Obszary niepewności w procesie wizualizacji śladów linii papilarnych w ujęciu statystycznym

Mirosław

Rosak

Mar

ek

Pękała

Obszary

niepewności

w procesie wizualizacji

śladów

linii papilarnych

w

ujęciu

statystycznym

Wstęp

We ws półczesnych uwarunkowa-niach procesu wykrywczego mamy do czynienia z nieustannym napły­ wemróż nych informacji oraz danych. Jeśli nie są one w odpowiedni spo-sób przetworzone i selekcjonowane, trudno uczynić je użytecznymi we

wtaściwym wnioskowaniu i podejmo-waniu decyzji. Można to także

od-nieść do doskonaleniajakości badań

kryminalistycznych, w tym procesów wizualizacji śladów linii papilarnych. Z tego też powodu w wymaganiach norm serii ISO zostały zawarte

wy-raźne wskazania związan e z ut rzy-maniem i doskonaleniemjakości wy-robów i usług, w tym stosowaniem technik statystycznych do monitoro-wania akredytowanych procesów'.

Według M.Urbaniaka akredytowane laboratoria mog ą mieć także prawo do modyfikowania wtasnych metod badawczychlub do stosowania zno-welizowanych metod znormalizowa-nych, na które posiadają akredyta-cję2.

Wykorzystanie technik statystycz-nych może pomóc w zrozumieniu

zmienności wystę p uj ącej w procesie wizualizacji śladów linii papilarnych, a tym samymukierunkować l aborato-ria kryminalistyczne na rozwiązywa­

nie problemów związanych z utrzy-maniem i doskonaleniem jakości

świadczonych ustug, czyli w kons

e-kwencjipoprawićskuteczność i

efek-tywnośćprocesu wykrywczego. Cel badań

Celem badań prezentowanych

w niniejszej publikacji jest ocena wpływuwybranych czynnikówna

wy-nik procesu wizualizacji śladów linii papilarnychorazpoprawę ich

czytel-ności. W trakcie analizy uzyskanych danych ankietowych dokonano ze-stawienia czynników, które według

respondentówmająwpływnajakość

procesu wizualizacji śladów. Wyniki przedstawiono w ujęciu tabelarycz-nym, w formie wykresów i poddano opracowa niu za pom ocą na rzęd z i

statystycznych. Na podstawie prze-prowadzonych analiz sfo rmułowano

wnioski końcowe oraz wskazano na

błędyi uchybienia,któresą wynikiem pierwszegocyklubadań.

Zmienność kontro lowana /n/ekon tro lowa naorazjejwpfyw najakośćw aspekcie

monitorowaniaprocesu

Zainteresowanie statystyczną kontro l ąprzebiegu procesu nie wyni-ka tylko z chęci poznania nowych, dotychczas nieanalizowanych

zagad-nień . Poprzez SPC staramy si ę

do-skonalić sam proces oraz ok reś lać

obszaryniepewnościw trakcie stoso-wania metod, zarówno tych walido-wanych,jak inlewahdowanych-'. Po-wszechniewiadomymjest,że labora-torium, którechceprzedstawić wiary-godne dane, musi wd rożyć odpo-wiednieproceduryzarządzania

jako-ścią ,którezapewn i aj ą:

• że metodystosowane w labora-torium zostały poddane wal ida-cji przed ich wykorzystaniem. Metody te powinny być

szcze-gółowo opisane,personelprze

-szkolony,a laboratorium powin-nozapewnić stałą kontrolę

sta-tystycznąwyników,

• że laboratorium stosuje odpo

-wiedniewewnęt rzne kryteriaja

-koś ci uzyskiwanych wyników

umożl iwiające określanie

nie-pewnościpomiaru,

• uczestnictwow programachba -daniabieqłości",

Abywypracować właściwe

podej-ście dopowyższego problemu,

nale-ży powrócić do początku XX wieku, kiedy to pionierzy wdrażan ia zarzą­ dzaniajakościąstworzyli tzw. wiruso-wą teorię zarządzantaś, EdwardDe -ming, uczeń Waltera Shewharta,

twie rdziłbowiem,żedoskonalenie

ja-kościopierasięna analiziedwóch

ro-dzajówzmienności:

1. niekontrolowanej, wynikającej

ze szczególnych lub określonych

przyczyn,spowodowanych np. zmia-namiw technologiiprodukcjilub sto-sowanych procedurach, zamianami wskładziesurowców,uszkodzeniami wyrobów czy innymiczynnikami

ze-wnętrznymi oddz i ałuj ącymi na pro-ces izakłócającymi jego prawidłowe

funkcjonowanie;

2. kontrolowanej, wy n i kaj ąc ej

z nieokreślonych, trudnych do pro-gnozowanialosowych lub przypadko-wych zdarzeń, któremogą występo­ waćwsamymprocesleś.

Zmiennośćniekontrolowanawyni -ka zrealnego oddziaływa nia otocze-nia i często nie sposób jest ocenić

zmiany,która dokonuje się w proce-sie, nawet jeś li znamy przyczynę/

przyczyny jej powstania. Zmiana technologii wy1warzaniaproduktu czy powstawaniausług i pociągazasobą konieczność modyfikacji procesu, a w konsekwencjizmianę samej pro-cedury. Przykładem tego może być wd rożen ie systemu AFIS w identyfi-kacji daktyloskopijnej - część zadań

eksperta daktyloskopii wykonuje pro-gram komputerowy?

Pojęcie zmienności kontrolowanej dotyczy natomiast sytuacji. gdy już po rozpoznaniuwszystkich szczegól-nych przyczyn zmiennościn iekontro-lowanej pozostają do analizy tylko zwykłe przyczynywynikającez loso-wych lub przypadkowych zdarzeń w samym procesie. Doskonalenie ja-kości może do konać się wtedy wy-łączn i e poprzez przeprojektowanie lub zmodyfikowanie samego proce-su. Możnazatem zaryzykować twier-dzenie,żedoskonaleniejakości to w zasadzie pewien sposób rozwiązy­ waniaproblemówwynikającychz od-dzi aływa ni a na proces czynników zm ien ności, zarówno tej nieko ntrolo-wanej. jak i kontrolowanej . Połącze ­ nie przypadków niekontrolowanej i kontrolowanej zmienności obrazuje ogólnyprzebiegprocesu.

