Harold Pinter - "Urodziny Stanleya": kiedy dotknięcie staje się wyrokiem

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA LITT ER AR LA POLONICA 6, 3D03

A lic ja M a za n - M azurkiew icz

.METAFIZYKA CIAŁA

POETYCKIE INTUICJE ADRIANY SZYMAŃSKIEJ

Czy aało jest mną? Cry leż ..ти п " w oje aało? Jak określić relację naszego aała do nas samych, jaką funkcję spełnia ono w naszej w»ęn ze światem. z innymi ludźmi, z Bogiem? Refleks* podjętą pracz współczesną filozofię egzystencjalną - szczególnie Gabnda Marcda - odnaleźć można także w poezji, która niekiedy wychyla się w kierunku metafizycznego wymiaru żyda.

Trzy tomiki poetyckie Adnany Szymańskiej, pochodzące я ostatnich lulku U l skupiają przybliżenia, olśnienia, momentalne objawienia i intuicje, krążące wokół tych tematów. Requiem x ptakami (Wrocław 1996) to rapes sytuacji egzystencjalnej mającej konkretne biograficzne odmetieme - śmierć męża poetki. Zbigniewa Bieńkowskiego Bohaterka liryczna, obdarzona rytami autobiografii, pozwalającymi » znacznym stopniu utożsamić ją z autorką, opisuje swą relację z ukochanym mężczyzną Relacja między osobą bytującą »tu i teraz'* a zmarłym w nieunikniony sposób przywołuje pytania o łyyim fr między sferą materu a transcendencją, między adeanością a duchowością Następne książki poetyckie, OpowirJci przestrzeni (Wroclaw 1999) oraz Lato

1999 (Warszawa 2000) tonują konkret biograficzny (jakkolwiek pojawiają się

bryki odnoszące się do najbbzszych o*ob matki, córki), ale pytana pomaąją aktualne, zyskując głębię i wielowymiarowość Odnoszą aę one bowiem do samej struktury człowieczeństwa, niecodzienne, bolesne doświadczenie jedynie odsłania ze szczególną ostrośaą ukryty w nich dramat

W Requiem sygnalizują go przywołane słowa lirycznego adresata, zmarłego męża

Tak B tp riw it m шжпщ » mm* h o t M i to. K u m ta u tlK s moje a a to t t a t a 1

Metaforyczne określenie „dato i kosa” przywodzi na myśl biblijną ant-ropologię, według której cidesność to konieczny warunek c z ło w ie c z e ń s tw a

Jak stwierdza Olivier d em en t „Człowiek me ma duszy, człowiek jest dusza żyjącą; me ma aała, jest aałem ożywionym”1. Również u Szymańskiej człowieka określa to, że jest: „Żywy, aż do bólu w końcach paków"3.

Duchow ość człowieka realizuje się w pełni jedynie w związku z oeksnością. materią Taka struktura człowieczeństwa oznacza jednak potencjalnie bolesny rozdźwięk. W Balladzie o głodzie zmarły jawi się jako ułomny z powodu braku kontaktu z cielesnością:

Bez tycfe r*A, oczu, ш u,

Ku r » км wuyuko dWjtałjr*

kontakt zmysłowy ma bowiem charakter poznawczy, a także wymiar komunikacyjny. Słowa tracą go wtedy, gdy me odnoszą się do wspólne) rzeczywistości, stąd rozterka:

С к ко czy ( t o a u a t w ty**c, ZftkięcMB »mb* ery a i t e ”

Zaklęcie, słowo, me wydaje się być wobec osoby zmarłej bardziej pewna forma kontaktu mz ciało, w oczywisty sposob zawodne

Ciało moze okazać się źródłem zagrożeń. W jednym z liryków R e q u tem ■

bohaterka liryczna szuka zmarłego męża w namacalnych, dotykalnych konkretach - także w fizycznym pragnieniu skierowanym do innego męż-czyzny, w marzeniu

I 1 by ob*c ftgo ciepłe nocne a*ło i m m *. I ofeudne щ ПЛ fiuidniif; ad kaacftco* Цсе W « O M ta irty a u ftc go n ręię kior* bplrjf

T»OJt .TT-Ln» ycfc » %ЧЦ nęi|‘

Pragnienie wartościowane w liryku jako pokusa, podprowadza ukze niebez-piecznie bhsko odczucia obłędu, szaleństwa - przypisywanego me tylko psychice, ak i światu Jednocześnie jednak irracjonalna pokusa wskazuje na wartość niezbędną dla odnowienia miłosnej więzi - na zmartwychwstanie cielesne.

