966) 432— 452 ; Ch. H . T a l b e r t , A Non-Pauline Fragment at Romans 3, 24— 26?, JB L 85 (1966) 287— 296.

151 R . B a t e y, So A ll Israel W ill Be Saved“ . An Interpretation o f Romans 11, 25— 32, Interpr 20 (1966) 218— 228.

152 A .S. M u 1 к a, „Fides quae per caritatem operatur“ (Gal 5 , 6 ) , C B Q 28 (1966) 174— 188.

153 K . M ü l l e r , I Kor 1, 18— 25. Die eschatologisch-kritische Funktion der

Verkündigung des Kreuzes, BZ 10 (1966) 246— 272.

154 H . С o n z e 1 m a n n, On the Analysis o f the Confessional Formula in

I Corinthians 15, 3— 5, Interpr 20 (1966) 15— 2 5 ; J . J e r e m i a s , Artikelloses Christos. Z ur Ursprache von I Cor 15, 3b-5, Z N W 57 (1966) 211— 215.

155 J . C a m b i e r, Le grand mystère concernant le Christ et son Église. Éphesiens 5, 22— 33, Bib 47 (1966) 43— 90. 223— 242.

156 A. F e u i l l e t , La création de Vuniverse „dans le Christ“ d ’après l ’épitre

aux Colossiens (1, 16), N T S 12 (1965/66) 1— 9 ; por. też F.B. C r a d d o c k ,

„A ll Things in H im “ : A Critical Note on Col. I. 15— 20, N T S 12(1965/66) 78—■

80.

157 J . S w e t n a m , On the Imagery and Significance o f Hebrews 9,9— 10, CBQ, 28 (1966) 155— 173; tegoż, „The Greater and More Perfect Tent“ . A Con­

[ 1 9 ] B I B L I S Ï Y K A 2 4 3

(.Hebr 1, 3; 8, 1; 10, 12; 12, 2) 158, pisze także o ustanow ieniu

Nowego Przym ierza (Hebr 9, 15— 23) 169; H . L a n g k a m m e r

natom iast om aw ia Hebr 1, 2 : „którego ustanowił dziedzicem

wszystkich rzeczy“ 160. T e o l o g i a l i s t ó w p o w s z e c h ­

n y c h dostarczyła m ało tem atów w roku spraw ozdaw czym .

S. C i p r i a n i pisał o jednolitości obrazu historii zbaw ienia

w pierwszym liście P iotra lel, a D. V o n A l l m e n o oczeki­

w aniu n a paruzję (2 P 3, 1— 13) w świetle apokaliptyki żydow­

skiej le2. T e o l o g i a

A p o k a l i p s y jest przedm iotem a r­

tykułu P. S. M i n e a r a 163.

O. Paulin Wład. Sotowski OFMConv.

158 A. V a n h o y e, De sessione eaelesti in epistoła ad Hebraeos, V D 44 (1966) 131— 134. .

159 A. V a n h o y e, De instaurations novae Dispositionis (Hebr 9, 15— 23) V D 44 (1966) 113— 130; tegoż, Mundatio per sanguinem (Hebr 9, 22— 23), V D 44 (1966) 176— 191.

160 H . L a n g k a m m e r, „ Den er zum Erben von allem eingesetz hat“ .

(Hebr 1, 2), BZ 10 (1966) 273— 280.

161 S. C i p r i a n i , L ’unitarietà del disegno della storia della Salvezza nella

I letter a di Pietro, R B ib ll 14 (1966) 385— 406.

162 D . V ο n A 11 m e n, L ’apocalyptique juive et le retard de la parousie en

I I Pierre 3, 1— 13, R T P h il 99 (1966) 255— 274.

163 P.S. M i n e a r, Ontology and Ecclesiology in the Apocalypse, N T S 21 (1965/66) 89— 105.