Odkrycie Shewha rta dotyczące

występowan i a "wirusa zmienności"

doprowadzi ło do powstania pojęcia Statystycznej Kontroli Procesów, któ-ra znajduje także swoje odzwiercie-dlenie w normie PN EN ISO/lEC 17025:2005 ,w pkt 5.4.6.dotyczącym szacowania niepewności pomiaru, a także w pkt 5.9. związanym z za-pewnienie m jakości wyników badań i wzorcowanlaś . Niewiele osób ma świadomość, w jaki sposób niekon-trolowana zmienność może wpłynąć na efektywność procesu. Dotyczy to także złożoności procesu wykryw-czego, którego efektywność należy rozpatrywaćnie tylko wujęciu ekono-micznym, czyli kosztówjego przepro-wadzenia, lecz także - a może przede wszystkim - w aspekcie po-noszonych kosztówspołecznych.

Jeś l i z któregokolwiek procesu usunie się przyczynę zmienności , czyli"wirusa zmienności" , stanie się on bardziej przewidywalny itym sa-mymbędziemoż nago"ko ntro lować" czy też mon itorować . Sposobem na to może być Statystyczna Kontrola Procesów,takż eprocesuwizualizacji śladówlinii papilarnych wwarunkach laboratoryjnych. Na leży ta kż e pod -kreśl ić, że właściwa kontrola proce -su ujawniania śladów linii papilar-nych w wa runkach laboratorium słu

-PROBLEMYKRYMINALISTYKI258/0?

ży także spełnieniu wymagań pkt 5.4.5.normyISO17025,związanego z walidacją stosowanych metod ba-dawczych'ł,

Wprowadzenie technik statystycz-nych do monitorowan iaprocesów ja-ko narzędzi doskonalenia zarządza­ niaja kości ąwspierapropagację dzia-łań zapobiegawczych, maj ących w konsekwencji zastąp ić działa n i a kontrolne ukierunkowane na docelo-we wykrywaniebłędów1 0.

Metodyka badań własnych

Jakość oznacza zarówno wydaj-ność, niezawod ność, trwałość, kom-patyb i l ność, czyli ogół właściwości obiektu wiążących się zjego zdolno-ściądo zaspokojenia potrzeb stwier-dzonych lub oczekiwanych. Z tego też względu na potrzeby niniejszego opracowania dokonano analizy jedy -nie kwestii jakości wykonania, czyli zgodnośc i wyrobu z wymaganiami procesu- jego wyniku,czyli ujawnio-nego śladu, oraz wpływu procesu ujawniania czynników, na jego efektywność.

Zmiennośćw procesie można ob-serwować w przebiegu i wynikach wielu działań, nawet w warunkach pozornej jego sta bil ności, zarówno w mierzalnyc h- ilościowych,jak i ja-kościowychcechach procesu lub wy-robu.Takie pod ejście do zmienności

cech stwarza jednak pewne proble-mywynikającez zastosowa nia odpo-wiednich metod zbierania dany ch, jakiich przetwarzania.

Stosowanie statystycznej kontroli procesów ogranicza si ę zazwyczaj do trzech etapówpostępowan ia:

1. pobrania wstę pnej próby doty-czącejwybranego procesu- odbywa siętopoprzezzgromadzeniedanych począt kowych, przeprowadzan ie ba-dań wstępnych,takżezapomocą na-rzędzistatystycznych.

2.regularnegopobieraniaprób, co odbywa się poprzez cykl iczn ą reje-strację danych i prowadzen ie analiz danych statystycznych. Umożliwia to ciągłą kontrolęprzebiegu procesu.

3. prowadzenia badań możliwości procesu w celuokreśleniajego

zdolno-ścidoosiągnięcia zakładanychcelów11.

Problem analizy statystycznej da-nych dotyczących procesu sprowa-dzasiędo opracowania odpowiedniej metody ich zbierania,anastęp nie za-stosowania takiegonarzędzialub se-kwencji narzędzistatystycznych, któ-re pomogą w analizie przyczyn zmiennościorazwskażą nazależno­ ściw procesie poddanym kontroli sta-tystycznej. W efekcie takiedziałanie powinno umożliwić określenie przy-czyn powodujących ni ezg od n ośc i w procesie wizualizacjiśladów.

Badania statystycznedzielą sięna pełne, awięc obejmujące całą popu-lację general ną oraz częściowe, do, tyczące określonej próby (reprezen-tacji populacji). Prowadzen ie pomia-rów wiąże się między innymi z wy-znaczaniem niepewności pomiarów, czyli inaczej błędu, który może doty-czyć samej metody, tu - procesu wi-zualizacjilubteż urządzenia.

Niepewność jest różnicą między

wynikiem badania,analizy, obserwa-cji awartością rzeczywi stąlubprzyję­ tą wartościąodniesienia.Jesttowięc parametr, którymoże być determino-wanyjed n ąlub dwiema przyczynami: 1.przypadkową- rozumianą jako losowy rozrzutwartości badania, któ-re moż n a w uzasadniony sposób przy p is ać wie lko ś ci badanej. W przedmiotowych badaniach może to być praca ekspertów w różnych warunkach,czyteż rzetelność wypeł· nieniaankiet.

2.odchylenie statystycz ne wielko-ści badane j odwartości rzeczywistej. Określanie niepewnośc i metody badawczej ma na celu oszacowanie przedziału, wewn ątrzktórego znajdu-je się wartość prawdziwa wiel kości mierzonej. Szacowan ie może bazo -wać na pomiara ch statystycznych (np. obliczanieodchylenia standardo-wego serii pomiarów) bądż opierać się na stosowaniu innych narzędzi, np. wykorzystaniu doświadczenia pracownikówprzy zbieraniudanych.