* O C l í c f м . Cmiо i c M M w H > r M t íA ir éo «weyerfWb em it, p ttti

M W m i m 1999. t t

* Ai m ( M l . [» | J b fw m . i 40 * ЛЫШа • ( M H r. |« | . I 17.

* tbUrm

Ciało tęskniące za nieosiągalnym zespoleniem z ukochanym opisywane jest w liryku Ofiara w kategoriach muzycznych: jako orkiestra, którą brak tłuchacza czyni bezcelową Cielesność domaga aę dopełnienia, jak każdy wymiar miłości Odsłania ułomność pojedynczego ludzkiego istnienia, nie- pełnosc. która jawi się jako iaota człowieczeństwa 1 jego godność. Wieczność. Boski wymiar istnienia, miłość wykraczająca poza granicę fizycznei śmiem gdyż żywiąca się tym, co duchowe - są odczuwane pośrednio, przez zaprzeczenie, ciałem, „bolą” a akra, które me mozr ich dosięgnąć „Muzycz-ność” aała oznacza możllwość jego przemienienia, subtanacp' Bohaterka hryczna Ofiary pytaniem wyraża nadzieję, że może

ł-1 JM

-»-tfeucfcaę nagle jak кдекасхва harfi k r r j t i a s влгаЗлв'*

Na razie jednak cielesność zaświadcza, ze istnienie jest „raną”. Ból przeniesiony zostaje także na doznawanie świata, uczestniczącego w

dramacie.

Och, j ü bok u a m d i u b i n u ,

tac r u u вам п, u> в к ш « н а с к п м а с . kuwc priesudo b>< «vi^Je lob**

Rana w mistyce chrześcijańskie; to symbol „zrastenia" przez Boga. naznaczenia, które ukierunkowuje ludzkie dążenia1*. Ból wielorako wiąże bohaterkę liryczną poezji Szymańskiej ze światem Wyznaje ona, ze odczuwa boi wynikający z fizycznej nieobecności kochanego męzczyzny, ale mowi też: „bob mnie Ciało na krzyżu rozdarte” " czy nawet „znów mnie bob «ary к on Dolmen umarły * raną w głowie “u Zatem rue tylko więź * męzczyzną, lecz także z Bogiem czy światem zwierząt zyskuje uwiarygod-nienie przez odczucie bólu

To, co bolesne, nie stanowi argumentu przeciwko aału Kruchość, przemijalność, poddanie prawom czasu i przestrzeni me prowadzi do prób

' Mur>c»o*e n o n hyc » i t u « d o n швт уа я ц . • u k j» jq и р м щ п е e n d lo s UjuAí»«Ke*e, do mita«nr*ŕ> ю р п к ш * П орее, t a i i l o a ежу u k aú k aat« n t n ^ r t i m

04*10 .«połw>*<p«)e 1 оа М м ш ж do muyki. M ц м к * мм*сми>«м» /о*

Л O r i e O S Í G. Я I * d I. Umtykm i «гм, p r a l M Ruta. k M M !* Я , s I I Í J W ł r j k t t * S ł> e *a*k«c} I t u p r u в ы у а м а a l t j r щ »?raШ o a k d j ^ o n v j r м е к м м п . w ргягш рдос a i u n t r т а с у в м Ь е

• Of*f. I» J JUfMM . a »

* /леяш ш ,. fwrj A S i y e a i i l t . Im» i m . V m m З Д s N " Zob A O r d a О М O R 1« d 1, t е я . % 21