W celu zebrania danych empirycz-nych związanych ze specjalistycz -nymprocesem wizualizacjiśladówli -nii papilarnych w warunkach labera-toryjnych, w niniejszej publikacji po -służono siętzw.metodąekspertów -współczesną modyfikacją metody

Kwestiona riusze dotyczącewizualizac jiśladówlinII papilarnychwskali kraju

Ouestionnaires conceming detectionot tingermarksthroughoutPoland

Lp . Laboratorium Kryminalistyczne liczbawypełnionych

kwestionariuszy 1. Białystok 34 2. Bydgoszcz 12 3. Gdańsk 51 4. Gorzów Wielkopolski 67 5. Katowice 43 6. Kielce 40 7. Kraków 12 8. Lublin 32 9. Łódź 21 10. Olszt y n 36 11. Opole 8 12. Poznań 63 13. Radom 23 14. Rzeszów 44 15. Szczecin 24 16. Wrocław 12 17. KSPWarszaw a 156 18. eLKKGP 22 RAZEM 700

delfickiej, która znalazła zas tosowa-niejakonarzędzieanalizys trategicz-nejmakrootoczenia organizacji. We-dług G. Gierszewskiej i M. R oma-nowskiej metoda ekspertów została zastosowana w badaniach ry nko-wych,marketingowych, a także jako metodaselekcjizmiennychdo innych analiz12.

W związku z wdroż eniem w p ol-skiej kryminalistyce Systemu Zarzą­ dzania Jakością (SZJ), a co za tym idzie konieczności ą spełnienia wy -magań normyISO 17025:2005,p od-jęto próbę analizywpływu niektórych czynników na wynik procesuwizuali -zacji oraz poprawę czytelności śla­ dów. W tym celu opracowano kwe-stionariusz, który przesłano do wszystkich laboratoriów kryminali-stycznych w Polsce. W badaniach prowadzonych w2005 roku uczestni-czyli wszyscy eksperci mający uprawnienia do wykonywania eks-pertyz zzakresu wizualizacjiśladów,

stąd też należy stwierdzić,że byłyto badania pełne. Dodatkowo trzeba zauważyć, że kwestionariusze wy-pełniano anonimowo, co podkreśla wiarygodność i rzetelność uz yska-nychdanych.Cyklbadań obejmował 1kwa rtał.Wwyniku zastosowaniatej metody badawczej otrzymano 700 wypeł n ionychkwestionariuszy. Omówienie wyników

badań własnych

Czynniki wpływające na przebieg procesu wizualizacjiśladówlinii pap

i-larnych w warunkach l aboratoryj-nych, czy też mog ące stanowić źró ­ dło zmienności, w literaturze op isy-wanesą dośćrzadko. Nigdynie pod-leg ały one weryfikacji empirycznej poprzez zastosowanie chociażby prostych narzędzi statystycznych. Wypełnieniutejlukisłużą przeprowa-dzonebadaniaempiryczne.

WszystkienadesłanedoWydziału Daktyloskopii CLK KGP kwest iona-riusze zostały zakwalifikowane do dalszych analiz, w tym również do analizy statystycznej. Należy przy tym zaznaczyć, że w celu zachowa-niapełnej anonimowości badań w to-ku dalszych analiz zastosowano

oznaczenia numeryczne dla po-szczególnychlaboratoriów (rejonów), które nie odzwierciedlają numeracji zestawienia laboratoriów przyjętej w poniższej tabeli. Zestawienie

uzy-skanego materiału według miejsca wypełnieniakwestionariusza,czyli la-boratoriów kryminalistycznych,o bra-zujetabela1.

W kwestionariuszu uwzg lęd n iono

wybrane, wed łu g autorów najważ­ niejsze, czynniki wpływające na wy -nik procesu wizualizacji śladów oraz poprawę ich czytelności. Przedsta-wionojewnastępującym ujęciu:

Etap I- ujawnianieizabezoiecza -niemateriałubadawczego

1. Kompetencje specjalisty (pyta-nie1).

2.Techniczne zabezpieczenieśla­ dów (pytanie 2).

3. Upływ czasu od oględzin do przyjęcia zlecenia w laboratorium (pytanie 3).

4. Warunki przechowywania śla­ dów przed podjęciem badań (pyta-nie 4).

Etap II- przechowywaniemate ria-łu badawczego

1. Warunki do przechowywania materiału badawczego w lab orato-rium (pytanie 5);

Tabela1

2.Zaburzenia w warunkachprze -chowywania materiału badawczego (pytanie 6).

3. Upływ czasu między wpływem

materiałudo LKa wykonaniem bad a-nia (pytanie 7).

4.Upływczasumiędzy zabezpie-czeniem materi ału badawczego a wykonaniembadania (pytanie 8).

Etap III - przygotowanie

przed-miotu wizualizacjii poprawa c

zytelno-ści Śladów

1.Właściwaocenapodłoża (pyta-nie 9).

2. Ograniczeniaw doborzemetod badawczych i poprawy czytelności śladów (pytanie10).

3. Technika "ś l ad ów próbnych" (pytanie 11).

4.Właściwa sekwencja metod za -stosowanych w badaniu (pytanie12). Etap IV- wykorzystanie wyników

Kwestionariuszdowstępnej ocenywpływuróżnychczynników

na wynik procesu wizualizacji Ipoprawyczytelnościśladówlinii papilarnych

Questionnairetorpreliminaryevetuetionotinfluenceotvarious

tactors onresult ot cetectionand enhancement ot tingermarks

Etap I.Ujawnianie i zabezpieczaniemateriału badawczego

TAK NIE

1. Czy kompetencjespecja listy zabezpieczającegomateriałbadawczymiaływpływna

jegoprzydatnośćdobadań?

2. Czy uznajesz tech nic zny sposób zabezpieczeniamateriału zawlaściwy?

3. Czyupływczasuod zabezpieczeniamateriałudo dostarczenia go do laborat orium ma wpływna wy ni k ujawniania?

4. Czywystę pującechyświ a d cząceomożliwymnegat y w nymwpływiewarunków przechowy wa niamate ri ałunajakośćznajdującychsięna nimśladówdo uj awniania?

EtapII.Przechowywaniemate riału badawczego

5. Czylabo ratorium maodpow ied nie warunk i do przechowywania takiegomateriału badawczego?

6. Czy w trakci eprzechowywa niamateriału wy stąpiłyistot nezaburzenia w

warunkach jegoprzechowywania?

7. Czyupływczasupomiędzy wpływemmateri ałudolaborato rium awykonaniem badaniamógł miećwpływna wynik ujaw niani a?

8. Czy czas,któryupłynął pom ięd zyzabezpieczeniemmateriałuawykonani em czynnościmógłmieć wpływna wynik ujawniania?

Etap III. Przygotowanie przedmiotu wizualizacji i poprawaczytelnościśladów

9. Czyw trakcieplano wania procesuwizualizacj i (dobó rmetod i ustalanie kolejności

ich stosowan ia)właściwieocenionocharakterystykępadł oża?

10. Czy przywykony waniubadaniawystępowałyograniczen ia w możliwościdoboru

metoduiawnianiai poprawyczytel nościśladów?

Jeś!iTAK, tojakie?

-Czy po Czy uzyska ny obrazśladów Metoda Metoda fakt yczn ie Parametryujawniani a zastosowaniu kwalifi kował się

Lp. metody

zaplanowana zastosowana (temperatura,wilgotność.czas)

ujawniono dowy konania

w badaniach

noweślady?

identyfi kacy jnych?

TAK NIE

1,. Czyprzy doborz e met od wyko rzys tywanotech nikę "śladówpróbnych"?

12. Czy ost at ecznie przeprowadzoną sekwencj ę met od , po zak o ńczen iu badania, uznajeszzawłaściwąiwystarczającą ?

Etap IV.Wykorzystaniewyników wizualizacjiśladów

13. Czy uj awnioneślady byływyko rzystanew badaniach identyfika cy jnych ?

14. Czywykonu jącybadania identyf ikacyjnezgłaszałuwagi co dojako ści

dostarcz onychmu odwzorowań?

15. Czy w toku sporządzaniasprawozdania i w czasiejego sprawdzaniapojawiła si ę konieczność uzupełnieńJub popraw ek 7

16. Czyzlecającypo ot rzy m aniu sprawozdaniazgłaszał potrzebędodat kow ych wyjaśni eńlubuzupełnień?

1. Ślady wykorzystane w bada-niach identyfikacyjny ch (pytanie

13);

2. Uwagi zleceniodawcy dotyczą­

ce jakości dostarczonych

odwzoro-wań (pytanie14);

3.Poprawkiiuzupełnieniaw

spra-wozdaniu (pytanie15);

4. Wyjaśnienia i uzupełnienia na

rzeczzleceniodawcy (pytanie 16).

Jak wynika z powyższego zesta-wienia, kwestionariusz badawczy od-nosiłsiędo czterechetapów procesu

wizualizacji. Ocena prawidłowości

przebiegukażdego etapu obe

jmowa-ła czteryczynniki, którewedługauto

-rów mogły mieć wpływ na przebieg

procesu wizualizacjiijego efekt.Każ­ dy czynnikbyłoceniany według skali zero-jedynkowej (odpowiedzi TAK -NIE).

Ranking laboratoriów podwzględem

prawidłowejrealizacji procesu wizualizacjiśladów

Uzyskane wyniki umożliwiły spo-rządzenie rankingu 18 laboratoriów krymina listyc znych (rejonów) obję­ tych badaniam i. Wyniki rankingu

miały um ożliwić dokonanie p

orów-nań między laboratoriami pod ką­ tempraw idłowościprzebiegup roce-su wizualizacji, a w dalszej ko lejno-ści określenie wpływu czynników

zestawionych w kwestionariuszu

badawczym na wynik tego procesu.

W tym celu, na poziomie poszcze -gólnych laboratoriów krym

inali-stycznych, dla każdegoetapu wizu

-alizacji skonstruowano sumaryczne

wskażniki obejmujące wszystkie

uwzględnione w badaniach czynn

i-ki,którewpływają nawynik procesu

wizualizacji śladów i poprawę ich

czytelności. Uzyskane wyniki ran

-kingów dla poszczególn ych etapów wizualizacji,odzwierciedlającełącz­ ny odsetek czynników realizow

a-nych prawidłowo w poszczególnych

laboratoriach, zostały zilustrowane

na rycinach1-4.

Widocznenawykresach 1-4war

-tościws kazują, że przeciętniewan

a-lizowanych laboratoriach krymina

li-stycznych sytuacja przedstawia się

najlepiej pod względem wykonania

czynności etapu II związa nego

z przechowywaniem materi ału ba-dawczego, zaś najmniej korzystnie

jawi się podwzględem realizacji po-szczególnych czynności etapu III,

który dotyczy przygotowania przed-miotuwizualizacji ipoprawyczytelno

-100.0 900 000 00,0 500 ~, """'U'~' ""1",,1)( "'li""X

""'M

iV "",,,,, Jłl

'-

'

"""",WI

,_w

Ryc.1. Sumarycznywskaźnikprawidłowościdlaetapu 1- ujawnianieiza

-bezpieczaniemat e riał ubadawczego(łącznyodsetekczynnikówprawid ło­

wych)

Fig. 1.G/obaJmaiesterotcorrectness atslageJ- detection andrecoveryot

evidence(lotajpercentage otcorrect factars)

Ryc.2.Sumarycznywskaźnikprawidłowościdla etapu II- przechowywanie

mate riałubadawczego(łączn yodsetekczynnikówprawidłowych )