" U e á rv tt/ luummt f * !, h r | A S i y a a t k » . O fßuwtri W'rocfc» i m . « 2 t “ f x k i M tp é ii. ( r ) A S l ) B l l i k l , О р п и Н п р м м г « « . t i l

wyboru wartości „niezniszczalnych", wolnych od ryzyka i bólu. lnruicje poetyckie Szymańskiej bliskie są tym współczesnym myślicielom chrześajań- skim, którzy dystansują aę wobec spirytualizmu nakazującego pogardę dla ciała Według Gustave’a Thibona:

G ało dapreiza u< c z u b ią i »грокзьех* dokiidiiK dlatego, « j o u k krucfec i esuetrfee -Косклс to, co s t uedy tue powtórzy- Wvtierame lego, со mcanieane » 4 m ргж варЬ км а. „ubezpieczanie u ę в* »v a i w i c " wbrew mepe*so*ci с о ш , iroefcę zanadto prrypaem u menulncwc k lary izuka, jakby In urz^dac в ( na t u k W u y v ia , со a ic n .» a m * k ° rueurjendne м вайе, skbnia e t - przewrotnie - t i u m e ku l o n , co » k n * « т а

Analogicznego wyboru dokonuje bohaterka liryczna Szymańskiej,

przed-stawiając swoje rozumienie dobroci - traktowanej jako najwyższa w artość Bo jedynie Dobroć dotyka m a y k n *iy«h

Z Uk ikli»ą mocą. ж zaczynajją b u c jak diamenty M

„Rzeczą kruchą jest niewątpliwie aało i zbudowane na jego fundamencie człowieczeństwo. Dlatego ku nim /wraca się czułość i współczucie poetki

Człowiek to ten ш в е и » фаг» pod gwiazdami Tak bardzo вмргм>> »алое; m dodu byV голет*д Mont H ИП4 0С, byte я -Aren* рсиЫ т к t e « . - '

Wewnętrzna muzyka człowieka jest zatem czymś zasadniczo różnym od muzyki sfer, niezmiennej, niewzruszonej

Jednak - paradoksalnie - to właśnie aeiesna ..nicość” człowieka wiąż? go z transcendencją Liryk P rz e w ro tn o ś ć je si wyrazem P ascaló w sk ieg o zdumienia własną egzystencją, tożsamością, która me została wybrana Konkretna chwila w bezmiarze czasu, miejsce, tożsamość osób - г punktu widzenia rozumu są czystym przypadkiem, a jednak okazują się u k ważne, ze utożsamiane г wiecznością

Cfeoda o ryae. а м (с - о «теспкяс. A »мс о ц jato* cfc»iit лк*»усаи а. C o onou m i ponad netac ( J“

Chwila może uczestniczyć w wiecznośa wtedy, gdy jest doskonałą akceptacją -ja k dyskretny, miłosny dotyk palców, trwający J„.J przez moment przez wieczność absolutnego z)ednanla**,,.

u O T b i b o n . МаЛ* r M » w . praei E Wobcka. ftu n aa I9M. » | | 1

И Лв /*««**• НпЬтл. f» | Of»r*e*€i rtrurum , t I)

" V«r К | A/*wat , i 44

" ŕ n tw r e m<Uŕ. | » | Xs*m m . * M ” S + n e * J* J tju e 1909. %. 25

Chwile zachwycana dostępne są dzięki zjawiskowej strome bytu, a jednak zjawiskowość przekraczają. Wieczność, sens i ład świata, i słota rzeczywistości doświadczane są poprzez fizycznosć barwę, dźwięk, zapach, dotyk. Bohaterka liryczna kontemplatywnie odbiera rzeczywistość fizyczną, odczytuje ją jako przestrzeń znaków pochodzących ze sfery duchowej.