Fig. 2.Globalinoceterat stage/I- storingotevidence(total percentageot

correct lactors) ~n lM ,~ ~ f\ep

=--R"", X r----R."nU RepnJtlI R ..",,~ R""",JMI R,,!"")O R<lonVIII

,

...

~~~~~~~~~~~~~

:""":--.

...

_,

A""", t ROJ>"*'

'-'

AfIj<ln\ll R""",~I

'

.p'''

A."nJłV Re"nY

Ol

"

00,0 roo 000 90,0 100,0 500 00,0 roo 00.0 ,""O 100,0

Rye. 3.Sumarycznywskaźni kprawidłowościdla etapuIII- przyg otowanie

przedmiotu wizualizacjiipoprawaczytel nościśladów(łącznyodsetek czyn

-nikówprawidłowych)

Fig.3.Global indicatorotcorrectness lorstage11/ -preparationotmarks to derectionandenhancemenr(total percentageotcorrec!tectots)

Ryc.4.Sumarycznywskaźnik prawidłowościdla etapuIV- wykorzystanie

wynikówidentyfikacjiśladów(łącznyodsetekczynnikówprawidłowych) Fig.4.G/obalmatestor otcorrectnessatstage IV- usage of markiaentit ice-tionresults(total percentageotcorrectlactors)

ści śladów. W tym przypadku szcze

-gólnie mały odsetek prawidłowej

re-alizacji wszystkich czynników tego

etapu, zdecydowanie "odb ieg ający"

odpozostałychlaboratoriów,wystąpi! w rejonie XII.Spośródwszystkich

ob-jętych badaniami laboratoriów

naj-wi ększyodsetekprawidłowejr

ealiza-cji etapów II, III oraz IV zanotowano

w rejonie XVI.Możnazatemprzyjąć,

że proces wizualizacjiśladów byłre

-alizowanyw tym laboratoriumw

spo-sóboptymalny.

Analiza zależnoś ci

międzybadanymiczynnikami

W drugim etapie pogłę b i o n yc h

analiz wyznaczano zależności mię­

dzy poszczególnymiczynnikami,

czy-li okreś lan o , czy istnieją korelacje

między przebiegiem procesu ujaw-niania śladów linii papilarnych w po-szczególnych etapach a wpływem określonychwkwestionariuszucz

yn-ników na jego efekt (wynik). Ana lizę

zależności przeprowadzono z wyko-rzystaniemwspółczynnika korelacji.

Pomiarkażdegoz badanych

czyn-ników na skali zero-jedynkowej

umożliwi! określenie występowania

zależności korelacyjnej mi ędzy

po-szczególnymiczynnikami. Obliczone

współczyn n i kikorelacjisąmiernikami

przyjm ującymi wartości z przedziału

<-1; 1>i umoż liwiają przeprowa

dze-nienastępującegownioskowaniasta

-tystycznego:

- wartości bliskie

O

wskazują na

brakzwiązku między analizowanymi

czynnikami;

- wartości dodatnie,przekraczają­

ce wartość kry1yczną, wskazują na

występowanie zależności zgodnej,

która oznacza, że prawidłowa reali

-zacja jednegoczynnika współwystę­

pujez prawidłową realizacją

drugie-go czynnika;

- wartości ujemne mniejsze od

wa rtości kry1ycznej (ujętej ze z

na-kiemminus) obrazują występowanie

zależności przeciwnej, oznaczającej,

że prawidłowa realizacja jednego

czynnikawspółwystępujeznieprawi

-dłową rea lizacjądrugiego czynnika.

PROBLE MYKRYMINALISTYKI258107

'"

-,,;

0-m W M

-

sc

'"

~ O O- O m W N

-

_M"- Ol O ~ O O O-

ci ci

S w

-

-

'"

"- "-"-

_"'

M ~ O

-

O O- O O O m

w

'"

-

-

'"

"'

N coM N

-

O O O O O-

ci

O

ci

O S w M

-

OlO O co N co

'"

O

'"

-

-

O O

-

O O-

ci

O O

ci ci

S W N

-

'"

_O

'"

'"

"- N cc

'"

cc M r-, - O e- O O O O

-ci

ci

O

_ci

O

_ci

0-m W

-

-

"-'"

O

-

Ol O "-N M io co M O

-

-

O N O O O O O-

ci ci

O

ci

ci

O O S w -e-

-

O N Ol M

'"

co

-"'

O "- N Ol -e--

-

O O O O

-

O O -O-

_{ci ci}

O O O O

ci

O .'J w M

-

-

O

-

'"

'"

O O

'"

"'

'"

"- N

"'

"' "'

"- N M

=

Ul O O

-

O O O O O O- _O

_ci

9- O O O O O O S w N

-

O co N O N O

-

e- N Ol "- cc M

'"

N

"'

N Ol - O O O O O O O O O

-O- O O O

ci

O O O

ci

O O

•

W

-

-

-

N

'"

-e cc Ol

'"

'"

Ol

"'

-e ~

'"

OD O N O

'"

O M N M

-

O

..

M O O O O O O O O O-

_ci

_ci

_ci

_9" O

_{ci ci}

O O O O m

w

"':

-

N OD O OD N N N Ol Ol N co OD _"- O "- N OD

..

N

..

..

"-

s

O-

-

O N N O O O O O O O m

_ci

O O O

_ci

O O O O O O

_ci

W M

-

"-

..

_'"

"- N O O M M OD O M

--

-

-

N OD M O

-'" -'"

O Ol

-0- N N O M Ul

-

- -

O O O

-

O m O 9"

_ci

O O

_{ci ci}

O O O O

_ci

_ci

W N

-

OD

'"

'"

N M co

'"

"-

_'"

cc Ol N N co

-

OD

..

"-'"

Ol co "- M O N O

..

O N 0- N M O O

-

N O O

-

O O

-

O O S

ci ci

O O

ci

ci

O

ci

ci ci ci ci ci

O w

-

-

<X> r-, N r-, N N co

-'"

r-, M

-

N

-

O ~

'"

-

Ol _{"- "-} Ol

'"

N O Ol O Ol O- O N O O

-

O O O O

-

O O O O O m

_ci

O O

_{ci ci}

O O

_ci

O O O O

_ci

9"

_ci

w

-

N M _"':

-

N M "':

-

N M

..

-

N M :'; -

,,;

~ ~

,,;

-

-

=

--

_-

-

-O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- O- 0-S m m _{S S}

•

_{.'J S} m _{S S S} m _{S S} m w

w

w

w w W w w W w w w W w w W 21

Ryc.5.Zależności międzywarunkamidoprzechowywaniamateriałubadawczego (Etap II.1) apozo

-stały micechami tegoetapu