Z porządku przyrody odczytać można trwałe prawa bytu. niekiedy wydaje się jednak, że piękno świata hida W Rtęuitm świat bohaterki lirycznej pozbawiony zostal najwazzuejszej osoby, a mimo to zwTaca aę ona do zmarłego

D oen d n i u la ju a y , jafcb) m iogo SiĄJ вас ub\to J*ib> ( M b 2 } ш » a l e me

A może właśnie to jest prawda? Zimowa gałązka. pozornie т а л wa, prze-chowuje przeocz w sobie życie, gotowa do wiosennego rozkwitu- Ziemia » człowiek poprzez przemiany, jakim podlegają, wskazują na możliwość zmartwychwstania

Ciało powiązane jest organicznie ze śwuuem, noa w sobie godność stworzenia na obraz i podobieństwo Boga. zarazem odzwierciedlając pierwotne «kazenie natury Według słów O. Clement .jezrii jestem istotą ariesną. to znaczy, że jestem istotą ograniczoną, nie jestem Bogiem Z tego względu ciało to człowiek w swej kruchej wolnoka. (...) oak> wyobraża we mnie całą dwuznaczność świata"'*.

Powrot do pierwotnej doskonałości aała ludzkiego, a wraz z nim całej natury, możliwy jest przede wszystkim w doświadczeniu miłosnym W Thraie **setnym miłość otwiera nowy eden, pozwala doświadczyć „słodyczy rajskich źródeł", przekształca całą rzeczywistość

( ] » « а ж | Ы в

фаемгкиг.) Pasu fe>me red o to . *ж »wü.r*. MwcL. ) й u B t n l t » « i ł • п и с п tr* a k i cleuw (. J »

Podobnie w- liryku Л kiedy łniat był rajem wspotme przezywany wzajemny zachwyt czym z kochanków p^rwszych ludzs. „objętych po raz pwrwszy nieporadnymi ramionami“*' - bez doświadczeń, bez uprzedniej wiedzy o świeae i sobie nawzajem Jest to powrót momentalny, oo me znaczy. xe wyłącznie subiektywny, dający aę zinterpretować jako jedynie projekcja

stanu emocjonalnego. Ma on charakter poznawczy, jako w-gląd w n a t u r ę

świata i człowieka, wzajemnie przynależnych Bowiem także świat poznaje człowieka i odzwierciedla w sobie ślady jego istnienia Bohaterowie lirvcn» dostrzegają:

I I n au e itody ы р к п н я ] < n m .

»w ad n ro śb i к акага i pKT»vrą kropią ш в | kr»i, i EL^fcę poznającą ur_U aaszcj ikon, i вхичЪ

p o e s ia jło tf o tro p e s satncfc úbm, i rorowr m a iv г g»uuri* s i u \ d sperren aa płazkacfc”

W Requiem natura cielesności odsłania się przede wszystkim - choć nie wyłącznie — w doświadczeniu śmierci ukochanego mężczyzny. W następ" nych tomikach niepojętość. paradoksalność cielesnego istnienia ujmowana jest także przez pryzmat rdaqi z innymi ludźmi.

W liryku Do córki z tomu Lato 1999 adresatka określona została jako ..najdoskonalszy ze światów", w którym:

(...) moje aato i i r r » , i r*ot, i ry»> t»mrr>, i u r te e i m » « « «4Р*«се*о e p u o e p r* e crai - г dtua na г godan> aa fodon* i p g n * n u na n p tu m t h сгу щ г J u u4 m o*. ew ką, * duLr* »tOMiKfe < * » « **dr*j«o«*i pr t a e u k o a i оЫама*с>с1» przmtrnea tajenaic* v^M fcfeaa. »4*oM»co*aai*. »łpoa»r»ct»*IJ

Cielesność nie wyodrębnia zatem, me separuje, lecz łączy - matkę

i córką, tak/e г innymi istnieniami ludzkimi, i wreszcie z przestrzeni#

światem poza człowiekiem W Leeie 1999 najdobitniej wyraża tę ideę wiersz Prierukame Człowiek chciałby w wypowiadanym zdaniu, w intymni« kontakcie z wybraną osoba .M tudać tylko tę mal« prywatną historię", ałe jest to niemożliwe, gdyż