Fig. 5.Relationships betweenconditions ot storingevidence (stage1/. 1)andremainingfeaturesotthis

8t8ge

ślad ów. W tej grupie szczególnie mocno zostały uwypuklone związki mi ędzy posiadaniem przez labora

to-rium odpowiednich warunkó w do

przechowywania materiału bada

w-czego a innymi czynnikami. W grupie ekspertyz, w któryc h nie ujawniono śl adów,szczególnie mocno u

widocz-niły się zależ n ości występ uj ące mię­

dzy warunkami do przechowywania

materi ału badawczego (etap II,

pyta-nie 5) a upływem czasu od wpływu

materiału do laboratorium do wyko

-nania badan ia (etap II, pytanie 7).

Ujemnyznakwspółczyn n i kakorelacji (-0,568) wskazuje na wystę powan ie

Etap 11.4

II zujawnieniem śladów

zależności przeciwnej - oznaczają­ cej,żew laboratoriach,mającychod

-powiednie warunki do przec

howywa-nia materiału badawczego, upływ

czasu pomiędzy przyjęciem mat eria-łu do badań a wykonaniem badania nie miał wpływu na wynik procesu

ujawniania.

Również istotna - przeciwna za-leżność, wystąpiła w analizowanej grupie danych między pytaniami 5 i 8 w etapie II (r~-0,402). Taka war

-tość współczynnika korelacji o zna-cza,żew laboratoriachmającychwa -runki do przechowywania materiału

badawczegoupływczasu międzyza

-bezpieczeniem materiału badawcze-go a wykonaniem badania najczę­ ściejniema wpływu na wynik p roce-su wizualizacji.

Etap 11.3 • bezujawnieniaśladów

-0,6 ·0,5 -0,4 ·0,3 -0,107 -0,2 Etap 11.2 0,026

0

-

.

-

1

-0 ,1 0,1

"~---Czynnikiem mającym istotny wpływ

narealizację pozostałych elementów

tego etapu okazały się warunki do

przechowywania materiał u

badaw-czego (etap II, czynnik 1,pytanie nr

5wkwestionariuszu).Zgodniezkwe

-stionariuszemprzyjętooznaczenia:

• O - w laborat orium nie ma

warunków do przechowywania

materiału ;

• 1 - w laboratorium są warunki do przechowywaniamateriału .

Za l eż no ści w wyo d rę b nionych grupach danych przedstawia rycina

5.

gdzie,

- etap 11.2 dotyczyzaburzeńwwar

un-kach przechowywania materiału bada

w-czego (pytanienr6wkwestionariuszu);

- etap11.3 wskazujenaupływ czasu

pomiędzywpływemmateriałubadawc

ze-go do LK awykonaniem badania(pytanie

nr7wkwestionariuszu);

- etap 11.4dotyczyupływu czasu

po-między zabezpieczeniem materiału ba-dawczego a wykonaniem badania (pyta-nie nr 8 w kwestionariuszu).

Przedstawione na wykresie 5 war

-tości współczynnikówzależnościwy

-kazują zróżnicowanie w wyodrębnio­ nych dwóchgrupach danych. Zdecy

-dowanie silniejsze, istotne korelacje wystąpiły w przypadku danych, dla których wynik procesu wizualizacji był negatywny, czyli nie ujawniono W przypadku realizowanych ba

-dań pełnych przyjęto w powyższym

wnioskow aniu wartość krytyczną

równą0,3.Analizakorelacyjna zosta-ła przeprowadzona dla wszystkich danych. Wartości ws p ółczyn n ików korelacji między obj ętym i badaniami

czynnikami dla całego uzyskanego

materiału empirycznego ilustruje t

a-bela 2.

Przedstawione w tabeli2 wartości

współczy n n i ków korelacji wskazują na występowanie pewnych zależno­

ści między analizowanymi danymi.

Najsilniejsze skorelowanie wystąpiło międzyczynnikamizwiązanymiz eta-pemIIprocesu wizualizacji a efektem procesu wizualizacji.

Z uwagi na fakt,że zgromadzony materiał empiryczn y różnił się

waspekcieefektów wizualizacji, sfor-mułowano przypuszczenie,że mogą

występować różnice w procesach, wktórych wyniku ujawnionośladylinii

papilarnych lub ich nie ujawniono.

W tym celu przeprowadzono pogłę­

bioną analizę zależnościwwyodręb­ nionych dwóch grupach,zróżnicowa­ nych zewzg l ęd una efekt procesuw i-zualizacji:

- dane (ekspertyzy), w których

wynikiem procesu było uj awnie-nieśladów;

- dane (ekspertyzy), w których wynik procesu był negatywny, czyli śladów takich nie ujawnio-no.

Następn ie obliczono współczynni­

kizależności międzyposzczególnymi czynnikami w wyodrębnionych gru-pach (wynik procesu ujawniania), tj.:

dane - ekspertyzy, których wynikiem było ujawnienie śladówna badanych przedmiotach (N ~ 275) oraz dane dla ekspertyz, w wyniku których nie ujawnionośladówliniipapilarnych na poddanych procesowi wizualizacji przedmiotach (N~425).Wynikastąd

fakt,że w 60,7% przeprowadzonych

procesów wizualizacjiśladówlinii pa-pilarnych nie ujawniono.

Pogłębione analizy statystyczne

również wskazały na występowanie istotnych zależności między czynni-kamietapu II, który dotyczy przecho -wywania materiału badawczego w analizowanych grupach danych.

Podsumowanie i wnioski

Badania niepewności pomiaru lub

metody polegają na znalezieniu od-chylenia wartości badanej -

uzyska-nych wyników badań, od wartości

rzeczywistej lub przyjętej wartości odniesienia, Można zatem założyć,

że taką wartością jest efekt procesu wizualizacji śladów. Abyobliczyć od-chyleniewartości badanej - czyli uzy

-skanych wyników- od wartości rze

-czywistej, czy też przyjętej wartości odniesienia, należałoby uzyskać da

-neilościowe opisujące wpływdanego czynnika na proces wizualizacji, wy

-korzystując przy tym skalę liczbową. Z uwagi na fakt,że opisywane w ni

-niejszej publikacjibadania prowadzo

-no w polskiej kryminalistyce po raz pierwszy iże miałyone charakter in-nowatorski, takimi danymi obecnie nie dysponuje się.Z tego powodu na-leży udoskonalić kwestionariusz ba-dawczy (ankietę), co umożliwi

uzy-skanie pełnych danych związanych

z określeniem wpływu wybranych

czynników na proces wizualizacjiśla­ dów linii papilarnych oraz poprawę

ich czytelności. Zamierzeniem auto

-rów badań jest uzyskanie takich da-nych, które umożliwiłyby obliczenie współczynników korelacji określają­ cych zarównozależności między po-szczególnymi czynnikami, jak i eta-pami procesu wizualizacjioraz okre-śienie istniejących zależności w kon-tekście efektywności procesu ujaw-niania śladów liniipapilarnych w wa-runkach laboratoryjnych.

Przeprowadzona pierwsza edycja badań potwierdziłaistnieniezależno­ ści w ujęciu statystycznym

szczegól-nie pomiędzy czynnikami II etapu

procesu wizualizacji orazudowodniła ichwpływna efekt ujawnianiaśladów linii papilarnych w warunkach labora-toryjnych. Na podstawie

dotychcza-sowych badań empirycznych

przed-stawiono następujące wnioski i spo-strzeżenia:

O Najsilniejsza zależność

korela-cyjna występuje między warunkami

do przechowywania materiału

ba-dawczego aupływem czasu odwpły­

wumateriału do laboratorium do wy-konania badania. Siła tej zależności

PROBL EMY KRYMINA LISTYKI258/07

jest zróżnicowana ; w całej badanej

próbiewynosi-0,452.W grupie obej-mującej ekspertyzy, w których nie

ujawnionośladówliniipapilarnych na

badanych przedmiotach, jest ona

wyższa(-0,568),zaśwgrupie badań ,

w których takieślady ujawniono niż­

sza (-0,277) i wskazuje na brak wy -stępowani a istot nych zależn oś ci. Ujemne znaki mierników zależności

oznaczają ,żewlaboratoriach, w któ-rych nie ma warunków do pr

zecho-wywania materiału badawczego,

częściej można zaobserwować

od-działywanie upływu czasu między

dostarczeniem materiału do badań

a badaniem na wynik ujawniania .

Związekten jest najsilniejszy,w przy

-padku gdy w procesie wizualizacji nie ujawnionośladówlinii papilarnych .

6

Istotna zależność występuje

również między posiadaniem (lub

nieposiadaniem) przez laboratorium warunków do przechowywania

mate-riału badawczego a upływem czasu

pomiędzyzabezpieczeniemmateriału

badawczego i samym wykonaniem badania.Siłatejzależnościjesttakże zróżnicowana i w całej badanej pró-bie wynosi -0,304.Wgrupie obejmu

-jącejekspertyzy, wwyniku którychnie

ujawniono śladów, jest wyższa

(-0,402), zaś w grupie obejmującej

badania, w których ujawnionoślady li-nii papilarnych niska (-0,162),i wska -zuje na brak występowania istotnych

zależności. Może to wskazywać na

wpływbraku odpowiednichwarunków do przechowywaniamateriału

badaw-czego na pozytywny wynik - efekt

procesu wizualizacjiśladów.

ł} Wbadaniach nie wskazano na

istotne zależności między posiada-niem przez laboratorium odpowied-nich warunków do przechowywania materiałubadawczego awystępowa­

niemznaczących zaburzeń w

warun-kach jego przechowywania. Takie

kształtowanie się współczynnika ko-relacji przemawia za poszukiwaniem rozwiązań umożliwiających przecho-wywanie materiału badawczego w warunkach, które niepowodują po-gorszenia jego przydatności badaw-czej- dowodowej.

(I W wyniku przeprowadzania

wstęp nych badańoraz na podstawie

analizy uzyskanych wskaż n i ków ko

-relacji wskazano na praktyczne

aspekty odnoszące się do posz

cze-gólnychetapówprocesuwizualizacji:

- nal eży zwróci ćuwagę ,żewet

a-pie pierwszym istotne oddziały­

wanie nawynik procesu w izuali-zacji ma czas, jaki minie od

oględzin do przyjęci a zlecenia wlaboratorium;

- w etapie drugim badań n

ajsil-niejsza zależność korelacyjna

wystąp i ła między posiadaniem (lub nieposiadaniem) przez la-boratorium odpowiedni ch w

a-runkówdoprzechowywania ma -teriału badawczego , upływem

czasu między przyjęciem mate

-riału do laboratorium a wykon

a-niem badania. Oznacza to, że

ww. czynnikimają istotny wpływ nawynik procesu wizualizacji; - dla etapu trzeciego istotny m

bodżcem mającymwpływnapo

-zostałe czynniki determinujące

przygotowywanie przedmiotu

wizualizacji i poprawę czytelno-ści śladów okazało sięstoso

wa-nie właściwej sekwencji metod

wtrakcieprocesu ujawniania; - w etapie czwartym najważniej­

szym czynnikiem okazały się