Ki* mantr.у palг я с na ueHt i at* n l a « T)«b » w io « , iycfc р г м р и о с п а , к to rt па* lak oprawco* aJbo jak

Cr>jr u»u * > р о м а Ш ) do o e b e w ш в е со p Sto»* mldama p r n l t>%i^ocn tai,

Cryp dfaex i»>eu dłoanu « a o u i do uu Ktdicfc e rg o c u a ’**

“ IhUimi a M

*» Л* t~ k t, 1*1 U to 1999. t I« ** H ttv k a m t. J« J 1мл 1999. а У»

Tytułowe „przenikanie” oznacza za ю т fizyczne, za posrcdnict w яг. dziedziczonej materu, uczestnictwo w wielu minionych bytach, ш п ^ т л ь ludzkich, i zarazem ich uczestnictwo w czyimś „tu i teraz" Bohaterka lu>czna odkrywa, iz wspólnota biologiczna nierozerwalnie wiąże aę z dzie-dziczeniem sfery duchowej, dążeń, uczuć, posuw moralnych, aktualizujących

poprzez swoistą pamięć ciała

W spoin o u ze światem i innymi ludźmi angażuje wszystkie sfery osobowo od biologiczne] po duchową. Intensywność odczuaa tej wspólnoty oraz jej afirmację podkreśla słownictwo integrujące oba te bieguny semantyczne.

* powiązane z tradycją chrześcijańskiej mistyki zaślubin Bohaterka liryczna określa siebie jako oblubiemoę wszechświata

[ _ | kumy * c h i

c a u i doped* Ыюезхтс! mtrjŁn-j

<*»* [ J”

Metaforyka nawiązująca do miłości oblubieńcze} powiązana bywa z me taf°fyką zaspokajania głodu lub pragnienia, stanowiącą reminiscencję mistyki eucharystycznej, opartej na naturalnej wspólnocie między jedzącym a po-karmem1*:

Mac pocalo»*t ( _ | protlo » u u '

Moc p o m I« u jo B a ttt, k u n n m sn u ć "'

Dobroć i miłość, najcenniejsze wanośa w śwteoc poetyckim Adnan> Szymańskiej, udzielane są za pośrednia wem cuła i słowa м ш и в W JUom

testamencie bohaterka liryczna tak formułuje wyznanie skierowane ku

ukochanemu, na sposób franaszkański, światu żywych istot (ale — *wiatu bliskich przedmiotów):

Moje ОСТ) I IMU, tnofc Лору i ręot po io jo o M j u * -te га*Ы ж т, о |ш * Ы в

n* t>*a«c»di liftít úcmum»

Miłość duchowa ocala 10, co uwikłane w maienę Liryka Szymańskiej na sposób poezji właściwy podejmuje zatem intuicje filozoficzne; p o s ł u g u j

się słowami Gustave’a T hi bo na można by powiedzieć,

iż

i

Alicja M c a i - i / a r t t f W

METHAPHYSIC OK THE BODV. POETIC INTUITION OF ADRIANA S Z n iA Ň S IU (S в в m t r у)

In the p*per »« luve u n h v e d tb e e f « n i volume» of A d n u u S zynaaU V t poctn - XdfiuMi I piiikam . О р м м с ! przeiirze*. i a l Lsiu 1999 The u u l c н u alletcp* a s «»спас <b< queuioo «bout acporuikae Ы Ьиюая body and about the płace Ы corporaM ? it (tic n u o Ы > t b e p m ested m S ^ t t j m l i ' i p o ee s Her poor« в u> aflftmaiioe č í corporeality, although S n i s u i l i reaiurt ш г т а Ы я у or pam, » h tdi Пошл frogs tbe body, tu Im itauom aad mortafcty N o o ih d e u , human body u a piacc Ы m w y i tv t» < a a ma* and God, other peopk aad the »orid Corpareabty m t b i poetry н so t piacaJ в oppoeW * of фоииаЫу Humaa body could в to e * » t ) i lead to trattuxadence. Írom the other e^e rdigjoui charactcr or real«) leaJi to и » « Ы corpoceaiu>’