poprawki iuzupełnienia dokony -wanew sprawozdaniu z badań, czylibłędy edycyjne.

W podsumowaniu należy zwrócić

także uwagęna pewne niedociągnię­

cia pojawiające się podczas wypeł­ niania kwestionariuszy badawczych:

ankiety wypełniano według jednego

schematu;respondenci w badaniach

wskazywali, że nie stosowali w pro-cesie wizuaiizacji żadnych metod,

a jednak ślady zostały ujawnione;

zdarzały się przypadki niewypełnie­

nia wszystkich rubryk ankiety; auto

-rzy publikacji odnieśli wrażenie, że ankiety wypełniano tuż przed wysył­

kądo CLK KGP.

tab,iwykresy:autorzy

Autorzy publikacjidziękują wszystkim ekspertombadań wizuali-zacyjnych w krajuza pomociudzial w badaniach.

Cennik publikacji Wydawnictwa C

LK

KGP

Kształtowaniesięosobniczychcechpisma(ZM3) _ 18zł

Podstawy fizjologiiwęc hu, uczeniasięi etoiogiizwierząt(ZM 4) 15zł

Deformacjepismaręcznego(ZM 5) 18zł

Badania mineralogiczneśladówkryminalistycznych(ZM 6) 10zł Badaniepolimorfizmu DNA przyużyciu technikiPCR (ZM 7) 10zł

Analizanieorganicznaw praktyce CLK KGP (ZM 10) 15zł

Czynnikiwpływające na

obraz

pisma (ZM12) 15zł

Aktualnezagadnieniabiologiikryminalistycznej(ZM 15)

16

zł

Wpływczynnikówwolicjonalnych i pozawolicjonalnych

na obraz podpisu (ZM 18) . 13,5zł

Wybrane zagadnieniadotyczącerekonstrukcjiwypadkówdrogowych

(ZM 19) 20zł

Śladymałżowiny usznej (ZM 20)

1

6

zł

Wybuch ijego skutki- kryminalistycznebadaniamateriałó w

iurządze ńwybuchowych(ZM21) .. _ 37zł

Analiza DNAw systemieSGM PLUS (ZM 22) 22zł

Portretpamięciowy- wybranezagadnienia(ZM23) 28zł

ZbigniewRuszkowski:Fizykochemiakryminalistyczna 15zł

Jarosław Moszczyń s ki;Daktyloskopia 26zł

Andrzej Filewicz:Kryminalistycznebadaniapozostałości

po wystrzale z bronipalnej(GSR) 35zł

LeonardaRodowicz:Kryminalistycznebadanieśladów obuwia 10zł

Waldemar S.Krawczyk:Profilowanienarkotyków 25zł

WaldemarS.Krawczyk:Chromatografiagazowaw kryminalistyce 25zł Andrzej Pletrych;Fałszerstwa oznaczeńidentyfikacyjnych

wpojazdach samochodowychi ichwykrywanie 18zł

Waldemar S.Krawczyk: Nielegalne laboratoria narkotykowe 29zł

PRZYPISY

1J.Szkoda,A. Świderski: Za

stoso-wanietechnik statystycznychw

sys-temachzarządzan ia, "Problemy Ja-kości"2007 , nr1, s.29;

2 M. Urbaniak:Zarządzaniejakością,

Wyd.Dilin,Warszawa 2004, s. 371;

3 SPC (Statistical Process Control)

znanejdziśjako SKP (Statystyczna

Kontrola Procesów);

4 P. Bode:Zapewnieniejakościi

kon-trolajakościwpracach badawczych,

Intertaculty Reactor Institute, Delft

Universityof Technology, rozdz. 3,

s.

1;

5 "Wirusowa teoria zarządzania" zo -stała szerokoopisana w:J. Bank: Zarządzanie przez jakość, Felberg

SJA 1999, s. 73-78;

6 Ibidem, s.73;

7 AFIS (Automated Fingerprint

Identi-ficationSystems) - Systemy Auto

-matycznej Identyfikacji Dakty

losko-pijnej.Najbardziejznanenaświecie:

NEC, COGENT, PRINTRAC K,

PA-PILION, czy stosowany w Polsce

MORPHO SAGEM;

8 PN EN ISO/iEC 17025: 2005

-Ogólnewymagania dotyczące kom-petencji laboratoriów badawczych

iwzorcujących,s.39i 49;

9 Pkt 5.4.5.2. nakazuje laboratorium przeprow ad zenie walidacji metod nieznormalizowanych, metod z

apro-je ktowanych/rozw ijanych w la

bora-torium, metod zno rmalizowa nych

wykorzystywa nych poza prze widzia-nym dla nich zakrese m oraz metod znormali zowanych , które zostały rozsz er zone lub zmo dyfikowa ne,

abypotwierdzić , że sąonewłaściwe do zam ie rz oneg o stosowa nia. Wtymujęciu normymieści sięrów· nleż proces wizual iza cjiśl adów linii

papilarnych w warunkach labora

to-ryjnych.

10R. Kar aszews ki: Zarządzanieja

ko-ścią, koncepcje ,metody inarzędzia

stosowane przez liderów światowe­ gobiznesu,Wyd. DomOrgan izatora

TNOiK,Toruń 2005,s. 236 ;

11cyt. za : R. Kara szews ki, op. clt.,

s.237;

12 G.Gierszewska ,M. Romanowska:

Analiza strategiczna przedsiębior­ stwa,PWE,Warszawa 1999, s.53.

BIBLI OG RA F IA

1.BankJ.:Zarządzanieprzezjakość,

Felberg SJA,Warszawa 1999.

2.BodeP.: Zapewnieniejakościi kon-trolajakościw pracach badawczych,

ln-teriacultyReactorlnstitute,DelftU

niversi-ty of Technology.

3. Giers zewska G., Romanows ka

M.: Analiza strategiczna przedsiębior­

stwa,PWE,Warszawa1999.

4.Karaszewski R.:Zarządzanie jako-ścią , koncepcje,metodyi narzędziasto

-sowane przez lide rówświatowego bizne-su,Wyd. Dom Organizatora TNOiK, To-ru ń2005.

5.SzkodaJ.,Świders ki A.: Zastoso-wanie technik statystycznyc h w sys

te-mach zarządzania, "Problemy Jakości"

2007, nr 1.

6. Urban ia k M.: Za rządzani e j

ako-ścią. Teoria ipraktyka, Wyd. Dilin, W

ar-szawa 2004.

7. PN-EN ISO/lEC17025:2005-

Ogól-ne wymagania dotyczącekompetencjila

-boratoriów badawczych iwzorcujących.

II